NASA: كەپلەر ئالەم تېلېسكوپىدىن چاتاق چىقتى

bilimxumar

	NASA: تاشقىي پلانېتىلارنى تاپىدىغان «كەپلەر ئالەم تېلېسكوپى» دىن چاتاق چىقتى 2013-5-17 ناسا نىڭ كائىناتتىكى تاشقىي پلانېتىلارنى تەكشۈرۈۋاتقان «كەپلەر» ئىسىملىك ئالەم تېلېسكوپىدىن بىر ئاز چاتاق چىقتى.  يەنى بۇ تېلېسكوپنى كائىناتتىكى بىر نۇقتىغا توغرىلاپ، شۇ توغرىلانغان ھالىتىدە ساقلاپ بېرىشكە ئىشلىتىلىدىغان 4 دانە رېئاكسىيە چاقى (reaction wheels) بار بولۇپ، ئۇلاردىن بىرى ئۆتكەن يىلى ئىشلىمەس بولۇپ قالغان ئىدى.  2013-يىلى 14-ماي كۈنى ئۇ چاقنىڭ يەنە بىرسىمۇ نورمال ئىشلىمەس بولۇپ قېلىپ، كەپلەر ھازىرچە ئىشلەشتىن توختىتىپ قويۇلدى.  كەپلەرنى ھازىرغىچە ناسا ئۈچۈن كالىفورنىيە تېخنولوگىيە ئىنستىتۇتى (California Institute of Technology, Caltech) بىلەن ئۇنىڭ بىر تارمىغى بولغان،  ئىنگلىزچە قىسقارتىلىپ «JPL» دەپ ئاتىلىدىغان ناسا مەركىزى (Jet Propulsion Laboratory) باشقۇرۇپ بېرىۋاتىدۇ. ناسا 2009-يىلى 3-ئايدا «كەپلەر ئالەم تېلېسكوپى» (Kepler Space Telescope) دەپ ئاتىلىدىغان بىر تېلېسكوپنى ئالەم بوشلۇقىغا چىقاردى.  بۇ تېلېسكوپنىڭ ۋەزىپىسى بىزنىڭ قوياشقا يېقىن بولغان باشقا يۇلتۇزلارنىڭ ئىچىدە بىز ياشاۋاتقان يەر شارىغا ئوخشاش پلانېتىلىرى بار يۇلتۇزلارنى ئېنىقلاپ چىقىش.  كەپلەر تېلېسكوپى تاشقىي پلانېتىلارنى بىۋاستە كۆرەلمەيدۇ. ئۇ ئانا يۇلتۇزلارنىڭ نۇرىدىكى ئۆزگىرىشنى ئۆلچەپ، شۇ ئارقىلىق بىزنىڭ ئەتراپىمىزدىكى ھەر بىر يۇلتۇزنى ئايلىنىۋاتقان قانچە پلانېتا بار، ئۇلارنىڭ ئىچىدە بىزنىڭ يەر شارى بىلەن چوڭ-كىچىكلىكى ۋە ئانا يۇلتۇزى بىلەن بولغان ئارىلىقى جەھەتتە ئوخشىشىپ كېتىدىغانلىرى بارمۇ-يوق، دېگەنلەرنى ئېنىقلايدۇ.  يەنى، بىر پلانېتا ئانا يۇلتۇزنىڭ ئالدىدىن ئۆتكەندە، ئۇ يۇلتۇزنىڭ سىز كەپلەر بىلەن ئۆلچەۋاتقان نۇرى 0.1 پىرسەنت ياكى ئۇنىڭدىنمۇ كىچىك دەرىجىدە تۆۋەنلەيدۇ.  شۇنىڭغا ئاساسەن ئاشۇ پلانېتانىڭ چوڭ-كىچىكلىكى ۋە ئوربىتىسى قاتارلىق خۇسۇسىيەتلىرىنى ھېسابلاپ چىققىلى بولىدۇ. بۇرۇن كىشىلەر باشقا يۇلتۇزلارنى ئايلىنىدىغان پلانېتىلارنىڭ بار-يوقلىقىنى بىلمەيتتى.  ھازىر بولسا ئاساسەن ھەممە يۇلتۇزلارنىڭ كەم دېگەندە بىردىن پلانېتىلىرى بارلىقى بايقالدى.   