تۇنجى نۆۋەتلىك خەلقئارالىق نەۋرۇز ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى

tulpar12

	تۇنجى نۆۋەتلىك خەلقئارالىق نەۋرۇز ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى                                    ئابدۇكېرىم راخمان 1995-يىلى 3-ئاينىڭ 21-كۈنىدىن 25-كۈنىگىچە تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىنىڭ پايتەختى ئەنقەرەدە «ئاتا تۈرك كۇلتۈر، تىل ۋە تارىخ يۈكسەك قورۇمى»(تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيەسىنىڭ نامى)نىڭ باشقۇرۇشىدا تۇنجى نۆۋەتلىك خەلقئارا نەۋرۇز سىمفوزىيۇمى(ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى) ئۆتكۈزۈلدى. بۇ ئىلمىي پائالىيەتكە ئۆزبېكىستان، ئەزەربەيجان، رۇسىيە، ئوكرائىنا، ۋىنگىرىيە، گېرمانىيە، بولغارىيە، تۈركىيە، سىپروس قاتارلىق دۆلەتلەر ۋە قارا قالپاق، ياقۇتىستان، تاتارىستان، قارا چاي قاتارلىق ئاپتونوم جۇمھۇرىيەتلەردىن 60 تىن ئارتۇق ئالىم-مۇتەخەسسىسلەر قاتناشتى. تەكلىپكە بىنائەن جۇڭگودىن مەن «ئۇيغۇرلاردا نەۋرۇز» ناملىق ئىلمىي ماقالەم بىلەن بۇ ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىغا قاتنىشىش شەرىپىگە مۇيەسسەر بولدۇم. بۇ خەلقئارا ئىلمىي پائالىيەتنىڭ 2-كۈنى كەچتە، ئەنقەرەدىكى دۆلەتلىك تەنتەربىيە سارىيىدا 20 مىڭدىن ئارتۇق تاماشىبىننىڭ قاتنىشىشى بىلەن ھەيۋەتلىك «نەۋرۇز فېستىۋالى» ئۆتكۈزۈلدى. بۇ فېستىۋالدا ئۆزبېكىستان، تۈركمەنىستان، قازاقىستان، قىرغىزىستان، ئەزەربەيجان، قارا قالپاق، تۈركىيە، سىپروس قاتارلىق تۈركىي ئەللەردىنكەلگەن فولكلور سەنئەت ئۆمەكلىرى ئۆز رايونىدىكى نەۋرۇز بايرىمىنىڭ ئەنئەنىۋى ئادەتلىرىنى ئەكس ئەتتۈرىدىغان تىياتىرلاشقان قۇيۇق مىللىي سەنئەت نومۇرلىرىنى كۆرسەتتى. فېستىۋالغا كونا يىلغا سىمۋول قىلىنغان «قىش بوۋاي» بىلەن ھۆسن جامالىدىن باھار قىياپىتى چاقناپ تۇرىدىغان «باي چېچەك» سىياقىدىكى «باھار قىز» رىياسەتچىلىك قىلدى. تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىنڭ باشباقانى(باش مىنىستىرى-زۇڭلىسى) تاڭسۆي چىللەر خانىم ساھىبخان دۆلەتكە ۋاكالىتەن تۈركىي خەلقلەرنىڭ بۇ ئەنئەنىۋى بايرىمىنى قىزغىن تەبرىكلىدى. ئۇ تەبرىك سۆزىدە، «نەۋرۇز بايرىمى»نىڭ ئۇزاق قەدىمدىن تارتىپ پۈتۈن خەلقنىڭ دۇنياۋى بايرىمى بولۇپ كەلگەنلىكىنى، «نەۋرۇز» - تەبىئەت بايرىمى، ئەمگەك بايرىمى ئىكەنلىكىنى، «نەۋرۇز بايرىمى» - ئىنسانلارغا ياخشى