جۇڭگۇلۇقلاردىكى كىشىنىڭ ئەقلى يەتمەيدىغان 10 ئىش

جيايتىڭ جىيايى Bvzl* &?  
(ياپونىيە) Zalgg/.  
مەن ئىزچىل جۇڭگۇلۇقلارنىڭ پىكىر قىلىش ۋە ھەركەت قىلىش ئۇسۇلىغا دىققەت قىلىمەن، قانۇنىيەتلىرى ۋە ئەندىزىلىرى ھەققىدە ئىدىنىۋاتىمەن، بۇنداق بولغاندا ئۇلار بىلەن پىكىر ئالماشتۇرۇشقا پايدىلىق بولاتتى. مېنىڭچە جوڭگۇ مەدەنىيەت، ئۆرۈپ ئادەت، رەسىم- قائىدە قاتارلىقلار ئىنتايىق قويۇق جەمئىيەت، يۇقارقىلار ھەر بىر كىشىنىڭ قەلبىگە سىڭىپ كەتكەن. بىراق، بەزى ھادىسىلەرگە كىشىنىڭ ئەقلى يەتمەيدىغان بولغاچقا، بۇلارنى پۈتۈن كۈچۈم بىلەن چۈشەندۈرمەكچى بولدۇم، شۇڭا نەزىرىمدىكى «جوڭگۇلۇقلاردىكى كىشىنىڭ ئەقلى يەتمەيدىغان ئىشلار» نى ئوتتۇرىغا قويدۇم. ئالدى بىلەن ئەسكەرتىدىغىنىم، بۇلار نىسپى بولوپ، ئۇمۇمىي يۈزلۈك ئەمەس، ھەم مەڭگۈلۈك ئەمەس. k'}}eu/ q  
بىرىنچى، جۇڭگۇلۇقلار ئۆز دۆلىتىنىڭ «ئىستىمال بېجى»نىڭ قانچە پىرسەنت ئىكەنلىكىنى نېمىشقا بىلمەيدۇ؟ باج يىغىش ھەر بىر دۆلەتنىڭ مەۋجۇت بولوپ تۇرۇشىنىڭ يولى، ئىستىمال ھەربىر پۇقرانىڭ مەۋجۇت بولوپ تۇرۇشىنىڭ يولى، دۆلەت پۇقرالار تاپشۇرغان باج بىلەن مەۋجۇت بولوپ تۇرالايدۇ. ياپونىيىدە، ئىستىمال بېجىنىڭ قانچىلىك ئىكەنلىكى پۇقرالار ئەڭ كۆڭۈل بۆلىدىغان چوڭ ئىش، ئەگەر ھۆكۈمەت بۇ نۇقتىغا دىققەت قىلالمىسا، چوقۇم تەخىتتىن چۈشىدۇ، ئىچكى كابېنت غۇلايپ چۈشىدۇ. %5 ۋە %8 پۈتۈنلەي ئوخشاش بولمىغان ئۇقۇم، بىراق بارلىق جۇڭگۇلۇقلار دىگۈدەك نەرسە كېرەك سېتىۋالغاندا دۆلەتنىڭ قانچىلىك تۇتۇپ قالغانلىقىنى بىلىشمەيدۇ. &Eg>[gAIlp  
ئىككىنچى، جۇڭگۇلۇقلار ئۆزلىرىنىڭ قان تىپىنىڭ زادى قايسى تىپقا كىرىدىغانلىقىنى نېمىشقا بىلمەيدۇ؟ ياپونىيىدە كىشىلەر قان تىپىنى سوراشقا ئادەتلەنگەن، جۇڭگۇلۇقلار يۇلتۇز تۈركۈمىنى سوراشقا ئادەتلەنگەن، بۇ، تۇرمۇشتىكى بىرخىل ئادەتتىكى ئىش، لېكىن بىراۋ ئۆزىنىڭ قانتپىنى بىلمىسە چاتاق چىقىدۇ. «قان» ئادەمنىڭ ياشاپ تۇرۇشىنى بەلگۈلەيدۇ. كىچىك چېغىمدا ماشىنا ھادىسىگە ئۇچراپ نۇرغۇن قان چىقىپ، قان جىددىي سېلىش لازىم ئىدى، ئەگەر ئاتا ئانام شۇ چاغدا مېنىڭ قان تىپىمنى بىلمىسە چاتاق چىقاتتى، مېنىڭ جېنىمنىمۇ قۇتقۇزۇپ قالالمايتتى. قان تىپىنى بىلىش ئاددىي بىر ساۋات، «ۋاقتى كەلگەندە» كېسەل كارۋىتىدا تەكشۈرۈشنىڭ ئورنى يوق. -}@3 ,G  
