7-ئايدا ئېلىمىز ئىستىمالچىلىرىنىڭ باھا كۆرسەتكۈچى ئوخشاش مەزگىلدىكىدىن %6.5 ئېشىپ، يېقىنقى مەزگىلدىن بۇيان ئەڭ يۇقىرى بولدى. ئۇنداقتا قايسى ئامىللار مال باھا ئومۇمىي سەۋىيەسىنى مۇشۇنداق ئۆرلىتىۋەتتى؟ نۆۋەتتىكى مال باھا ۋەزىيىتىگە قانداق قاراش كېرەك؟ كېيىنكى مەزگىلدە ئېلىمىز مال باھاسىنىڭ يۈزلىنىشى قانداق بولىدۇ؟ دۆلەت يەنە قايسى تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، مال باھاسىنى تىزگىنلەيدۇ؟ مۇخبىر بۇ ھەقتە 9-ئاۋغۇست دۆلەتلىك تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات كومىتېتى باھا مەھكىمىسىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى جۇ ۋاڭجۈننى زىيارەت قىلدى.
!NTt' 4/F{ 5 #Et.P' جۇ ۋاڭجۈن مۇنداق دېدى: ئومۇمىي جەھەتتىن قارىغاندا، نۆۋەتتە مال باھاسى ئۆرلەشنىڭ ئاساسلىق سەۋەبى بىر قەدەر مۇرەككەپ، خەلقئارانىڭ يۇقتۇرمىلىقى بىر قەدەر كۈچلۈك، پۇل يۈرۈشۈشچانلىقى يېتەرلىك بولۇش ھەم ئالدىنقى مەزگىلدىكى تەبىئىي ئاپەتلەر قاتارلىق ئامىللار ھەم بايلىق خاراكتېرلىك مەھسۇلات، ئەمگەكچىلەر، يەر، مەبلەغ قاتارلىق ئامىللارنىڭ باھا ئۆرلەشكە بولغان جۇغلانما تەسىرنى ئۆزلۈكسىز كۆرسەتكەنلىكى سەۋەبىدىن بولدى.
<`d;>r= 4z i
Ie{L-Na جۇ ۋاڭجۈن مۇنداق دېدى: سېلىشتۇرمىدىن قارىغاندا، گۆش، تۇخۇم، سۇ مەھسۇلاتلىرىنىڭ باھاسى داۋاملىق ئۆرلىگەن، ئۆرلەش كۆلىمى %7.7، %0.8، %1.2 بولغان؛ يېڭى كۆكتات باھاسى يامغۇرلۇق ھاۋا رايىنىڭ تەسىرى، پەسىللىك سورتلارنىڭ ئالمىشىشى قاتارلىق ئامىللارنىڭ تەسىرىدە %4.1 ئۆرلىگەن؛ يازلىق جانلىنىش مەزگىلىنىڭ يېتىپ كېلىشىگە ئەگىشىپ، ساياھەتچىلىك باھاسىمۇ %4.6 ئۆرلىگەن؛ يېمەكلىك، كۆڭۈل ئېچىش، تەربىيەلەش، مەدەنىيەت بۇيۇملىرى ۋە مۇلازىمەت باھاسى ئايرىم-ئايرىم %1.2، %0.6 ئۆرلىگەن، بۇلار باھا ئومۇمىي سەۋىيەسى سېلىشتۇرمىسىنىڭ كۆرۈنەرلىك ئۆرلىشىدىكى ئاساسلىق سەۋەب. 7-ئايدىكى قالدۇق تەسىر 3.3 پوئېنت بولۇپ، ئالدىنقى ئايدىكىدىن 0.4 پوئېنت تۆۋەنلىدى، لېكىن سېلىشتۇرما تەسىر كۆرۈنەرلىك كۈچىيىپ، يېڭى ئاشقان باھا ئامىلى 3.2 پوئېنت بولدى، قالدۇق تەسىر ئامىللىرىنىڭ يېقىنلىشىشى-ئوخشاش مەزگىلدىكى ئۆرلەش كۆلىمىنى تېخىمۇ ئۆرلىتىۋەتتى.
