نورۇزنى ئۆتكۈزەمدۇق؟

yaro

	ئويغاق پىكىرلىق كىشىلەرگە سىر ئەمەسكى، قاچانكى بىزگە خەيرىلىك بىر ئىش يۈزلەنسە ، شۇ ئىشقا بىر پۇتاق چىقماي قالمايدۇ. كۆپىنچە ھاللاردا ئەشۇ ‹‹ پۇتاقچى ›› لارنىڭ دىن ۋە مىللەتنىڭ پايدىسىغا ئىش كۆرىدىغان دۇرۇس نىيەتلىك ۋە ياكى دىن ۋە مىللەتنىڭ زىيىنىغا ئىش كۆرىدىغان قىڭغىر نىيەتلىك كىشىلەر ئىكەنلىكىنى ئىلغا قىلىپ بولمايدۇ. جۈملىدىن، يېقىنقى يىللاردىن بېرى ئۇيغۇرلاردا نورۇز ئۆتكۈزۈش قىزغىنلىقى ئېشىپ، ئۇنى دۆلەت تەرىپىدىن ئېتىراپ قىلىنىدىغان قانۇنلۇق بايرامغا ئايلاندۇرۇش ئىستەكلىرى يېلىنجاۋاتقاندا، تورلاردا، كوچا – كوتاڭلاردا ‹‹ نورۇز ئۆتكۈزۈش مۇسۇلمانلار ، جۈملىدىن ئۇيغۇرلار ئۈچۈن دۇرۇس ئەمەس ›› دەيدىغان ‹‹ پەتىۋا ›› لار ئاۋۇپ قالدى. ئۇنداقتا ، ئۇيغۇر ئۈچۈن نورۇز ئۆتكۈزۈش ھەقىقەتەن دۇرۇس ئەمەسمۇ؟ 1 نورۇز ھەققىدە پەيدا بولغان ‹‹ پەتىۋا ›› لار تورلاردىكى تاراپ يۈرگەن نورۇزنىڭ ھۆكۈمىگە ئائىت يازمىلار ، ئۇلار نەقىل قىلغان ئەسلى مەنبەلەرنى ئەستايىدىل كۆزەتكەندە، نورۇز ھەققىدىكى‹‹ پەتىۋا ›› لارنىڭ مۇنداق بىرقانچە مۇھىم نۇقتىلىرى بار ئىكەن. 1. « نورۇز » ئەسلى كېلىپ چىقىشى پارسچە سۆز بولۇپ « يىڭى كۈن» دېگەن مەنانى بىلدۈرىدۇ، بۇ ئەسلىدە پارسلارنىڭ بايرام كۈنى بولۇپ، ئۇلار بۇ كۈننى ناھايىتى چوڭ بىلىدۇ، چۈنكى پارسلارنىڭ ئاۋۋالقى پادىشاھى “ جەمشىت شاھ“ تەرىپىدىن بۇ كۈن بايرام كۈنى قىلىپ بېكىتىلگەن. ئۇلار ئۈچۈن بۇ كۈن يىڭى يىلنىڭ تۈنجى كۈنى بولۇپ، بەش كۈن داۋاملىشىدۇ. مىسىردىكى قىبتىي قەبىلىلىرىمۇ بۇ كۈندە بايرام قىلىدۇ. بۇ ئۇلارنىڭ چۈشەنچىسىدە ”باھار بايرىمى“ دەپ ئاتىلىدۇ. 2. مۇسۇلمانلارنىڭ روزا ھېيت ۋە قۇربان ھېيتتىن باشقا بايرام كۈنى بولمايدۇ، باشقا بايراملار يېڭىدىن پەيدا بولغان ئەسلى يوق ئىشلار بولۇپ بۇ كۈنلەردە بايرام قىلىش توغرا بولمايدۇ. 3. مۇسۇلمانلارنىڭ ھېيت-بايراملاردا دىنسىزلارغا ئوخشاپ قىلىشى قاتتىق چەكلىنىدۇ. بۇ ھەقتىكى مەنبە مەنزىلى: http://www.islamhouse.com/p/196646 2 ‹‹ پەتىۋا ›› لارغا رەددىيە 1. دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك بىر نۇقتىنى كۆپچىلىكنىڭ سەمىگە ئاۋۋال سېلىش ھاجەتكى، مەزكۇر پەتىۋانىڭ ئىشلىنىش جەريانىدا مۇنداق بىر چوڭ يېتەرسىزلىك ساقلانغان. يەنى، پەتىۋا بېرىلمەكچى بولغان ئىش – مۇئەممانىڭ تارىخى كېلىپ چىقىشى، ئوخشىمىغان قەۋملەردىكى ئوخشىمىغان ئارقا كۆرۈنۈشىگە قەدەر بولغان ئىنچىكە ھالقىلىرى ئەستايىدىل تەتقىق قىلىنمىغان. ئالايلۇق، نورۇز بايرىمى يالغۇز پارسلارنىڭ بايرىمى سۈپىتىدە تونۇلغان. ئەمما، ئۇيغۇر، قازاق، تۈرك، ئۆزبېك، قىرغىز… كەبى تۈركىي تىللىق قەۋملەرنىڭمۇ نورۇز بايرىمىنى مىللىي بايرام ، تەبىئەت بايرىمى سۈپىتىدە قۇتلۇقلايدىغانلىقىغا دىققەت قىلىنمىغان. بۇندىن باشقا يەنە بىر ئىنچىكە بىر ھالقا شۇكى، ئەرەبلەر بىلەن پارسلار ئارىسىدىكى ئۇزاق مەزگىللىك تارىخىي سىغىشالماسلىقنىڭ بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ تەپەككۇرىغا بولغان سەلبىي تەسىرىنى نەزەردىن ساقىت قىلماسلىقىمىز لازىم. «نورۇز» سۆزىنىڭ ئەسلى ئېتىمولوگىيىسى پارسچە بولغىنى بىلەن، بۇ بايرام ئۇيغۇرچە «يېڭى كۈن» يەنى «يىل يېڭىلانغان كۈن»دېگەن سۆز مەنىسى بىلەن ئۇزاق دەۋرلەردىن بېرى ئۇيغۇرلار مەدەنىي تۇرمۇشىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى بولۇپ كەلگەن. تارىختا پارسلار بىلەن بولغان دىنىي، ئىقتىساد ۋە مەدەنىيەت ئالاقىلىرىنىڭ قويۇقلىشىشى بىلەن كېلىپ چىققان «پارس تىلى قىزغىنلىقى»ئارقىسىدا، تىلىمىزدىكى «يېڭى كۈن» دېگەن بۇ ئاتالغۇ ئورنىدا پارسچە «نەۋرۇز» (Nawruz) سۆزى قوللىنىلىدىغان بولغان. «نەۋرۇز» سۆزى ئىستېمال جەريانىدا تەدرىجىي تاۋۇش ئۆزگىرىشى ياساپ «نورۇز» شەكلىگە كەلگەن.   دىققەت: پارسلاردىن قوبۇل قىلىنغىنى بايرام مەدەنىيىتى ئەمەس، بەلكى ‹‹ نەۋرۇز ( نورۇز ) ›› دېگەن بىرگىنە سۆزدۇر. ئۇيغۇرلار ئارىسىدا نورۇز بايرىمىنىڭ قاچاندىن باشلانغانلىقى ھەققىدە ئىشەنچىلىك تارىخىي ماتېرىياللارغا ئىگە ئەمەسمىز. لېكىن نورۇز بايرىمى ھەققىدىكى كۆپلىگەن گۈزەل ئەپسانە-رىۋايەتلەرگە ئاساسلانغاندا، نورۇز بايرىمىنىڭ پەيدا بولۇشى ئۇيغۇرلارنىڭ ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلىشتىن بۇرۇنقى كۆك تەڭرىگە چوقۇنغان دەۋرى بىلەن مۇناسىۋەتلىك. ‹‹ تۈركىي مىللەتلەر، جۈملىدىن ئۇيغۇرلار خرىستىئان دىنى ، يەھۇدى دىنى ۋە ئىسلامىيەت پەيدا بولۇشتىن خېلى بۇرۇنلا «ئۇلۇغ تەڭرى» دېگەن مەنىدىكى «كۆك تەڭرى» نامىدا ئاتالغان بىر خۇدالىق دىنغا ئېتىقاد قىلغان.