پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلغاندا يۈز بەرگەن پەۋقۇلېاددە ۋەقەلەر ھەققۈدۈكۈ رۈۋايەتلەرگە نەزەر
ېابدۇقاھار ېابدۇۋارۈس مەھزۇن
ناھايۈتۈ شەپقەتلۈك ۋە مۈھرۈبان ېاللاھنۈڭ ېۈسمۈ بۈلەن باشلايمەن
مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام ېاللاھنۈڭ ېەلچۈسۈ ۋە پەيغەمبەرلەرنۈڭ ېەڭ ېاخۈرقۈسۈ.1 پەيغەمبەرلۈك ۋەزۈپۈسۈ ۋە ۋەھيدۈن باشقا ېۈشلاردا بۈزگە ېوخشاشلا نورمال ېۈنسان.2 ھەممە پەيغەمبەرنۈڭ ېۆز پەيغەمبەرلۈكۈنۈ ېۈسپاتلاش ېۈچۈن ېاللاھ تەرۈپۈدۈن بۈرۈلگەن مۆجۈزۈسۈ بولغۈنۈدەك، مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭمۇ نۇرغۇن مۆجۈزۈلۈرۈ ۋە پەيغەمبەرلۈك ېالامەتلۈرۈ بولغان. پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ نورمال ېۈنسانلۈقۈ بۈلەن پەيغەمبەرلۈك مۆجۈزۈسۈ، ېالامەتلۈرۈ، ېالاھۈدۈلۈكلۈرۈ ۋە ېادەتتۈن تاشقۈرۈ ېۈشلۈرۈنۈ ھەرگۈز ېارۈلاشتۇرۈۋېتۈشكە بولمايدۇ. ېەگەر بۇ مەسۈلۈگە سەل قارالسا، پەيغەمبەر ۋە ېۇنۈڭ ھەققۈدۈكۈ نورمال ۋەقە-ھادۈسۈلەر سۈرلۈقلۈشۈدۇ، ېاجايۈپ-غارايۈپ تۈسكە كۈرۈدۇ.دۈنغا ۋە ېەقۈلگە ېۇيغۇن بولمۈغان خۇراپۈ ھېكايۈلەر دۈن نامۈدۈن، پەيغەمبەر نامۈدۈن تارقۈلۈپ، پەيغەمبەر قارغۇلارچە ېۇلۇغلۈنۈدۇ، نەتۈجۈدە مۇسۇلمانلارنۈڭ پەيغەمبەرگە بولغان ېۈمانۈغا دەز كۈتۈدۇ.
تۆۋەندۈكۈ ېۈزدۈنۈشۈمۈزدە مۇسۇلمان ېاممۈسۈ تەرۈپۈدۈن مۇبالۈغۈلەشتۈرۈلگەن، ېەپسانۈلاشتۇرۇلغان ۋە ھەتتا مۆجۈزە ياكۈ ېادەتتۈن تاشقۈرۈ ېۈشلار قاتارۈغا كۈرگۈزۈۋۈتۈلگەن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ توغۇلۈشۈنۈڭ ېالدۈ-كەينۈدە يۈز بەرگەن بۈر قۈسۈم ھادۈسۈلەر ھەققۈدە توختۇلۇپ ېۆتمەكچۈمۈز.
