غەربىي-جەنۇپتىكى نۇرلۇق مەرۋايىت ---يەكەن
2007-يىلدىكى يىڭى شەھەر
@xH|(
ئۈچ ئۆلچەملىك لاھىيە رەسىمى
گۈزەل يەكەن دەرياسى ۋادىسى كەچلىك مەنزىرىسى
,w,>pO'[ يەكەن دەريا سىنىڭ قاش قارايغان ۋاقىتتىكى مەنزىرىسى
5)'
_3r قايناق مۇقام مەدەنىيەت ئارامگاھى w5gN8ZF3
VQU [5C D-9zg\\'` جوڭگۇ خەرتسىنىڭ غەربىي جەنۇبىغا قارايدىغان بولساق،جەنوپتىن شىمالغا قاراپ gP/[=:
يىلان باغرى سوزۇلغان،زىمىنى ،ئىككى دەريا ھاۋزىسغا يىيلغان بىرپارچە بوستانلىق كۆزىمىزگە چېلىقدۇ،مانا [6K2V:6:
بۇ بىرملىيۇن220مىڭ نوپۇس، 33مىڭ كىۋادرات كېلومتىردىن ئاتۇق زىمننى ئۆزئىچىگە ئالغان، GK)3a 9; ئاپتۇنۇم رايۇنمىزدىكى ئەڭ چوڭ بوستانلىق، ۋە تاۋار ئاشلىق تېرقچىلىق رايۇنى--- يەكەن بوستانلقىدۇر،بۇ بوستانلىق يېقىن ئەتراپتىكى جايلاردىن -يەكەن پوسكام قاغىلىق،مەكىت قاتارلىق جايلارنى ئۆزئىچىگە ئالىدۇ، بۇ تېمىدا مەزكۇر بوستانلقىنىڭ مەكىزى،ئاپتۇنۇم رايۇنمىزدىكى ئەڭ چوڭ ناھىيە V2g,JFp&
،قەدىمىكى ئاستانە،تارىخي مەشھور ساياھەت شەھىرى،جوڭگۇ مۇنەۋۋەر پاختا بازىسى ، بادام يۇرتى-----يەكەن ناھيىسىنى تونۇشتۇرماقچىمەن:
Wy@Z)z?
پىيادىلەر بىرنجى سودا كوچىسى
j|FGb: Hj
|~*kG -ئالاھىدە جۇغراپيىلىك ئورنى،ۋە نوپۇس ئەھۋالى: tBtJRi( يەكەن ناھىيىسى قارا قۇرۇم تېغىنىڭ شى؛مالىي ئېتىكىگە، پامىر ئېگىزلىكى باغرىغا، 1iS9f~
تەكلىماكان قۇملۇقىنىڭ غەربىي چېتىگە جايلاشقان. شەرق تەرىپى مەكىت ناھىيىسى بىلەن، شەرقىي جەنۇب x5v^@_:
jr
تەرىپى پوسكام ناھىيىسى، قاغىلىق ناھىيىسى بىلەن، غەرب تەرىپى يېڭىسار ناھىيىسى، ئاقتۇ ناھىيىسى بىلەن، Jme}{!3m
غەربىي جەنۇب تەرىپى تاشقۇرغان تاجىك ئاپتونوم ناھىيىسى بىلەن تۇتىشىدۇ، شىمالى تەرىپى يوپۇرغا، 8R`@edj>
مارالبېشى بىلەن تۇتىشىدۇ. جەنۇبتىن شىمالغىچە بولغان ئۇزۇنلۇقى 190 كىلومېتىر، شەرقتىن غەربكىچە بولغان twz
كەڭلىكى 56 كىلومېتىر. ئومۇمىي يەر مەيدانى 8195.69 كۋادرات كىلومېتىر. قارمىقىدا 8مەيدان، 7 بازار، ,