«تەڭرى» سۆزى «تاڭ» ۋە «ئەرى» دېگەن سۆزنىڭ بىرىكىشدىن ياسالغان بولۇپ، مەنىسى «ئاسماننىڭ، جاھاننىڭ ياكى كائىناتنىڭ ئىگىسى» دېگەنلىك بولاتتى. تۈركىي مىللەتلەر تەڭرىگە ئاتاپ تاغلاردا، غارلاردا قۇربانلىق قىلاتتى، مۇقەددەس بايراملارنى ئۆتكۈزەتتى. قىيامەت(ئاخىرەت)نى <<ئۇلۇغ كۈن>>، روھ(جان)نى «تىن» دەپ ئاتايتتى، روھنىڭ ئإلمەيدىغانلىقىغا ۋە ئىنساننىڭ ئاخىرەتتە قايتا تىرىلىدىغانلىقىغا، شۇنىڭدەك ياخشى ئادەمنىڭ روھىنىڭ «ئۇچماغ»دەپ ئاتىلىدىغان جەننەتكە، يامان ئادەمنىڭ روھىنىڭ «تامۇ»دەپ ئاتىلىدىغان دوزاققا كىرىدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى. ›› ( يۈسۈپجان ياسىن : ئۇيغۇر مەدەنىيەت تارىخىدىكى شامانىزم مەسىلىسى ) ئۇيغۇر قاتارلىق تۈركىي خەلقلەر ناھايىتى ئۇزاق زامان ئىلگىرىلا، زوروئاستېر دىنى شەكىللىنىپ ئۈلگۈرمىگەن چاغلاردىلا ‹‹ كۆك ( سۇمۇز ) مەشرىپى ›› نى ئۆتكۈزۈپ كەلگەن. تاكى ئۇيغۇرلار ئىسلام دىنىنى قوبۇل قىلغان ئەرەب – پارس مەدەنىيەتلىرى بىلەن ئۇچراشقاندىن كېيىنلا مەزكۇر بايرامنىڭ ئىسمىنى پارسچىدىكى ‹‹ نەۋرۇز ›› سۆزىنى قوبۇل قىلىپ ‹‹ نورۇز ›› غا ئۆزگەرتكەن. خۇلاسە، نورۇز بايرىمى دۇنيادىكى تۈركىي ۋە پارسىي قەۋملەر تەرىپىدىن ئوخشاش مەزگىلدە بايرام سۈپىتىدە ئورتاق نىشانلىنىدىغان ، ئىسمى ئوخشاش بايرام بولسىمۇ، لېكىن بۇ ئىككى قەۋمدىكى بۇ بايرامنىڭ يىلتىزى، تارىخي كېلىپ چىقىش ئارقا كۆرۈنۈشى باشقا – باشقىدۇر. شۇ ۋەجىدىن بىر قىسىم ئەرەب ئۆلىمالىرى چىقارغان ‹‹ نورۇز پارس زەردۇشتلىرىنىڭ ئەنئەنىۋىي بايرىمى. شۇڭا، مۇسۇلمانلارغا ئۆتكۈزۈش دۇرۇس ئەمەس ›› دېگەن پەتىۋاسى بىر تەرەپلىمىلىكتىن خالىي بولالمىغان. 2. ‹‹ مۇسۇلمانلاردا قۇربان ھېيت ۋە روزا ھېيتتىن باشقا ھېيت – بايرام بولمايدۇ ›› . مېنىڭچە بۇ پەتىۋانى ‹‹ مۇسۇلمانلاردا قۇربان ۋە روزا ھېيتتىن باشقا دىنىي بايرام بولمايدۇ ›› دەپ تولۇقلىغان تۈزۈك. ھەقىقەتتە ھەم مۇسۇلمانلاردا بۇ ئىككى دىنىي بايرامدىن ئۆزگە دىنىي بايرام بولماسلىقى ئەقىلگە مۇۋاپىق. ئەمما، ئىسلام ھېچقاچان مەدەنىيەت ئۆزگىچىلىكى ، مىللەتلەر ئۆزگىچىلىكىنى ئىنكار قىلغىنى يوق. ئاللاھنىڭ ئىنسانلارنى ئىلەت – مىللەتلەرگە، تۈرلۈك ئىرقلارغا ئايرىپ ياراتقىنىدا ئېنىقكى ئۇلۇغ بىر ھېكمەت بار. ئەگەر خالىسا ئىدى، بارلىق ئىنسانلارنى ئوخشاش بىر تىلدا سايرايدىغان، ئوخشاش بىر مەدەنىيەت ئۇيقۇرمىسىدا ياشايدىغان قىلىپ ياراتقان بولار ئىدى. شۇنداقكەن، دىنىي ئىتىقاد تۈسىنى ئالمىغان، دىنىي ئەھكاملارغا زىت بولمىغان ئەھۋال ئاستىدا ئۆزىمىزگە خاس مىللىي بايراملارنى ، خاتىرە كۈنلەرنى ئۆتكۈزۈشنىڭ نەرى خاتا ؟ دىن ھەققىدە ۋەزخاھلىق قىلىشقا لايىق بولمىساممۇ مۇنداق بىر دەلىل كۆرسىتىشنى مۇۋاپىق كۆرۈپ قالدىم: مۇھەممەد سەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەلەم مەدىنىگە كەلگەندە يەھۇدىلار بار ئىدى، ئۇلار ئاشۇرا كۈنى روزا تۇتار ۋە بايرام قىلار ئىدى. چۈنكى، ئۇلار ئاشۇرا كۈنى بىزنى مۇسا پەيغەمبەر قۇتقۇزىۋالغان دەپ قارىشار ئىدى. بۇنى كۆرگەن رەسۇلىلاھ << بىز مۇسا پەيغەمبەرگە يەھۇدىيلاردىنمۇ لايىقراقمىز >> دېگەن ئىكەن ھەمدە ئۆزى ۋە ساھابىلەر شۇ كۈنى روزا تۇتۇشقان ئىكەن. دېمەك، ئۇنى چەكلىمىگەن ئىكەن. بۇ ھەقتىكى مەنبە مەنزىلى: http://www.pdksp.net/vb/showthread.php?t=2307 ئەبۇ ھەنىفە ھەزرەتلىرىنىڭ تەرجىمىھالى سۆزلەنگەن كىتابلاردا ئۇنىڭ دادىسىنىڭ كىچىك ۋاقتىدا ئەلى ئىبنى تالىب بىلەن ئۇچراشقانلىقى سۆزلىنىدۇ؛ ئەبۇ ھەنىفە ھەزرەتلىرىنىڭ كاتتا بوۋىسىنىڭ نورۇز كۈنلىرىدە مەلۇم مىقداردا ئەلىگە ھەسەل ھەدىيە قىلغانلىقلىرى خاتىرىلەنگەن. يىغىپ ئېيتقاندا، ئۇلۇغ مۇبارەك قۇربان ۋە روزا ھېيتتىن ئىبارەت ئىككى بايرام مۇسۇلمانلار ئۈچۈن باشقا بايراملارغا قارىغاندا كۆپ ئەۋزەلدۇر. ئەمما، باشقا بايراملار ئەقىل ۋە تەبىئەتكە ئۇيغۇن بولۇپ، دىنىي ئەقىدىگە قارشى بولمىسا، دىنسىزلىق ۋە شىرىك ئەقىدىگە ياتىدىغان ئىش – پائالىيەتلەر ئارىلاشتۇرۇلمىسا ھەر قايسى مىللەتلەرنىڭ نورۇز كەبى ئۆزىگە خاس مىللىي بايراملارنى ئۆتكۈزۈشى دۇرۇستۇر. 3. ‹‹ ھېيت – بايراملاردا دىنسىزلارغا ئوخشاپ قېلىش قاتتىق چەكلىنىدۇ ››، بۇ دۇرۇس گەپ. بىرىنچىدىن ، نورۇز بايرىمى قانداقتۇر دىنسىزلارنىڭ بايرىمى ئەمەس. بەلكى ئۇ 1400 يىلدىن بېرى ئىسلام دىنىغا ئىخلاس بىلەن ئىتىقاد قىلىۋاتقان ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنىۋىي مىللىي بايرىمى، تەبىئەت بايرىمى. ئۇيغۇرلار ئىسلام دىنىغا ئىتىقاد قىلغاندىن باشلاپ بارلىق ئىش پائالىيەتلىرىنى ، جۈملىدىن ھېيت – بايراملىرىنى ئىسلام ئەقىدىسى بويىچە رەئىسلەپ كەلمەكتە. قارايدىغان بولسىڭىز، نورۇز مەزگىلىدە بارچە كىشىلەر ساۋابلىق ئىشلارغا ئالدىرىشىدۇ. كىشىلەر ئۆزلىرى ياخشى ئىشلارنى قىلىش بىلەن بىللە ، بىر- بىرىگە ياخشلىق تىلىشىدۇ . بۇ قۇتلۇق كۈنلەردە كىشىلەر ئاتا – ئانا ، چوڭلارنى يوقلىشىدۇ، ئاجىز – مىسكىن ، يېتىم – يېسىرلارنىڭ ھالىغا يېتىدۇ، ئەجدادلارغا ئاتاپ قۇرئان ئوقۇيدۇ- دۇئا قىلىدۇ، ھويلا – ئارام ، رەستە – بازارلارنى تازىلايدۇ، ئىلمىي ئەنجۈمەنلەر ئۇيۇشتۇرۇلۇپ ئىلىم ئالماشتۇرىدۇ، تارقىتىدۇ ، ئاداۋەتلەشكەنلەر ياراشتۇرۇلىدۇ … ئېتىراپ قىلىش لازىمكى، يېقىنقى بىر قانچە يىل مابەينىدە بىر قىسىم كىشىلەردە ھېلىغۇ نورۇز بايرىمى ئىكەن، مۇبارەك قۇربان ھېيت ۋە روزا ھېيىتىنىمۇ ھاراق – شاراپ ، كەيىپ – ساپا ، ئەيش – ئىشرەت بىلەن ئۆتكۈزىدىغان ناباب قىلمىشلار بىلەن ئۆتكۈزۈش ئەدەپ قالدى. ئەمما، بۇنىڭلىق بىلەن بايراملارنى ئەيىبلەشكە بولمايدۇ . شۇ قىلمىشلارنى سادىر قىلغان كىشىلەرنى ئەيىبلەش كېرەك، ئەلۋەتتە. 3 خۇلاسە نورۇز – ئۇيغۇرلارغا ئەزەلدىنلا يار بولغان، ئىجازەتسىز راۋا بولغان ئەنئەنىۋىي بايرامدۇر. نورۇز – تەبىئەت بايرىمى، ئەمگەك بايرىمى، دوستلۇق ، ئىناقلىق بايرىمى، ساۋابلىق بايرىمى، ئامانلىق بايرىمى، شادلىق بايرىمىدۇر. ئىشىنىمىزكى، خەلقىمىز ئۇنى ئىناقلىق ۋە زامانىۋى ئاڭنى تەرغىپ قىلغۇچى ھېكمەت ۋە سەنئەت چېچەكلىرى بىلەن بېزەپ ، مىللىي مەدەنىيتىمىزنىڭ نادىر جاھاننامەسى ۋە ئىپتىخارلىق قامۇسىغا ئايلاندۇرغۇسى. مەنبە: يۈكسەل بلوگى .