ئۈچىنچى، جۇڭگۇدا نېمىشقا بۇنچە كۆپ «دوكتۇر ئەمەلدار» لار كۆپ؟ مەن تونۇيدىغان ئەمەلدارلارنىڭ ھەممىسىدە دوكتۇرلۇق ئۇنۋانى بار، بىراق، ئۇلار دوكتۇرلۇقتا ئوقۇۋاتقان چاغدا ئەمەل تۇتۇش بىلەن ئالدىراش بولوپ، دەرسكىمۇ قاتناشمايدۇ، ھەممىسىدە دىگۈدەك ئىلمىي ماقالە يازالىغۇدەك ساپا يوق، ئۇلار ئەمەلدار بولۇشتەك ئەۋزەللىكلىرىدىن پايدىلىنىپ، مائارىپ ئاپپاراتلىرىنى سىياسىي ئەۋزەللىك بىلەن تەمىنلەپ، «ئىلمىي ئۇنۋان بىلەن تېگىشىدۇ». جۇڭگۇدىكى دۇكتۇرلۇق ئۇنۋانى شۇنچىۋالا ئەرزانمىدۇ؟ ياپونىيىدە، بۇنداق قىلىش ئەسلا مۇمكىن ئەمەس، ئەگەر بۇنداق سىياسىيون ياكى ئەمەلدار بولۇپ قالسا، ئاخبارات ۋاستىلىرى تەرىپىدىن رەسۋا قىلىنىپ، سالاھىيتىدىن مەڭگۇلۈك ئايرىلىپ قالىدۇ. مەن ياپونىيىلىك بىرقانچە دوكتۇر ئەمەلدارنى تونۇيمەن، ئۇلار ئادەتتە ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا بېرىپ ياكى خىزمىتىنى توختىتىپ، مەخسۇس ۋاقىت ۋە زېھنىنى سەرەپ قىلىپ ئۇنۋان ئالغان، ھەرگىزمۇ ۋەزىپىدىكى «ئاسپىرانت» لاردىن ئەمەس. !OekN,6  
تۆتىنچى، جۇڭگۇدا، مەيلى ئوغۇل ياكى قىز بولسۇن، «جىنسىيەت» كە بولغان تونۇشى ۋە بىلىمى ئېغىر دەرىجىدە كەمچىل. كۈزىتىشىمچە، نۇرغۇن جۇڭگۇ ياشلىرى جىنسىيەتكە قارىتا توغرا چۈشەنچىدە ئەمەس ئىكەن. بۇ ئىش ئەۋلاد قالدۇرۇشتەك چوڭ ئىشقا چېتىلىدۇ، شۇڭا ئەھمىيەت بېرىلىشى كېرەك. ياپونىيىدە، تولۇقسىزمەكتەپتىن باشلاپلا  «ساغلاملىق تەنتەربىيە دەرسى» تەسىس قىلىنغان بولوپ، ئوغۇل،قىزلار بىرلىكتە جىنسىيەت تەربىيەسى قۇبۇل قىلىدۇ، ھەمدە بىرلىكتە مۇلاھىزە قىلىدۇ. بىراق، نۇرغۇن جۇڭگۇلۇق ئوقۇتقۇچىلار بۇ تەربىيىنى چۇڭقۇر قانات يايدۇرمايدۇ، بۇنىڭ بىلەن بالىلار ئاتالمىش «سېرىق فىلىم» ئارقىلىق جىنسى تەربىيە ئالىدۇ، بۇنى چۇڭقۇر ئىجتىمائىي مەسىلە دېيىشكە بولىدۇ. o!^':mll  
