چاۋېستىن كېيىنكى ئەبجەخ يايما

Naprat2009

	چاۋېستىن كېيىنكى ئەبجەخ يايما ئەنگلىيە ئىقتىسادشۇناسلار ژۇرنىلى (تەرجىمىدە: نەپرەت 2009) گەرچە نارودنىكلىق مۇستەبىلىكنىڭ جەلب قىلىش كۈچى ئاجىزلىغان بولسىمۇ، ئەمما يەنىلا يوقالمىدى. ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90-يىللىرىغا قاراپ باقساق، ئەينى چاغدىكى لاتىن ئامېرىكىسى قىتئەسى ھەربىيلەر ھۆكۈمرانلىقىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاپ، دېموكراتىيە ۋە ئەركىن بازار ئىقتىسادىنى قوينىغا ئېلىشقا باشلىدى، بۇنىڭدىن بىردىنبىر مۇستەسنا بولغىنى قىيىنچىلىقتا تۇرۇۋاتقان كوممۇنىزم كۇباسى. لېكىن بۇ چاغدا، ھيۇگۇ چاۋېس پەيدا بولدى. سايلاپ چىقىلغان ھۆكۈمەتكە قارىتىلغان مەغلۇپ بولغان ھەربىي سىياسىي ئۆزگىرىش قوزغىغاندىن كېيىن، بۇ ھاكاۋۇر سابىق قۇرۇقلۇق ئارمىيە پودپولكوۋنىكى 1998-يىلى ۋېنسۇئىلانىڭ پرېزىدېنتلىقىغا سايلاندى. راك كېسىلى بىلەن ئالەمدىن ئۆتۈشتىن ئىلگىرى، چاۋېسنىڭ ۋېنسۇئىلاغا ھۆكۈمرانلىق قىلغان ۋاقتى 14 يىلدىن ئاشتى. ئۇنىڭ مەخپىيىتى بىر يۈرۈش ئارىلاشما تىپتىكى سىياسىي گەۋدە قۇرۇپ چىققانلىقىدا. ئۇ دېموكراتىيىنىڭ سىرتقى شەكلىنى ساقلاپ قالدى، لېكىن ئاستىرىتتىن ھوقۇقنى ئۆزىنىڭ قولىغا مەركەزلەشتۈرۈۋالدى، بىرلا ۋاقىتتا قانۇننى ئوينىتىش ئارقىلىق ئۆزىنىڭ شەخسىي قارا نىيىتىنى قانائەتلەندۈردى. ئۇ رەقىبلىرىنى قورقۇتۇپ، ئوتتۇرا بۇرژۇئا قاتلىمىنى چەتئەلگە كۆچۈپ كېتىشكە قۇتراتتى، ئۇ دۆلەت سوتسىيالىزمى ۋە نادورنىزمنى قايتا تەقسىملەپ، كاپىتالىزم بىلەن ئۆز ئارا ئارىلاشتۇردى ھەمدە بۇ ۋاسىتە ئارقىلىق دۆلەتنىڭ ئىقتىسادىنى يۆتكەپ كەتتى، بىرلا ۋاقىتتا ئۇ يەنە دۆلەت سوتسىيالىزمى بىلەن نادورنىزمنى گەرچە ئىپتىدائىي بولسىمۇ، ئەمما قايىل قىلىش كۈچى بار لاتىن ئامېرىكىسى ۋەتەنپەرلىك سۆزلىرى بىلەن بىرلەشتۈردى. چاۋېس ئۆزىنىڭ «جاھانگىرلىك» كە قارشى «بولىۋار ئىنقىلابى» غا رەھبەرلىك قىلىۋاتقانلىقىنى جاكارلىدى. ھەتتا سىمون بولىۋاردىن ئىبارەت جەنۇبىي ئامېرىكىدىكى كۆپ قىسىم دۆلەتلەرنى ئىسپانىيىنىڭ مۇستەملىكە ھۆكۈمرانلىقىدىن ئازاد قىلغان ۋېنسۇئىلالىق بۇ قەھرىماننىڭ ئەنگلىيەپەرەس مۇتەئەسسىپ زات ئىكەنلىكىدەك ھەقىقەت چاۋېسنىڭ نەزىرىدە ئۇنچە مۇھىم ئەمەس بولۇپ قالدى. چاۋېسئىزم ئىنتايىن مۇۋەپپىقىيەتلىك بىر ئەندىزە ئىكەنلىكى ئىسپاتلاندى: ئۇ قاتناشقان 4 قېتىملىق سايلامدا غايەت زور ئۈستۈنلۈك بىلەن غەلبە قىلدى، 6 قېتىملىق ئومۇمىي خەلق قارارىدا بىر قېتىم مەغلۇپ بولغان. گەرچە ئۇنىڭ كېسەللىك ئەھۋالى ئۆزى ئېتىراپ قىلغاندىنمۇ ئېغىر بولسىمۇ ھەمدە ۋەزىيەت پەيدا قىلىش پائالىيىتىمۇ كېسەل سەۋەبلىك تارايغان