كېچە

	ئەخمەقتە بايرام تولا قازاقتا ئايران دىگەن گەپ بار ،  يەنە نۇرغۇن بايراملارنى تىپىپ چىقىپ ئۆتكۈزەيلى ، ۋاقتىمىز بوش بولغاندىن كىيىن ،   قۇربان ھىيت بىلەن روزا ھىيتنى ئۇنتۇپ قالار ھالەت شەكىللەنسە ئۇنىڭ بىلەن كارىمىز يوق.   ئىشقىلىپ بايرامنىڭ كۆپ بولۇشى بۇ خەيرىلىك ئىش ئەمەس، چۈنكى ھازىرقى بايراملىرىمىز شۇ داقا دۇمباق ، ناغىر سۇناي ، ناخشا  ئۇسۇل ، شۇلار بولۇپ قالغان ،  ئۆتكۈزەيلى،  يەنە جىق بايراملارنى تىپىق چىقايلى ،

uytapakkur

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ！دوستۇم سىز ئۇ پەتىۋا بەرگەن ئالىملارنى بوش چاغلاپقالغان ئوخشايسىز دوستۇم ئۇلار ئاغزىغا كەلگىننى دېمەيدۇ ئۇ ئالىم ئۆزىلام يالغۇز پەتىۋا بەرمەيدۇ نەچچە ئون ئالىملار بېرلىشىپ بېرىدۇ بۇ پەتىۋا دېگەن ئوينىشىدىغان نەرسە ئەمەس دوستۇم سىزنىڭ پەتىۋاغا رەدىيە دىگىنىڭىز سىزنىڭ ئۇئالىملارغا تۈزىتىش بەرگىنىڭىزمۇ ئۇخمۇدۇم.ئەمما سىزگە كۆپتىن كۆپ رەھمەت ئېيتىمەن.سىزگە شۇنى ئەسكەرتىپ قۇياي ！ئالىملار بۇ نورۇزغا قارىتا پەتىۋا بېرىپ بولدى ئەمدى باشقاگەپنىڭ ئورنى يوق بۇنداق تالىشىمەن دېمەي قېرىندىشىم سىز ئاشۇ نورۇزنى ئۆتكۈزگەچ سەۋېر قىلىڭ ！ئاللاھىم بىزگە ئۇ ئىشنىڭ نەتىنجىسىنى ئالدىرماي كۆرسىتىپ قويىدۇ .ما قېرىنداشلارنىڭ سەمىگە ：ئۇ ئالىملار پەتىۋانى بېرىپ توسۇپ قويدى ئەمدى پەتىۋانى قۇبۇل قىلىش ئەركىنلىكى سىزدە ئۇ ئالىملارنىڭ ۋەزىپىسى تۈگدى .سىز مۇشۇ نورۇز توغرىسىدا تارىخ ئوقۇغان شۇنداقمۇ？شۇ تارىخنى ئاشۇ ئالىملارمۇ ئۇقۇپ ھەتتا سىزدىنمۇ كۆپ تارىخلارنى ئۇقۇپ ئاشنىڭغا دائىرھەدىس قۇرئاندىن دەلىل قىلىدۇ قارىغاندا سىز ئاشۇئالىملارنىڭ ئۆزىنىڭ قارىشى بويۇنچىلام بېرىدۇ دەپ ئويلاپ قالغان ئوخشايسىز！بۇ دىننى بىز ئەمەس دىن بىزنى باشقۇردۇ.......

izdinish

	پەتىۋالارغا رەددىيە دېگەن سۆزلىرىڭىزنى كۆرگىنىمدە .... پەتىۋا كىم تەرىپىدىن چىقىرىلىدۇ؟ پەتىۋا رەت قىلغۇچىنىڭ ھۆكۈمى نېمە؟ رەت قىلغۇچىنىڭ ئىلىمى قانچىلىك؟ رەت قىلغۇچى قايسى ئايەتلەر بىلەن دەلىل كەلتۈردى؟

زاغرا

	لىكىن مەن بۇرۇنقى نۇرۇزلاردا بولىدىغان ئات چاپتۇرۇش، ئوغلاق تارتىشىشى، چىلىشىش دىگەندەك تەنتەربىيە پائالىيەتلىرىنى ياخشى كۆرىمەن.

rahmansaykin

	داموللاملار كىلىدۇ دە .................  تىللاشلار باشلىنىدۇ ! ئەمىليەتتە مەنمۇ نۇرۇز ئۆتكۈزۈشنى قوللايمەن .

