رېتسىپى فۇل-ئوغۇز تىگىن [ئادىرسىنى كۇچۇرۇش]

رېتسىپى فۇل
              ئوغۇز تىگىن
  فۇل-تەمى ھەرخىل،ئىسسىققا مايىل،زەھەرلىك،ئۇنىڭ ئىنسانلار كۆڭلىنى خوش قىلىش خۇسۇسيىتى بار،رەڭگى ھەر خىل،ئۇنىڭ يەنە ئاچلىقنى بېسىش،قىيىنچىلىقنى يېڭىشدەك ئالاھىدىلىگىدىن سىرت يەنە رېئاكسىيە تەركىبىدىن گاچىنى سۆزلىتىش ،كەمبىغەلنى تار يولغا قىستاش،بايلارنى <<جاھاندا ئۆزۈم بىر>> دىگۈزۈش،پارىخورلار..........نى دولەت–قانۇن تۈزۈمىنى ئۇنتۇلدۇرۇش،ئەخلاقسىزلارنى ئۆزىگە <<تەڭرى>>دەپ چوقۇندۇرۇش ،بەختلىك ئائىللەرنى بۇزۇش،بىر قىسىم <<پۇلغا چوقۇنۇش>>مەزىپىدىكى ئىنسانلارنى ۋەتەن، مىللەت، ئائىلە، خىزمەت، ئەر-ئاياللىرى، ئوغۇل-قىزلىرىنى  ئۇنتۇلدۇرۇش،ئىرادىسىز ئوغۇل-قىزلىرىمىزنىڭ شەرمى-ھايالىرى، دولەت،مىللەت،ئېتىقاد……….لىرىنى يەتتە قات ئاسمان قەھرىگە چۆرۈشدەك  ناچار ئەيىب نۇقسانى بارلىغى ھازىر خەلقئارادا سېزىلىۋاتىدۇ.
ئەگەر رېتسىپى فۇلنى تۆت پەسىلنىڭ ھەممىسىدە دورا ئورنىدا يىغىۋەلىشقا بولىدۇ.ئۇ كىشىلەردە كەمچىل بولۇدىكەن ئائىلىسىدە ئېغىر دەرىجىدە  كەمبىغەلچىلىك ،ئىناقسىزلىق،دۆلەت ئىچىدە ئىتتىپاقسىزلىق،مىللەت ئىچىدە نىزاھلىق، خىزمەتدە كۆڭۈلسىزلىكلەر.............نى ئېلىپ كېلىىدۇ.شۇڭا ئۇنى ھەرقايسى دۆلەت،ھەرقايسى ئىرق،ھەرقايسى مىللەتلەر،ئائىلىلەر،ئەر-ئايال-قېرى-ياش،ئوغۇل-قىزلار،بالىلار مۇۋاپىق يىغىپ ساقلاش ئەڭ ئەقەللىي ساۋاتدۇر.ئەگەر ئۇنى يىغىپ ئۆينىڭ تام-تۇرۇسلىرى.بۇلۇڭ-پۇشقاق،ساندۇق ياكى ئىشكاپلىرىدا ساقلاپ>>،بانكا<<غا ساقلاشقا بەرمىسەك ئوغرى-قاراقچى،ئالدامچى،ساختىپەز......لەر ئېلىپ قېچىپ شۇ كىشىنى زەردە گۆش قىلىش،ھەتتا خۇسۇسيەتلىرىدە ئەكس تەسىر بېرىپ <<تەڭرى دەرگاھى>>غا ئېلىپ بېرىش رولىمۇ بار.
ئەگەر ئۇنى ساۋاب ئىشلارغا ئىشلەتسەك خەلقىي-ئالەم ئالدىدا يۈز-ئابروي بولۇش،گېزىت-ژورناللاردا مەدھىيەلىنىش،كۆرگۈ(تېلۋېزور-ئېنگىلىزچە)دا >>چولپان<<غا ئايلىنىش خاسىيىەتىمۇ باردۇر. شۇڭا ئۇنى ھەرقايسى ئائىللەر مۇۋاپىق توپلىشى شەرتدۇر. بولمىسا شۇ كىشىگە كەمبىغەلچىلىك،گادايلىق بىر ئۆمۈر ھەمراھ بۇلۇر.
  رېتسىپى فۇلنى  توپلاپ  ئىشلىتىش ئىنساندارچىلىقدۇر،ھالال-ساۋاب يەرگە سەرىپ قىلىش مەردلىكدۇر،ئاۋامغا ئىشلىتىش رەھىمدىلىكدۇر،قەرز-ئۆتنىگە بېرىش ئادىمىگەرچىلىكتۇر،مۇۋاپىق ھالدا ئۆز ئېھتىياجىغا سەرىپ ئېتىش ئەقىل ھۇشدىن دەرەك بېرۇرلەر!.ئەگەر ئۇنى يۇقۇرقى رېتسىپ بۇيىچە توپلىغاندا ئىنسان ئومرىنى ئۇزارتىش،ئەكسىچە بولغاندا ئەقىل-ئىدراكنى بوشاشتۇرۇش،لال قىلىش مۇمكىنچىلىگى بارلىغىنى خالايىق مەھكەم ئەسىدە تۇتقايلەر.ۋەسسەلەم،تامام!
2013-1-9 (3-قېتىم ئوزگەرتىلگەن نۇسخا)
مەنبە:ئوز ئىجادىيەتىم