M /-lW
22 يېزا، 15-ئىجتىمائى رايون، 493كەنت ئاھالە كومىتېتى بار. تەۋەسىدە ئاپتون رايونلۇق تۈرمە باشقۇرۇش Ox?LVRvxI
ئىدارىسىنىڭ پەيلۇ ئەمگەك بىلەن ئۆزگەرتىش دېھقانچىلىق مەيدانى بار. ناھىيە بازىرىنىڭ ئۈرۈمچى شەھىرى to[EA6J8l
بىلەن بولغان ئارىلىقى 1449 كىلومېتىر. 2008-يىلنىڭ ئاخىرىدىكى ئومۇمىي نوپۇسى758مىڭ 178 بولۇپ، |~8\{IcZ
ئۇيغۇرلار 95.02% نى، خەنزۇلار 4.10% نى، باشقا مىللەتلەر 0.88% نى، تەشكىل قىلىدۇ /4#.qq0\{c
vxUJ4|Qz
.-مۇقام ئارامگاھ مەيدانى
ئىككى مىڭ يىلدىن ئارتۇق تارىخى ئەھۋالى:
reM%GU 
ئالتۇن مازار
يەكەن دىيارى ئۆزنىڭ قەدىمى، مىللىي پۇرىقىنىڭ كۈچلۇكىلىكى، يات مەدەنيەت {5.,gb @6
تەسىرىدە بۇلغانمىغانلىقى،مۇھىمى تارىختىا بىر قانچە قېىمى ئاستانە بولغانقىدەك تارىخى رىياللىقى بىلەن =ADAMP
باشقا ئۇيغۇر يۇرىتلىرىدىن پەرقىنىلىنىپ تۇرىدۇ، ئەزىم دەريا- يەكەن دەياسى بۇ مۇنبەت بوستانلىقنى ?@|1>epgd
سۇغىرىش ۋەزىپىسىنىى ئۈسىتگە ئالغان . TnL%_!V!
2005.يىلى مۇقام خەلقئارا مەدنىيەت مىراسى تىزىىملىكگە كىرگۇزۇلدى ، مۇقامنىڭ ئەسلى يۇرتى بولغان }tft@,dIC
يەكەن تۇنجى قىتىمىلىق مۇقام بايرىمىدا مۇتەخىەسىسلەرنى تەكلىپ قىلىپ ئاماننىساخاننىڭ يەكەن قارا dLD"Cx
سۇدىكى تۇرالغىسىنى قايتىدىن بەرپا قىلدى، ھەم پاكىتلارغا ئاساسەن ئاماننىساخاننىڭ يەركەن قارسۇ ~IE:i-Kz
يىزا شاپتۇل كەنىتىدە تۇغۇلغانلىقى جاركارلانىدى، 1dfA
8=L,s
1500-يىللاردايەكەننىڭ تارىختىكى«ساكرائول» دېگەن نامى «ياركەنىت»(دەيا بويىدىكى شەھەر 5zpk6FR$
دېگەن مەنىدە) دەپ ئۆزگەرتىلگەن، بۇندىن 2000يىل بۇرۇن يەركەن بىر شەھەر دۆلىتى-ساكرائولنىڭ +SPC@E_v
پايتەختى ئىدى، بۇ ۋاقىتتا يەركەن ئەتراپىدا تېخى باشقا يۇرىتلار شەكىللەنمىگنلىكى تارىخى تەزكىرلەردە XS9k&~)*
يىزىلغان، m
oFK/5cJ
ئاماننىساخان قەبرىگاھى }-zx4<4BH *2MUG
h
يەكەن كوناشەھەر ئالتۇنلۇق تارىخى مەدەنىيەت مەيدانى -jC. dz '(2G qX! En5Bsz!
