ئۇيغۇرچە مۇنبەرلەردىكى بىر قىسىم ئاتالغۇ توغرىسىدا [ئادىرسىنى كۇچۇرۇش]

ئۇيغۇرچە مۇنبەرلەردىكى بىر قىسىم ئاتالغۇ توغرىسىدا
ئوغۇزتىگىن

يۈەن元،كۇەي块 خەنزۇچە ئاتالغۇسى،ئۇيغۇرچە ماس ئاتالغۇسى:سوم،تەڭگە،يۈەن،بۇنىڭ ئىچىدە مەتبۇئات،گېزىت ژۇرناللاردا خەنزۇچە«يۈەن元 »دەپ،جانلىق ئېغىز تىلىمىزدا كۇەي(بۇزۇپ تەلەپپۇز قىلىنغانى"كوي块"دۇر).ئىلى تەۋەسى ۋە شىمالىي تەرەپتىكى ئۇيغۇر،قازاق，قىرغىز قېرىنداشلىرىمىز ئاساسەن"سوم ،سۇم"دەپ ئالىدۇ،بۇ تىلىمىزدا ئەزەلدىن بار سوز،مۇنۇ «تەڭگە» سۆزىمۇ بۇرۇندىن بىزدە مەۋجۇت سۆز،جانلىق تىلدا كەڭ خەلق ئاممىسى يەنە تەڭگە دەپ ئالىدۇ،ئەمما بىر قىسى فۇل مۇئامىلە سەپتىكىلەر تەڭگە دېگەننى مېتالدىن ياسالغىنىنى تەڭگە دەيمىز دەپ دەۋا دەستۇر قىلىشىدۇ،يەنە بىرى« تومپۇر» سۆزىمۇ بار بۇ كونا جۇڭگودىكى فۇل بىرلىكى بولۇپ ئاتاقلىق تەرجىمانلار فېشىۋاسى توختىباقى.ئارتىشى تەرجىمە قىلغان لۇشۈن ئەفەندى نىڭ «كىچىككىنە بىر ۋەقە»ھىكايەسىدە"تومپۇر"دەپ ئالغان،ئىشەنمىسەڭلار ئاشۇ ئۇستاز تەرجىمە رىياسەتچىلىكىدە 80-90 يىللاردا تەرجىمە قىلىنغان سۇ بويىدا،ئۇچ پادىشاھلىق ھەققىدە قىسسە،قىزىل راۋاقتىكى چۈش ......قاتارلىق كلاسسىك كىتابنى ئوقۇغانلار بۇنى ئوبدان چۈشىنىدۇ.ئوتتۇرا ئاسىيادىكى دۆلەتلەردىن ئۆزبېكىستاندا ئۇلارنىڭ فۇل بىرلىكىنى "سۇم"دەپ ئالىدۇ،قازاقىستان،قىرغىزىستاندا بولسا"تەڭگې-قىرغىزىستان،تېڭگې-قازاقىستان"دەپ ئالىدۇ،فۇل سۆزىنىڭ ئەسلەسى تىلىمىزدىكى"پارە"دېگەن سۆزدۇر،ئەمما كوپىنچەيلەن ھازىرقى ئۇيغۇر تىلىدا <<فf  >>بىلەن <<پ p >>نى ئېنىق ئايرىمىغان 80 يىللاردا تۈزۈلگەن ئۇيغۇر تىلى ئىزاھلىق ئىملا لۇغىتى(ھازىر 7 تومۋە قىسقارتىلماسىمۇ بار)بويىچە پۇل دەپ ئالىدۇ،شۇڭا ئۇيغۇر ئاممىسى ئەرەب، فارس تىلىدىن خەۋەرسىز بولغاچقا ئاسانلىقچە پەرقلەندۈرمەيدۇ،ئەمما باشقا ئۇيغۇرچە تۇغقان تىللاردا بۇ ئاساسەن 70-80 يىل بۇرۇنلا ئېنىق ئايرىغان،شۇڭا تۈركچە،ئۆزبېكچە،ئەرەب،فارس.....چە قورال كىتابى بولسا قارىساڭلار ھەممىدە ئېنىق ئايرىلغان،مېنىڭ بۇ «ئۇيغۇرلار ئۇنتۇلغان ۋە ئىشلەتمەيۋاتقان ئۇيغۇرچە سۆزلەر »قاتارلىق 19 پارچە ماقالەمنى باغداش ۋە كەڭسايدىن ئىبارەت 2 ئۇيغۇرچە تورغا 1-بولۇپ يوللايمەن(4 بولۇمى يوللاندى،قالغانلىرى 5-6 كۈندە ئەگەر ۋاقتىم چىقسالا،ئالدىراش بولۇپ قالمىسام،ئىنشااللاھ چۇقۇم بىر قېتىمدىن يوللايمەن)مەقسىتىممۇ مۇشۇ ئۇيغۇر تىلىدا ئۇزۇنغىچە ھەل بولمىغان بۇ چىگىش مەسىلىگە ئازراق بولسامۇ پايدىسى تەگسە،ئۇيغۇر ئامما بىر