پۇلنى دىمەكچىمۇ يا ؟ نىمە ئۇ‹‹فۇل›› دىگەن ؟

پۇلنى دىمەكچىمۇ يا ؟ نىمە ئۇ‹‹فۇل›› دىگەن ؟
----------------------------------
فۇل(فارسچە). ئۆزگەرگەن شەكلى پۇل،ئەسلىي ئۇيغۇرچە ئاتالغۇسى پارە،خەنزۇچە ئاتالغۇسى:货币，金钱，钱财，钱，ئەنگىلىزچە ：money。مەسەلەن:پارەخور(ئۇيغۇر+فارس)،پارە بېرىش،پارە قوبۇل قىلىش،پارە يېيىش..... دەگەندەك،كۆپىنچە جامائەت ئەسلەسىنى ئاساسەن ئۇنتۇلغاچقا بىلمەسلىگى تۇرغانلا گەپ،چۈنكى ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى باشقا تۇققان تىللاردىن ئايرىلىپ ياشاغان جۇغرافىيەلىك مۇھىتتا بولغانلىقى ،ھەم‹‹ ف›› بىلەن‹‹ پ›› ھەرفى ئۇيغۇر تىلى گىرامماتىكا قائىدەسىگە زىت ھالدا ئۆزگەرتىپ ئالغاچقا كۆپىنچەيلەن گاڭگىراپ قالىدۇ،مانا بۇلار ئۇيغۇر تىلىدا ساقلانغان ئەمەلىي ھادىسە،چۈنكى ئۇيغۇر تىلىدا چەتتىن كىرگەن سۆزلەر مۇئەييەن نىسبەتنى ئىگىلەيدۇ(ئۇيغۇر تىلىغا چەتتىن كىرگەن سوزلەرنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى دەگەن كىتابقا قارالسۇن)،ھازىرمۇ ئۇيغۇرلار تىل ئۆگىنىشتە دۇنيادا ئالدىن سانىغاندا 1-ئورۇندا تۇرامدىكىن دەيمەن.چۈنكى ئۇيغۇردا تىل ئۆگىنىش گېنى ،تىل تالانتى ھەممىدىن يۇقىرى.چۈنكى ھازىرمۇ ئەل-ئاۋام ئارىسىدا ئەرەبىي،فارىسىي فەرەسلەر...... دىيارىمىزدا ئىنتايىن كۆپتۇر،ئۆزىنىڭ ئانا تىلىنى قوغداش ئاڭى ئىنتايىن سۇس بولغاچقا تىلىمىز ئاسان شالغۇتلىشىش ھادىسىسى دەل مۇشۇ سەۋەبتىن .چۈنكى كوپىنچەيلەن ئەرەب،فارس... تىلىنى ئۆگەنمىگەچكە بۇنى تولۇق ھېس قىلالمايدۇ،ھېس قىلسامۇ بۇنى تۈزەشكە جۈرئەت كەم. چۈنكى جامائەتلىرىمىزدە نوپۇزلۇقلارغا چوقۇنۇش شۇنداق ئەۋجە ئالغانكى ‹‹نېمە ئۈچۈن ؟ ›› دەپ لىللاھ 2 ئېغىز سۆز ئېيتمايدۇ،بۇ دەل مەسئۇلىيەتسىزلىك،يالقاۋلىق،ماڭقۇرتلىق،نادانلىق،قېيداش....پىسخىيكاسى دۇر.بۇنى گۈلەن،ئا.ئابلەتخان......دەك تەپەككۇرى بار سەگەك،مەسئۇلىيەتچان ئۇيغۇر فەرزەنتلەرى ئاللىقاچان ئوتتۇرىغا قويغان. ئەفسۇسكى دۇنيادا ئەڭ ناباب،مەسۇلىيەتسىزلىك بىلەن باشقا تۇغقان تىللاردىن تۈپتىن ئايرىپ تاشلانغان،2010-يىلى 1-ئاي1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلغان ھازىرمۇ قوللىنىۋاتقان，ئۇيغۇر تىلىنىڭ ئىملا لۇغەتى (قىسقارتىلماسى ۋە 7 توملۇقى بار)دەمۇ شۇنداق. ئىشەنمىسىڭىز فارسچە لۇغەت ياكى فارسچە ئۆگەنگەنلەردىن سوراپ باققايسىز،كەمىنە ئوغۇزتىگىن ئاساسسىز سۆزلىمەيدىغان مەسئۇلىيەتچان زىيالىيلارنىڭ بىرىسىدۇر،چۈنكى مەن ئانا تىلىمنى سۆيىمەن،ئۇنى قوغداشنى بىر ئۆمۈر ئۆزۈمنىڭ بۇرچى ،فەرزى ۋە قەرزى دېگۈچى ئۇيغۇر فەرزەنتىمەن،شۇڭا ۋاقتىڭىز چىقسا ‹‹ئۇيغۇرلار ئۇنتۇلغان ۋە ئىشلەتمەيۋاتقان ئۇيغۇرچە سۆزلەر ››دېگەن 19 بۆلۈملىك ئەسەر(ھازىر ئۇيغۇر تورلارىدىن باغداش ۋە كەڭسايدىلا 4 بۆلۈم ئېلان قىلىندى،قالغان بۆلۈملىرى يەنە داۋاملىق بۇ 2 سەھىپەگە يوللىنىلىدۇ)جىددىي ئىشلەنمەكتە،كۆرۈپ بېقىشىڭىزنى تەۋسىيە قىلىمەن.