izqel

	نەۋرۇز بايرىمى خۇددى چاغان بايرىمىدەكلا يىڭى يىل كۈنى دىەەندەك مەناغا ئىگە بايرام،نەۋرۇز بايرىمىنى يالغۇز ئۇيغۇرنىڭلا بايرىمى بولماستىن قازاق،قىرغىز،تاجىك،ئۆزبىك،سالار قاتارلىق تۈركى مىللەتلەر ئۆتكۈزۈپ كەلگەن.مىنىڭچە بىز بۇ بايرامنى ئۆتكۈزسەك بولىدۇ.لىكىن ئاشىق بايرىمى دىگەندەك بايراملار بىزگە ئەۋزەل ئەمەس.بايرام ئۆتكۈزۈشتىن مەقسەد،ئۆز ئارا يىڭى يىل ۋە يىڭى كۈننىڭ باشلانغان باھارىنى كۈتىۋىلىش ئۈچۈن ئۆتكۈزىمىز .بۇ كۈندە نەۋرۇز ئىشىدىن تارتىپ ئوغلاق تارتىش،ئات چاپتۇرۇش،......شۇنىڭدەك خىلمۇ خىل تەنھەركەت پائالىيەتلىرى بىلەن شۇغۇللانغاندىن سىرىت ئۆملۈكنى ئاساس قىلغان بىر ئوپچە ئۇچىرشىش دەپمۇ قارايمىز.ھۆكۈمەتمۇ بۇ بايرامنى ھىچقاچان قانۇسىز بايرام دىمىدى.ئۆتكۈزسەك بولىدۇ.ئۆتكۈزۈشكە بولمايدىغان بايرام قايسى دىسە ھىلىقىدەك ئاشىق بايرىمى،رۇجىستۇۋ بايرىمى قاتارلىقلاردەك بىزنىڭ مەدىنىيتىمىزگە مۇخالىپ بايراملاردۇر.بايرام ئۆتكۈزگەنلىك ھىچقاچان دىندىن ياكى تىلدىن ۋە ياكى شۇنىڭدەك مەدىنىيتىمىزدىن ئاشقانلىق بولماس. ئەمدى دىنى جەھەتتىن بۇ بايرامنى ئۆتكۈزمەيمىز دىسەك،كەچكىچە جەينامازدىن چۈشمەيلا ئولتۇرۋالغىلى بولماس.ئانچە مۇنچە ھەركەت قىلىپ كىشىلەر ئارا ئۇچىرشىپ،ئۆز ئارا خۇدانىڭ سالىمىنى قىلىشىپ تۇرغانغا يەتمەيدۇ.

