تەكلىماكان دىگەن نامنىڭ كېلىپ چىقىشى

      تارىم دەرياسى ئوراپ تۇرغان جەنۇبى شىنجاڭدىكى دۇنياغا مەشھۇر چۆللۈكنىڭ نامى.بۇ ھەقتە مۇنداق ەاراشلار بار؛1-غەربى جەنۇپقا شۈەنزاڭدىن ئىلگىرى كەلگەن فاشىيەننىڭ بۇ'قۇملۇقنى «قۇم ئېقىنى»(沙河] دەپ ئاتىشى ۋە ئۈزىنىڭ كۆرگەن -بىلگەنلىرىنى يۇقارقىدەك ئاتىشى بىلەن «تەكلىماكان»نامى «قۇم ئېقىىنى»دەپ ئىزاھلىغۇچىلار بولغان. 2-«چوڭ كۆچمە قۇملۇق»(大沙河)）دەپ قاراش.3-«تەكتى ماكان»دەپ قاراش.  بۇ قاراشنى ئىلگىرى سۈرگۈچىلەرئۇنىڭ«ئەسلى ماكان»،«يەر ئاستىدىكى گۆھەر زىمىن»،«سىرلىق ماكان»،«تىلسىمات ماكان»دېگەن مەنىلەرنى بۈلدۈردىغانلكىقىنى ئېيتىدۇ.(تىل ۋە تەرجىمە ژورنىلى،خەنزۇچە 1985-يىل 4-سان)   4-«تەك»،«تەكلىك»سۆزلىرى«ئۈزۈم»ۋە «ئۈزۈملۈك»دېگەن مەنىلەرنى بىرىدۇ.«تەكلىماكان»_«ئۈزۈم يۇرتى ئۈزۈم بۇلىدىغان جاي»دېگەنلىك بۇلىدۇ دەپ قاراش.(تىل ۋە تەرجىمە ژورنىلى خەنزۇچە 1985-يىل 1-سان)   5-«تاشلاندۇق ماكان-تەرىك ماكان»دەپ قاراش.(«سىخەي»شاڭخەي لۇغەت نەشىرياتى 1980-يىل نەشىرى)  7-تۈرۈك تىلىدا «قۇم دېڭىزى» دېگەن مەنىلىرنى بۈلدۈرىدۇ دەيدىغان قاراش.(فىڭ جىجۈن «غەربى يۇرت يەر ناملىرى»، جۇڭخۇا كىتاپچىلىق ئىدارىسى  خەنزۇچە نەشىرى)   8-خوتە ن كىرىيەلەردىكى ياشانغان كىشىلەرنىڭ تەبىرى بۇيىچە «چېھلى ماكان»(ھىندى ئېران تىللىرىدا«قىرىق ماكان»)دېگەن سۆزدىن كېلىپ چىققان دەيدىغان قاراش.ئۇنىڭ دىن باشقا كۇچا ،كورلا ئەتىراپىدا ياشىغان ياشانغان كىشىلەرنىڭ تەبىرى بويىچە«تەھلىك ماكان»(ھىندى ئېران تىللىرىدا(«يوقالغان »،«بىكار قالغان»)دېگەن مەنىنى بىرىدىغان قاراش(«شىنجىاڭ تەزكىرچىلىكى»ژورنىلى 1996-يىل 2-سان)  9- شاپتولنىڭ بىر تۈرى بولغان «تەكە»سكزىدىن كەلگەن دەيدىغان قاراش.(«شىنجاڭ ياشلىرى»ژورنىلى،ئۇيغۇرچە،1988-يىل3-سان)   10- «تۈركى تىللار دىۋانى»دىكى «گۇڭ -گۇڭ ئاۋاز» مەنىسىنى بىرىدىغان«تەچى»[-تاللا؟-ئا] سۆز بىلەن«تەكلىماكان» سكزىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان دەيدىغان قاراش.(«تىل ۋە تەرجىمە ژورنىلى»ئۇيغۇرچە 1987-يىل 4-سان)  11-قەدىمكى «تۇخار »قەبىلىلىرىنىڭ نامىنىڭ بۇزۇپ ئېيتىلغان« تاكلا»دىن كەلگەن دەيدىغان قاراش .(«شىنجاڭ ئىجتىماىي پەنلەر تەتقىقاتى»ژورنىلى ئۇيغۇرچە 1987-يىل 4-سان). H,>#|F  