يەكەن غەربىي يۇرتتىكى قەدىمىي دۆلەت. شەرقىي خەن سۇلالىسىنىڭ جەنۋۇ 5 - يىلى (29 - يىلى) خېشى &`@,mUi{Ac
بۈيۈك سانغۇنى دۇروڭ يەكەن خانلىقىنىڭ تەيىنلىنىپ خىزمەت كۆرسەتكەن، پەزىلەتلىك خان بولغان. تاڭ EoQ.d|:g
سۇلالىسى دەۋرىدە سۇلى تۇتۇق مەھكىمىسىگە قارىغان. سۇڭ سۇلالىسى دەۋرىدە قارىخانىيلار خاندانلىقىغا jf/;`br
قارىغان. كېيىن غەربىي لياۋ سۇلالىسىنىڭ باشقۇرۇشىدا بولغان. يۈەن سۇلالىسى دەۋرىدە چاغاتاي خانلىقىغا ,:>>04O
قارىغان. مىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە ئۇدۇن دۆلىتىگە قارىغان. چىڭ سۇلالىسىنىڭ گۇاڭشۈ 9 - يىلى ( 1883 r2""p
- يىلى) يەكەن بىۋاستىە قاراشلىق ئايمىقى تەسىس قىلىنغان. گۇاڭشۈ 28 - يىلى (1902 - يىلى) دەرىجىسىنى
M/UJb1<
كۆتۈرۈپ يەكەن مەھكىمىسى قىلىنىپ، سارىقول، مارالبېشى ئايمىقى ۋە قاغىلىق، گۇما ناھىيىلىرىنى باشقۇرغان. ocdXzk`
مىنگو 2 - يىلى ( 1913 - يىلى) يەكەن ناھىيىسى قىلىپ ئۆزگەرتىلگەن. مىنگو 18 - يىلى (1929 - يىلى) }[ AIE[
يەكەن، زەرەپشان دەپ ئىككى ناھىيىگە ئايرىلغان. مىنگو 32 - يىلى (1943 - يىلى) يەنە قوشۇۋېلىپ، R#1m_6I
بىر ناھىيە قىلىنغان. يەكەندە 10 - مەمۇرىي رايون تەسىس قىلىنىپ، يەكەن، قاغىلىق، پوسكام، مەكىت 4
Lb2B
u >
ناھىيىنى باشقۇرغان. 1949 - يىلىدىن 1956 - يىلىغىچە يەكەن ۋالىي مەھكىمىسى تۇرۇشلۇق جاي بولغان. ,0-
1956 - يىلى يەكەن ۋالىي مەھكىمىسى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغاندى كېيىن، يەكەن ناھىيىسى تا ھازىرغىچە ? _HTOOa
قەشقەر ۋىلايىتىگە قارىغان
- دەۋرىيلىك تارىخى، ئۇزۇنغا سوزۇلغان-ھاكمىيەت ئۆزگىرىشى: Bc t>EWQ يەكەن ئامباللىرىنىڭ يىلنامىسى _9L2JN$R6
يەكەندە 1910 - يىلدىن 1949 - يىلغاچە جەمئى 21 نەپەر ئامبال ئۆتكەن . ئۇلارنىڭ يىلنامىسى CuuHRvU8
تۆۋەندىكىچە: "G`)x+<~Z8
ئامبال بولغان ۋاختى >Pv%E
1. ليۇ رىنشەن 1910 --------------- 1915 خەنزۇ مىللىتىدىن uidE/7
2. لۇ چىچاڭ 1915 ------------- 1924 خەنزۇ مىللىتىدىن yGS
._;#R
3 . لى ...... 1924 ------------- 1926 خەنزۇ مىللىتىدىن :U r%.0
4 . دۈەن ..... 1926 ------------ 1927 خەنزۇ مىللىتىدىن k U3]
eh\I
5 . چىڭ چىرىن 1927------------- 1929 خەنزۇ مىللىتىدىن + FLzK(
6. ليۇ شىڭۋۇ 1929--------------1931 خەنزۇ مىللىتىدىن Zqx5I~
7.ياڭ ....... 1931--------------1933 خەنزۇ مىللىتىدىن B'~.>,fg
8.ئەلەم ئاخۇن 1933------------- 3 ئاي يەكەندىن، ئۇيغۇر [0J0
9.باي ئاخۇن ئېزىز 1933 ----------- 1934 كۇچادىن، ئۇيغۇر Dm4\Rld{
10.ئابدۇكىرىمخان 1934 ------------4 ئاي قەشقەردىن، ئۇيغۇر E; RI.6y
11.ئەھمەت رىھىم 1934 -----------1937 يېڭىساردىن،ئۇيغۇر eRv3ZHH
12.ئىمىن بەگھاجى 1937 -------- 1 ئاي يەكەندىن، ئۇيغۇر (U|W=@8`
13. سالىھ ئەلەم 1937 ----------- 4 ئاي يەكەندىن،ئۇيغۇر V$:v~*Y9
14. ئىبراھىم 1937 --------- 1938 تۇرپاندىن، ئۇيغۇر YpNTq_S1,
15.باقىرجان 1938 --------1940 قەشقەردىن،ئۆزبەك {},GxrQm
16.ۋېن جىن 1940 ---------1942 شىبە مىللىتىدىن s q :ff
17. چى ...... 1942-------- 1943 خەنزۇ مىللىتىدىن u1>| 2D
18.دەي چىچىڭ 1943---------- 1947 خەنزۇ مىللىتىدىن Jh }3AoD
19. ئابلاجان 1947 ---------- 1ئاي يەكەندىن، ئۇيغۇر [>6:xGSe9X
20. ئابدۇرېشىت يۇسۇپ 1948 --------1949 يەكەندىن ،ئۇيغۇر tK]r>?Y\
21. مۇھەممەت ھەسەن 1949 ----------1950 يەكەندىن، ئۇيغۇر T.&^1q WWA
........................................... &WsDYov?
