شىنجاڭدا تۇنجى توك ئشلىتىشنىڭ باشلىنىشى

tokqi123

	شىنجاڭدا تۇنجى  توك ئشلىتىشنىڭ  باشلىنىشى    ئېلىكتىر ئېنىرگىيەسى جەمىيەت تەرەققىياتىنىڭ ئاساسى ھەركەتلەندۇرگۇچى كۇچى بولۇپ  ،شۇ دەۋىر تەرەققىيات سەۋىيەسىنى ئۆلچەشتە مۇھىم ئامىللارنىڭ بىرى ھىساپلىنىدۇ.مەلۇم بىر نوختىدىن ئېيىتقاندا توك ئشلىتىش سەۋىيەسى شۇ دەۋىر تەرەققىيات سەۋىيەسىنى ئەكىس ئەتتۇرۇپ بېرىدۇ.                                                                دۆلىتىمىزدە تۇنجى بولۇپ توك ئشلىتىشنى باشلغان ۋاقىت   گۇاڭشۇنىڭ5-يىلى(1878-يىلى) شاڭخەيدە ئەينى ۋاقىتتىكى ئەنگىلىيە مىللىيتارىسلىرى ئامىرىكا زوڭتوڭى گېلەنتونىڭ شاڭخەيدىڭدىن ئۆتىشىنى كۇتىۋېلىش ئۇچۇن ئەنگىلىيەدىن ئالاھىدە بىر گېنىراتور ئەككىلىپ ،1878يىلى 8-ئاينىڭ17-18كۇنلىرى شاڭخەينىڭ ۋەيتەندە 2ئاخشام ئېلىتىر چىرىغى ياققان.ئۇنىڭدىن كېيىن جۇڭڭودىكى تۇنجى ئېلىكتىر ئستانسىسى 1882-يىلى شاڭخەيدە ئەنگىلىيەلىكلەر تەرىپىدىن شاڭخەي ئېلىكتىر نۇرى شىركىتى (上海电光公司 قۇرۇلغان ھەمدە شۇ يىلى 7-ئاينىڭ 26-كۇنى كەچ سائەت7دە سىرىتقا قارىتا توك بىلەن تەمىنلەشنى باشلىغان.شۇنىڭغا ئەگىشىپ ئامىرىكا تەۋەلىگىدىكى مۇھاجىرلاردىن خۇئاڭدەيچاڭ بىلەن لى روڭباڭ قاتارلىق كىشىلەر يۈز مىڭ كۈمۈش تەڭگە پۇل چىقىرىپ ،گۇئاڭجۇ لامپۇچكا شىركىتىنى قۇرۇپ چىقىپ ،چەتئەللىك ئۇستىلارنى ياللاپ ئشلىتىپ 2دانە 100ئات كۇچىگە ئىگە گېنىراتوردىن توك  چىقىرىپ ، گۇئاڭجۇ شەھرىنىڭ 40قا يېقىن كوچىسىدىكى 700دىن ئارتۇق لامپۇچكا چىرىقىنى يورۇتۇپ ،ئېلىمىز يېقىنقى زامان تارىخىدا ئۆز ئادەملىرىمىز تەرىپىدىن يورۇقلۇق ئاتا قىلىنغان، شۇنداقلا ئېلىمىز ئېلىكتىر ئېنىرگىيە ئشلىرىنىڭ يېڭى تەراققىيات سەھىپىسى ئېچىلغان. شىنجاڭنىڭ ئېلىكتىر ئېنىرگىيە ئشلىرىنىڭ  تەراققىيات تارىخىغا نەزەر سالىدىغان بولساق چاقناپ تۇرغان بىر جۇپ يۇلتۇز بار، ئۇ بولسىمۇ ئۇيغۇر يېقىنقى زامان تارىخىدىكى داڭلىق كارخانىچى،ئۇيغۇر مىللى مۇئارىپىنىڭ ئاساسچىلىرى، ئاكا-ئۇكا مۇسابايۇف لاردۇر. مۇسابايۇف لار ئاتۇشنىڭ ئېكىساقتىن بولۇپ ،ئۇلار شۇ زىمىندا تۇغۇلۇپ چوڭ بولۇپ ،دىھخانچىلىق،چارۋىچىلىق،سودا-سېتىق،كارخانىچىلىق قاتارلىقلار  بىلەن شۇغۇللانغان،بولۇپمۇ بۇ جەمەتتىن بولغان6-ئەۋلات ، مۇساھاجى دادىسى ئابدۇرسۇل باينىڭ تەلىمىگە قاتتىق ئەمەل قىلىپ ،ئاتىسىنىڭ پۇلنىڭ خوجايىنى بولماي ئىلىمنىڭ خوجايىنى بولۇڭلار دىگەن تەلىماتى بويىچە،قەشقەر،بۇخارا قاتارلىق جايلاردىكى ئالى بىلىم يۇرىتلىرىدا  ئەرەپ،پارىس،ئوردۇ تىللىرى ۋە يېزىقىنى پۇختا ئىگەللەش بىلەن بىرگە جاھان كېزىپ ،يېڭى مۇئارىپ ،يېڭى ئددىيە ،يېڭى كەشپىياتلارنى كۆرىدۇ， ياۋرۇپادىن ئۇگۇنۇپ شىنجاڭدىمۇ ئلغار بولغان كارخانىلارنى قۇرۇش ئستىگى پەيدا بولىدۇ.