       ئۇنداقتا «تەكلىماكان»نامىنىڭ ئېتمولوگىيىسى نېمە؟ بىز بۇ سۇئالغا ئاخىرقى قاراشنىڭ توغرىلىقى بىلەن جاۋاپ بىرىمىز«تەكلىماكان »نامى «تاكلا ماكان»سۆزىدىن ئۆزگىرىپ كەلگەن ،سېۋىن ھېدىن؛خوتەن ئەتىراپىدا توخىلا[تاكلا-ئا؟]دېگەن بىر يېزا بار .بۇ تۇخارلاردىن قالغان ئىسىم.دەپ مەلۇمات بەرگەن.«تۈرۈك ئنسىكولوپېدىيىسى»دە تېخىمۇ ئېنىق مەلۇمات بىرىلگەن؛«سېۋىن ھېدىن(تاكلا)نى جۇڭگو مەتبەلىرىدە(تو-خۇ-لا)دېگەن شەكىلدە يېزىلغان(تۇخار)نامى بىلەن بىرلەشتۈرۈلگەن.خوتەن ئەتىراپىدىكى كىچىك بىر يۇرت(تاكلا)دېگەن نام بىلەن ئاتالغان.سېۋىن ھېدىن قۇملۇق ئىچىدىكى بىر شەھەردە تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىۋېتىپ يەرلىك خەلىق ئارىسىدا بۇشەھەر (تاكلا ماكان)دېيىلىدۇ.(تۈرۈك ئىنسكلوپىدېيىسى،ئىستانبول1979-يىل نەشىرى» دېمەك «تاكلا» نام قەدىمكى تۇخار قەبىلىلىرىنىڭ نامى بۇلۇپ ئۇلار دەسلەپتە دۇنخۇاڭ ئەتىراپىدا ياشىغان غەربى خەن سۇلالىسى مەزگىلەدە غەربى يۇرتىكى «تۇخار »قەبىلىلىرى توختىماي  قىلىنغان ئۇرۇش دەستىدىن ككچۈپ كەتكەن بۇلۇپ،چەرچەندە قېپقالغان بىر تارمىقى ۋېي،جىن سۇلالىسى دەۋرىدە ھاكىميەت قۇرغان،بۇنى شۇەنزاڭ«قەدىمكى تۇخۇلۇ ئېلى»دەپ ئاتىغان. شۈەنزاڭ تىلغا ئالغان «تۇخۇلۇ ئېلى»ئەمىليەتتە ھازىرقى خوتەن ئەتىراپىدا كەڭ پالىيەت ئېلىپ بارغان«تۇخار ئېلى» ،ئۇلار ئىككى مىڭ يىلدىن ئارتۇق ۋاقىتتىن بۇيان قانچىلىك ئۆزگىرىش ياسىشىدىن قەتىينەزەر ئۇلار شىنجاڭنىڭ جەنۇبىغا كېلىپ باشقا مىللەتلەر بىلەن ئارلىشىش جەريانىدا ئۇلارغا سىڭىپ كەتكەن بولسىمۇ،ئۆزلىرنىڭ ئېتىنىڭ نامىنى ساقلاپ قالغان.تا ھازىرغىچە شىنجاڭ جۈملىدىن جەنۇبى شىنجاڭ رايۇنىدا«توكلا»«توخلا»،«تاكلا»(塔克拉玛干)ناملىرنىڭ ساقلىنىپ قېلىشى، بۇزىمىندا قەدىمدىن بۇيان پالىيەت ئېلىپ بېرۋاتقان مىللەتلەرنىڭ ئىچىدە تۇخارلارنىڭ تېخىمۇ يۇقىرى ئۇرۇندا تۇرىدىغانلىقىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ.دېمەك«تەكلىماكان»دېگەن بۇ نام «تۇخارلار ماكانى» دېگەن مەنىدە بۇلۇپ ،ئەڭ دەسلەپتە«تالا» ياكى«توخلا»دەپ ئاتالغان.كىيىن ئەرەپ تىلىنىڭ سىڭىپ كىرىشى بىلەن «ماكان»سۆزى قۇشۇلۇپ«تەكلىماكان»دەپ ئاتالغان(«شىنجاڭ ئىجتىمائى پەنلەر تەتقىقاتى»ژورنىلى،ئۇيغۇرچە1987-يىل4-سان). t>U!Zal"  
       تورداشلارنىڭ يالاڭ تىرناق ئىچىدىكى خەتلەرنى پىنيىن يېزىقى بويىچە چۈشىنىشىنى ئۈمۈت قىلىمەن، مەسىلەن،(تۇ-خۇ -لا)............. hmGdjw t$  
YhgUCF#  
A ^B@VuK  
SLA#= K  