(پايدىلانما : شىنجاڭ تارىخ ماتىرىياللىرى،39-قىسم) .s,hl(w,
<\yM{
V\
*a+~bX)18
مەشھۇرئاستانىدىن، ئادەتتىكى ناھىيە دەرىجىسىگىچە: xJZbax[
h4.ZR={E
تەقىلدى ئوردا قوۋۋۇقى Yo:>m*31 مىلادىي1514 - يىلى تۇغلۇق تۆمۇرنىڭ 8- ئەۋلاد نەۋرىسى سەئىدخان دوغلاد قەبىلىسىنىڭ j;<;?IW
6- ئەۋلاد باشلىقى ئابابەكرى دوغلادنىڭ ھۆكۇمرانلىق ئورنىنى ئىگىلىدى ۋە 1514-يىلى 9- m qtl0P0
ئاينىڭ 3-كۈنى قاش قارايغان ۋاقىتتا خاندانلىق قۇرۇلغانلقىنى جاكارلىدى، ھەمدە ئۆزىنى g!aM-B^C
موغۇلىستاننىڭ «چوڭ خانى» دەپ ئېلان قىلدى؛ پايتەختى يەكەن بولدى،تارىختا« # {!Qf\1M
ياركەنىد سەئىدىيەخانلىقى» دەپ ئاتالدى. سەئىدخان تۇغلۇق تۆمۇرخاننىڭ 8 - ئەۋلادى )S>~ h;
بولۇپ تامامەن ئۇيغۇرلىشىپ، ئۇيغۇر ئېتنوگرافىيىسىگە تەئەللۇق بولۇپ كەتكەن ۋە ئىسلام [}d
3u!
ئېتىقادچىسىغا ئايلانغان ئادەم ئىدى .VIV ئەسىرنىڭ 40 - يىللىرىغا كەلگەندە، چاغاتاي 2<Ub[R
دۆلىتىنىڭ غەربىي تەرىپىدە - ماۋرا ئۇننەھرى قىسمىدا تۇركى ئەمىرلەرنىڭ يەنى مۇسۇلمانلار .qF@
}dO
گوروھىنىڭ تۇلۇق غەلبىگە ئېرىشكەنلىكى دۆلەتنىڭ شەرقي تەرىپىدە - شىنجاڭ قىسمىدا موڭغۇل W^al`lg+y
ئەمىرلىرىنىڭ ئۆزلىرىنىڭ خانلىرىنى تەخىتكە چىقىرىش ئارزۇسىنى قوزغىدى، بۇ فېئودال tQ] R@i
پادىشاھلىق ئەنئەنىسى ئۆز رولىنى يوقاتمىغان دەۋرنىڭ تەلىپى ئىدى . ئىستىبداتلىق ۋە L suc*Ps
تاكتىكىلىق خارەكتېرگە ئىگە بولغان بۇ دەۋر تەلىپىنى ئالدى بىلەن تارىختا 306 يىل ھۆكۇمران m.S@ e8kS
ئورۇندا تۇرۇپ كەلگەن «ماڭلاي سۈيە» <ئەڭ ئالدىنقى ۋىلايەت> ؛ ،دوغلاد <مۇڭغۇلچە hIPDJ1a
«ئاقساق» دىگەن مەنىنى بىلدۇرىدۇ> ۋە تارىختا داڭلىق بولغان ئۇيغۇر ئەۋلادى بايدار a