{ZKXT 8' Yz ? 8n جۇ ۋاڭجۈن مۇنداق دېدى: باھانىڭ بىر قەدەر تېز ئۆرلىشىگە تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن، ھۆكۈمەت پۇلنى تىزگىنلەش، ئىشلەپچىقىرىشنى راۋاجلاندۇرۇش، تەمىناتقا كاپالەتلىك قىلىش، خەلق تۇرمۇشىنى خاتىرجەم قىلىش، نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشنى كۈچەيتىش قاتارلىق بىر يۈرۈش تەدبىرلەرنى ھەر تەرەپلىمە قوللاندى ھەم دەسلەپكى ئۈنۈمگە ئېرىشتى، نۆۋەتتە مال باھاسىنىڭ ئايلىنىشى يەنىلا ئوتتۇرھال، تىزگىنلىگىلى بولىدىغان دائىرىدە تۇرماقتا.
$fG~;` T WT jy"p* ئۇ مۇنداق دېدى: خەلقئارا سېلىشتۇرمىدىن قارىغاندا، ئېلىمىزدە 7-ئايدىكى ئىستىمال باھا كۆرسەتكۈچى %6.5 ئۆرلىگەن، ئەمما ئېلىمىز بىلەن تەرەققىيات سەۋىيەسى يېقىن كېلىدىغان رۇسىيە، ھىندىستان، بىرازىلىيەنىڭ ئىستىمال باھا كۆرسەتكۈچى 6-ئايدا ئايرىم-ئايرىم %9.4، %8.7، %6.7 ئۆرلىگەن. تەرەققىي تاپقان دۆلەتلەر، مەسىلەن: ئامېرىكا بىلەن ئەنگلىيەنىڭ ئىستىمال باھا كۆرسەتكۈچىمۇ %3.6 ۋە %4.2 ئۆرلىگەن. مېنىڭچە، ئۇزاق يۈزلىنىشتىن قارىغاندا، 1978-يىلىدىن 2010-يىلىغىچە، ئېلىمىزنىڭ ئىچكى ئىشلەپچىقىرىش ئومۇمىي قىممىتى يىلىغا ئوتتۇرىچە %9.8 ئاشقان، ئىستىمال باھا كۆرسەتكۈچى يىلىغا ئوتتۇرىغا %5.56 ئۆرلىگەن. بۇ يىلنىڭ ئالدىنقى يېرىمىدا ئېلىمىزنىڭ ئىچكى ئىشلەپچىقىرىش ئومۇمىي قىممىتى %9.6 ئاشتى، ئىستىمال باھا كۆرسەتكۈچى %5.4 ئۆرلىدى. شۇڭا، 30 يىللىق ئىقتىسادىي ھەرىكەتنىڭ نەتىجىسىدىن قارىغاندا، نۆۋەتتە ئىستىمال باھا كۆرسەتكۈچىنىڭ ئۆرلىشى بىلەن ئىچكى ئىشلەپچىقىرىش ئومۇمىي قىممىتى يەنىلا بىر ئوتتۇرھال، تىزگىنلىگىلى بولىدىغان دائىرىدە تۇرماقتا.
3c[]P2Bh $lb$ < جۇ ۋاڭجۈن مۇنداق دەپ قارىدى: نۆۋەتتە باھا ھەرىكىتىنىڭ بۇرۇلۇش ئالاھىدىلىكى روشەن، كېيىنكى يېرىم يىلدا ئېلىمىزدە يېمەكلىكلەرنىڭ باھاسى داۋاملىق يۇقىرى بولۇشى، مۇقىم ئاساستا سەل تەۋرىنىشى مۇمكىن، لېكىن قالدۇق ئامىللار تېز سۈرئەتتە ئازىيىپ، كېيىنكى مەزگىلدىكى باھا ئومۇمىي سەۋىيەسى ئوخشاش مەزگىلدىكىدىن سەل تۆۋەنلىشى مۇمكىن.