بىزنىڭ يەر شارىمىزغا ئوخشاش تاشقىي پلانېتىلارنىڭ ئۆز ئانا يۇلتۇزىنى بىر قېتىم ئايلىنىپ چىقىشى ئۈچۈن بىر يىلدەك ۋاقىت كېتىدۇ.  شۇڭلاشقا كەپلەر ھەر بىر يۇلتۇزنى خېلە ئۇزۇن كۆزەتمىسە، ئۇنى ئايلىنىۋاتقان پلانېتىلارنىڭ خۇسۇسىيەتلىرىنى ئېنىقلاپ چىقالمايدۇ.  كەپلەر ئەسلىدە 4 يىل ئىشلەشكە لاھىيىلەنگەن بولۇپ، ئۇنىڭ ۋاقتى بۇ يىل توشاتتى. لېكىن، ئۆتكەن يىل ناسا ئۇنىڭ ئىشلەش ۋاقتىنى 2016-يىلغىچە ئۇزارتقان ئىدى. كەپلەر ھازىرغىچە 130 دانە تاشقىي پلانېتىلارنى تېپىپ چىقتى، ھەمدە 2740 دانە تاشقىي پلانېتا كاندىداتلىرىنى تۇرغۇزۇپ چىقتى.  ئۇلارنىڭ ئىچىدە 230 پلانېتىلار بىزنىڭ يەر شارىمىزغا ئوخشاپ كېتىدىغان بولۇپ، 820 پلانېتا بىزنىڭكىدىن بىر ھەسسە چوڭ ئىكەن.  تېخى ئۆتكەن ئايدا كەپلەر بىزدىن 1200 نۇر يىلى يىراقلىقتىكى ئىنگلىزچە «Goldilocks zone» دەپ ئاتىلىدىغان رايوندىكى بىر يۇلتۇزنى ئايلىنىۋاتقان، چوڭلىقى بىزنىڭ يەر شارىمىزغا ئوخشاپ كېتىدىغان پلانېتىلاردىن ئىككىنى بايقىغان ئىدى.   بىزنىڭ قۇياش سىستېمىمىزغا ئەڭ يېقىن بولغان يۇلتۇزنىڭ بىز بىلەن بولغان ئارىلىقى 4.26 نۇر يىلى كېلىدۇ.  بىز ئاخشىمى كۆرۈدىغان باشقا يۇلتۇزلارنىڭ ھەممىسى بىزگە بۇنىڭدىنمۇ يىراق.  كىشىلەر كەپلەر ئارقىلىق بىزگە 10 نۇر يىلى كېلىدىغان يۇلتۇزلارنىڭ ئەتىراپىدىن يەر شارى بىلەن ئوخشىشىپ كېتىدىغان پلانېتىلاردىن بىرەرنى تاپالايدىغانلىقىغا ئىشەنچ باغلاۋاتىدۇ.   ناسا كەپلەر ئۈچۈن ھازىرغىچە 600 مىليون دوللار پۇل چىقىم قىلدى. ناسا 1990-يىللىرىدىن باشلاپلا تاشقىي پلانېتىلارنى بىۋاستە كۆرەلەيدىغان ئالەم تېلېسكوپنىڭ تەتقىقاتىنى ئېلىپ بېرىۋاتقان بولۇپ، بۇ تەتقىقات ھازىرمۇ داۋاملىشىۋاتىدۇ.  ھازىرقى پىلاندا، ناسا بۇ يېڭى تېلېسكوپنى 2018-يىللىرى ئالەم بوشلۇقىغا چىقىرىپ، كەپلەر بايقىغان «ئەڭ مۇۋاپىق» يۇلتۇزلارنى ئىنچىكىلەپ تەكشۈرىدۇ.  ئادەتتە يۇلتۇزنىڭ تېلېسكوپقا كېلىدىغان نۇرى ئۇنى ئايلىنىۋاتقان پلانېتىنىڭكىدىن 10 مىليارد ھەسسە كۈچلۈك بولىدۇ.  شۇ سەۋەبتىن ئۇ پلانېتىنى بىۋاستە كۆرگىلى بولمايدۇ (ئويلاپ بېقىڭ: ئەگەر سىز كۈنگە قاراۋاتقاندا، بىزنىڭ ئاي شارىمىز كۈننىڭ ئوتتۇرىسىغا توغرا كېلىپ قالىدىكەن، سىز ئاينى ھەرگىزمۇ كۆرەلمەيسىز).  ھازىر ياسىلىۋاتقان يېڭى تېلېسكوپ يۇلتۇزنىڭ نۇرىنى يوق قىلىۋېتىپ، بىر «قاراڭغۇ رايون» (dark hole) نى ھاسىل قىلىدۇ.  