بولسىمۇ، ئەمما ئۇ يەنىلا 2012-يىلدىكى سايلامدا 6 يىللىق يېڭى ۋەزىپە مۇددىتىنى قولغا كەلتۈردى. ئۇ لاتىن ئامېرىكىسىدىكى ئەگەشكۈچىلىرىنى ئاكتىپ يۆلىدى ھەمدە پۇل چىقىرىپ، يولداشلار بىر مەقسەتكە كەلگەن رەھبەرلەر ۋە بېقىندى دۆلەتلەردىن ئامېرىكىغا قارشى ئىتتىپاق تەشكىل قىلدى. بىرلا ۋاقىتتا، ئۇ يەنە كۇبا كوممۇنىزمنىڭ قۇتقازغۇچى يۇلتۇزى بولۇپ، ئۇنىڭ ياردىمى كاسترو ئاكا-ئۇكىلارنىڭ ھۆكۈمرانلىقىنى ساقلاپ، بۇ نامرات ئارال دۆلىتىنىڭ كاپىتالىزمغا ئۆتۈشىنى كېچىكتۈردى. سەھنە، مەككارلىق ۋە نېفىت چاۋېسنىڭ مۇۋەپپىقىيىتىنىڭ ئاچقۇچىنى ئىككى نۇقتىغا يىغىنچاقلاشقا بولىدۇ. بىرىنچى نۇقتا ئۇنىڭ ئۆزىدىكى سىياسىي تالانتتۇر. نامرات چەت جايدا تۇغۇلغان بۇ كىشى ئۆزىنىڭ تۇغما ناتىق ۋە ئالاقىغا ماھىر ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىدى، ۋېنسۇئېلادىكى ئادەتتىكى كىشىلەرنىڭ ھېسىياتىنى چۈشىنىش جەھەتتە ئۇنىڭ تەڭداشسىز ئىقتىدارى بار، بىرلا ۋاقىتتا ئۆزىگە يېتەرلىك ئەقىل-پاراسەتنى مۇجەسسەملىگەن. ئۇ بېكىتكەن مۇئاۋىن پرېزىدېنت ۋە ۋارىس بولۇش سۈپىتى بىلەن، نىكولاس مارۇدودا پەقەت چاۋېسنىڭ تالانتىنىڭ ئازراق قىسىمى بولسىلا ياخشى بولاتتى. ئەمما، بۈگۈنگە قەدەر، ئۇ سىرتقى دۇنياغا ئۆزىنىڭ تالانتىنى ئاشكارا قىلمىدى. ئىككىنچى نۇقتىمۇ تېخىمۇ مۇھىم نۇقتا، چاۋېسنىڭ ئامىتى ئاجايىپ ياخشى، ئۇ تەختكە چىققان ۋاقىت دەل تارىختا كۆرۈلۈپ باقمىغان زور تاۋار دولقۇنى پات ئارىدا باشلىناي دەپ قالغان ئىدى. نېفىت باھاسىنىڭ ئۇچقاندەك ئۆرلىشىگە ئەگىشىپ، «بولىۋار ئىنقىلابى» تىرىشچانلىقى بولمىغان تەغدىردىمۇ، ئامېرىكا دوللىرى ئۈزۈلمەي ۋېنسۇئېلاغا ئېقىپ كىرەتتى. چاۋېس خۇدا بەرگەن بۇ ياخشى پۇرسەتنى چىڭ تۇتۇپ، ئىجتىمائىي تۈرلەر ۋە ھەر خىل ئىئانىلەر ئارقىلىق ئاممىنىڭ قوللىشىنى «سېتىۋالدى». نېفىتكە تايىنىدىغان مۇكاپات ئۇنىڭ ھۆكۈمىنىڭ توغرىلىقىنى ئىسپاتلىدى: ئۇ تۇغۇلۇشتىن ئىلگىرى، ۋېنسۇئېلالىقلار ئىزچىل «يېڭى لىبېرالىزم» نىڭ قاتتىق ئازاب-ئوقۇبىتىدە تىركىشىپ جان تالىشىپ كەلگەن. ئەمما، ۋېنسۇئېلانىڭ شۇملۇق ئالامىتى ئەمدى بولىۋارچە شوئارلارلا بولمايدۇ. گەرچە چوڭ ھەجىملىك تاۋارلارنىڭ باھاسى دەرھاللا چۈشىشى مۇمكىن ئەمەس بولسىمۇ، ئەمما باھاسى يەنە 21-ئەسىرنىڭ بېشىدىكى 10 يىلدىكىدەك ئۆسۈپ كەتمەيدۇ. 2012-يىلى 10-ئايدىكى سايلامدىن ئىلگىرى خىراجەتنى كۆپەيتكەندىن كېيىن، ۋېنسۇئېلا ھۆكۈمىتى 2012-يىلدىكى مالىيە ئەھۋالىنى ئېلان قىلدى: قىزىل رەقەم GDP نىڭ %8.5 نى ئىگىلىگەن، كىرىمنىڭ بىر قىسىمى ۋېنسۇئېلانىڭ كەلگۈسى نېفىت ئىشلەپ چىقىرىشىنى جۇڭگوغا رەنىگە قويۇشتىن كەلگەن. 2013-يىلى 2-ئايدا، ۋېنسۇئېلان ھۆكۈمىتى پۇلنىڭ كۇرسىنى %32 چۈشۈردى. 