0X}0, w]O,xO ئۇ مۇنداق دېدى: كونكرېت تاۋارلاردىن قارىغاندا، چوڭ مىقدارلىق تاۋار باھاسى مۇقىم ياكى تۆۋەنلەشكە يۈزلەندى. دۆلەتنىڭ ئىشلەپچىقىرىشنى يۆلەش، بازارنى تەڭشەپ تىزگىنلەش سىياسەت، تەدبىرلىرىدىكى ئۈنۈمىنىڭ يەنىمۇ گەۋدىلىنىشىگە ئەگىشىپ، ئاشلىق، مايلىقدان، گۆش، كۆكتات قاتارلىق ئاساسلىق يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى بازىرىنىڭ تەمىنات-تەلەپ مۇناسىۋىتى ياخشىلىنىپ، يېمەكلىك باھاسىنىڭ ئۆرلەش كۆلىمىدە مۇقىملىشىش ياكى تۆۋەنلەش ئەھۋالى پەيدا بولدى. پولات-تۆمۈر، سىمۇنت قاتارلىق ئاساسلىق سانائەت ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرىنىڭ باھاسى ئاساسەن مۇقىم بولدى. يېقىنقى مەزگىلدە خەلقئارا بازاردىكى خام نېفىت، بۇغداي، كۆممىقوناق، باقىلا قاتارلىق ئاساسلىق كۆپ مىقدارلىق تاۋارلارنىڭ سېلىشتۇرما باھاسى زور كۆلەمدە چۈشتى، خەلقئارا بازاردىكى يۇقتۇرما پۇل پاخاللىقىنىڭ بېسىمى كۆرۈنەرلىك ئاجىزلىدى.
=h|xlT l`."rei%) جۇ ۋاڭجۈن مۇنداق دېدى: قالدۇق تەسىردىن قارىغاندا، كېيىنكى بىر نەچچە ئايدىكى تۆۋەنلەش سۈرئىتى خېلى تېز بولىدۇ. قالدۇق ئامىلدىن قارىغاندا، 8-ئايدىن 12-ئايغىچە قالدۇق ئامىللارنىڭ تۆۋەنلەش سۈرئىتى بىر قەدەر تېز، كۆلىمى بىر قەدەر چوڭ بولىدۇ، ئېيىغا ئوتتۇرىچە 0.66 پوئېنت تۆۋەنلىشى مۇمكىن. گەرچە كېيىنكى بىر نەچچە ئايدا يەنىلا بىر قىسىم يېڭى باھا ئۆرلەش ئامىللىرى پەيدا بولسىمۇ، لېكىن يېڭى باھا ئۆرلەش ئامىللىرى قالدۇق ئامىللارنىڭ تۆۋەنلىشىدىن كۆرۈنەرلىك تۆۋەن بولىدۇ.
Zu|qN*N4 [" sm7y Q ئۇ مۇنداق دېدى: بۇندىن باشقا، دەۋرىيلىك تەۋرىنىش قانۇنىيىتىدىن قارىغاندا، بۇ نۆۋەتلىك مال باھاسىنىڭ ئۆرلىشى بۇرۇلۇش نۇقتىسىغا يېقىنلاشتى. يېڭى ئەسىر كىرگەندىن بۇيان، ئېلىمىز ئىلگىرى-كېيىن بولۇپ ئىككى قېتىم بىر قەدەر روشەن باھا ئۆرلەش مەزگىلىنى باشتىن كەچۈردى، بۇ مەزگىللەر 2003-يىلىدىن 2004-يىلىغىچە ۋە 2007-يىلىدىن 2008-يىلىغىچە بولۇپ، ئىستىمال باھا كۆرسەتكۈچى ئايرىم-ئايرىم ھالدا 27 ئاي ۋە 24 ئاي ئۆرلىدى. بۇ يىل 7-ئايغا كەلگەندە، ئىستىمال باھا كۆرسەتكۈچىنىڭ ئۆرلىشى 25 ئاي داۋاملاشتى، دەۋرىيلىك تەۋرىنىش قانۇنىيىتىدىن قارىغاندا، باھا ھەرىكىتى بۇرۇلۇش نۇقتىسىغا يېقىنلىشىپ قالدى، ئۆرلەش كۆلىمىنىڭ تۆۋەنلەشكە قاراپ يۈزلىنىش ئىمكانىيىتى بىر قەدەر چوڭ.