ئاللاھ ياراتتى نېچۈك ئىنساننى، بىل ئىنسان،
ئاشۇ ئىنساننى قىلسۇن تەپەككۈر دەپ ئىنسان.
ئويلان،كۆر،قىل ئىجاد-كەشپىيات بۇ دۇنيادا،
تېخى بار نى-نى ئىشلار،كۆرەرمىز ھەر زامان.
-------ئوغۇزتىگىن شېىئر-قوشاقلارىدىن بىر كۇپلېت ئارىيە

سىزنىڭ  يازغان ھەر بىر يازغان ماقالىڭىزنى ۈە ئىنكاسىڭىزنى ئۇقۇپ چىقىمەن بىزنىڭ ئەسلىمىزنى ئۇنتۇپ  قالماسلىقىمىز ئۇچۇن تىرىشىۈاتقانلىقىڭىزغاكوپ تەشەككۇر ئاللاھ ئەجرىڭىزنى بەرسۇن

بىزدىكى پۇل(پارسچە)، تۈركىيە تۈركلىرىدىكى پارا ئاتالغۇسى يات تىلدىن ئۆزلەشتۈرۈلگەنمىكىن دەپتىمەن.
ئۇيغۇر تىلىدا  قاراقچى(قار+ئاقچا)دىن تەركىپ تاپقان سۆز بار، ئەسلى پۇل سۆزنىك ئۇيغۇرچىسىنى ئاقچا مىكىن دەپ ئويلىغان.

مەن تېخى ئەرەبلەرنىڭ ئەتىگەندە يەيغان بىر تامقى بولدىغان ‹قۇل› دەپ ،بەك تەمسىز ،شۇ نەرسنى ئويلاپ كېتىپتمەن تېخى  .....       

ئاپىرىن !! ئۇيغۇرچە گەپتىن بىرنى بىلۋالدىم ، قارغاندا  بىز ئۇيغۇر تىلى ئۈگەنمىسەك بولماپتۇ ، ( بولمىسامەنغۇ ئۇيغۇر تىلدا 90دىن تۆۋەن نۇمۇر ئالمايتىم مەكتەپتە)

سالام سىزنەڭ تىمىڭزىنى يەنە كۆرەلگىنىمدىن خۇداغا ۆكپتىن ۆكپ شۇكرى  

قىرندىىشم : :ئىسسىق سەي  ئۇيغۇرچىسى نىمو؟  سەي دىگەن سۆز خەنچىدىن كەلگەنمىكىن دەيمەن....

ئۇيغۇر تىلى گىرامماتىكىسىدىن بىرنى تۈزۈپ بەرگەن بولسىڭىز بوپتىكەن مەكتەپلەر ئۈچۈن......2--3 يىل بۇرۇن باشقا مىللەت ئۆز تىلىڭنى تولۇق بىلەمسەن دىسە مەغرۇر ھالدا 99% بىلىمەن دەيىتتىم.. لىكىن 2 يىل بولدى يەنە شۇنداق سورىسا خىجىل بولىدىغان بوپ قالدىم...ھىلىقى چەتئەللىك ئابدۇرىھىم ئۆتكۇرنىڭ گىپىنى ئاڭلاپ

قىرىندىىشم : كوي   ئاندىن يۇەن   بىزنىڭ ئەمەسقۇ دەيمەن   ئۇيغۇرچىسى قانداق.....سوم   ما    !




بولسا مۇشۇ بەتتە سز بىر تىما يوللاڭ:  بىز بايقىغان باشقا تىللاردىكى سۆزلەرنى شۇ يەرگە قالدۇرۇپ قويايلى...شۇنداق قىلىپ سىز تىما شەكىلدە ئەڭ بىشىغا يۆتكەپ قويۇڭ............بىلىۋالايلى... شۇ تىما كۇندو بىكەتنىڭ ئەڭ بىشىدا تۇرسۇن.... قاندىغا