2012-يىلى 12-ئايدا مۇۋەققەت پرېزىدېنتلىق ھوقۇقىنى قولغا ئالغاندىن كېيىن، مارۇدو ئۆز خوجىسى بىلەن ئوخشاش ئۇسۇل قوللاندى: ئۆكتىچىلەرگە تەھدىت سالدى، شەخسىي كارخانىلارنى قورقۇتتى ھەمدە ئامېرىكىنىڭ ئىككى نەپەر دېپلوماتىنى قوغلاپ چىقاردى. جەزملەشتۈرۈشكە بولىدۇكى، چاۋېسنىڭ ئۆلىمى بىر قىسىم ھېسداشلىق بېلىتىگە ئىگە قىلىدۇ، بۇ سايلام بېلەتلىرى مارۇدونىڭ نۆۋەتتىكى ئاساسىي قانۇن بېكىتكەن سايلامدا ئۇتۇپ چىقىشىغا ياردەم بېرىدۇ. لاتىن ئامېرىكىسىدا ئۆلگەن ئادەمگە زىيادە چوقۇنۇشتەك ناچار ئادەت بار، بىرلا ۋاقىتتا، گەرچە ئۆكتىچىلەر بۇرۇنقىغا قارىغاندا كۆپ كۈچلەنگەن بولسىمۇ، ئەمما ئۇلار 2012-يىلدىكى پرېزىدېنت سايلىمى ۋە يەرلىك سايلامدىكى مەغلۇبىيەتتىن ئەسلىگە كېلەلمىدى. بىراق، مارۇدودا چاۋېسقا ئوخشاش ھوقۇدارلىق كەمچىل. ئۇ غەلبە قىلغان تەغدىردىمۇ، ئىقتىسادنى مۇقىملاشتۇرۇشقا تىرىشچانلىق كۆرسىتىش بىلەن بىرگە، زېھنى كۈچىنى ئىچكى نىزا قىيىنچىلىقىدا تۇرۇۋاتقان سىياسىي پارتىيىگە قاراتمىسا بولمايدۇ. شۇڭا، بۇ دۆلەت چاك-چېكىدىن پارچىلىنىپ كېتىشى مۇمكىن. تەشۋىقات ئارقىلىق، رېئاللىقتىكى ۋېنسۇئېلا كۆرۈمسىزلىكى بەرداشلىق بېرەلمەيدۇ: بۇ بىر چىرىكلەشكەن، پايدىنى دەپ ئىنساپسىزلىق قىلغان ھەمدە قىلچە رىقابەت كۈچى بولمىغان ھاكىمىيەت. ئەپسۇسلىنارلىقى، چاۋېس ئەمدى ئۆزى بىر قوللۇق پەيدا قىلغان بۇ ئەبجەخ يايمىنى تەرتىپكە سالالمايدىغان بولدى. ئەمما ئەجەبلىنەرلىكى، ۋېنسۇئېلانىڭ ئەھۋالى قانچە يامانلاشقانچە كىشىلەرنىڭ ئۇنىڭغا بولغان سېغىنىشىنى شۇنچە قوزغايدۇ. شۇڭا، ئۇنىڭ ۋېنسۇئېلاغا كەلتۈرگەن ناچار تەسىرىدىن سىرت، چاۋېسئىزم چوقۇم ئۇ ئۆلگەندىن كېيىن يەنىلا بىر مەزگىل ياشايدۇ، بۇ پېرونئىزمنىڭ ئارگېنتىناغا بولغان تەسىرى جۇئان پېرون (Juan Perón) پولكوۋنىكنىڭ ئۆزىنىڭ ھاياتىدىن ئېشىپ كەتكەن ئەھۋالغا ئىنتايىن ئوخشايدۇ. «قاتتىق قۇچاقلاش» نىڭ ئارقىسىدىكى زەھەر سۇيۇقلۇقى يېقىنقى يىللاردا، چاۋېسنىڭ لاتىن ئامېرىكىسىدىكى تەسىر كۈچى ئىزچىل ئاجىزلىدى. ئېكۋاتور پرېزىدېنتى رافائېل كوررېئا چاۋېسنىڭ مىراسىغا ۋارىسلىق قىلالايدىغان ئەڭ ياخشى نامزات دەپ قارالدى: 2007-يىلى ھوقۇق تۇتقاندىن كېيىن، كوررېئا 2013-يىلى 2-ئايدىكى چوڭ سايلامدا يەنە ئاسانلا غەلبە قىلىپ، 4 يىللىق ۋەزىپە مۇددىتىگە قايتا ئېرىشتى، تېخىمۇ مۇھىمى كوررېئانىڭ قولىدىمۇ نېفىت بار. كوررېئا بىلەن ئوخشىشىدىغىنى بولىۋىيە پرېزىدېنتى ئېۋو مورالېس (Evo Morales) تۇر، مەزكۇر سوتسىيالىزمچى ئۆزىنىڭ دۆلىتىدە ھېچكىم رىقابەت ئېلان قىلالمايدىغان ئورۇنغا چىقتى. ئەمما ئېكۋاتور بىلەن بولىۋىيە مەيلى دۆلەتنىڭ چوڭ كىچىكلىكى، بايلىقنىڭ ئاز-كۆپلىكىدە ھەمدە تەسىر كۈچ دەرىجىسى جەھەتلەردە بولسۇن ۋېنسۇئېلاغا يەتمەيدۇ. ئارگېنتىنا پرېزىدېنتى كىرىستىنا فېرناندىز پەقەت يېرىم ئىتتىپاقداش ھېسابلىنىدۇ ھەمدە ئۇمۇ تاغدەك دۆۋىلەنگەن دۆلەت ئىچى مەسىلىلىرىگە دۇچ كەلدى. ھەتتا كۇبامۇ ھەر يىلى ۋېنسۇئېلادىن تەخمىنەن 6 مىليارد ئامېرىكا دوللىرىغا ئېرىشىش ئۈچۈن، كاسترو ئاكا-ئۇكىلار ئۆزلىرىنىڭ ئەڭ يېقىن ئىتتىپاقدىشى مارۇدونىڭ تەختتە قېلىشىغا پۈتۈن كۈچى بىلەن كاپالەتلىك قىلىدۇ. كۇبا كوممۇنىزمى بىلەن بولىۋار ئىنقىلابى خۇددى دېڭىزدا بىرگە لەيلەپ قالغان ئىككى ئادەمگە ئوخشايدۇ؛ ئەگەر مارۇدو بولالماي قالسا، بۇ ئىككى دۆلەت بىرگە چۆكۈپ كېتىدۇ. ئۇنىڭ چوقۇنغۇچىلىرى بەختكە يارىشا چاۋېس بولسا لاتىن ئامېرىكىسى ئاندىن ئۆزىنى ئامېرىكىنىڭ زۇلۇمىدىن ئازاد قىلالايدۇ دەپ جاكارلىدى. پەقەت ئۇ ھاكىمىيەت يۈرگۈزسىلا، بۇ قۇرۇقلۇق شەك-شۈبھىسىزكى ئامېرىكىدىن قۇتۇلۇشتا ئىشەنچە تولىدۇ. ئەمما، بۇ ئەھۋالنىڭ كۆرۈلىشى چاۋېسنىڭ نېمە قىلغانلىقىدىن ئەمەس، بەلكى ئىقتىسادىي باشقۇرۇشنىڭ ياخشىلانغانلىقىدىندۇر، جۇڭگو بىلەن سودىسى ئىزچىل ئاشتى. ئۇنىڭ باش كىيىمىنىڭ سۈرىتى بېسىلغان T مايكا ئېھتىمال گرېنۋىچ كەنتى ۋە ئىسلىنگتوننىڭ كوچىلىرىدا ئۇچراتقىلى بولىدۇ، ئەمما لاتىن ئامېرىكىسى ئەمگەكچىلەر قاتلىمىنىڭ ھەقىقىي قەھرىمانى برازىلىيە پرېزىدېنتى لۇلادۇر. لاتىن ئامېرىكىسى باشلىقلار يىغىنىدىكى «قاتتىق قۇچاقلاش» لاردىن سىرت، چاۋېس لاتىن ئامېرىكىسى قۇرۇقلۇقىنىڭ ئىشلىرىنى ئالغا سىلجىتالمىدى. گەرچە لۇلانى ئۆز ئىچىگە ئالغان لاتىن ئامېرىكىسى رەھبەرلىرى چاۋېسنى ئەيىبلىگەن چاغدا باشتىن-ئاخىرى خالىمىسىمۇ، ئەمما ئۇلارغا دەل چاۋېسنىڭ لاتىن ئامېرىكىسىنىڭ ئۆزىدىكى يوشۇرۇن كۈچىنى جارى قىلدۇرۇشقا توسقۇنلۇق قىلغانلىقى ئېنىق؛ دەل چاۋېس كەينىگە سۆرىگەنلىكتىن، لاتىن ئامېرىكىسى دېموكراتىيە ۋە بازار ئېچىش ئاساسىدا ئىتتىپاقلىقنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشقا ئامالسىز قالدى. ئەگەر بارلىق ئىشلار ئوڭۇشلۇق بولسا، چاۋېسئىزم ھازىردىن باشلاپلا ئاستا-ئاستا كۆپ قىسىم پاراسىتىنى يوقىتىدۇ. ئۇنىڭ ئۆلىمى قاششاق ھالەتتە تۇرۇۋاتقان لاتىن ئامېرىكىسى بىرلىشىشىنىڭ قاتماللىقىنى بۇزۇشقا ياردىمى بولىدۇ. بىراق، چاۋېس ئەندىزىسى-باراۋەرسىزلىك ۋە خەلقنىڭ ئاغرىنىشىدىن پايدىلىنىپ سىياسىي رەقىبلىرىنى بەدبەشىرەلەشتۈرۈش يەنىلا ئۈنۈملۈك ئەندىزە. شۇنداق، چاۋېس كەتتى، لاتىن ئامېرىكىسىنىڭ دېموكراتىيىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش نىشانى ئەمدى ئاسانلىشىپ قالدى. مەنبە: ئوكيان تورى؛ ئەنگلىيە ئىقتىسادشۇناسلار ژۇرنىلىدىن نەپرەت 2009 تەرجىمە قىلدى.