بۇ يەردىكى «قاراڭغۇ» دېگەن سۆز «ھېچ قانداق نۇر يوق» دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ.  مۇشۇ قاراڭغۇ رايونغا كىرگەن پلانېتا بىزگە بىۋاستە كۆرۈنىدۇ.  ناسا دىكى ئۇيغۇر ئەركىن سىدىق قىلىۋاتقان ئىشلارنىڭ بىرى مۇشۇ يېڭى تېلېسكوپنىڭ تەتقىقاتى بولۇپ، ئۇ ناسا دىكى تېلېسكوپتا ئاشۇنداق «قاراڭغۇ رايون» نى ھاسىل قىلىشقا ئىشلىتىدىغان كونترول ئالگورىسىمى (ماتېماتىكىلىق ئۇسۇلى) ۋە كونترول تېخنولوگىيىسىنىڭ مۇتەخەسسىسلىرىنىڭ بىرى.  ئۇ ھازىرغىچە مۇشۇ تېلېسكوپ ھەققىدە خەلقئارادا 10 پارچىدەك ئىلمىي ماقالە ئېلان قىلىپ بولدى.  ئەركىن سىدىق كومپيۇتېردىكى تېلېسكوپ لاھىيىسى ئارقىلىق كومپيۇتېردا بەرپا قىلغان «قاراڭغۇ رايون» لارنىڭ رەسىملىرىدىن بىرى ئامېرىكىدا چىقىدىغان خەلقئارالىق ئىلمىي جورنال «قوللانما ئوپتىكا» (Applied Optics, by American Optical Society) نىڭ 2007-يىلى 10-ئايلىق سانىنىڭ مۇقاۋىغا بېسىلدى (ئەگەر قىزىقسىڭىز، سىز ئوقۇۋاتقان ئالىي مەكتەپ كۇتۇپخانىسىدىن مۇشۇ جورنالنى تېپىپ كۆرۈپ بېقىڭ). ناسا دىكىلەر مۇنداق 2 نەرسىگە ئىشىنىدۇ: (1) كائىناتتا بىزگە ئوخشاش جانلىقلار بار پلانېتىلاردىن چوقۇم باشقىلىرىمۇ بار. (2) تاشقىي پلانېتىلارنىڭ ئادەملىرى بىزدىن بەكراق ئەقىللىق ئەمەس. ئەگەر ئۇلار بىزدىن بەكراق ئەقىللىق بولغان بولسا، بۇ چاققا ئۇلار بىزنى ئىزدەپ كېلىپ بولغان بولاتتى.  ئۇلار كەلمىگەنلىكى ئۈچۈن، ھازىر بىز ئۇلارنى ئىزدەۋاتىمىز. كائىناتتا 200 مىليارد تىن ئارتۇق گالاكسى بار.  بىزنىڭ سامان يولى گالاكسىدا 200 مىليارد تىن ئارتۇق يۇلتۇز بار.  شۇڭا جانلىقلار ياشايدىغان تاشقىي پلانېتىلارنىڭ يوق بولىشى مۇمكىن ئەمەس. ناسا دىكى مۇتەخەسسىسلەر ھازىر كەپلەرنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن تىرىشىۋاتىدۇ.  ئۇ ئوڭشىلامدۇ-يوق، ئۇنىسى ھازىرچە ئېنىق ئەمەس.  ئەگەر ئۇ ئوڭشالماي قالسا، بۇ پۈتۈن دۇنيادىكى ئاسترونومىيىچىلەر ئۈچۈن بىر چوڭ يوقىتىش بولىدۇ. پايدىلىنىش ماتەرىيالى: http://www.nytimes.com/2013/05/1 ... ion-short.html?_r=0 (بۇ ئۇچۇرنى ھېچ كىمدىن رۇخسەت ئالماي، مەنبەسىنى ئەسكەرتكەن ھالدا باشقا ھەر قانداق تور بەتلىرىگە يوللىسىڭىز بولىۋېرىدۇ. )