كۆرسە،مەتبۇئات،گېزىت،ژۇرنال،توردا مۇشۇنداق سۆزلەرنى ئەسلىنى بويىچە ئېلىشقا تىرىشىشنى مەقسەت قىلغان،ئەپسۇسكى كۆپىنچە تورداشلار قىلچە ئىلمىي پوزىتسىيە تۇتماي،بىر قىسىم توردىكى روھچىۋىن،ئاتالمىش ئىلىم نوفۇزلارى،ئالىم-پېشىۋالارنىڭ ئاساسى يوق،فاكىتى يوق،قىلچە ئىلمىي قىممەتى يوق توردا پەقەت شان-شۆھرەت قازىنىشنى مەقسەت قىلغان بىلەرمەن"زىيالىي"لار تەرىپىدىن قايمۇقتۇرۇلۇپ ھەرقايسى ئۇيغۇرچە تورلاردا جۆيلۈشمەكتە،«قۇياش نۇرىنى ئېتەكتە ياپقىلى بولماس»،ئەگەر ئىشەنمىسەڭلار مەن يازغان يازمىلارنى بىر قېتىم ئوقۇپ چىققايسىلەر،مەن پەقەت كۆڭلۈمدىكى راست سۆزلەرنى توردا دېگەن بىرلا ئاتالمىش"قىلمىش(گۇناھ---ئەرەبچە)ئىملا بار،ئەگەر يالغان بولسا فاكىت،دەلىل ئىسفات كۆرسەتسىڭىزلا كەمىنە ئوغۇز تىگىن توردا ئوچۇق ئاشكارا ئەفۇ سورايمەن،ئەگەر سىزلەرنىڭ خاتا بولسا قانداق قىلاتتىڭلار؟؟؟ ج خ ج سابىق1-ئەۋلاد رەئىسى-ماۋزېدوڭ：<<تەكشۈرمىگەن كىشىنىڭ  فىكىر بايانقىلىش ھوقۇقى يوق >>دەپ ئېيتقان ئەدى。ھەق يول بولمىش دىنىمىزدىمۇ" باشقالارغا，بوھتان چاپلاش ئادەم گوشىنى يىگەن بىلەن ئوخشاش" دەگەندەك ئايەت-سۇرەلەر،ھەدىسلەرنى دىمەيلا قوياي،مەن كەلامۇ شەرىف ۋە ھەدىسلەرنى  يازمالارىمدا قالايمىقان ئىشلەتمەيمەن،خاتا-كۇفر سوزلەپ ،مۇرتەد ئازغۇن بولۇشدىن قورقىمەن.شۇڭا يازمالارىمدا بۇنىڭدىن ئاساسەن ساقلىنىشقا تىرىشماقتىمەن.
مېنىڭ كۈتىدىغىنىم پەقەت مۇشۇ شۇ.يەنە تەكلىپ فىكىر بولسا يازغايسىز،بىكارغا ھەقسىز،ئۆزۈمنىڭ ئۆگەنگەن بىلىمى ئاساسىدا سىزلەرگە ياردەم قىلىمەن،چۈنكى مەنمۇ بىر ئۇيغۇر فەرزەنتى،ئۇيغۇر تىلىنى ئاسراش مېنىڭمۇ مەسۇلىيەتىمدۇر.كەڭ جاماەتچىلىكنىڭ قانۇنىي سافاسىنى يوقۇرى كوتىرىش،قانۇن ئاڭلارنى تۇرغۇزۇشىغا ئازراق بولسامۇ پايداسى بولسۇن دەگەن ئارزۇ ۋە ئۇمۇت،خالىس تىلەكلەرىم بىلەن كەلەر ھەفتەدىن باشلاپ مەخسۇس جوڭگۇ ۋە چەتەللەرنىڭ قانۇن ۋە دېلولارنىڭ ئەدلىيەلىك تەدبىقلىنىشى توغرىسىدا خەنزۇچە گېزىت-ژورناللاردا ئاشكارا قانۇنلۇق ئېلان قىلىنغان يازمالار ئاساسىدا تەييارلانغان " ئوغۇزتىگىن تىلماچى ياساق ۋە  دېلو چۈشەن 'دېگەن تېمىدىكى يۈرۈشلۈك تەرجىمە ئەسەرلەرنى ھوزۇرىڭىزلارغا سۇنىمەن،ۋاقتىدا خەۋەردار بولىشىڭىزلارنى سورايمەن.
ئەسكەرتىش:پۈتكۈل يازمالارىم ئۆزۈم ۋە بۇ تورغا تەۋە،قالايمىقان قانۇنسىز ھالدا باشقا تور بەت ياكى شەخسىي بلوگ،  qqبوشلۇقى.....غا يۆتكىمەڭ،مەن قانۇن ئوقۇغان،ئۆزۈمنى قانداق قوغداشنىمۇ بىلىمەن ھۆرمەت بىرلە ئوغۇزتىگىن،ئۈرۈمچى 2013-1-15