uyol

	يەنىلا چۈشەنمىدىم،زادى ئۆتۈزەمدۇق قانداق قىلىمىز؟

uytapakkur

	نۇرۇز بايرىمى ھەققىدە بىسمىللاھىر رەھمانىر رەھىم مۇقەددىمە مىللەتنىڭ كىملىكىنى قوغداش مەسىلىسى ھەر مىللەتنىڭ ئالىم ۋە زىيالىيلىرى ھەر دائىم جىددىي باش قاتۇرۇپ كېلىۋاتقان  ئىشلارنىڭ بىرىدۇر. مىللەتنىڭ كىملىكىنى تەشكىل قىلىدىغان ئالاھىدىلىكلەر شۇ مىللەتنىڭ دىنى تەۋەررۈكلىرى، يېمەك-ئىچمەك ۋە كىيىم-كېچەك ئادەتلىرىدىن ئىبارەتتۇر. بايراملار بولسا بىر مىللەتنى باشقا بىر مىللەتتىن پەرقلەندۈرۈپ تۇرىدىغان سىمۋوللارنىڭ ئەڭ بۈيۈكىدۇر. ھەر مىللەتنىڭ بايرىمىنىڭ ئەسلىسىگە بىر قارىغان كىشى ئۇ بايرامنىڭ شۇ مىللەتنىڭ ئېتىقادى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى كۆرىدۇ. بىز مۇناسىۋەتلىك سوئاللارغا جاۋاب ماھىيىتىدە تەييارلىغان بۇ پەتىۋادا ئەسلىدە مەجۇسىيلەرنىڭ (زەردۇشتىيلەرنىڭ) بايرىمى بولغان، ئۇلارغا ئەگىشىپ بەزى مۇسۇلمانلارمۇ ئۆتكۈزۈۋاتقان «نۇرۇز بايرىمى» ھەققىدە قىسقىچە توختىلىپ ئۆتىمىز. 1- بايراملار دىنى سىمۋۇلدۇر ئاللاھ تەئالا مۇنداق دەيدۇ: «قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِنْكَ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ. قَالَ اللَّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ فَمَنْ يَكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لَا أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِنَ الْعَالَمِين». «مەريەمنىڭ ئوغلى ئىيسا: ‹ئى پەرۋەردىگارىمىز ئاللاھ! بىزگە ئۈستىدە تاماق بار بىر داستىخان چۈشۈرگىن، بىزلەرگە ۋە بىزدىن كېيىنكىلەرگە بايرام ۋە سەندىن بىزگە بىر مۆجىزە بولسۇن. بىزگە رىزىق بەرگىن، سەن رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ياخشىسىسەن› دېدى. ئاللاھ : ‹مەن سىلەرگە ئۇنى چوقۇم چۈشۈرىمەن، سىلەردىن كىمكى شۇنىڭدىن كېيىن كاپىر بولسا، ئۇنى شۇنداق بىر ئازاب بىلەن ئازابلايمەنكى، ئەھلى جاھاندىن ھېچ كىشىنى مۇنداق ئازابلىمايمەن› دېدى». ئىيسا ئەلەيھىسسالامنىڭ داستىخاننىڭ چۈشۈشىنى ئۇممىتىگە بايرام قىلىشى بايرامنىڭ مىللەت ئىشى ئەمەس ئۇممەت ئىشى ئىكەنلىكىگە، بايرامنىڭ ئۆرپ-ئادەت بىلەن ئەمەس، ئىمان-ئېتىقاد بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىگە دالالە قىلىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۇممىتىنى ئۆز بايراملىرى بىلەن باشقىلاردىن پەرقلىنىپ تۇرۇشقا تەشۋىق قىلغان. باشقا مىللەتلەرنىڭ ئۆرپ-ئادەت ۋە مەدەنىيەتلىرىدە ئىرىپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن ئاگاھلاندۇرغان. پەيغەمبىرىمىزنىڭ ئەبۇبەكىر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇغا «ئى ئەبا بەكىر! ھەر قەۋمنىڭ بىر بايرىمى بار. بۇ بىزىڭ بايرىمىمىز»[①] دېگەن سۆزىمۇ ئىسلام ئۇممىتىنىڭ بايرىمىنىڭ ئايرىم ئىكەنلىكىگە، ئىسلام ئۇممىتى ئۆز بايرىمى بىلەن باشقا مىللەتلەردىن پەرقلىنىپ تۇرىدىغانلىقىغا ئوچۇق-ئاشكارا دالالەت قىلىدۇ. بۇ ھەدىسنىڭ مەزمۇنىنى تۆۋەندىكى ھەدىس تەكىتلەيدۇ: ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنىدۇكى، يەھۇدىيلاردىن بىر كىشى: «ئى مۇئمىنلارنىڭ ئەمىرى! سىلەرنىڭ كىتابىڭلاردا سىلەر ئوقۇيدىغان بىر ئايەت بار. ئەگەر ئۇ ئايەت بىز يەھۇدىيلارغا نازىل بولسا ئىدى، بىز ئۇ كۈننى بايرام قىلىۋالغان بولاتتۇق» دېدى. ئۆمەر: «قايسى ئايەت ئۇ؟» دېدى. يەھۇدىي: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِيناً» «بۈگۈن سىلەرنىڭ دىنىڭلارنى پۈتۈن قىلدىم، سىلەرگە نېمىتىمنى تاماملىدىم، ئىسلامنى سىلەرنىڭ دىنىڭلار بولۇشقا تاللىدىم»[②] دېگەن ئايەت دېدى. شۇنىڭ بىلەن ئۆمەر: «بىز ئۇ ئايەت نازىل بولغان كۈننى ۋە جاينى ئوبدان بىلىمىز. ئۇ ئايەت پەيغەمبىرىمىزگە ئەرەپاتتا جۈمە كۈنىدە نازىل بولغان» دېدى[③]. دېمەككى، بايرام ھەر مىللەتنىڭ دىنى ئېتىقادى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. ئۇ يەھۇدىي ئۇ ئايەت نازىل بولغان كۈننىڭ ئۇلۇغلىقىنى بىلگەن بولسىمۇ ئۇ كۈننى بايرام قىلمىدى. ئەگەر ئۇ ئايەت ئۇلارنىڭ ئىچىدىن چىققان بىر پەيغەمبەرگە نازىل بولسا ئىدى، ئۇلار ئۇ كۈننى ھېچ ئىككىلەنمەستىن بايرام قىلىۋالغان بولاتتى. ھەزرىتى ئۆمەرمۇ ئۇ يەھۇدىينى ۋە ئۇنىڭ دىنى قېرىنداشلىرىنى ئۇ كۈننى بايرام قىلىشقا مەجبۇر قىلمىدى. چۈنكى ئۇ ئايەت نازىل بولغان كۈن ئۇلارنىڭ ئەمەس، مۇسۇلمانلارنىڭ بايرىمى ئىدى. ئۇلارنىڭ دىنىدا بولمىغان بىر بايرامنى ئۇلارغا قىلدۇرۇش ئۇلارنى دىنغا زورلاش بولاتتى. شۇنىڭ ئۈچۈن ئىسلام خەلىپىسى ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ ئۇلارنىڭ دىنىدا بولمىغان بايرامغا ئۇلارنى زورلىمىغان. 2- ئىسلام دىنىدا قانۇننى ئاللاھ بەلگىلەيدۇ بىر ئىشنى يولغا قويۇش (قانۇن بەلگىلەش) ھوقۇقى ئاللاھقىلا ئائىتتۇر. ئاللاھ تەئالا مۇنداق دەيدۇ: «شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ». «ئاللاھ، ئۆزى نۇھقا بۇيرۇغان نەرسىنى سىلەر ئۈچۈن دىننىڭ قانۇنى قىلدى. ئى مۇھەممەد! بىز ساڭا ۋەھىي قىلغان نەرسىنىمۇ، بىز ئىبراھىمغا، مۇساغا ۋە ئيىساغا بۇيرۇغان نەرسىنىمۇ سىلەر ئۈچۈن دىننىڭ قانۇنى قىلدۇق. ئۇ نەرسە شۇنىڭدىن ئىبارەتتۇر: ‹دىننى توغرا چۈشىنىپ ھۆكۈملىرىنى تولۇق ئىجرا قىلىڭلار، دىندا پىرقىلەرگە بۆلۈنمەڭلار›. ئى مۇھەممەد! مۇشرىكلارغا، سەن ئۇلارنى دەۋەت قىلغان نەرسە ئېغىر كەلدى. ئاللاھ خالىغان كىشىنى ئۇنىڭغا تاللايدۇ، ئۆزىگە ئۈزلۈكسىز يۆنەلگەن كىشىنى ئۇنىڭغا ئېرىشتۈرىدۇ»- شۇرا 42/13. «أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ وَلَوْلَا كَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ». «ياكى ئۇلارنىڭ، ئاللاھ رۇخسەت قىلمىغان نەرسىلەرنى ئۇلار ئۈچۈن دىن قىلىپ بېكىتكەن مەبۇدلىرى بارمۇ؟ ئەگەر ئاللاھنىڭ ‹ياخشى-ياماننى ئايرىش قىيامەتتە بولىدۇ›، دېگەن سۆزى بولمىسا ئىدى، ئۇلارنىڭ ئارىسىدا ئەلۋەتتە ھۆكۈم چىقىرىلغان بولاتتى. شۈبھىسزكى، زالىملارغا ئېغىر ئازاب بار»- شۇرا 42/21. 3- مۇسۇلمانلار ئاللاھنىڭ ھۆكمىگە رازى بولۇشلىرى كېرەك كۈنىمىزدە بەزى مۇسۇلمانلار ئاللاھ قانۇنلاشتۇرمىغان نۇرغۇن ئىشلارنى قىلىۋاتىدۇ، مەسىلەن: ئۇلار خرىستىئانلاردىن تۇغۇلغان كۈن بايرىمىنى، مەجۇسىيلەرلەردىن نۇرۇز بايرىمىنى، ياۋرۇپالىقتىن ئاتا-ئانىلار بايرىمى، ئاياللار بايرىمى، ئاشىقلار بايرىمى دېگەندەك بايراملارنى ئۆگىنىپ بۇ بايراملارنى ئۆتكۈزۈش ئارقىلىق ئۇلارغا ئەگىشىۋاتىدۇ. ئۇلارنىڭ بۇنى تەرك ئېتىشلىرى كېرەك ۋە مۇبارەك دىنىمىز ئىسلام يولغا قويغان روزا ھېيت ۋە قۇربان ھېيتتىن ئىبارەت بايراملىرى بىلەن كۇپايىلىنىشى لازىم. مۇسۇلمانلارنىڭ ئىككى بايرىمى بار. بۇنى ئۇنتۇماسلىق كېرەك. ئەنەس ئىبنى مالىك رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ مۇنداق دەيدۇ: مەدىنىلىكلەرنىڭ جاھىلىيەت دەۋرىدە ئىككى بايرىمى بار ئىدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام كېلىپ ئۇلارغا مۇنداق دېدى: «سىلەرنىڭ ئىككى كۈنۈڭلار بار ئىدى. ئۇ ئىككى كۈندە بايرام قىلاتتىڭلار. ئاللاھ سىلەرگە ئۇ ئىككى كۈننىڭ ئورنىغا ئۇ ئىككى كۈندىن ياخشى بولغان روزا ھېيت كۈنىنى ۋە قۇربان ھېيت كۈنىنى بەردى»[④]. بۇ ھەدىسنىڭ مەزمۇنى بويىچە ئېيتقاندا، مۇسۇلمانلارنىڭ يىلدا ئىككى بايرىمى بار: بىرى روزا ھېيت، يەنە بىرى قۇربان ھېيت. ئۇ ئىككى بايرامدىن باشقا بايراملار يەھۇدىيلارنىڭ ياكى خرىستىئانلارنىڭ ۋە ياكى باشقا كاپىرلارنىڭ بايراملىرى بولۇپ، بىر مۇسۇلمان ئۈچۈن ئۇ بايراملارنى تەبرىكلەش، تەبرىكەيدىغانلارنىڭ پائالىيەتلىرىگە قېتىلىش ئاللاھ بەلگىلىگەن بايراملارغا قانائەت قىلمىغانلىق بولىدۇ. شۇنىڭدەك، ئۇلارنىڭ دىنى شۇئارلىرىنى ياقتۇرغانلىق، ئۇلارنى بۇ ئىشلاردا قوللاپ-قۇۋۋەتلىگەنلىك، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ ئېتىقادىنى توغرا دەپ قارىغانلىق، نەتىجىدە ئاللاھنى غەزەپلەندۈرگەنلىك بولىدۇ. 4- غەيرىي مۇسۇلمانلارغا ئوخشىۋېلىشتىن ساقلىنىش لازىم غەيرىي مۇسۇلمانلارغا ئوخشىۋېلىش يەنى ئۇلارنىڭ سىمۋولى ھېسابلىنىدىغان ئىشلارنى قىلىش مەسىلەن: ئىككى ھېيتتىن باشقا بايراملارنى ئۆتكۈزۈش، تۇغۇلغان كۈن ئۆتكۈزۈش، بۈشۈك توي ئۆتۈزۈش، خرىستىئانلارنىڭ راھىب ۋە راھىبەلىرىنىڭ مەخسۇس راھىبلىق كىيىملىرىنى كىيىش، بۇددىستلەرنىڭ دىنى كىيىملىرىنى كىيىش… قاتارلىقلار غەيرىي مۇسۇلمانلارغا ئوخشىۋالغانلىق بولۇپ دىنىمىز بۇنىڭدىن مەنئى قىلىدۇ. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسەلام مۇنداق دېگەن: «كىمكى قانداقلا بىر قەۋمگە (مىللەتكە) ئوخشىۋالىدىكەن، ئۇ شۇ قەۋمنىڭ قاتارىدىن بولۇپ كېتىدۇ»[⑤]. 5- غەيرىي مۇسۇلمانلارنىڭ ئارزۇلىرىغا خىلاپلىق قىلىش لازىم ئاللاھ تەئالا باشقىلارنىڭ ئارزۇلىرىغا ئەگىشىشتىن مەنئى قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: «ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الامْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّهُمْ لَنْ يُغْنُوا عَنْكَ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَإِنَّ الظَّالِمِينَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ» «ئى مۇھەممەد! ئاندىن بىز سېنى دىن ئىشىدا بىر يول ئۈستىدە قىلدۇق. سەن ئۇ يولغا ئەگەشكىن، بىلمەيدىغانلارنىڭ ئارزۇلىرىغا ئەگشمىگىن. ئۇلار ئاللاھدىن كېلىدىغان ھېچبىر نەرسىنى سەندىن دەپئى قىلالمايدۇ. زالىملار بىر-بىرلىرىنىڭ دوستلىرىدۇر. ئاللاھ تەقۋادارلارنىڭ دوستىدۇر»- جاسىيە 45/ 18-19. «وَلَن تَرْضَى عَنكَ الْيَهُودُ وَلاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءهُم بَعْدَ الَّذِي جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللّهِ مِن وَلِيٍّ وَلاَ نَصِيرٍ» «سەن يولىغا ئەگەشمىگىچە يەھۇدىيلارمۇ، ناسارالارمۇ سەندىن رازى بولمايدۇ. ئۇلارغا ئېيتقىنكى: ‹شۈبھىسىزكى، توغرا يول پەقەت ئاللاھنىڭلا يولىدۇر›. ئەگەر سەن ساڭا كەلگەن بۇ ئىلىمدىن كېيىن ئۇلارنىڭ ئارزۇلىرىغا ئەگىشىدىغان بولساڭ، ساڭا ئاللاھ تەرىپىدىن ھېچقانداق دوست ۋە ھېچقانداق ياردەمچى يوقتۇر»- بەقەرە 2/120. شۇنىڭ ئۈچۈن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام يەھۇد، نەسارا ۋە مۇشرىكلارغا خىلاپ ئىش قىلىپ ھەر زامان ئۇلارغا ئوخشاپ قالماسلىققا دىققەت قىلاتتى. ئۇممۇ سەلەمە رەزىيەللاھۇ ئەنھا مۇنداق دەيدۇ: پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام باشقا كۈنلەرگە قارىغاندا شەنبە ۋە يەكشەنبە كۈنلىرى كۆپ روزا تۇتاتتى ۋە: «بۇ ئىككى كۈن مۇشرىكلارنىڭ بايرىمى. مەن ئۇلارغا خىلاپ ئىش قىلىشنى ياخشى كۆرىمەن» دەيتتى[⑥]. ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ: «ئاللاھنىڭ دۈشمەنلىرىنىڭ بايراملىرىدىن يىراق تۇرۇڭلار» دېگەن[⑦]. خۇلاسە نورۇز بايرىمى، ئاتا-ئانىلار بايرىمى، ئاياللار بايرىمى… دەك بايراملارنى ئۆتكۈزۈش، ئۆتكۈزگەنلەرگە ئىختىيارىي ھالدا قوشۇلۇش ئىسلام دىنىدە قەتئىي مەنئى قىلىنىدۇ، ھەتتا بۇ بايراملار ئەسناسىدا بايرام كەلدى دەپ خۇشاللىق ھېس قىلىش، باشقا ۋاقىتتا سېتىۋالمايدىغان نەرسىلەرنى سېتىۋېلىپ، بۇ كۈننى كافىرلار ئۇلۇغلىغاندەك ئۇلۇغلاش، باشقا كۈنلەردە قىلىشمايدىغان سوۋغا-سالاملارنى ئۇ كۈندە قىلىشىش غەيرىي مۇسۇلمانلارغا ئوخشىۋالغانلىق، ئۇلارنىڭ ئارزۇلىرىغا ئەگەشكەنلىك، ئاللاھنىڭ ھۆكمىگە بويسۇنمىغانلىق، پەيغەمبەرنىڭ يولىنى تۇتمىغانلىق بولىدۇ. قىسقىسى ئۆزىنىڭ مۇسۇلمانلىق كىملىكىگە ئۇيغۇن ئىش قىلمىغانلىق بولىدۇ. مۇۋەپپەقىيەت ئاللاھدىندۇر. مەنبە：مۇسۇلمانلار تورى

