توردىكى كۆچۈرمىكەشلىك ۋە يۆتكەپ ئىشلىتىش G_ ,9h!e
f}p`
ئا.ت.تارىم
>cg)Nq D gIusp917 *|<~IQg تور بەتلىرىمىزدە كۆچۈرمىكەشلىك ۋە يۆتكەپ ئىشلىتىش توغرىلىق كۆپ تالاش-تارتىشلار بولدى ھەم بولىۋاتىدۇ. كۆچۈرمىكەشلىك ۋە يۆتكەپ ئىشلىتىش چېتىلىدىغان تەرەپلەرمۇ بىر قەدەر كۆپ يەنى ئاپتور(ئەسەر ھوقۇقى ئىگىسى)، كۆچۈرىۋالغۇچى، دەسلەپ ئەسەر ئېلان قىلغان ياكى يۆتكەپ ئىشلەتكەن تور بېكەت، ئەسەرنى نەشىر قىلغان نەشىرىيات ياكى گېزىت-ژۇرنال تەھرىر بۆلۈمى قاتارلىقلارغا چېتىلىدۇ. بەزى تور بېكەتلەر ۋە ژورنال تەھرىر بۆلۈملىرى ھەتتا ئۆزلىرى ئېلان قىلغان ئەسەرلەرنى باشقىلارنىڭ كۆچۈرۈپ ئىشلىتىشىگە بولمايدىغانلىقى، ئەگەر خىلاپلىق قىلسا، قانۇن بويىچە جاۋابكارلىقىنى سۈرۈشتە قىلىدىغانلىقى ھەققىدە بايانات ئېلان قىلىشتى. لېكىن، بۇنىڭ ئۈنۈمى كۆرۈنەرلىك بولغاندەك ئەمەس.
H(P]Z~et كۆچۈرمىكەشلىك ۋە يۆتكەپ ئىشلىتىشنى ئايرىم-ئايرىم تەھلىل قىلىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ.
4Orq;8!BW كۆچۈرمىكەشلىك دېگەندە، باشقىلارنىڭ ئەسىرىنى شۇ پېتى ياكى ئازراق ئۆزگەرتىپلا ئۆزىنىڭ قىلىۋېلىپ، ئۆز نامىدا ئېلان قىلىشنى كۆرسىتىدۇ. بۇ خىل قىلمىش قانۇنغا خىلاپ قىلمىش، شۇنداقلا ئەخلاقسىزلىق ھېسابلىنىدۇ. بۇ ئەمەلىيەتتە باشقىلارنىڭ ئەسىرىنى ئوغرىلىۋالغانلىقتۇر، ئەسەر ھوقۇقىغا ئېغىر دەخلى-تەرۇز قىلغانلىقتۇر. بۇنداق قىلمىشلارغا قەتئىي يۈز-خاتىرە قىلماسلىق، قەيەردە بايقىساق، ۋاقتىدا پاش قىلىش، ئىنكاس قىلىش، چەكلىشىمىز كېرەك. بەزى تورداشلار توردا ئەسەر كۆچۈرۈش ناھايىتى ئاسان دەمدۇ، باشقىلارنىڭ ئەسىرىنى ئۆزىنىڭ نامىدىلا يوللىشىدۇ.
0"T/a1S7bl eEP{?F^I[ يۆتكەپ ئىشلىتىش دېگەندە، باشقىلارنىڭ ئەسەرلىرىنى كۆچۈرۈپ، ئاپتۇرنىڭ ئىسىم-فامىلىسىنى ۋە ئەسەرنىڭ مەنبەسىنى ئەسكەرتىپ ئىشلىتىشنى كۆرسىتىدۇ.
v'b%m8 يۆتكەپ ئىشلىتىش تور بەتتىكى ئەسەرنى يۆتكەپ ئىشلىتىش، گېزىت-ژۇرنال ياكى كىتابتىكى ئەسەرنى يۆتكەپ ئىشلىتىش قاتارلىق تۈرلەرگە بۆلىنىدۇ.
.`5|NUhN توردا ئېلان قىلىنغان ئەسەرلەرمۇ كىتاب، گېزىت-ژۇرنالدا ئېلان قىلىنغان ئەسەرگە ئوخشاشلا ئەسەر ھوقۇقى قانۇنى تەرىپىدىن قوغدىلىدۇ، ئەسەر ئاپتۇرى ئەسەر ھوقۇقىدىن بەھرىمان بولىدۇ.
Ry"4v_e 9 گېزىت-ژۇرنال ۋە باشقا تور بەتتە ئېلان قىلىنغان ئەسەرلەرنى يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولامدۇ-يوق؟ بۇنىڭ جاۋابىنى يەنىلا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىن ئىزدەشكە توغرا كېلىدۇ.
-,T!/E دۆلىتىمىزنىڭ «ئەسەر ھوقۇقى قانۇنى» ۋە ئۇنى يولغا قويۇش نىزامى شۇنداقلا ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى ئېلان قىلغان مۇناسىۋەتلىك ئەدلىيىلىك ئىزاھاتلارغا ئاساسلانغاندا، ئەسەر ئاپتۇرى يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولمايدۇ دەپ بايانات ئېلان قىلمىغان ئەسەرلەرنى، ئاپتۇرنىڭ ياكى ئېلان قىلغان گېزىت-ژۇرنال، تور بېكەتنىڭ رۇخسىتىنى ئالماي، يۆتكەپ ئىشلىتىشكە قانۇندا ئىجازەت بېرىلگەن. بۇنداق بەلگىلىنىشى ئەسەرنىڭ كەڭ تارقىلىشى، تېخىمۇ كۆپ ئوقۇرمەننىڭ بەھىرلىنىشىنى كۆزدە تۇتقان بولۇشى مۇمكىن.