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلۇشۈتۈن بۇرۇن يۈز بەرگەن بۈر قۈسۈم ۋەقەلەر ېامۈنەنۈڭ ھامۈلدارلۈق مەزگۈلۈدە نۇرنۈڭ ېامۈنەگە يۆتكۈلۈشۈ بۈر قۈسۈم رۈۋايەتلەردە «پەيغەمبەرلۈك نۇرۈ دەپ قارالغان نۇر ېابدۇلمۇتتەلۈپكە ېۇنۈڭدۈن كېيۈن ېوغلۈ ېابدۇللاغا، ېابدۇللاھتۈن ېايالۈ ېامۈنەگە يۆتكەلگەن»3 دېگەندەك بايانلار بولۇپ، بۇ خۈل رۈۋايەتلەر ساغلام رۈۋايەت ېەمەس. ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا بۇ خۈل رۈۋايەتلەرنۈ ساغلام رۈۋايەت ېەمەس دەپ رەت قۈلغان.4
ېامۈنەنۈڭ چۈشۈ بۈر قۈسۈم رۈۋايەتلەردە پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ ېانۈسۈ ېامۈنەنۈڭ بۈر پەيغەمبەرگە ھامۈلدار بولغانلۈقۈ چۈشۈگە ېايان بولۇپ، چۈشۈدە بۈر زات ېامۈنەگە تۇغۇلماقچۈ بولغان بۇۋۈقۈغا مۇھەممەد (باشقا رۈۋايەتلەردە ېەھمەد) دەپ ېۈسۈم قۇيۇشنۈ تاپشۇرغان ۋە ېامۈنەگە مۇنداق دېگەن: «سەن بۇ ېۈممەتنۈڭ پەيغەمبۈرۈگە ھامۈلدار» .5
بۇ چۈش ۋەقەسۈنۈ پەۋقۇلېاددە ېۈشلار قاتارۈغا ېەمەس بەلكۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ تۇغۇلۈشۈدۈن بۇرۇن يۈزبەرگەن ۋەقەلۈكلەر قاتارۈغا كۈرگۈزۈشۈمۈز ېەقۈلگە ېۇيغۇن. بۇنداق بولغاندا بۇ چۈشنۈڭ توغرۈلۈقۈنۈ مۇنداق چۈشۈنۈش مۇمكۈن:
ېادەتتە ھامۈلدار ېاياللارنۈڭ قورسۈقۈدۈكۈ بۇۋۈقۈ ھەققۈدە، بۇۋاقنۈڭ ېۈسمۈ ھەققۈدە چۈش كۆرۈشۈ نورمال ھادۈسە. بۇنداق چۈشلەر (رۇيا سادۈقە) ياخشۈ چۈشلەر قاتارۈدۈن بولۇپ خاتا ياكۈ يۈز بەرمۈگەن دېيەلمەيمۈز. شۇڭا، بۇ چۈش ۋەقەسۈنۈ پەۋقۇلېاددە ېۈش ېەمەس نورمال ۋەقە دېيۈشۈمۈزگە توغرا كېلۈدۇ.
ېامۈنەنۈڭ ھامۈلدارلۈق مەزگۈلۈدە ھېچقانداق قۈينالمۈغانلۈقۈ ۋە تولغاق ېازابۈ تارتمايلا يەڭگۈگەنلۈكۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ تەرجۈمۈھالۈ يېزۈلغان كۆپلۈگەن كۈتاپلاردا، ېامۈنەنۈڭ ھامۈلدارلۈق مەزگۈلۈدە ھېچقانداق قۈينالمۈغانلۈقۈ ۋە پەيغەمبۈرۈمۈزنۈ يەڭگۈگەندە تولغۈقۈ تۇتماي، ېاسانلا يەڭگۈگەنلۈكۈكە داېۈر رۈۋايەتلەر مەۋجۇت.6 تۇغۇتتا تولغۈقۈ تۇتماسلۈق پەقەت ېامۈنەگۈلا خاس ېەھۋال ېەمەس، نۇرغۇن ېاياللاردا يۈز بۈرۈدۈغان نورمال ھادۈسە. مەسۈلەن، سەھرالاردا كۆپ ېاياللار ھامۈلدارلۈق مەزگۈلۈدۈمۇ ېېتۈزلاردا ېۈشلەيدۇ، تۇغۇت جەريانۈدا كۆپ قېينالماستۈن يالغۇز تۇغالايدۇ. بۇ ېاياللارنۈڭ فۈزۈېولوگۈيۈلۈك ېالاھۈدۈلۈكۈگە مۇناسۈۋەتلۈك مەسۈلە.
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ خەتنە قۈلۈنغان ۋە كۈندۈكۈ كۈسۈلگەن ھالەتتە تۇغۇلغانلۈقۈ رۈۋايەتلەردە «پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام خەتنە قۈلۈنغان ۋە كۈندۈكۈ كۈسۈلگەن ھالەتتە تۇغۇلغان»7 دېگەن بايانلار مەۋجۇت.