قوللايمەن، داۋاملاشتۇرۇڭ

رەھمەت ئەفەندىم.

نىمىشقا ئىملاغا دىققەت قىلمايسىز؟
بىز قايسى دۆلەتتە ياشاۋاتقان بولساق، شۇ دۆلەتنىڭ پۇلىنى ئىشلىتىمىز، ھەر قايسى دۆلەتلەرنىڭ پۇللىرىنىڭ ئۆز ئالدىغا ئاتىلىشى بار، شۇڭا بىزمۇ يۈەننى بىرلىك قىلىمىز، ئۇنداق ئەمەسمۇ-يا؟
تارىختىن بويان ئىشلىتىلگەن تۇمپۇر،تەڭگە ياكى تەنگە، سوملارنىڭ ئاتىلىشى ئىستىمالدىن قالمىغان، بىر قىسىم جايلاردا ئىشلىتىلىپ كېلىۋاتقان بولسىمۇ بىراق ئەمىلىيەتتە ئۇ پۇللار ھازىر يوق، بىزدىكى قانۇنلۇق پۇل شۇ يۈەن.
يەنە بىر گەپ، سىزنىڭ نىمىگە ئاچچىقلانغانلىقىڭىزنى پەقەت چۈشەنمىدىم، مۇمكىن بولسا ئېنىقىراق دىگەن بولسىڭىز!
راستىنى دىسەم، يازمىلىرىڭىزنى ئوقۇپ كېلىۋاتىمەن، ئىملارىڭىزغا بەك ئىچىم پۇشىدۇ، يەنە كېلىپ مەزمۇن باغلىيالماي بەك قىينىلىمەن، بىر قارىسام توغرا گەپ قىلغاندەك يەنە بىر قارىسام ئۆزىنى داڭلىغاندەك.
ئىش قىلىپ نىمە دىمەكچى ئىكەنلىكىڭىزنى بىلسەم بولاتتى، بەلكىم مېنىڭ چۈشۈنۈش ئىقتىدارىم شۇنداق تۈۋەندۇ.
قېنى سىز ماقالىلىرىڭىزنى يوللاپ بېقىڭ! ياكى زەنجىرسىمان مۇناسىۋەتتىكى ماقالىلەر بولسا، ئايىقىنى ئوقىسام چۈشۈنۈپمۇ قالارمەن.

نىمىشقا ئىملاغا دىققەت قىلمايسىز؟
بىز قايسى دۆلەتتە ياشاۋاتقان بولساق، شۇ دۆلەتنىڭ پۇلىنى ئىشلىتىمىز، ھەر قايسى دۆلەتلەرنىڭ پۇللىرىنىڭ ئۆز ئالدىغا ئاتىلىشى بار، شۇڭا بىزمۇ يۈەننى بىرلىك قىلىمىز، ئۇنداق ئەمەسمۇ-يا؟
تارىختىن بويان ئىشلىتىلگەن تۇمپۇر،تەڭگە ياكى تەنگە، سوملارنىڭ ئاتىلىشى ئىستىمالدىن قالمىغان، بىر قىسىم جايلاردا ئىشلىتىلىپ كېلىۋاتقان بولسىمۇ بىراق ئەمىلىيەتتە ئۇ پۇللار ھازىر يوق، بىزدىكى قانۇنلۇق پۇل شۇ يۈەن.
يەنە بىر گەپ، سىزنىڭ نىمىگە ئاچچىقلانغانلىقىڭىزنى پەقەت چۈشەنمىدىم، مۇمكىن بولسا ئېنىقىراق دىگەن بولسىڭىز!
راستىنى دىسەم، يازمىلىرىڭىزنى ئوقۇپ كېلىۋاتىمەن، ئىملارىڭىزغا بەك ئىچىم پۇشىدۇ، يەنە كېلىپ مەزمۇن باغلىيالماي بەك قىينىلىمەن، بىر قارىسام توغرا گەپ قىلغاندەك يەنە بىر قارىسام ئۆزىنى داڭلىغاندەك.
ئىش قىلىپ نىمە دىمەكچى ئىكەنلىكىڭىزنى بىلسەم بولاتتى، بەلكىم مېنىڭ چۈشۈنۈش ئىقتىدارىم شۇنداق تۈۋەندۇ.
قېنى سىز ماقالىلىرىڭىزنى يوللاپ بېقىڭ! ياكى زەنجىرسىمان مۇناسىۋەتتىكى ماقالىلەر بولسا، ئايىقىنى ئوقىسام چۈشۈنۈپمۇ قالارمەن.
--------------------------