$'$>UFR  
Gj`f-- 2GE  
^W['A]l  
~_}4jnC  
R`C.ha  
(

‹تەكلىماكان›دىگەن نامنىڭ ئەڭ توغرا مەنىسى ‹تەكتىماكان›.

تەكتى ماكان

مەنمۇ شۇ قاراشتا   تەكتى ماكان  دېگەندىن كەلگەن دەپ قارايمەن،  باشقىلارنىڭ ئىلمىي ئاساسىي يوق !  

ئەسئەت سۇلايماننىڭ «تەكلىماكانغا دۈملەنگەن روھ» ناملىق كىتابىدىكى : ئامېرىكىلىق مەلۇم بىر يازغۇچى : تەكلىماكاننىڭ سىرى ئىچىلسا پۈتۈن يەرشارىدىكى سىرلار ئېچىلىدۇ ، دېگەن قۇرلار كۆز ئالدىمغا كەلدى .

مەنمۇ دەرىسلىك كىتاپتا تەكلىماكاننىڭ ئەسلى نامى تەكتىماكان دەپ ئوقۇغان

مىنىڭچىمۇ ئەسلى مەنىسى تەكتى ماكان. ئاڭلىشىمچە ئىلگىرى ئۇيە بىر شەھەركەنتۇق. بۇ رىۋايەتنىڭ ئاخىرىنى بەلكىم تورداشلا بىلىشى مۇمكىن.

مەن ئەمدى ئاڭلاۋاتىمەن ،بۇرۇندىن چوڭلاردىن تەكلىماكان دەپ ئاڭلاپ كەلگەن بولساممۇ ،ئىسمىنىڭ كىلىپ چىقىشى تۇغۇرلۇق سوراپ باقماپتىمەن ،ئەسلىدىلا شۇنداق ئاتىلىپ كەلگەن يەر نامى ئوخشايدۇ دەپ قارايتىم ، بۇ تېمىنى ئۇقۇپ ،تاىخمىز توغرىسىدائازراق بولسىمۇ ساۋاتقا ئىگە بولدۇم .

=!Cvu.~},  
L(rjjkH  

تەكتى ماكان مانا بۇ ھەققىي ئۇيغۇرچە ئاتالغۇ تەكلىماكان ئەسلى ئىنسانلار ياشىغان قەدىمىي ماكان.

تۇخارلار ھازىر دۇنيادا مەۋجۇت مىللەتمۇ ياكى تارىخچىلار ئويدۇرغان مىللەتمۇ؟

تەكتى ماكان . دىگەنىڭ ئاساسى بار . لىكىن ئۇنىڭدىن بۇرۇن بىزنىڭ ئۇيغۇر تىلىمىزدا نىمە دەپ بايان قىلىنغان . بولسا شۇ ئىسمى .....