Sh\Jm*5 0A' )zKik جۇ ۋاڭجۈن مۇنداق دېدى: نۆۋەتتە، مال باھاسىنى مۇقىملاشتۇرىدىغان پايدىلىق ئامىللار بارغانسېرى كۆپەيمەكتە. ئىچكى ئىقتىسادنىڭ ئېشىشى يەنىلا تەكشى، تېزراق ئېشىش ئارىلىقىدا تۇرماقتا، خەلق ئىگىلىكى سىياسەتنى قوزغىتىشتىن بىلەن تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئاشۇرۇشقا قاراپ بۇرۇلۇش ياساپ، ئومۇمىي جەھەتتىن تەڭشەپ تىزگىنلەشنىڭ كۆزلىمە نىشانىغا قاراپ داۋاملىق راۋاجلانماقتا. بولۇپمۇ دۆلەت ئىچىدىكى پۇل تەمىناتىنى بوشىتىش ئەھۋالى كۆرۈنەرلىك ياخشىلاندى؛ مالىيە كىرىمى بىر قەدەر تېز ئېشىپ، تاشقى پېرىۋۇت زاپىسى يېتەرلىك بولدى؛ ئاشلىق مەھسۇلاتى ئۇدا يەتتە يىل ئاشتى، يازلىق ئاشلىقتىن يەنە مول ھوسۇل ئېلىندى، ئاشلىق ئامبارلىرىدىكى ئاشلىق يېتەرلىك بولماقتا؛ سانائەت ئىستىمال بۇيۇملىرى يېتەرلىك، ئومۇمىي تەمىنات تەلەپتىن يۇقىرى بولماقتا؛ باھانى نازارەت قىلىش، تەكشۈرۈش ۋە باھا مونوپوللۇقىغا قارشى تۇرۇشتىكى قانۇن ئىجراسى يەنىمۇ كۈچەيتىلىپ، بازارنىڭ باھا تەرتىپى كۆرۈنەرلىك ياخشىلاندى؛ قالدۇق ئامىللار كۆرۈنەرلىك ئاجىزلىدى. بۇلار مال باھاسىنى مۇقىملاشتۇرۇشقا پۇختا ئاساس سالدى.
|>KOlwh5n 6UM1>xq9A yaY JmhG GezMqt;2 جۇ ۋاڭجۈن مۇنداق دېدى: لېكىن، كېيىنكى مەزگىلدىكى يۈزلىنىشتىن قارىغاندا، باھا ھەرىكىتىدە بىر قىسىم ئېنىقسىز ئامىللار يەنىلا مەۋجۇت، مەسىلەن: يەر شارى ئىقتىسادىنىڭ جانلىنىش ئىستىقبالى يەنىلا غۇۋا بولۇش، دۆلەت ئىچىدىكى ئېنېرگىيە، بايلىققا بولغان ئېھتىياجنىڭ ئېشىشى بەك تېز بولۇش، كۈزلۈك ئاشلىق ئىشلەپچىقىرىشىدا ئاپەتتىن مۇداپىئەلىنىش، ئاپەتنى ئازايتىش ۋەزىيىتى كەسكىن بولۇش، گۆش ۋە سۇ مەھسۇلاتلىرىنى ئىشلەپچىقىرىشنىڭ ئەسلىگە كېلىشىشىگە يەنە بىر مەزگىل كېتىش قاتارلىقلار. ئۇ مۇنداق دەپ قارىدى: ئامېرىكىنىڭ قەرزىنى قايتۇرۇش ۋە ئىقتىسادنىڭ ئېشىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش ئۈچۈن، مىقدارلىق بوشىتىلغان پۇل سىياسىتىنى 3-قېتىم يولغا قويۇش ئىمكانىيىتى ناھايىتى چوڭ. ئەگەر ئامېرىكا مىقدارلىق بوشىتىلغان پۇل سىياسىتىنى داۋاملىق يولغا قويسا، بىر تەرەپتىن كۆپ مىقدارلىق تاۋارلارنىڭ باھاسى تېخىمۇ ئۆسۈپ، خەلقئارادىكى يۇقتۇرمىلىق بېسىمى كۈچىيىشى مۇمكىن، يەنە بىر تەرەپتىن تېخىمۇ نۇرغۇن مەبلەغنىڭ داۋاملىق تەرەققىي قىلىۋاتقان دۆلەتلەر، مەسىلەن: جۇڭگوغا كىرىشىگە تۈرتكە بولۇپ، دۆلەت ئىچىدىكى ھايانكەشلىك مەبلىغىنى كۆپەيتىۋېتىپ، ئېلىمىزنىڭ مال باھا ئومۇمىي سەۋىيەسىنى مۇقىملاشتۇرۇشىنى قىيىنلاشتۇرۇپ قويۇشى مۇمكىن.