تىلەك، گۈزەل ئارزۇ بېغىشلايدىغان، تەبىئەتنى، ئىنساننى قۇۋۋەتلەندۈرىدىغان بايرام ئىكەنلىكىنى تەكىتلىدى. شۇنىڭ بىلەن بىللە ئۇ ئىناقلىق-ئىتتىپاقلىنىڭ مىسالى بولغان بۇ بايرامنى دۇنياۋى كالېندارلىق بايراملار قاتارىدا قۇتلۇقلاش تەشەببۇسىنى ئوتتۇرىغا قويدى. بۇ قېتىمقى «نەۋرۇز سىمفوزىيۇمى» ۋە «نەۋرۇز فېستىۋالى»دىكى ئەھمىيەتلىك بىر نۇقتا شۇكى، ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى ۋە فېستىۋالغا بېغىشلاپ «نەۋرۇز» ناملىق مەخسۇس بىر كالېندار ئىشلەنگەن. بۇ كالېندارنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىغا مۇقەددىمە ئورنىدا ھەرقايسى تۈركىي خەلقلەرنىڭ «نەۋرۇزنامە»لىرىدىن تۆۋەندىكى پارچىلار تاللاپ كىرگۈزۈلگەن. مەركىزىي قىسمىغا: كەلدى نەۋرۇز، كەلدى بۈگۈن ئەرشى بىنا ئەتكىلى، بارچە ئادەم كۆڭلىنى شادۇ-خۇرام ئەتكىلى. ھەر كىشى موللاسىدىن ئالسۇن دۇئا كۈنلۈكى، مەرىپەتكە تولدۇرۇپ گۈلى-گۈلزار ئەتكىلى. (ئۇيغۇر) ئوڭ تەرىپىگە: ئاشىق بولغان جانلار بۈگۈن كېلۇرلەر، سۇلتان نەۋرۇز كۈنى بىرلىك بولۇرلەر، تەبىئەت جاھاندىن زىيا ئالۇرلەر، ھىممىتى ئۆزگىچە نەۋرۇز سۇلتانىن. (تۈركىيە: فىرسۇلتان ئابدۇل) كەلسە نەۋرۇز ئالەمگە، رەڭ قىلار جاھان پەيدا، ئەبىرلەر ئاۋاز ئۇرۇپ، تاغ قىلار تۇمان پەيدا، بىجانلار جانغا كېلىپ، ئاچانلار زىبان قايدا، كۆكۈرمىگەن گىياھلار كۆكۈرۈپ زۇۋان پەيدا. (تۈركمەنىستان: مەختۇمقۇلى) سول تەرىپىگە: نەۋرۇز، نەۋرۇز باھارە، گۈللەر، گۈللەر ناھارە. نەۋرۇز كېلۇر، ياز كېلۇر، نەغمە كېلۇر، ساز كېلۇر. باغچىمىزدا گۈل بولسۇن، گۈل ئولسۇن، بۇلبۇل ئولسۇن. باغچىمىزدا گۈل ئولسۇن، گۈل ئۈستە بۇلبۇل ئولسۇن. (ئەزەربەيجان) نەۋرۇز كېچە ئىلە كۈندۈز ئەشت ئولان كۈن، تۇپراق ئانا تۇمۇرىغا قان بېرىپ چېچەكلەر ئاچاركۈن. يىل باشى تۇرنا قۇشلار قاتار ئۇچۇپ كېلۇر كۈن، قۇربانلىق كېسىلىپ، قېمىز، شوبات ئىچىلەر كۈن. (قازاقىستان) دېگەن بېيتلار چۈشۈرۈلۈپ، كالېندارنىڭ ئوتتۇرىسىغا «نەۋرۇز بايرىمى»نىڭ سىمۋولى سۈپىتىدە ئۇيغۇرلارنىڭ ئاتاقلىق رەسسامى ئابدۇشۈكۈر كېرەم كۆكنىڭ قۇمۇل خەلقلىرى ئارىسىدىكى نەۋرۇز بايرىمىنى تەبرىكلەش پائالىيىتىنىڭ جانلىق كۆرۈنۈشىنى ئەكس ئەتتۈرگەن «قۇمۇل كۆك مەشرىپى» ناملىق ماي بوياق رەسىمىنى تاللاپ باسقان ھەمدە رەسىمنىڭ ئاخىرىغا «قېرىنداش ئۇيغۇر سەنئىتىدە نەۋرۇز» دەپ يازغان. بۇ رەسىم يەنە شۇ قېتىملىق خەلقئارا نەۋرۇز ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىنىڭ بەلگىسى سۈپىتىدە ئالاھىدە چوڭايتىلىپ، يىغىن زالىنىڭ سەھنىسىگە ئېسىپ قويۇلغان، يىغىنغا بېغىشلاپ ئىشلەنگەن «NEVRUZ-YENi GVN» (نەۋرۇز-يېڭى كۈن) ناملىق كىتابنىڭ مۇقاۋىسىغىمۇ مۇشۇ رەسىم رەڭلىك بېسىلغان. «ئاتا تۈرك كۇلتۈر، تىل ۋە تارىخ يۈكسەك قورۇمى»نىڭ باشقانى، پىروفېسسور، دوكتۇر رىشات گەنچ ئەپەندى ماڭا بۇ يىغىن بەلگىسىنى تاللاش جەريانىنى تونۇشتۇرۇپ: «بىز يىغىن تەييارلىقى جەريانىدا تارىخىي ۋە بۈگۈنكى مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى ئاختۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئىچىدىن نەۋرۇز بايرىمى پائالىيىتىنى ئەڭ جانلىق ئەكس ئەتتۈرۈلگەن مۇشۇ بىر پارچە رەسىمىنى تاللاپ ئالدۇق ھەمدە ئۇنى يىغىن بەلگىسى قىلىپ بېكىتتۇق. سىلەر ئۇيغۇرلار ھەقىقەتەن سەنئەتكەر خەلق!» دېدى. بۇ كىچىككىنە ئىلتىپات، نەۋرۇزنى باھار بايرىمى، يېڭى يىل بايرىمى سۈپىتىدە خاتىرىلەپ كېلىۋاتقان دۇنيادىكى كۆپلىگەن خەلقلەر ئارىسىدا ئۇيغۇرلار نەۋرۇزنىڭ ئەنئەنىۋى ئۇدۇملىرىغا گەۋدىلىك ھالدا ئىزچىل ۋارىسلىق قىلىپ كەلگەنلىكىنى ئىسپاتلاپ بەردى. دەرۋەقە شۇنداق. «نەۋرۇز بايرىمى» ئۇزاق ئەسىرلەر مابەينىدە تارىخنىڭ سىناقلىرىغا بەرداشلىق بېرىپ، ئوتتۇرا، مەركىزىي ئاسىيا، شەرىقى ياۋرۇپا، بالقان يېرىم ئارىلى، ئوتتۇرا شەرق، ئىدىل-ئورال بويلىرى، قىرىم ۋادىلىرى، سىبىرىيە دالىلىرى قاتارلىق كەڭ زېمىنلاردىكى بارلىق تۈركىي خەلقلىرى ۋە پارس خەلقلىرىنىڭ ئەنئەنىۋى ئەمگەك بايرىمى، ئىناقلىق-ئىتتىپاقلىق بايرىمى، تەبىئەت بايرىمى، ھۆرلۈك-ئەركىنلىك بايرىمى سۈپىتىدە ئۇلارنىڭ ھاياتى بىلەن چەمبەرچاس باغلىنىپ كەتكەن. ئۇ دىنىي بايراملاردىن پەرقلىق ھالدا خەلقىمىزنىڭ ئىجتىمائىي ھاياتىدا ئىجابىي رول ئوينىغان. ئەسىرلەر بويى ئەۋلادتىن-ئەۋلادقا ئۆتۈپ، كامال تېپىپ بىباھا مىراسقا ئايلانغان. تارىخنىڭ ھەرقانداق بوران-چاپقۇنلىرىمۇ ئۇنىڭ ھاياتى كۈچىنى توسۇپ قالالمىغان. شۇنداق قىلىپ، ئەڭ قەدىمكى دەۋرلەردىن تارتىپ خەلق ئاممىسىنىڭ ئېھتىياجى بىلەن شەكىللەنگەن، ئىجىتىمائىي زۆرۈرىيەت ئاساسىدا راۋاج تاپقان، چوڭ قارىمۇ-قارشىلىقلار ۋە توسااقلارنى يېڭىپ «ئەرگىنە قۇن روھى» بىلەن سۇغۇرۇلغان بۇ خاسىيەتلىك بايرام ئۇزاق ۋە باي تارىخقا ئىگە بولغان. ★★★★★ ئاپتور: شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى فىلولوگىيە ئىنىستىتۇتىنىڭ پىروفېسسورى، دوكتۇر ئاسپىرانت يېتەكچىسى.