شۇنىڭ بىلەن 1885-يىلى ئىلى كۇرەدە 200نەپەر ئىشچىسى بار تېرە پىششىقلاپ ئىشلەش كارخانىسى قاتارلىق بىرنەچچە كاخانا  قۇرۇپ چىقىدۇ.   مۇسابايوف يەنە ئوغلى ھەسانباي ،باھاۋۇدۇنبايلارنىمۇ مەكتەپلەردە ئوقۇتۇپ ،ئىلىم-بىلىملىك قىلىپ تەربىيەلەش بىلەن بىرگە ئۇلارنى پەن-تېخنىكىنى قوللىغۇچى،يېڭىلىق يارتقۇچى قىلىپ تەربىيەلايدۇ.بۇخارا ،باغداتتىن دىنىي ئۆلىمالارنى تەكلىپ قىلىپ ،مەدرىسلەردە تارىغ،ئاستىرنومىيە ، چەتئەل تىلى،ماتىماتكا،ئلمىي تەجۋىت قاتارلىق دەرىسلەر ئۆتكۇزۇپ ،دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدا نەشىر قىلىنغان گېزىتلەرنى ۋە مىڭ پارچىدىن ئارتۇق كىتاپلارنى توپلاپ خەلىققە كىتاپخانا ئېچىپ بېرىدۇ.مۇساھاجىم ئۆمرىنىڭ ئاخىرىدا  جامائەت ئشىلىرى  بىلەن تىجارەت  ئىگىلىك باشقۇرۇش ئشىلىرىنى 2ئوغلى ھەسەنباي بىلەن باۋادۇنبايغا ئۆتكۇزۇپ بېرىدۇ.بۇلارنىڭ سودا تىجارىتى 1895-يىللىرى ياۋرۈپاغىچە كېڭەيگەن بولۇپ ،شۇنىڭدىن باشلاپ مۇساھاجىمنىڭ ئسمى پەرزەنتلىرىنىڭ فامىلىسى قىلىنىپ قوللۇنۇپ ياۋرۇپادا مۇسابايوف دەپ ئاتىلىشقا باشلايدۇ 1895-يىلى مۇساھاجىم ۋاپات بولغاندىن كېيىن ئۇنىڭ ئوغۇللىرى ئاتا كەسپىگە ۋارىسلق قىلىپ ۋە ئۇنى تېخىمۇ راۋاجلاندۇرۇپ ،ئىچكى-تاشقى سودىنى تەڭ راۋاجلاندۇرۇش يولىنى تۇتۇپ ،ھەسەنباي ئومۇمى ئشلارغا مەسئۇل بولۇپ قوشۇمچە زاۋۇتنى باشقۇرىدۇ، باۋادۇنباي ئىچكى-تاشقى سودىنى باشقۇرىدۇ.بۇ مەزگىلدە ئۇلار شىنجاڭنىڭ بىر قىسىم ئالاھىدە مەھسۇلاتلىرى ۋە ئىچكىرى ئۆلكىلەرنىڭ بىر قىسىم  مەھسۇلاتلىرىدىن بولۇپ 83خىل مەھسۇلاتنى ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە ياۋرۇپا بازارلىرىغا سېلىش بىلەن بىرگە ، ياۋرۇپا ئەللىرىنىڭ سانائەت تەرەققىياتى ،ئىلغار باشقۇرۇش ئۇسۇللىرى،يېڭى مۇئارىپنىڭ گۇللەنگەن مەنزىرسى ئۇلارنىڭ سودا بىلەن سانائەتنى ئۆزارا ماسلاشتۇرۇش ئىرادىسىنى كۇچايتىدۇ. ياۋروپانىڭ بەزى مەھسۇلاتلىرى بىلەن خەلىقنى تەمىنلەپ ،كوپ قېتىملىق سودا ئارقىلىق ئۇلار ياۋرۇپا ئەللىرىگە تونىلىدۇ. 