oghuzkhan

	نۇرۇز بايرىمى ھەققىدە       بىسمىللاھىر رەھمانىر رەھىم مۇقەددىمە مىللەتنىڭ كىملىكىنى قوغداش مەسىلىسى ھەر مىللەتنىڭ ئالىم ۋە زىيالىيلىرى ھەر دائىم جىددىي باش قاتۇرۇپ كېلىۋاتقان  ئىشلارنىڭ بىرىدۇر. مىللەتنىڭ كىملىكىنى تەشكىل قىلىدىغان ئالاھىدىلىلەر شۇ مىللەتنىڭ دىنى تەۋەررۈكلىرى، يېمەك-ئىچمەك ۋە كىيىم-كېچەك ئادەتلىرىدىن ئىبارەتتۇر. بايراملار بولسا بىر مىللەتنى باشقا بىر مىللەتتىن پەرقلەندۈرۈپ تۇرىدىغان سىمۋوللارنىڭ ئەڭ بۈيۈكىدۇر. ھەر مىللەتنىڭ بايرىمىنىڭ ئەسلىسىگە بىر قارىغان كىشى ئۇ بايرامنىڭ شۇ مىللەتنىڭ ئېتىقادى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى كۆرىدۇ. بىز مۇناسىۋەتلىك سوئاللارغا جاۋاب ماھىيىتىدە تەييارلىغان بۇ پەتىۋادا ئەسلىدە زەردۇشتىيلەرنىڭ بايرىمى بولغان، ئۇلارغا ئەگىشىپ بەزى مۇسۇلمانلارمۇ ئۆتكۈزۈۋاتقان «نۇرۇز بايرىمى» ھەققىدە قىسقىچە توختىلىپ ئۆتىمىز. 1- بايراملار دىنى سىمۋۇلدۇر ئاللاھ تەئالا مۇنداق دەيدۇ: «قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِنْكَ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ. قَالَ اللَّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ فَمَنْ يَكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لَا أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِنَ الْعَالَمِين». «مەريەم ئوغلى ئىيسا: ‹ئى پەرۋەردىگارىمىز ئاللاھ! بىزگە ئۈستىدە تاماق بار بىر داستىخان چۈشۈرگىن، بىزلەرگە ۋە بىزدىن كېيىنكىلەرگە بايرام ۋە سەندىن بىزگە بىر مۆجىزە بولسۇن. بىزگە رىزىق بەرگىن، سەن رىزىق بەرگۈچىلەرنىڭ ياخشىسىسەن› دېدى. ئاللاھ : ‹مەن سىلەرگە ئۇنى چوقۇم چۈشۈرىمەن، سىلەردىن كىمكى شۇنىڭدىن كېيىن كاپىر بولسا، ئۇنى شۇنداق بىر ئازاب بىلەن ئازابلايمەنكى، ئەھلى جاھاندىن ھېچ كىشىنى مۇنداق ئازابلىمايمەن› دېدى. ئىيسا ئەلەيھىسسالامنىڭ داستىخاننىڭ چۈشۈشىنى ئۇممىتىگە بايرام قىلىشى بايرامنىڭ مىللەت ئىشى ئەمەس ئۇممەت ئىشى ئىكەنلىكىگە، بايرامنىڭ ئۆرپ-ئادەت بىلەن ئەمەس، ئىمان-ئېتىقاد بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىگە دالالە قىلىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۇممىتىنى ئۆز بايراملىرى بىلەن باشقىلاردىن پەرقلىنىپ تۇرۇشقا تەشۋىق قىلغان. باشقا مىللەتلەرنىڭ ئۆرپ-ئادەت ۋە مەدەنىيەتلىرىدە ئىرىپ كەتمەسلىكى ئۈچۈن ئاگاھلاندۇرغان. پەيغەمبىرىمىزنىڭ ئەبۇبەكىر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇغا «ئى ئەبا بەكىر! ھەر قەۋمنىڭ بىر بايرىمى بار. بۇ بىزىڭ بايرىمىمىز»[①] دېگەن سۆزىمۇ ئىسلام ئۇممىتىنىڭ بايرىمىنىڭ ئايرىم ئىكەنلىكىگە، ئىسلام ئۇممىتى ئۆز بايرىمى بىلەن باشقا مىللەتلەردىن پەرقلىنىپ تۇرىدىغانلىقىغا ئوچۇق-ئاشكارا دالالەت قىلىدۇ. بۇ ھەدىسنىڭ مەزمۇنىنى تۆۋەندىكى ھەدىس تەكىتلەيدۇ: ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنىدۇكى، يەھۇدىيلاردىن بىر كىشى: «ئى مۇئمىنلارنىڭ ئەمىرى! سىلەرنىڭ كىتابىڭلاردا سىلەر ئوقۇيدىغان بىر ئايەت بار. ئەگەر ئۇ ئايەت بىز يەھۇدىيلارغا نازىل بولسا ئىدى، بىز ئۇ كۈننى بايرام قىلىۋالغان بولاتتۇق» دېدى. ئۆمەر: «قايسى ئايەت ئۇ؟» دېدى. يەھۇدىي: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِيناً» «بۈگۈن سىلەرنىڭ دىنىڭلارنى پۈتۈن قىلدىم، سىلەرگە نېمىتىمنى تاماملىدىم، ئىسلامنى سىلەرنىڭ دىنىڭلار بولۇشقا تاللىدىم»[②] دېگەن ئايەت دېدى. شۇنىڭ بىلەن ئۆمەر: «بىز ئۇ ئايەت نازىل بولغان كۈننى ۋە جاينى ئوبدان بىلىمىز. ئۇ ئايەت پەيغەمبىرىمىزگە ئەرەپاتتا جۈمە كۈنىدە نازىل بولغان» دېدى[③]. دېمەككى، بايرام ھەر مىللەتنىڭ دىنى ئېتىقادى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. ئۇ يەھۇدىي ئۇ ئايەت نازىل بولغان كۈننىڭ ئۇلۇغلىقىنى بىلگەن بولسىمۇ ئۇ كۈننى بايرام قىلمىدى. ئەگەر ئۇ ئايەت ئۇلارنىڭ ئىچىدىن چىققان بىر پەيغەمبەرگە نازىل بولسا ئىدى، ئۇلار ئۇ كۈننى ھېچ ئىككىلەنمەستىن بايرام قىلىۋالغان بولاتتى. ھەزرىتى ئۆمەرمۇ ئۇ يەھۇدىينى ۋە ئۇنىڭ دىنى قېرىنداشلىرىنى ئۇ كۈننى بايرام قىلىشقا مەجبۇر قىلمىدى. چۈنكى ئۇ ئايەت نازىل بولغان كۈن ئۇلارنىڭ ئەمەس، مۇسۇلمانلارنىڭ بايرىمى ئىدى. ئۇلارنىڭ دىنىدا بولمىغان بىر بايرامنى ئۇلارغا قىلدۇرۇش ئۇلارنى دىنغا زورلاش بولاتتى. شۇنىڭ ئۈچۈن ئىسلام خەلىپىسى ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ ئۇلارنىڭ دىنىدا بولمىغان بايرامغا ئۇلارنى زورلىمىغان. 2- ئىسلام دىنىدا قانۇننى ئاللاھ بەلگىلەيدۇ بىر ئىشنى يولغا قويۇش (قانۇن بەلگىلەش) ھوقۇقى ئاللاھقىلا ئائىتتۇر. ئاللاھ تەئالا مۇنداق دەيدۇ: «شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ». «ئاللاھ، ئۆزى نۇھقا بۇيرۇغان نەرسىنى سىلەر ئۈچۈن دىننىڭ قانۇنى قىلدى. ئى مۇھەممەد! بىز ساڭا ۋەھىي قىلغان نەرسىنىمۇ، بىز ئىبراھىمغا، مۇساغا ۋە ئيىساغا بۇيرۇغان نەرسىنىمۇ سىلەر ئۈچۈن دىننىڭ قانۇنى قىلدۇق. ئۇ نەرسە شۇنىڭدىن ئىبارەتتۇر: ‹دىننى توغرا چۈشىنىپ ھۆكۈملىرىنى تولۇق ئىجرا قىلىڭلار، دىندا پىرقىلەرگە بۆلۈنمەڭلار›. ئى مۇھەممەد! مۇشرىكلارغا، سەن ئۇلارنى دەۋەت قىلغان نەرسە ئېغىر كەلدى. ئاللاھ خالىغان كىشىنى ئۇنىڭغا تاللايدۇ، ئۆزىگە ئۈزلۈكسىز يۆنەلگەن كىشىنى ئۇنىڭغا ئېرىشتۈرىدۇ»- شۇرا 42/13. «أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ وَلَوْلَا كَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ». «ياكى ئۇلارنىڭ، ئاللاھ رۇخسەت قىلمىغان نەرسىلەرنى ئۇلار ئۈچۈن دىن قىلىپ بېكىتكەن مەبۇدلىرى بارمۇ؟ ئەگەر ئاللاھنىڭ ‹ياخشى-ياماننى ئايرىش قىيامەتتە بولىدۇ›، دېگەن سۆزى بولمىسا ئىدى، ئۇلارنىڭ ئارىسىدا ئەلۋەتتە ھۆكۈم چىقىرىلغان بولاتتى. شۈبھىسزكى، زالىملارغا ئېغىر ئازاب بار»- شۇرا 42/21. 