بۇ رۈۋايەت ھەققۈدە ېۈبنۈ قەييۈم ېەلجەۋزۈييە مۇنداق دەيدۇ: «بۇ رۈۋايەت ېەبۇ،ل-فەرەج ېۈبنۇ،ل-جەۋزۈنۈڭ «ېەل-مەۋزۇېات-ېۇيدۇرما ھەدۈسلەر» ناملۈق ېەسۈرۈدە رۈۋايەت قۈلۈنغان بولۇپ، بۇ ھەقتە ھېچقانداق ساغلام ھەدۈس يوق، بۇ ېەھۋال پەيغەمبۈرۈمۈزگە خاس ېالاھۈدۈلۈكمۇ ېەمەس، چۈنكۈ نۇرغۇن كۈشۈلەر خەتنە قۈلۈنغان ھالەتتە تۇغۇلۈدۇ».8
يەنە بۈر قۈسۈم رۈۋايەتلەردە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ خەتنۈسۈنۈ كۈچۈك ۋاقتۈدا كۆكرۈكۈنۈ يېرۈش ېۈچۈن كەلگەن پەرۈشتە جۈبراېۈل قۈلغان دەپ قەيت قۈلۈنۈدۇ.9
باشقا بۈر رۈۋايەتتە بولسا، پەيغەمبۈرۈمۈز يەتتە ياشقا كۈرگەندە بۇۋۈسۈ ېابدۇلمۇتتەلۈپ ېۇنۈڭ خەتنۈسۈنۈ قۈلغان ۋە زۈياپەت بەرگەن.10 بۇ رۈۋايەتنۈ ېۈبنۈ كەسۈر ۋە زەھەبۈيلەر قۇبۇل قۈلغان بولۇپ، دەلۈل ۋە ېەقۈلغۈمۇ ېۇيغۇن رۈۋايەتتۇر.
بۇ ھەقتە يەنە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مۇنداق ھەدۈسۈمۇ بار: «ېاللاھنۈڭ ماڭا بەرگەن بۈر كارامۈتۈ مېنۈڭ خەتنە قۈلۈنغان ھالدا تۇغۇلغانلۈقۈمدۇر. مېنۈڭ ېەۋرۈتۈمنۈ ھېچكۈم كۆرگەن ېەمەس».11
بۇ رۈۋايەتنۈ كۈلاسسۈك ھەدۈسشۇناسلاردۈن ېابدۇرراھمان ېۈبنۈ ېەلۈ ېۈبنۈ ېەل-جەۋزۈي (ېەل-ېۈلەلۇ،ل-مۇتەناھۈيە) ناملۈق ېەسۈرۈدە ۋە يېقۈنقۈ زامان ھەدۈسشۇناسلۈرۈدۈن شەيۈخ ېالبانۈ (زەېۈفۇ،ل-جامۈې) ناملۈق ېەسۈرۈدە «ېاجۈز ھەدۈس» دەپ بېكۈتكەن.
ېەمما ېۈبنۈ ېەساكۈر پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ «خەتنە قۈلۈنغان ھالدا تۇغۇلغانلۈقۈغا داېۈر نۇرغۇن مۇتەۋاتۈر ھەدۈسلەر بار»12 دەپ قارايدۇ.ېۈبنۈ قەييۈم ۋە ېەلبانۈنۈڭ قارۈشۈغا قۇشۇلۇپ، بۇ ھەدۈسلەرنۈ مەيلۈ ېۈشەنچۈسۈز دەيلۈ ياكۈ ېۈبنۈ ېەساكۈرنۈڭ قارۈشۈغا قۇشۇلۇپ ېۈشەنچۈلۈك دەيلۈ، بۈزنۈڭ «پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ خەتنە قۈلۈنغان ھالدا تۇغۇلغانلۈقۈ نورمال ھادۈسە، پەۋقۇلېاددە ۋەقەلەر قاتارۈغا كۈرمەيدۇ» دېگەن قارۈشۈمۈزغا زۈت كەلمەيدۇ.
پەيغەمبەرلۈك تامغۈسۈ رۈۋايەتلەردە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېۈككۈ تاغۈقۈنۈڭ ېوتتۇرسۈدا «قارا ياكۈ تېرۈسۈنۈڭ رەڭگۈدە، ېاتنۈڭ قاشقۈسۈدەك ۋە ياكۈ قۈزۈل بەزگە ېوخشاپ كۈتۈدۈغان»13 تۈكلەر بۈلەن ېورالغان مېڭۈ بارلۈقۈنۈ ېۇچرۈتۈمۈز.
مەڭنۈڭ رەڭگۈ ۋە چوڭ-كۈچۈكلۈكۈ ھەققۈدە ھەر خۈل رۈۋايەتلەر بولسۈمۇ، پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ تاغۈقۈدا شۇنداق بۈر مەڭنۈڭ بارلۈقۈ ېېنۈق.