kokboraa

	بۇ ئۇرۇنۇشلارنىڭ (ئىزدىنىشلەرنىڭ) نەتىجىسى يوق بولۇپ قالارمىكىن ، چۈنكى ھەدىستە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ‹يۇلتۇزلارنىڭ ئۈچ تۈرلۈك ئالاھىدىلىكى بار ،1-ئاسمانلارنىڭ زىننىتى.2- مۆئىمىن ئۈچۈن ئورۇن پەرىقلەندۈردىغان بەلگە.3- شەيتانلارنى قوغلاپ كۆيدۈرگۈچى .›    بۇھەدىستىن يۇلتۇزلارنىڭ بۇ ئۈچ تۈرلۈك  ئالاھىدىلىكىدىن باشقا ھىچ بىر ئالاھىدىلىكىنىڭ يوقلىقىنى بىلىۋالالايمىز.

aman768

	ئۆزلە ياسىغان تىلىسكوپتىن چاتاق چىقتىما ،سىلە بىر چاغدا مەن ياساۋاتىمەن دىگەندەك قىلغان

nomu

	بۇ ئۇرۇنۇشلارنىڭ (ئىزدىنىشلەرنىڭ) نەتىجىسى يوق بولۇپ قالارمىكىن ، چۈنكى ھەدىستە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ‹يۇلتۇزلارنىڭ ئۈچ تۈرلۈك ئالاھىدىلىكى بار ،1-ئاسمانلارنىڭ زىننىتى.2- مۆئىمىن ئۈچۈن ئورۇن پەرىقلەندۈردىغان بەلگە.3- شەيتانلارنى قوغلاپ كۆيدۈرگۈچى .›    بۇھەدىستىن يۇلتۇزلارنىڭ بۇ ئۈچ تۈرلۈك  ئالاھىدىلىكىدىن باشقا ھىچ بىر ئالاھىدىلىكىنىڭ يوقلىقىنى بىلىۋالالايمىز. قولخىنىڭىزغا مىڭ رەخمەرت !سىز ئىلمنىمۇ ئۆگنۈپ قۇيمسىڭز بولماس !

rahmansaykin

	كەپلەر تېلىسكوپى   بۇ گەپنى ئاڭلاپ بىر ھازا كۈلۈپتىمەن . چۈنكى مەن مۇشۇ كەمگىچە كېپلىر دەپ ئۈگەنگەن .

azrat705

	مەن تولۇق ئوتتۇرىدا ئوقۇۋاتقان چېغىمدىن تارتىپ بەك قىزىقاتتىم مۇشۇ ئالەم ئىشلىرىغان، '' ئاپولو پىلانى '  ، ئاي شارى شىفىرى ' قاتارلىق نۇرغۇن كىتاپلارنى ئوقۇيتىم. خەنزۇچە 开普勒دېگەن شۇمۇ سىز دېگەن كەپلەر دېگىنى ؟

MUTU22

	ＮＡＳＡدا خىزمەت قىىلۋتقان ئەركىن سىدىق تاغىمىز ئىنىق چۇشەنچە بەرگەن بولسا ياخشى بۇلاركەن.

hushwah

	بۇ تىلىسكوپنىڭ كۈرۈش تىزلىكى  نۇر تىزلىكىدىن نەچچە يۈز ھەسىسە يۇقىرى  ئوخشىمامدۇ ،     مىنىڭچە ئۇلار قۇرۇق ئاۋارە بۇلىدۇ شۇ ،