بەشىنچى، جوڭگۇلۇقلار يىغىن ئېچىۋاتقاندا نېمىشقا تېلفونىنىڭ ئاۋازىنى ئېتىۋەتمەيدۇ ھەم قاپ يۈرەكلىك بىلەن تېلفۇن قۇبۇل قىلىدۇ؟ بۇنى ئەدەپسىزلىك ھېساپلىمامدۇ؟ بۇ جۇڭگۇلۇقلارنىڭ «ئابروي مەدەنىيىتى» گە زىت كېلىدىغان بولوپ، يىغىننىڭ ئۈنۈمى ۋە تەرتىپىگە تەسىر يەتكۈزۈپلا قالماي، ئىناقلىق ۋە تەرەققىياتقا توسالغۇ بولىدۇ. راستىنى دىگەندە، مەن پەقەت چىداپ تۇرالمىدىم، ھەر قېتىم ئورنۇمدىن تۇرۇپ ئاشۇ ئەدەپسىز ئاتالمىش مۇتەخەسىس ئالىملارنى ئەدەپلىگۈم كېلىپ كېتىدۇ. جۇڭگۇنىڭ يىغىن زالىدا ھېمىشە ئادەملەر بارا بارا ئاز قالىدۇ، يىغىن باشلانغاندا نۇرغۇن ئادەملەر كىرىدۇ، كۆپچىلىك بىر قېتىم چاي ئىچىپ بولوپلا، ئىسىم كارتۇچكىلىرىنى ئالماشتۇرۇشىدۇ، كۆپ قىسىم كىشىلەر مەقسەتلىرىگە يېتىشكەندىن كىيىن يىغىن زالىدىن ئايرىلىشىدۇ. خەلقئارالىق يىغىندا، ئاخىرغىچە قاتنىشىدىغانلارنىڭ ھەممىسى چەتئەللىكلەر، جۇڭگۇلۇقلاردىن ئۇيۇشتۇرغۇچىلار ياكى مۇناسىۋەتلىك كىشىلەردىن باشقىلىرىنىڭ ھەممىسى دىگۈدەك يىغىندىن بالدۇر قايتىشىپ، ئۆزلىرىنىڭ ئىشلىرىغا ئالدىرىشدۇ. مېنىڭچە، ئۇمۇمىي يۈزلۈك ساقلىنىۋاتقان بۇ  خىل ئىستىل جۇڭگۇنىڭ خەلقئارادىكى ئوبرازىغا ئېغىر تەسىر يەتكۈزىدۇ. Teu4;  
ئالتىنچى، جۇڭگۇلۇقلار نېمشقا ئېلىكتىرونلۇق پوچتا يوللانمىسى قايتۇرمايدۇ ياكى قايتۇرسىمۇ نېمىشقا بۇنچە ئاستا؟ مەن جوڭگۇلۇقلار بىلەن ئېلىكتىرون پوچتا يولانمىسىنى ئارقىلىق ئالاقىلىششقا تاقىتىم قالمىدى، ئامالسىز تېلفون ئۇرىمەن، ياكى بىۋاستە يۈز تۇرانە سۆزلىشىشكە مەجبۇر بولىمەن. جۇڭگۇلۇقلاردا ئېلىكتىرونلۇق پوچتا يوللانمىسى ئىشلىتىدىغان ئادەت يوقمۇ ياكى ماڭا پەرۋاسىز قاراۋاتامدىغاندۇ؟ نۇرغۇن چەتئەللىكلەر بۇنىڭدىن «رەنجىيدۇ». مەن باشقا ياپونىيلىكلەر ياكى باشقا باشقا چەتئەللىكلەر بىلەن تېز، ماس قەدەم بىلەن خەت ئالاقىسى قىلالايمەن، مېنىڭچە بۇ، ئىشەنچنىڭ ئاساسى. ئەمەلىيەتتە ئېلىكتىرونلۇق پوچتا يوللانمىسى يۈز كۆرۈشتىكى تەننەرخنى تىجىگىلى بولىدۇ، تېلفۇنغا سېلىشتۇرغاندا، پىكىر يولىنى رەتلىۋالغىلى بولىدۇ. ھەمدە ئىش بىجىرىش ئۈنۈمى ۋە مۇۋەپپىقيەتلىك بولۇش نىسبىتىنى يۇقىرى كۆتۈرگىلى بولىدۇ. مېنىڭچە، جوڭگۇلۇقلار ئېلىكتىرۇنلۇق پوچتا يوللانمىسى بىلەن ئالاقىلىشىشنىڭ ئارتۇقچىلىقلىرىنى بىلمىسە كېرەك. q 3JoU/Sf  