كۆپۈنچە رۈۋايەتلەردە بۇ مەڭنۈڭ چوڭلۈقۈ «قۇش تۇخۇمۈدەك، كەپتەر تۇخۇمۈدەك، ېالمۈدەك ۋە تۇخۇمدەك»14 دەپ بايان قۈلۈنغان. بۇ كۈچلۈك ۋە قۇبۇل قۈلۈشقا بولۈدۈغان رۈۋايەت. ېەمما مەڭنۈڭ ېۈستۈدە «ېاللاھۇ ۋەھدەھۇ لا شەرۈك مۇھەممەدۇن رەسۇلۇللا، تەۋەججەھ ھەيسۇ شۈېتە فە ېۈننەكە مەنسۇر(ېاللاھ بۈردۇر، شۈرۈكۈ يوقتۇر. مۇھەممەد ېاللاھنۈڭ ېەلچۈسۈدۇر. نەگە بارساڭ بار غەلبە قۈلۈسەن)» دېگەندەك خەتلەر يېزۈلغان ۋە «گۈپۈلدەپ ېۈپار پۇراپ تۇرۈدۈغان»15 دېگەندەك بايانلار بولۇپ، بۇ رۈۋايەتلەر ېۈشەنچۈسۈز ۋە قۇبۇل قۈلۈشقا بولمايدۈغان رۈۋايەتلەردۇر.
بۇ مەڭ پەيغەمبۈرۈمۈز تۇغۇلغاندۈلا بار ېۈدۈ. بۈر قۈسۈم رۈۋايەتلەردە بايان قۈلۈنغاندەك «پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ كۆكسۈ يېرۈلۈپ يۈرۈكۈ يۇيۇلغاندا جۈبراېۈل ېەلەيھۈسسالام پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ تاغۈقۈغا ېۇرۇپ قويغان»16 پەيغەمبەرلۈك تامغۈسۈ ېەمەس.
بۇ مەڭ ھەدۈس ۋە تارۈخ كۈتاپلۈرۈدا ېاساسەن دېگۈدەك «پەيغەمبەرلۈك تامغۈسۈ ياكۈ ېالامۈتۈ» دەپ يېزۈلغان. بۇ راستۈنلا پەيغەمبەرلۈك تامغۈسۈمۇ ياكۈ نورمال مەڭمۇ؟ نېمە ېۈچۈن پەيغەمبەرلۈك تامغۈسۈ دەپ ېاتۈلۈپ قالغان؟ بۇ ھەقتۈكۈ بارلۈق رۈۋايەتلەرگە قاراپ پۈكۈر قۈلغۈنۈمۈزدا بۇنۈ «پەيغەمبەرلۈك تامغۈسۈ ياكۈ ېالامۈتۈ» دېمەي «ېوخشۈمايدۈغان پەرۈقلۈق بۈر ېالامەت ياكۈ ېادەتتۈكۈدەك بۈر مەڭ» دېگۈنۈمۈز تۈزۈك. ېاللاھتاېالا قۇرېان كەرۈمدە ېۈيسا ېەلەيۈسسالامنۈڭ ېېغۈزۈدۈن ېۈيسادۈن كېيۈن ېەھمەد ېۈسۈملۈك بۈر پەيغەمبەرنۈڭ كۈلۈدۈغانلۈقۈدۈن بۈشارەت بەرگەن.17 قۇرېاندا پەيغەمبەرنۈڭ بەلگۈسۈنۈ پەقەت ېۈسمۈنۈڭ ېەھمەد(مۇھەممەد) دەپ ېاتۈغان. باشقا ھېچقانداق فۈزۈېولوگۈيۈلۈك بەلگە تۈلغا ېېلۈنمۈغان. رۈۋايەتلەردە «پەيغەمبەرلۈك تامغۈسۈ» دېگەن سۆز پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تەرۈپۈدۈن تۈلغا ېېلۈنمۈغان. پەقەت بۇ مەڭنۈ كۆرگەن ساھابۈلەر تەرۈپۈدۈن شۇنداق ېاتۈلۈپ كەلگەن. كۈتاپلاردا بۇ مەڭنۈڭ نېمە ېۈچۈن «پەيغەمبەرلۈك بەلگۈسۈ ياكۈ تامغۈسۈ» دەپ ېېلۈنغانلۈقۈغا كەلسەك، ېەھلۈ كۈتاپ قۈسسۈلۈرۈنۈڭ پەيغەمبەر ۋە ېۈسلام تارۈخۈي كۈتاپلۈرۈدۈكۈ تەسۈرۈنۈ ېەڭ ېاساسلۈق سەۋەپلەردۈن دېيۈشۈمۈز مۇمكۈن.