bilimxumar

	hushwah يوللىغان ۋاقتى  2013-5-18 12:32 PM بۇ تىلىسكوپنىڭ كۈرۈش تىزلىكى  نۇر تىزلىكىدىن نەچچە يۈز ... تېلېسكوپلار يۇلتۇزلارنى نۇر تېزلىگىدىنمۇ يۇقۇرى تېزلىك بىلەن كۆرەلمەيدۇ.  ھازىرغىچە نۇرنىڭ تېزلىكىدىنمۇ يۇقىرى تۇرىدىغان تېزلىك تېخى رەسمىي ئىسپاتلانمىدى. سىز بىر تېلېسكوپ بىلەن 10 نۇر يىلى يىراقلىقتىكى يۇلتۇزنى كۆرگەندە، سىزنىڭ كۆرگىنىڭىز ئاشۇ يۇلتۇزنىڭ 10 يىلدىن بۇرۇنقى ھالىتى بولىدۇ. سىز ئاخشىمى ئاسماندا كۆرىدىغىنىڭىز ئاشۇ يۇلتۇزلارنىڭ نەچچە 10 يىل، ۋە نەچچە 100 يىلدىن ئىلگىرىكى ھالىتى.  ئۇلارنىڭ دەل مۇشۇ پەيتتىكى ھالىتىنى ھەرگىزمۇ كۆرەلمەيسىز.

فىزىك

	دۇنيادا ئۇمۇمىيلىققا ئىگە  ھازىرنىڭ يوق ئىكەنلىكىدىن ئىبارەت بۇ پاكىت ۋاقىتنى رەتلىك ھالدا ئۆتمۈش ، ھازىر ۋە كەلگۈسى دەپ ئايرىيدىغان ئۇسۇلنى ساقلانغىلى بولمايدىغان ھاكدا كارغا يارىماس قىلىپ قويىدۇ . ئۆتمۈش ، ھازىر ۋە كەلگۈسى دىگەن بۇ ئاتالغۇلار بىزنىڭ ئەتراپىمىزدىكى سۇرۇنلاردا ئەھمىيەتلىك بولىشى مۇمكىن ، ئەمما باشقا يەرلەرگە ئۇيغۇن كەلمەيدۇ . مەسلەن : ھازىر مارىستا نىمە ئىشلار يۈز بېرىۋاتىدۇ ؟ دىگەندەك سۇئاللارنىڭ كۆزدە تۇتىدىغىنى مەزكۇر پىلانېتىدىكى مەلۇم بىر ئالاھىدە پەيىتتىن ئىبارەت . لېكىن ئەركىن سىدىق ئاكىمىز ئېيتقىنىدەك ، راكىتا بىلەن يەرشارى يېنىدىن ئۆتۈپ ئالەم بوشلۇقىغا ماڭغان ساياھەتچى ئوخشاش بىر پەيىتتە ئوخشاش بىر سۇئالنى سورىسا ، بۇ مارىستىكى باشقا بىر پەيىتنى كۆرسىتىدۇ . ئەمەلىيەتتە ، يەرشارىغا يېقىن تۇرغان بىر كۆزەتكۈچىنىڭ ھەركەت ئەھۋالىنىڭ ئوخشاشماسلىقىغا ئاساسەن ، ئۇنىڭ ئىھتىمالدىكى ھازىر تەخمىنەن بىر سىكونت ئۇزۇنلۇقتا بولىشى مۇمكىن .         كۆزەتكۈچى كۆزىتىش ئوبىكتىدىن يىراقلاشقانسېرى  ھازىر نىڭ دائىرىسىمۇ شۇنچە چوڭىيىدۇ . ناھايتى يىراقتىكى بىر يۇلتۇزسىمان جىسىمغا نىسبەتەن ئېيتقاندا ، ھازىر نەچچە مىليارد يىل ۋاقىتتىن ئىبارەت بولىشى مۇمكىن . يەرشارىدا پىيادە مېڭىپ سەيلە قىلىشتىن ئىبارەت ھەركەتمۇ يۇلتۇزسىمان جىسىمدىكى  ھازىرقى پەيتنى بىر قانچە مىڭ يىلغا ئايلاندۇرىشى مۇمكىن ئەجرىڭىزگە تەشەككۈر ، ۋاقتىڭىزنى چىقىرىپ بىزنى مۇشۇنداق ئىشلاردىن خەۋەرلەندۈرگىنىڭىز كۆپ رەھمەت . بۇ خەۋەر راستىنلا ئاسترونوملار ئۈچۈن يامان خەۋەر ئىكەن ،،،،