1904-يىلى ھەسەنباي ئىنىسى باھاۋۇدۇنباينى نۇرغۇن يەرلىك مال بىلەن گېرمانىيەگە تىجارەت قىلىش ۋە زاۋۇت كۆرۇپ زامانىۋى تېرە زاۋۇتلىرىنى قۇرۇش ئۇچۇن تەييارلىق  قىلىش مەخسىىدە ئەۋەتىدۇ. باھاۋۇدۇنباي 3ئاي جەريانىدا گېرمانىيەگەدە كۆپپلىگەن زاۋۇتلارنى ئايلىنىپ  كۆرۇپ ئاخىرى تېرە زاۋۇتى قۇرۇش نىيىتىگە كېلىدۇ. شۇ مەخسەتتە گېرمانىيە سودىگەرلىرى بىلەن ئۇسكىنە سېتىۋېلىش ،قوراشتۇرۇش،تەخنىكا بىلەن تەمىنلەش ،خادىملارنى تەربىيەلەش توختاملىرىنى تۇزگەندىن كېيىن ،زاۋۇت ئۇسكۇنىلىرىنى گېرمانىيەدىن پويىز ۋە پارىخوت بىلەن يۆتكەپ روسىيە ئارقىلىق قورغاس چېگرىسىغا يۆتكەپ كېلىش جەريانىدا 100 كىلومىتىردەك ئىگىز –پەس يوللارنى تۇزلەپ،286ئورۇنغا كۆۋرۇك سېلىپ،بەزى زاۋۇت ئۇسكۇنىلىرىنى پارچىلاپ ،مىڭ بىر جاپالاردا زاۋۇت ئۇسكۇنىلىرى غۇلجىغا توشۇپ كېلىنگەندىن كىيىن،قوراشتۇرۇش خىزمتى 1907-يىلى كۇزدە باشلىنىپ ،1909-يىلى پۇتۇپ رەسمى ئىشقا كىرىشتۇرىلىدۇ. دەل مۇشۇ زاۋۇتنى توك بىلەن تەمىنلەش ئۇچۇن ئاكا –ئۇكا مۇسابايوفلار زاۋۇت ئۇسكۇنىرى بىلەن بىرگە گېرمانىيەدىن بىر دانە75كىلوۋاتلىق پار بىلەن ھەركەتلىنىدىغان گېنىراتور سېتىۋېلىپ بۇ تېرە زاۋۇتىنىڭ ئۇسكۇنىلرى ۋە زاۋۇتنىڭ يورۇتۇش چىراقلىرىنى توك بىلەن تەمىنلەپ ،شىنجاڭدىلا ئەمەس بەلكى غەربى شىمالدىكى ئولكىلەر ئىچىدە تۇنجى بولۇپ ئېلىكتىر نۇرىنى تاراتتى.ئەينى ۋاقىتتا مۇسابايوفلارنىڭ ئۆزلىرىمۇ ئۆيلاپ باقمىغان بۇ سودا ھەركىتى ،شىنجاڭ ھەتتا غەربى شىمالدىكى توك ئېلىكتىر ئىشلىرىنىڭ بايراقدارى بولۇپ ،75كىلوۋاتلىق پار بىلەن ھەركەتلىنىدىغان گېنىراتور شۇبھىسىزكى غەربى شىمالدىكى ئولكىلەر ئىچىدە ئېلىكتىر-ئېنىرگىيە سانائىتىنىڭ ئاتىسى بولۇپ قالدى،شۇنىڭ بىلەن بىرگە ئاكا –ئۇكا مۇسابايوفلارنىڭ ئسمى شىنجاڭ ئېلىكتىر ئېنىرگىيە تەراققىيات تارىىخىغا مەڭگگۇلۇك يېزىلدى. 　ئۇنىڭدىن كېيىن شىنجاڭدا ئېلىكتىر توكى 1928-يىلى پۇخرالار ئائىلىسىگە يەتكۇزۇلدى،ئەينى يىلى ئۇرۇمچىلىك سودىگەر ۋۇ جاۋشىئوڭ 17.6 كىلوۋاتلىق بىر دانە كونا گېنىراتورنى سېتىۋېلىپ ،ئەمەلدارلار بىلەن سودىگەرلەر بىرلەشكەن ئاساستا ئۇرۇمچىدە يوڭفېڭ لامپۇچكا شىركىتىنى قۇرۇپ يېقىن ئەتراپىدىكى ھوكۇمەت ئورگانلىرى ۋە سودىگەرلەرگە يورۇتۇش ئۇچۇن توك بىلەن تەمىلىگەن.بۇ شىنجاڭ تارىخىدىكى ئەڭ بالدۇرقى ئاممىۋى ئېلىكتىر كارخانىسى ھىساپلىنىدۇ.ئارقىدىن تۇرپان،قەشقەر،قۇمۇل،ئالتاي قاتارلىق جايلاردىمۇ ئىلگىرى-كېيىن بولۇپ ئاممىۋى ئېلىكتىر كارخانىلرى قۇرۇلۇپ ئېلىكتىر چىراقلارنىڭ نۇرى تەڭرى تېغىنىنىڭ جەنۇپ شىمالىدا نۇر چاچتى.