ئەسەلامۇ ئەلەيكۇم!ماڭا قاراڭ سىڭلىم،مەن ئۇيغۇرچە ئاتاۋاتىمەن،خەنزۇچە ئاتامادىم،ئىلى رايۇنىدىكى ئۇيغۇرلار(ئۇرۇمچەدەمۇ ئىلىلىقلار شۇنداق ئاتايدۇ،جۇملەدىن مەنمۇ شۇنداق ئاتايمەن،چۇنكى مەنىڭ دادام(ئاتامنىڭ ئاتاسى )ئىلىلىق كىشى،ئادەتتە ئۇيغۇرلار ئاتانىڭ ئاتاسىنى دادا دەپ ئاتىماي  بوۋا دەپ خاتا ئاتاپ تۇرىۋالىدۇ-ئا) ۋە قازاق،قىرغىز قېرىنداشلار ۋە ئۆزبېكىستان،قازاقىستان ۋە قىرغىزىستاندا قانداق ئاتايدىغانلىقىنى مىسال كەلتۈردۈم خالاس،ئادەتتە سوم،سومماسى دەپ ئۇيغۇرچە ئاتايمىز،ئەمما مەتبۇئاتىدا بىرقىسىملار يۈەن دەپ ئالىدۇ،ئەھۋالدىن قارىغاندا سىزمۇ يۈەن دەپ ئاتاش تەرەپدارى ئىكەنسىز،مەن پەقەت ئۇيغۇر ئانا تىلىمدا قانداق ئاتاشنى كۆرسەتتىم خالاس،قانداق ئاتاش ئۆزىڭىزنىڭ ئىشى مەن بىلەن مۇناسىۋەتى يوق بولسامۇ،ئەمما ئۇيغۇر بولسىڭىز ئۇيغۇرچە ئاتاشنى بىلىۋېلىڭ دېمەكچىمەن،شۇڭا يۇقىرىدىكى بىر نەچچە كىتابنى مىسال تەرىقىسىدە كۆرسەتتىم،ئەگەر ئاشۇ كىتابلاردىن بىرەرىنى ئوقۇسىڭىز(ئەگەر ھازىر تاپالىسىڭىزلا دېمەكچىمەن)ئىملايىمغا كەلسەم مەن توردا ئامال بار ئۆلچەملىك ئۇيغۇرچە يازىمەن،ئادەتتە سوز يىلتىزىنى توغرا ئالىمەن،سۆزنىڭ ئەسلى تەلەففۇزىنى كۆرسىتىمەن،ھەرگىزمۇ باشقىلاردەك شاتۇتى بولۇپ ئا مۇنداق يېزىپتۇ مەنمۇ ئا كىشىدەك يازىمەن دەپ قارىغۇلارچە ئەگەشمەيمەن،ئۇيغۇر ئاممىسىنىڭ نوفۇسى يۈز مىليونغا يېتەي دەپمۇ ئوز ئانا تىلىغا قانداق كۆڭۈل بۆلمەي بىپەرۋا ،ماڭقۇرت بولۇپ كەتكىنىگە ئىچىم پۇشىدۇ(باغداش تورىدا :مەملىكىتىمىزدىكى مىللەتلەرنىڭ نوپۇسى دەگەن ئەسەرنى كورگەيسىز)،ئەگەر مۇشۇنداق كېتىۋەرسە 20-30 يىلغا قالماي قېرىنداش مىللەتلەردىن ئۆزبېك،قازاق،قىرغىز...... بىلەن تەرجىمان بولمىسا سۆزلىشەلمەس ھالەتكە يەتكەندە ئەستەغفۇرۇللا دەپ قالمىز،مانا بۇ يۈرەك سۆزۈم
ئىشەنمىسەڭىز تۆۋەندە قەشقەر تەلەففۇزىدا بىر كۇبلېت مىسال قوشاق كەلتۈرەي:
قەشقەر يەرلىك تەلەففۇزىدا مۇنداق دەيمىز:

ئاتاسى ئۆلمەگەن چىم بار،
ئاناسى ئۆلمىگەن چىم بار.
ئاتا-ئانادىن ئايرىلىپ،
مۇسافىر بولماغان چىم بار.