toyota

	duran18 يوللىغان ۋاقتى  2013-4-4 06:26 PM چاۋىسقا بۇنداق باھا بىرىشلەرنىڭ ھەممىسى بىر تىيىنلىق  ... Amsa siz bir baha berip bekiga !!

toyota

	duran18 يوللىغان ۋاقتى  2013-4-4 06:26 PM چاۋىسقا بۇنداق باھا بىرىشلەرنىڭ ھەممىسى بىر تىيىنلىق  ... Amsa siz bir baha berip bekiga !!

ata.ata

	چاۋىس بىر ئۇستا ئەرتىس ، ئۇنىڭ خاتا قىلغانلىرىنى خەلقى تۇنۇپ يەتتى ! ۋىنسۇئىرادا ئۇنىڭ خاتا يۈرگۈزگەن سىياسىتىگە قارشى ، نامايىشلار داۋاملىشىۋاتىدۇ ! خەلقى ئۇنىڭ قانداق ئادەملىگىنى تۇنۇپ يەتتى ....... خەلق ئەڭ ياخشى باھا بەرگۈچىدۇر !

Naprat2009

	duran18 يوللىغان ۋاقتى  2013-4-4 06:21 PM نىمىدىگەن بىر تەرەپلىمە يازما بۇ  ھەي نەپرەت سىز نىمان ... بۇ ئادەم ھەقىقەتەن شۇنداق تۇرسا، كوممۇنىزمنى تىرىلدۈرىمەن دەۋاتىدۇ، كۇبا خەلقنىڭ ھۆرلىككە چىقىشىغا توسقۇنلۇق قىلدى...

jaliathenim

kukhelal

	duran18 يوللىغان ۋاقتى  2013-4-4 10:26 PM چاۋىسقا بۇنداق باھا بىرىشلەرنىڭ ھەممىسى بىر تىيىنلىق  ... توغرا دىدىڭىز چاۋىس مەملىكىتىمىزنىڭ لاتىن ئامرىكىسىدىكى دوستى بولغانلىقى ئۇچۈن مۇستەبىتلىكتىن يىراق!