X<&Y5\% F + P<#6
جۇ ۋاڭجۈن مۇنداق دېدى: بۇ نۆۋەتلىك مال باھاسىنىڭ ئۆرلەش جەريانىغا تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن، مەركىزىي ھۆكۈمەت بىر يۈرۈش تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ھەر تەرەپلىمە سىياسەتلەرنى يولغا قويدى ھەم ئىجابىي ئۈنۈمگە ئېرىشتى. بۇندىن كېيىنكى مال باھاسىنى مۇقىملاشتۇرۇش ھەققىدە ئۇ مۇنداق دېدى: بىز مەركەزنىڭ «مال باھا ئومۇمىي سەۋىيەسىنى مۇقىملاشتۇرۇشنى ئومۇمىي جەھەتتىن تەڭشەپ تىزگىنلەشنىڭ باش ۋەزىپىسى قىلىپ، ھۆكۈمەتنىڭ مەسئۇلىيىتىنى كۈچەيتىپ، بازار كاپالىتىنى چىڭىتىپ، ئوبوروت تەننەرخىنى تۆۋەنلىتىپ، بازار باھاسىنىڭ تەرتىپىنى تۈزەپ، قىيىنچىلىقى بار ئاممىغا كۈچلۈك تەدبىر قوللىنىپ ياردەم بېرىشتە چىڭ تۇرۇش»تەلىپىگە ئاساسەن، ھازىرقى سىياسەتلەرنى ياخشى ئەمەلىيلەشتۈرۈش ئاساسىدا، مال باھاسىنى مۇقىملاشتۇرۇش تەدبىرلىرىنى نۇقتىلىق قوللىنىمىز. ئۇ مۇنداق دېدى: ئېلىمىز ئوبوروت ھالقىلىرىنى ئېنىقلاپ رەتكە سېلىپ، يۇقىرى سۈرئەتلىك تاشيوللاردىن مۆھلەتتىن ئاشۇرۇپ ھەق ئېلىش تۈرلىرىنى بىكار قىلىدۇ، بەك يۇقىرى ھەق ئېلىش ئۆلچىمىنى تۆۋەنلىتىدۇ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى بازارلىرى، تاللا بازارلىرىغا مال كىرگۈزۈش ھەققى ھەم بانكا كارتىسىدىكى نامۇۋاپىق ھەق يىغىش قىلمىشلىرىنى كۈچلۈك ئېنىقلاپ رەتكە سالىدۇ. BH0s ` K"
;*cCaB0 u
بۇندىن باشقا، دۆلەت ئىجتىمائىي ياردەم كاپالىتى ئۆلچىمى ۋە مال باھاسى ئۆرلەشكە تاقابىل تۇرىدىغان بىرلەشمە ھەرىكەت مېخانىزمىنى داۋاملىق ئىلگىرى سۈرۈپ، جايلارنىڭ يىل ئاخىرىغىچە بۇ مېخانىزمنى تولۇق ئورنىتىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىدۇ. جۇ ۋاڭجۈن مۇنداق دېدى: ھەر دەرىجىلىك ھۆكۈمەتلەر بازار باھاسىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، تاۋارلارنى بېسىپ قويۇپ ھايانكەشلىك قىلىش، ساختىپەزلىك قىلىش، باھانى مونوپول قىلىش قاتارلىق قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارغا قاتتىق زەربە بېرىدۇ. كېيىنكى يېرىم يىلدا دۆلەت يەنە ئاشلىق، گۆش، كۆكتات تەمىناتىنى داۋاملىق كۈچەيتىپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى باھاسىنىڭ ئاساسەن مۇقىم بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. .yB{ +
S
=G2%u!;