بۇنى ھازىرقى ئاتالمىش ئۇيغۇرچە ئۆلچەملىك تىلدا ئوقۇساق:

ئاتىسى ئۆلمىگەن كىم بار،
ئانىسى ئۆلمىگەن كىم بار،
ئاتى-ئانىدىن ئايرىلىپ،
مۇساپىر بولمىغان كىم بار.

خوش سىڭلىم:يۇقىرىقى خەلق ناخشاسىنى ئىچىڭىزدە بېرەر قېتىم غىڭشىپ ئوقۇڭ ياكى ئېيتىپ بېقىڭچۇ؟سىزگە قانداق بىلىنەر؟قانداق تۇيغۇ بەرەر،ئەگەر مەن يۇقۇرىقى مىسرالارنى ئوقۇسام،مانا ئۇستىدىكى قەشقەر تەلەففۇزىدىكى دەل تۇز سالغان ئاشدەك بىلىنسە،تۆۋەندىكى ھازىرقى ئاتالمىش ئۆلچەملىك ئۇيغۇرچەسى دەل تۇز سالمىغان ئاشتەك بىلىنىدۇ،ئەمدى مېنىڭ نېمە دېمەكچى بولغانىمنى چۈشەندىڭىزمۇ؟ئەگەر سىز ئۇيغۇرچەنى پۇختا ئۆگەنسىڭىز قېرىنداش تىللارنى سۆز يىلتىزىنى توغرا ئاتايدىغانلا بولسىڭىز سىزگە تەرجىمان كەتمەيلا تېزدىنلا ئۆگىنىۋالالايسىز!خوش مەن ئەمدى دەيدىغانلارىمنى دېدىم قانداق دېيىش،قانداق ئىشلەتىش ئۆزىڭىزنىڭ چۇشۇنىشىگە باغلىق،ئەسلى مەنمۇ 30يىل بۇرۇن خەنزۇچە.كېيىن ئۇيغۇرچە،كېيىن خەنزۇچە(ئوتتۇرا مەكتەپتە 5 يىل ئۇيغۇرچە، باشلانغۇچتا 5يىل، ئالىي مەكتەپدە 4 يىل،-خەنزۇ-ئېنگىلىزتىلدا 2 يىل،ئاسفرانلىقتا 3 يىل جەمئىي 14 يىل خەنزۇچە) ئوقۇدۇم،ئۇيغۇر-خەنزۇلارغا قوش تىلللىق ئوقۇتقۇچى بولغاچقا دولەت بەلگىلەمىسى بويىچە ئۇيغۇرچە -خەنزۇچە 2 خىل تىلدا ساۋاق بېرىمەن،ئەمما مەن ئانا تىلىمنى شۇنداق سۆيگەنلىگىم ئۈچۈن باشقا مىللەت بولۇپ كەتمەي دەل ئۇيغۇر بولۇپ يېتىشدىم ۋە بۇنىڭدىن ئىنتايىن پەخىرلىنىپ دۇنياغا :مەن ئۇيغۇر دەپ جاكارلىماقتىمەن.

بىر قىسىم خەلقئارا ئۆلچەملەرنى ئۇيغۇر تىلىغا زورلاپ ئۆزلەشتۈرۈشنىڭ ھاجىتى يوق!

مەن سىزنىڭ ئىملارىڭىزنى ئوڭشىۋىلىشىڭىزنى تەۋسىيە قىلىمەن!

ئوغۇزتىگىننىڭ ئىملاسى ئەسلى ئۇيغۇر ئىملاسى، مۈمكىن بولسا شۇنىڭغا قايتالىغان بولساق. ھازىرقى ئاتالمىش ئۇيغۇر ئىملاسى بىر پۈتۈن تۈرك ئىملاسىدىن كۆپ يىراقلاپ كېتىۋاتىدۇ.
پۇل( فۇل، پارا) نامىنى  تىللا، تەڭگە، تىيىن  بويىچە ئالساق بەك مۇۋاپىق بولاتتى. 10 يۈۋەن 5 مو 6 پۇڭ  دىگەننى  10 تىللا 5 تەڭگە 6 تىيىن  دەپ تەرجىمە قىلىپ قوللانساق خاتاسى بولمايدۇ. ھەم ئۆزىمىزنىڭ ھەم يېقىملىق ھەم چۈشۈنۈشلۈك.