ئەقىللىق ئىنسان تۇرۇپ ئەقىلسىز ھايۋاندىن بەتتەر ھالەتكە چۈشۈپ قالغانلارنىڭ ھالى .

ئەسسىلامۇ ئەلەيكۇم : @=CN#D12  
                           ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىبان ئاللاھ نىڭ ئىسمى بىلەن باشلايمەن .

nrqr p  
جانابى ئاللاھ ! ئۆز ھېكمىتى ھەم رەھمىتى بىلەن  پۈتكۈل ھايۋانلارنى يارىتىشتا ؛ ئېقىلدا بىر بىرىدىن  پەرىقلەندۈرۈپ يارىتىپ ، ئۇلارنى رىسىقلاندۇرۇشنى  ئاللاھ ئۇلارغا رەھمەت قىلىش يۈزىسىدىن ئۆز ئۈستىگە ئالغان . بۇ ھەقتە ئاللاھ مۇنداق دىگەن : يەنى[يەر يۈزىدىكى ھايۋانلارنىڭ ھەممىسىگە رىزىق بېرىشنى ئاللاھ (مەرھەمەت يۈزىسىدىن) ئۈستىگە ئالغان،ئاللاھ ئۇلارنىڭ تۇرار جايىنى ۋە (ئۆلگەندىن كېيىن) كۆمىلىدىغان جاينى بىلىدۇ، ئۇلارنىڭ ھەممىسى روشەن كىتابقا (يەنى لەۋھۇلمەھپۇزغا) يېزىلغاندۇر]11-6. chw6_ctR>  
دىمەك مانا مۇشۇنىڭغا ئوخشاش ھەقىيقەتلەردىن شۇنداق بىر ھەقىيقەتلەرنى  بىلىۋالغىلى بۇلۇدۇكى ؛ ئەسلىدە ئىنسانمۇ بىر ھايۋان بۇلۇپ . ئەمما ئىنساننى  ئاللاھ ! ئۇنىڭغا رەھمەت قىلىش يۈزىسىدىن ئېقىل بىلەن بىرلەشتۈرۈپ ،   تەربىيە ئالالايدىغان ، ۋەز نەسىيئەتنى قۇبۇل قىلالايدىغان ، كاتتا نازۇ- نىممەتلەر بىلەن رىسىقلاندۇرلىدىغان . دىمەك شۇ ئەقلىگە تايىنىپ ھايۋاندىن پەرىقلىنىپ تۇرىدىغان ئىنسانلىق مەجبۇرىيتىنى ئادا قىلالايدىغان قىلىپ ياراتتى . ]%Am
X-U  
ئۇنى دىمىسىمۇ راس ! ئەگەردە ھايۋان بۇلۇپ يارىتىلىپ قالغان بولساق  قايسى ئېغىلنىڭ تۆرىدە پاسار- پوستەك يەپ تۇرار ئىدۇق ؟ دىمەك بىزنىڭ بۇنداق ھايۋانلاردىن پەرىقلەندۈرلۈپ ، ئەقىللىق مەخلۇق  قىلنىپ يارىتىلغانلىقىمىز ، بۇ  بىز ئىنسانلار ئۈچۈن ئاللاھ نىڭ بىزگە بەرگەن كاتتا نىممىتىدۇركى ؛ ئىنسانلارنىڭ تۇلىسى ئەقلىنى يۇقۇتۇپ ، ئاللاھ نىڭ بۇنداق كاتتا نىممەتلىرنى ئىنكار قىلغۇچىدۇر . JC|j*x(k/  
يەنى[شۇبھىسىزكى، ئاللاھ نىڭ نەزىرىدە ھايۋانلارنىڭ ئەڭ يامىنى (ھەقنى ئاڭلىماي) گاس بولۇۋالغان، (ھەقنى سۆزلىمەي) گاچا بولۇۋالغان،(ياخشى ياماننى پەرق ئەتمەي) ئەقىلنى يوقاتقان كىشىلەردۇر]8-22. ^0oOiZs  