VHMQY*lk يۆتكەپ ئىشلىتىشتە مۇنداق بىر قانچە نۇقتىغا دىققەت قىلىشقا توغرا كېلىدۇ:
!
بىرىنچى، ئەسەر ئاپتۇرى يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولمايدۇ دەپ بايانات ئېلان قىلغان ئەسەرلەرنى ياكى تور بېكەت ئەسەر ئاپتۇرىنىڭ ھاۋالە قىلىشى بىلەن يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولمايدۇ دەپ بايانات ئېلان قىلغان ئەسەرلەرنى يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولمايدۇ. چوقۇم يۆتكەپ ئىشلەتمەكچى بولسا، ئەسەر ئاپتۇرى بىلەن ئالاقىلىشىپ، ئىجازىتىنى ئېلىش كېرەك. \k`9s
q
ئىككىنچى، يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولمايدۇ دەپ بايانات ئېلان قىلىنمىغان ئەسەرلەرنى ئاپتۇرنىڭ ياكى ئېلان قىلغان گېزىت-ژۇرنال، تور بېكەتنىڭ رۇخسىتىنى ئالماي تۇرۇپمۇ يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولىدۇ. بۇ قانۇندا ئىجازەت قىلىنغان ئەھۋالغا تەۋە بولىدۇ. g?Nk-c g
ئۈچىنچى، يۆتكەپ ئىشلەتكەندە، ئاپتۇرغا مۇناسىپ ھەق بېرىش كېرەك. ھەق ئۆلچىمىدە دۆلەتنىڭ قەلەم ھەققى ئۆلچىمىدىن پايدىلانسا بولىدۇ. ئەگەر ئاپتۇر بىلەن ئالاقىلاشمىسا، قەلەم ھەققىنى دۆلەتلىك نەشىر ھوقۇقىنى قوغداش مەركىزىنىڭ ۋاكالىتەن بېرىپ قويۇشىغا تاپشۇرسا ياكى ئاپتۇر ھەق تەلەپ قىلغاندا بىۋاستە بەرسىمۇ بولىدۇ. w0oTV;yh
تۆتىنچى، يۆتكەپ ئىشلەتكەندە، ئەسەر ئاپتۇرىنى، ئەسەر مەنبىئىنى ئىزاھلاش كېرەك. f!R7v|j P
*AQ3RA 8
بەزى تور بېكەتلەر ياكى ژۇرناللار تورىمىزدا- مۇنبىرىمىزدە ياكى ژۇرنىلىمىزدا ئېلان قىلىنغان يازمىلارنىڭ نەشىر ھوقۇقى تور بېكىتىمىزگە، ژۇرنىلىمىزغا تەۋە، كۆچۈرۈپ ئىشلىتىشكە بولمايدۇ، خىلاپلىق قىلسا، جاۋابكارلىقى سۈرۈشتە قىلىنىدۇ دەپ يېزىپ قويۇشىدۇ. بۇ باياناتنىڭ چەكلەش كۈچى قانداق بولىدۇ؟ 3di;lzGq
يۇقۇرىدا دەپ ئۆتكىنىمىزدەك، ئەسەرنىڭ ئەسەر ھوقۇقى ئاپتۇرغا تەۋە بولىدۇ. ئاپتۇر يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولمايدۇ دەپ بايانات ئېلان قىلمىغان ئەسەرلەرنى ياكى تور بېكەت ئەسەر ئاپتۇرىنىڭ ھاۋالىسىنى قوبۇل قىلماي تۇرۇپ، يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولمايدۇ دەپ بايانات ئېلان قىلغان ئەسەرلەرنى ئاپتۇرنىڭ ياكى ئېلان قىلغان گېزىت-ژۇرنال، تور بېكەتنىڭ رۇخسىتىنى ئالماي تۇرۇپمۇ يۆتكەپ ئىشلىتىشكە بولىدۇ. بۇ قانۇندا ئىجازەت قىلىنغان ئەھۋالغا تەۋە بولىدۇ. شۇ سەۋەبتىن، تور بېكەت ياكى ژۇرناللارنىڭ ئاپتۇرنىڭ ھاۋالىسىنى ئالمىغان ئەھۋالدا ئېلان قىلغان يۇقۇرىقىدەك باياناتى ئەگەر ئەسەر ئوغرىلاش-كۆچۈرمىكەشلىككە ئەمەس، يۆتكەپ ئىشلىتىشكە قارىتىلغان بولسا، ئۇ بايانات قانۇنغا خىلاپ بولۇپ، ئادەتتە ئىناۋەتسىز دەپ قارىلىدۇ. s(5hFuyg
W&R67ff|
\G>C{v;
سەمىمىي ئەسكەرتىش: M9BE G6E9
بۇ ماقالىنى باشقا تور بەتلەرگە كۆچۈرگەندە، ئاپتور ئىسمىنى ۋە «تارىم شېئىرىيەت تورى»دىن ( http://www.sheiriyet.com) ئېلىنغانلىقىنى ئەسكەرتىشنى ئۇنۇتماڭ. saP%T~
y*{zX=]l<