يەتتىنچى، جۇڭگۇدا نېمىشقا بۇنچىۋالا «بىكارچىلار» كۆپ؟ بىلىمەن، جۇڭگۇدا ئادەم كۆپ، نۇرغۇن كىشىلەر ئىشسىز قالدى. يىراقتىكىنى قويۇپ تۇرايلى، بېيجىڭدەك بىر دۇنيانىڭ مەركىزىدە، ھەرقانداق ۋاقىتتا بىكار ئادەملەرنى كۆرگىلى بولىدۇ، ئۇلار ھەركۈنى قوشنىلىرى بىلەن پاراڭلىشىشىدۇ، ماجىياڭ ئوينىشىدۇ، شاھمات ئوينىشىدۇ. ئەجىبا ئۇلارغا راستىنلا قىلىدىغان ئىش يوقمىدۇ؟ تولۇقسىز ئىستاستىكىغا ئاساسلانغاندا، جوڭگۇدا ئاز دىگەندە، 3، 400يۈز مىليۇن بىكار ئادەملەر بار ئىكەن. مەن ئويلايمەن، ئاشۇ بىكار ئادەملەر نېمە يەيدىغاندۇ؟ دۆلەت تولۇقلىما بېرەمدىغاندۇ؟ تۇغقانلىرى پۇل بېرەمدىغاندۇ؟ ياكى قىمار ئوينامدىغاندۇ؟ YOwo\'|=  
توققۇزىنچى، جوڭگۇدىكى ھاجەتخانىلاردا نېمىشقا قەغەز يوق؟ بەش يۇلتۇزلۇق مېھمانخانىلاردا ئاساسەن دىگۈدەك قەغەز بار، ئەمما، نۇرغۇن تاللا بازارلىرى، ئاشخانا، كىتابخانا، ئاممىۋىي ھاجەتخانىلاردا قەغەز قويۇلمايدىكەن، بۇ، ئىشلەتكۈچىلەرگە قولايسىزلىقلارنى ئېلىپ كېلىپلا قالماستىن، ھاجەتخانىنى تېخىمۇ قالايمىقان، تېخىمۇ مەينەت قىلىۋىتىدۇ. پاكىزلىقىنى ، مەدەنىيلىكنى، تەرتىپنى ساقلاش نۇقتىدىن قارىغاندا، ئۇمۇمنىڭ ياكى شەخسنىڭ بولسۇن، مېنىڭچە دۆلەت بەلگۈلىمە چىقىرىپ، بارلىق ئاممىۋىي، شەخسي سورۇندا چوقۇم قەغەز بولۇشىنى تەلەپ قىلسا بولاتتى. rBa  
ئونىنچى، جۇڭگۇدىكى ئائىلە باشلىقلىرى بالىلىرىنىڭ ئشىغا نىمانچە ئۇزاق ئارلىشىۋالىدۇ؟ نۇرغۇن ئائىلە باشلىقلىرى بالىلىرى ئالى مەكتەپنى پۈتتۈرگەندىن كىيىنمۇ غەمخۇرلۇق قىلىدۇ، ئۆي ئېلىش، ماشىنا سېتىۋىلىش، ئىشقا ئورۇنلىشىش، ئۆي كۈچۈش دىگەندەك. بۇ ياشلار ئەقىللىق بولسىمۇ، ئۇلار ئۆزىگە تايىنىپ ماڭالمايدۇ. ياپونىيىدە، بالىلار تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپنى پۈتتۈرگەندىن كىيىن ئاساسەن يېرىم مۇستەقىل بولىدۇ. ئالىي مەكتەپتىكى ئوقۇش پۇلىنىڭ يېرىمىنى ئاتا ئانىسىدىن ئالغاندىن سىرت، قالغانلىرىنى ئۆزى ئىشلەپ تاپىدۇ. ئوقۇش پۈتتۈرگەندىن كىيىن ئۈزۈل كېسىل مۇستەقىل بولىدۇ. ياپونىيىنىڭ بالىلىرى ئاتا ئانىلىرىدىن قەرز ئالىدۇ، مەن دادامدىن ئالغان 50مىڭ يۈەن قەرزىمنى تېخى قايتۇرۇپ بولالمىدىم. K2>(C$Z  
[tym~ZZ]_m  
بەيدۇ تورىدىن ئەلىجان تەرجىمىسى 1U.se`
L  