يەنى[بۇنداق كىشىلەرگە ئاخىرەتتە دوزاختىن باشقا نەرسە يوقتۇر، ئۇلارنىڭ قىلغان ئىشلىرى يوققا چىقىرىلىدۇ، قىلغان (ياخشى) ئەمەللىرى ھېسابقا ئېلىنمايدۇ]11-16. NDsF<2A4  
يەنى[شەك- شۇبھىسىزكى، جىن ۋە ئىنسانلاردىن نۇرغۇنلىرىنى دوزاخقا(يېقىلغۇ بولۇش ئۈچۈن) ياراتتۇق، ئۇلار دىللىرى بولغىنى بىلەنمۇ، ئۇ ئارقىلىق ھەقنى چۈشەنمەيدۇ، ئۇلار كۆزلىرى بولغىنى بىلەنمۇ، ئۇ ئارقىلىق (ئاللاھ نىڭ قۇدرىتىنىڭ دەلىللىرىنى) كۆرمەيدۇ، ئۇلار قۇلاقلىرى بولغىنى بىلەنمۇ، ئۇ ئارقىلىق (ئاللاھ نىڭ ئايەتلىرىنى ئىبرەت ئېلىپ)تىڭشىمايدۇ. ئۇلار گەيا ھايۋانغا ئوخشايدۇ، ھايۋاندىنمۇ بەتتەر گۇمراھدۇر، ئەنە شۇلار غاپىلدۇر]7-179. #-T xhwYs  
دىمەك ئاللاھ  ئىنساننى  ھايۋانلارنىڭ ئىچىدەن ئېقىللىق ئىنسان قىلىپ ياراتقانلىقى ئۈچۈن ، ئىنسان ھايۋاندىن پەرىقلىنىپ تۇرىدىغان شۇ ئەقلىنى ئىشقا سېلىپ ،  ئىنسانلىقىنى نامايەندە قىلمايدىكەن ئىنسانمۇ ئىككى پۇتلۇق ھايۋاندۇر . ھايۋانمۇ تۆت پۇتلۇق ھايۋاندۇر . ھەتتا ئىنسان ئېقىللىق مەخلۇق بۇلۇپ ، ئېقىلدا ھايۋانلاردىن پەرىقلەندۈرلۈش سۈپىتى بىلەن ھايۋانلاردىن بەتتەر ھالەتتەتۇر . )1#J4  
ئەمما ئىنسانلارنىڭ تۇلىسى ئۆزلىرنىڭ قايسى ھالەتتە ئىكەنلىكىنى بىلەلمەي تۇرۇپ تېخى ئۆزلىرى سەزمەستىنلا ئۆزلىرنى توغرا يولدا دەپ ھېس قىلىدۇ . ھەتتا ئۇيالماستىن  تېخى ئۆزلىرى ياخشى دەپ بىلىپ قىلغان  شۇ ئەمەلى ئۈچۈن  ئاللاھ دىن ساۋاپ تەما قىلىدۇ . .gZ1}2GF=  
ھەي ئىنسانلار ! بىز ئۆزىمىزچە  ئەقىلسىز ھايۋانلارغا ئوخشاش سۇراققا تارتىلمايمىز . دۇنياغا بىكارلىققا قۇيىۋېتىلگەن مەخلۇقاتلارمىز دەيمىزما  ؟ ھەرگىز ئۇنداق بولمايدۇ . دىمەك ئاللاھ  ئېقىلسىز  ھايۋانلاردىن  ھىساپ ئالمىغىنى بىلەن  بىزدەك ئېقىللىق ھايۋانلاردىن ھىساپ ئالماي قالمايدۇ . بۇ ھەقتە جانابى ئاللاھ مۇنداق دىگەن: TsiI5'tx  
يەنى[ئى ئىنسانلار! بىزنى سىلەر ئۆزەڭلارنى بىكار ياراتتى (يەنى سىلەر بىزنى ھايۋاناتلارنى ياراتقىنىمىزدەك بىز ھېچقانداق ساۋاپمۇ بەرمەيدىغان، جازامۇ بەرمەيدىغان قىلىپ ياراتتى). ئۆزۇڭلارنى بىزنىڭ دەرگاھىمىزغا قايتۇرۇلمايدۇ دەپ ئويلامسىلەر؟]23-115. ScN'|Ia.-  
يەنى[ئىنسان ئۆزىنى بىكار قويۇپ بېرىلىدۇ (يەنى شەرىئەت ئىشلىرىغا تەكلىپ قىلىنماي، مەيلىگە قويىۋىتىلگەن ھايۋانغا ئوخشاش) دەپ ئويلامدۇ؟]75-36. -8Z;s8ACo  