rinatcn

	20-يىللارنىڭ باشلىرىدا شىنجاڭنىڭ ھاۋا قاتنىشى ۋە قۇرۇقلۇق تىرانسىپوت ماشىنا قاتنىشىمۇ ئاشۇ دەۋىردە تەڭ بارلىققا كەلگەن

XERHAN

	2004 - يىللاردىن كىيىن بىر قەدەر تۇراقلىق ۋە ياخشى بولغان توك مەنبەيىمىز مەھەللىلەرگە يىتىپ كەلدى . ئۇنىڭدىن بۇرۇن تۇراقسىز بولغاننى ئاز دەپ توك بېسىمى بەكلا تۆۋەن 100 ۋاتلىق لامچۇتكىلارنى ياقساقمۇ جىن چىرىقىچىلىك يورۇق چىقىراتتى . تىلىۋىزورلارنى توياچى ( تىياۋ يا چى بولسا كىرەك ، ئۇيغۇرچە تەرجىسىمىنى بىلمىدىم ) دەيدىغان بىر نەرسە بولىدىغان شۇنى چېتىپ توك بېسىمى ئۆرلىتىپ ھەم تۇراقلاشتۇرۇپ تۇرۇپ كۆرەتتۇق . ھازىر ئون يىل ئاۋۋالقىدىن خىلى بەك ياخشى !

!UYGHURJAN

	XERHAN يوللىغان ۋاقتى  2013-5-13 12:29 PM 2004 - يىللاردىن كىيىن بىر قەدەر تۇراقلىق ۋە ياخشى بولغا ... بىيەنياچى ( 变压器 ) دەيدىغان نىمە شۇدۇ . توك ئىگىز پەس بولغاندا قۇلىقى تولغاپ تەڭشەيدىغان نىمە شۇدۇ ھە !

XERHAN

	!UYGHURJAN يوللىغان ۋاقتى  2013-5-13 12:42 PM بىيەنياچى ( 变压器 ) دەيدىغان نىمە شۇدۇ . توك ئىگىز پەس بول ... مەن كىچىك ۋاقىتلاردا يەرلىق ئامما توياچى دەيدىكەن ، ئەسلى ئىسمى نىمىكىن مەنمۇ تازا ئۇقمايدىكەنمەن . ئەمما مىنىڭ دىگىنىمنىڭمۇ قۇلىقى بار تولغايدىغان ، ئۆزى ناۋاينىڭ غەلە ساندۇقىدىن سال كىچىكرەك ...

!UYGHURJAN

	XERHAN يوللىغان ۋاقتى  2013-5-13 12:52 PM مەن كىچىك ۋاقىتلاردا يەرلىق ئامما توياچى دەيدىكەن ، ئ ... مەن دېگەن نەرسە شۇ ، يەنى بېسىم ئۆزگەرتكۈچ .

halpambag

	توغرا 2000 - يىللاردىن كىيىن بىر قەدەر تۇراقلىق ۋە ياخشى بولغان توك مەنبەيىمىز مەھەللىلەرگە يىتىپ كەلدى.

zebran

	!UYGHURJAN يوللىغان ۋاقتى  2013-5-13 12:53 PM مەن دېگەن نەرسە شۇ ، يەنى بېسىم ئۆزگەرتكۈچ . 变压器دىگەن چوڭ، ناۋاينىڭ ئوچىقىدەك بار، بىر مەھەللىدە بىرسى بار، (توياجى)دىگەن غەللە ساندۇقىدەك بار، بىر ئۆيدە بىرسى بولىدىغان،  لامپۇچكا بەك خىرە يانسا خوت يۆتكەپ يۇقىرلاتساق لامپۇچكا ئوبدانلا يورۇپ قوياتتى، بەك يورۇپ كۆيگىلى قوپسا خوتنى تۆۋەنلىتىپ نورماللاشتۇراتتۇق.