bagu-bostan

	تۈرك مىللەتلىرىنىڭ ئەنئەۋى بايرىمى نۇرۇز مۇبارەك.

iltebir

	مۇبارەك بولسۇن . ئىشلىرىڭىزغا ئۇتۇق تىلەيمەن.

XERHAN

	bagu-bostan يوللىغان ۋاقتى  2013-3-18 01:53 PM تۈرك مىللەتلىرىنىڭ ئەنئەۋى بايرىمى نۇرۇز مۇبارەك. ئىران زىمىنى ۋە ئۇنىڭغا قوشنا ئەللەرمۇ نورۇز ئۆتكىزىدىكەن ، ئۇنداقتا ئىرانلىقلارمۇ تۈرۈك مىللەتلىرى ھىساپلىنامدۇ ؟ مەن ئىرانلىقلارنى پارىس تەبىقىسىدىن دەپ قارايدىكەنمەن . بىلىدىغانلار چۈشەنچە بەرسەڭلار... يەنە بىرگە بىز ئۆزىمىزنى دائىم تۈرۈك قوۋمى يەنى ئاتا - بوۋىمىزنىڭ يىلتىزى تۈرۈك چوڭ ئائىلىسىگە تەۋە دەۋالىدكەنمىز ، ۆتكەن كۈنى قايسىبىر تورداشنىڭ ئۆزبىكلەرنىڭ ئۆزىنى تۈرۈك قەۋمىگە تۇتاش ئەمەس دىگەنلىكى توغرىسىدىكى ئىنكاسىنى كۆرگەن ئىدىم ، ئۇنداقتا بىزنىڭ ئۆزىمىزنى تۈركى ئائىلىگە تەۋە دەيدىغانغا يىتەرلىك تارىخى ماتىريال ياكى چۈشەنچە بارمۇ ؟ بۇنىمۇ بىلىدىغانلار دەپ بەرسەڭلار ...

AxiKkUyI

	نورۇز بىزنىڭ مىللىي بايرىمىمىز.

kaxkarlek

	anatil33 يوللىغان ۋاقتى  2013-3-18 01:50 PM قازاق قرغىز ۇيغۇر قاتارلىق مىللەت زىيالىيلىرى وۋەيىس  ... پائالىيەتنى قايسى ئورۇندا دىدىڭىز ؟؟ تازا ئوقۇيالمىدىم.

tewelgha

	ھەممىمىزنىڭ نوزۇر بايرىمىزغا مۇبارەك بولسۇن.

ixanq113

	بەك ياخشى ئىش بوپتۇ....

mardan.

	XERHAN يوللىغان ۋاقتى  2013-3-18 02:32 PM ئىران زىمىنى ۋە ئۇنىڭغا قوشنا ئەللەرمۇ نورۇز ئۆتكىزى ... towa      、turuk  bolmay  nikian  u  ozbakla

bahtim1225

	كاتتا خوش-خەۋەركەن بۇ!!!!  رەخمەت سزگە!