3- مۇسۇلمانلار ئاللاھنىڭ ھۆكمىگە رازى بولۇشلىرى كېرەك كۈنىمىزدە بەزى مۇسۇلمانلار ئاللاھ قانۇنلاشتۇرمىغان نۇرغۇن ئىشلارنى قىلىۋاتىدۇ، مەسىلەن: ئۇلار خرىستىئانلاردىن تۇغۇلغان كۈن بايرىمىنى، زەردۇشتىيلەردىن نۇرۇز بايرىمىنى، ياۋرۇپالىقتىن ئاتا-ئانىلار بايرىمى، ئاياللار بايرىمى، ئاشىقلار بايرىمى دېگەندەك بايراملارنى ئۆگىنىپ بۇ بايراملارنى ئۆتكۈزۈش ئارقىلىق ئۇلارغا ئەگىشىۋاتىدۇ. ئۇلارنىڭ بۇنى تەرك ئېتىشلىرى كېرەك ۋە مۇبارەك دىنىمىز ئىسلام يولغا قويغان روزا ھېيت ۋە قۇربان ھېيتتىن ئىبارەت بايراملىرى بىلەن كۇپايىلىنىشى لازىم. مۇسۇلمانلارنىڭ ئىككى بايرىمى بار. بۇنى ئۇنتۇماسلىق كېرەك. ئەنەس ئىبنى مالىك رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ مۇنداق دەيدۇ: مەدىنىلىكلەرنىڭ جاھىلىيەت دەۋىدە ئىككى بايرىمى بار ئىدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام كېلىپ ئۇلارغا مۇنداق دېدى: «سىلەرنىڭ ئىككى كۈنۈڭلار بار ئىدى. ئۇ ئىككى كۈندە بايرام قىلاتتىڭلار. ئاللاھ سىلەرگە ئۇ ئىككى كۈننىڭ ئورنىغا ئۇ ئىككى كۈندىن ياخشى بولغان روزا ھېيت كۈنىنى ۋە قۇربان ھېيت كۈنىنى بەردى»[④]. بۇ ھەدىسنىڭ مەزمۇنى بويىچە ئېيتقاندا، مۇسۇلمانلارنىڭ يىلدا ئىككى بايرىمى بار: بىرى روزا ھېيت، يەنە بىرى قۇربان ھېيت. ئۇ ئىككى بايرامدىن باشقا بايراملار يەھۇدىيلارنىڭ ياكى خرىستىئانلارنىڭ ۋە ياكى باشقا كاپىرلارنىڭ بايراملىرى بولۇپ، بىر مۇسۇلمان ئۈچۈن ئۇ بايراملارنى تەبرىكلەش، تەبرىكەيدىغانلارنىڭ پائالىيەتلىرىگە قېتىلىش ئاللاھ بەلگىلىگەن بايراملارغا قانائەت قىلمىغانلىق بولىدۇ. شۇنىڭدەك، ئۇلارنىڭ دىنىنى شۇئارلىرىنى ياقتۇرغانلىق، ئۇلارنى بۇ ئىشلاردا قوللاپ-قۇۋۋەتلىگەنلىك، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ ئېتىقادىنى توغرا دەپ قارىغانلىق، نەتىجىدە ئاللاھنى غەزەپلەندۈرگەنلىك بولىدۇ. 4- غەيرىي مۇسۇلمانلارغا ئوخشىۋېلىشتىن ساقلىنىش لازىم غەيرىي مۇسۇلمانلارغا ئوخشىۋېلىش يەنى ئۇلارنىڭ سىمۋولى ھېسابلىنىدىغان ئىشلارنى قىلىش مەسىلەن: ئىككى ھېيتتىن باشقا بايراملارنى ئۆتكۈزۈش، تۇغۇلغان كۈن ئۆتكۈزۈش، بۈشۈك توي ئۆتۈزۈش، خرىستىئانلارنىڭ راھىب ۋە راھىبەلىرىنىڭ مەخسۇس راھىبلىق كىيىملىرىنى كىيىش، بۇددىستلەرنىڭ دىنى كىيىملىرىنى كىيىش… قاتارلىقلار غەيرىي مۇسۇلمانلارغا ئوخشىۋالغانلىق بولۇپ دىنىمىز بۇنىڭدىن مەنئى قىلىدۇ. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسەلام مۇنداق دېگەن: «كىمكى قانداقلا بىر قەۋمگە (مىللەتكە) ئوخشىۋالىدىكەن، ئۇ شۇ قەۋمنىڭ قاتارىدىن بولۇپ كېتىدۇ»[⑤]. 5- غەيرىي مۇسۇلمانلارنىڭ ئارزۇلىرىغا خىلاپلىق قىلىش لازىم ئاللاھ تەئالا باشقىلارنىڭ ئارزۇلىرىغا ئەگىشىشتىن مەنئى قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: «ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الامْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّهُمْ لَنْ يُغْنُوا عَنْكَ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَإِنَّ الظَّالِمِينَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ» «ئى مۇھەممەد! ئاندىن بىز سېنى دىن ئىشىدا بىر يول ئۈستىدە قىلدۇق. سەن ئۇ يولغا ئەگەشكىن، بىلمەيدىغانلارنىڭ ئارزۇلىرىغا ئەگشمىگىن. ئۇلار ئاللاھدىن كېلىدىغان ھېچبىر نەرسىنى سەندىن دەپئى قىلالمايدۇ. زالىملار بىر-بىرلىرىنىڭ دوستلىرىدۇر. ئاللاھ تەقۋادارلارنىڭ دوستىدۇر»- جاسىيە 45/ 18-19. «وَلَن تَرْضَى عَنكَ الْيَهُودُ وَلاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءهُم بَعْدَ الَّذِي جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللّهِ مِن وَلِيٍّ وَلاَ نَصِيرٍ» «سەن يولىغا ئەگەشمىگىچە يەھۇدىيلارمۇ، ناسارالارمۇ سەندىن رازى بولمايدۇ. ئۇلارغا ئېيتقىنكى: ‹شۈبھىسىزكى، توغرا يول پەقەت ئاللاھنىڭلا يولىدۇر›. ئەگەر سەن ساڭا كەلگەن بۇ ئىلىمدىن كېيىن ئۇلارنىڭ ئارزۇلىرىغا ئەگىشىدىغان بولساڭ، ساڭا ئاللاھ تەرىپىدىن ھېچقانداق دوست ۋە ھېچقانداق بىر ياردەمچى يوقتۇر»- بەقەرە 2/120. شۇنىڭ ئۈچۈن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام يەھۇد، نەسارا ۋە مۇشرىلارغا خىلاپ ئىش قىلىپ ھەر زامان ئۇلارغا ئوخشاپ قالماسلىققا دىققەت قىلاتتى. ئۇممۇ سەلەمە رەزىيەللاھۇ ئەنھا مۇنداق دەيدۇ: پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام باشقا كۈنلەرگە قارىغاندا شەنبە ۋە يەكشەنبە كۈنلىرى كۆپ روزا تۇتاتتى ۋە: «بۇ ئىككى كۈن مۇشرىكلارنىڭ بايرىمى. مەن ئۇلارغا خىلاپ ئىش قىلىشنى ياخشى كۆرىمەن» دەيتتى[⑥]. ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ: «ئاللاھنىڭ دۈشمەنلىرىنىڭ بايراملىرىدىن يىراق تۇرۇڭلار» دېگەن[⑦]. خۇلاسە نورۇز بايرىمى، ئاتا-ئانىلار بايرىمى، ئاياللار بايرىمى… دەك بايراملارنى ئۆتكۈزۈش، ئۆتكۈزگەنلەرگە ئىختىيارىي ھالدا قوشۇلۇش ئىسلام دىنىدە قەتئىي مەنئى قىلىنىدۇ، ھەتتا بۇ بايراملار ئەسناسىدا بايرام كەلدى دەپ خۇشاللىق ھېس قىلىش، باشقا ۋاقىتتا سېتىۋالمايدىغان نەرسىلەرنى سېتىۋېلىپ، بۇ كۈننى كافىرلار ئۇلۇغلىغاندەك ئۇلۇغلاش، باشقا كۈنلەردە قىلىشمايدىغان سوۋغا-سالاملارنى ئۇ كۈندە قىلىشىش غەيرىي مۇسۇلمانلارغا ئوخشىۋالغانلىق، ئۇلارنىڭ ئارزۇلىرىغا ئەگەشكەنلىك، ئاللاھنىڭ ھۆكمىگە بويسۇنمىغانلىق، پەيغەمبەرنىڭ يولىنى تۇتمىغانلىق بولىدۇ. قىسقىسى ئۆزىنىڭ مۇسۇلمانلىق كىملىكىگە ئۇيغۇن ئىش قىلمىغانلىق بولىدۇ. ئەسكەرتىش: بۇ پەتىۋا مۇسۇلمان ئۇيغۇرلارغا بېرىلگەن پەتىۋا بولۇپ مۇسۇلمان بولمىغان ئۇيغۇرلار بىلەن مۇناسىۋىتى يوقتۇر. -------------------------------------------------------------------------------- [①]- بۇخارى، مۇسلىم، ئەۇ داۋۇد، تىرمىزى، نەسەئى ۋە ئىبنى ماجەلەر رىۋايەت قىلغان. [②]- مائىدە 5/3.    [③]- بۇخارى، مۇسلىم، تىرمىزى ۋە نەسەئى رىۋايەت قىلغان.    [④]- بۇ ھەدىس سۈنەنۇننەسەئى، كىتابۇ سالاتىل ئىيدەين، بەيھەقى، ئەسسۈنەنۇلكۇبرا كىتابۇ سالاتىل ئىيدەين دە ئۆتىدۇ.    [⑤]- بۇ ھەدىس سۈنەنى ئەبۇداۋۇد ۋە مۇسنەدى ئەھمەددە ئۆتىدۇ.    [⑥]- مۇسنەدى ئەھمەد، 26750- نومۇرلۇق، بەيھەقىي، سۇنەنۇلكۇبرا 2789- نومۇرلۇق ھەدىس.    [⑦]- بەيھەقىي، سۇنەنۇلكۇبرا 18862- نومۇرلۇق ھەدىس