ياخشى تىما ئىكەن.........................

شىنجاڭغا كەلگەن بولسا ھەيران قالارلىق ئىشلار تېخىمۇ كۆپ ئىدى    مەن جۇڭگۇلۇق تۇرۇپ ئۆزۈممۇ ھەيران قالىدىغان تۇرسام بۇ ئىشلارغا . ppr95Y]^  
تەرجىمان بىلەن مىنىڭ ئىسمىم ئوخشاشكەن

چەت ئەلىكلەر چۇشۇنەلمەيدىغان نۇرغۇن ئىشلار بار.

مەنمۇ بەزى ئىشلارغا ھەيران قالىمەن

   راسلا توغرا ئىيتىلغان سۆزلەركەن بۇ ` }yM /z  
EOqvu=$6  
  قوللايمەن ``

بۇ تېمىدا مەن بىر ئىشقا بەك ھەيران قالدىم،چەتئەللەردە يىغىن ئاچسا،ۋاراڭ-چۇرۇڭ بىلەن تۇشۇپ كېتىدىكەن يىغىن زالى،جوڭگۇدا بولسا،بىرسىنىڭ ماتەم مۇراسىمىنى تۇتقاندەكلا ئۆتىدىكەن،يىڭنە يەرگە چۈشۈپ كەتسىمۇ ئاڭلىغۇدەك،جوڭگۇلۇقلار ماركىستىن بۇرۇن پەلسەپەچى يوقتەك،ماركىسىزىمغىلا ئېسىلۋالىدۇ،ماركىس ئانىسىنىڭ قوسىقىدىن چۈشۈپلا،دۇنياغا پەلسەپە كېپ قالغاندەك،كىشىلەر دېپلۇم دەۋاسىنى قىپ قۇيۇشى بار تېخى،دېپلۇم دېگەن بىر ماركا،ئۇ ئادەمنىڭ ھەقىقىي ئوبرازىنى بەلگۈلمەيدۇ،توۋا ،دەيمەن .ماركا ئالماي،دۇنيادا مەڭگۈلۈك نامىنىمۇ قالدۇرغانلار كۆپقۇ؟

بۇنداق ھەيران قالدىغان ئىشلار بەكمۇ جىق ، ئۇ ياپۇنلۇق ئاز بىر قىسمنىلا سىزىپتۇ.

شۇنىڭ ئۇچۇن جۇڭگۇنىڭ ئىنۋانلىرىنى [ھەقانچە چوڭ چىڭىۇانىڭ]بولسىمۇ ئىتىراپ قىمايدىكەن .

جۇڭگۇغا بېرىپ ئەڭ سەسكەنگەن ئىشىم، {C6,h#|pg  
«خالا مەدىنىيىتى» نىڭ قەتئى بولماسلىقى. 8G&'ED_&  
گەرچە بۇ ئورۇن پادىشاھتىن تارتىپ پۇخراغىچە 9F[k;U w  
بىر ئۆمۈر ئايرىلالمايدىغان مۇھىم ئورۇنلارنىڭ   [I*zZ`  
بىرى بولسىمۇ. 
`_`
\jd@  
بەزىدە،ياپونلارنىڭ تېخنىكىلىرىنىلا ئەمەس، wjLtLtK?  
«خالا مەدىنىيىتى» نىمۇ بىر قوبۇل قىلىپ باقسا 8_yhV{  
نىمە بولار ؟  دەپ ئويلاپ قالىمەن.  ياكى بۇ vumA W*  
زامانىۋىلىشىشقا تاقاشمىغاندىن كېيىن، نىمە قىلىمىز tGq0f"}'J  
ياپونلاردەك خالاغا گۈل قويۇپ، ئەتىر قويۇپ؟ دەپ :Kc9k(3&r  
ئويلامدىكىن، بۇلار.

بۇ ياپۇنىيەلىك مۇتەخەسىس دۆلىتىمىزنىڭ ھەرقايسى جەھەتلەردىكى ،خىزمەت، كۈندىلىك تۇرمۇش،جەمىيەت ئەھۋاللىرىنى ئىنچىكە ،ئەتىراپلىق كۈزىتىپتۇ تەھلىل قىپتۇ ،بۇ  ئەسەرنىڭ پايدىلىنىش قىممىتى يۇقىرىكەن .مەن ساقلىۋالدىم

جەنۇپقا بېرىپ مەنمۇ ھەيران قالغان چالما ئىشلتىدىغان قېرىنداشلىرمزمۇ ئاز ئەمەس ئىكەن . ":G\  
بىزدە خالاغا قەغەز قويۇپ قويسا سومكىغا سېلىپ كېتدىغانلار 80%تۇرسا ،ساپا تېخى ئۇ دەرجگە بارمىدى دە .8I\=+Zi