يەنى[مۆمىنلەرنىڭ ئىمانىغا ئىمان قوشۇلۇشى ئۈچۈن،ئاللاھ ئۇلارنىڭ دىللىرىغا تەمكىنلىكنى چۈشۈردى، ئاسمانلارنىڭ ۋە زېمىننىڭ (پەرىشتىلەردىن، جىنلاردىن، ھايۋانلاردىن ۋە تەبىئەت ھادىسىلىرىدىن بولغان) قوشۇنلىرى ئاللاھ نىڭدۇر، ئاللاھ (خەلقنىڭ ئەھۋالىنى) بىلىپ تۇرغۇچىدۇر، ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر]48-4. Z=c& 
يۇقارقىغا ئوخشاش قۇرئان كەرىمدە  بۇلامدۇ ۋە ياكى رىئاللىقتىن  بۇلامدۇ نۇرغۇن ھەقىيقەتلەر شۇلارنى ئىسپاتلايدۇكى ؛ ئاللاھ ! ئۆزىنىڭ بەرگەن  كاتتا نىممىتىگە ناشۈكۈرلىك قىلىپ ، توغۇرا يولدىن چىققۇچىلارنى ئوبدانلا بىلگىچىدۇر . ئىشلار ئۇنداق بەزى بىر مۇشىرىكلارنىڭ تەسەۋۇرىدىكىدەكلا  ئىنسان خاھىشىغا باقمايدۇ . ئاللاھ نىڭ خاھىشىغا باقىدۇ . دىمەك ئاللاھ ! ئۆزىگە ئاسىيلىق  قىلغۇچىلاردىن قانداق ھىساپ ئېلىشنى خالايدىكەن شۇنداق ھىساپ ئالىدۇ . چۈنكى يەر يۈزۈدە يۈز بەرگەن بارلىق  تەبىىئەت ھادىسلىرى  ئاللاھ نىڭ قۇشۇنى تەرىپىدىن ئاللاھ نىڭ ئىزنى بىلەن يۈز بىرىدۇ . چۈنكى تەبىىئەتنىڭ قۇشۇنلىرى(يەنى كىسەل ۋېروس قۇشۇنلىرى بۇلامدۇ ۋە ياكى تەبىيى ئاپەت قۇشۇنلىرى بۇلامدۇ )ھەممىسى ئاللاھ نىڭ قۇشۇنىدۇر . دىمەك جانابى ئاللاھ بۇ قۇشۇنلىرى بىلەن قايسى شەھەرنى ؟ شەھەردىكى  كىملەرنى ؟ قاچان ؟ قايسى ۋاقىتتا جازالۇغۇسى كەلسە ئۆزىنىڭ ئىتائىتىدىن چىققۇچى (يەنى شۇ ئەقىللىق ھايۋان ھالىتى بىلەن تۇرۇپ ، ئەقىلسىز ھايۋانلاردىن بەتتەر ھالەتكە چۈشۈپ قېلىۋاتقان ) شۇنىڭ بىلەن  ئەقلىنى يۇقۇتۇپ ھەقنى ئىنكار قىلىۋاتقان ئەقىللىق ھايۋانلارنى شۇنداق جازالايدۇ .  دىمەك ئاللاھ  غالىپتۇر . ئۆزى ياراتقان بەندىلىرنىڭ ھەر قانداق ئىشلىرنى بىلىپ تۇرغۇچىدۇر . دىمەك ئاللاھ ! ئۆز ھېكمىتى بىلەن كائىناتتىكى بەندىلىرنىڭ ئىشلىرنى باشقۇرۇپ (يەنى ئۇلارنىڭ ياخشىغا -ياخشىچە ، يامانغا -يامانچە جازا ، مۇكاپاتىنى بىرىپ )تۇرغۇچىدۇر . دىمەك  ئۆزىنىڭ  قۇشۇنلىرنىڭ ئىشلىرنىمۇ   ئۆزى تەسەرۇپ قىلىپ تۇرغىچىدۇر . Y52f8qQq  
   pi?$h"y7Q  
                                  مەنبە: قۇرئان كەرىمدىن پايدىلىنىپ ، ئۆز تەپەككۇرۇمغا تاينىپ يېزىلدى .