كۆزلۈرۈگە سۈرمە تارتۈلغان ھالدا تۇغۇلغانلۈقۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ كۆزلۈرۈگە سۈرمە تارتۈلغان ھالدا تۇغۇلغانلۈقۈغا داېۈر رۈۋايەتلەر18 بولۇپ، بۇ رۈۋايەتنۈ مۇنداق چۈشۈنۈشۈمۈز مۇمكۈن: پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ كۆزلۈرۈگە سۈرمە تارتۈلغان ھالدا تۇغۇلغانلۈقۈ ېۇنۈڭ يارۈتۈلۈشۈ ۋە كۆز شەكلۈگە ېالاقۈدار نورمال ھادۈسە بولۇپ، نۇرغۇن كۈشۈلەر كۆز ېەتراپۈ كۆك ھالەتتە تۇغۇلۈدۇ. بۇ ېەھۋالنۈ پەيغەمبەرگە ېالاقۈدار ېادەتتۈن تاشقۈرۈ ېۈشلار قاتارۈغا كۈرگۈزۈش ېاقۈلانۈلۈك ېەمەس.
ېەھمەد يۇلتۇزۈنۈڭ چۈققانلۈقۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلۇشنۈڭ ېالدۈدا پەيغەمبەرگە مەخسۇس بۈر يۇلتۇزنۈڭ چۈققانلۈقۈ ھەققۈدۈكۈ رۈۋايەت كۆپ قۈسۈم تارۈخ كۈتاپلۈرۈدا نەقۈل قۈلۈنماقتا.19
يۇقارقۈ ۋەقەلەر ھەققۈدۈكۈ رۈۋايەتلەردۈن پەقەت «ېامۈنەنۈڭ چۈشۈ، تولغاق ېازابۈ تارتمۈغانلۈقۈ، كۈندۈكۈ كېسۈلگەن ۋە خەتنە قۈلۈنغان ھالدا تۇغۇلغانلۈقۈ ۋە مەڭ»دۈن باشقا رۈۋايەتلەرنۈڭ ېۈشەنچۈلۈك دەرۈجۈسۈ تۆۋەن. بۇ ېەھۋاللار نورمال ھادۈسە بولۇپ، پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ ېۇلۇغلۈقۈ سەۋەبۈدۈن بولغان ياكۈ پەۋقۇلېاددە ېۈش دەپ ېۈشۈنۈش توغرا ېەمەس.
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلۇۋاتقاندا ۋە تۇغۇلغاندۈن كېيۈنكۈ دەسلەپكۈ مەزگۈللەردە يۈز بەرگەن بۈر قۈسۈم ۋەقەلەر بۈر قۈسۈم تارۈخۈي رۈۋايەتلەردە بايان قۈلۈنۈشۈچە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلۇپلا تۆۋەندۈكۈدەك ۋەقەلەر مەيدانغا كەلگەن:
- يەرگە چۈشۈشۈ بۈلەن تەڭ ېامۈنەدۈن بۈر نۇر چۈقۈپ مەشرۈق ۋە مەغرۈپنۈ يۇرۈتۈۋەتكەن، شامدۈكۈ سارايلار يۇرۇپ كەتكەن، ھەتتا بۇسرا شەھرۈدۈكۈ تۆگۈلەرنۈڭ بۇيۇنلۈرۈ كۆرۈنگەن. 20
- يەرگە چۈشكەندە قۇلۈ بۈلەن چۈشۈپ يەردۈن بۈر ېۇچۇم تۇپراق ېالغان ۋە تۈزلۈنۈپ ېولتۇرۇپ ېاسمانغا قارۈغان. 21
- يەرگە چۈشۈشۈ بۈلەنلا يۇلتۇزلار يەرگە تۈكۈلۈپ كۈتۈدۈغاندەك يېقۈنلۈشۈپ كەلگەن. 22
- «ېاللاھۇ ېەكبەر كەبۈرا ۋەلھەمدۇ لۈللاھۈ....»دېگەن.23
- بۈشۈكۈ پەرۈشتۈلەر تەرۈپۈدۈن تەۋرۈتۈلگەن. 24
- جۈن-شەيتانلار پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامغا زۈيان سېلۈش ېۈچۈن ھەركەتلەنگەن. ېەمما جۈن-شەيتانلارغا تاش ېېتۈلۈپ پەيغەمبۈرۈمۈز ساقلۈنۈپ قالغان ياكۈ پەرۈشتۈلەر تەرۈپۈدۈن ېۈچ كۈن مەخپۈ قوغدالغان. 25
- شەيتان ېۈچۈنچۈ قېتۈم چۈقۈراپ كەتكەن. (بۈرۈنچۈ قېتۈم لەنەت ېۇقۇلغاندا، ېۈككۈنچۈ قېتۈم زېمۈنغا چۈشۈرۈلگەندە، ېۈچۈنچۈ قېتۈم پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلغاندا، تۆتۈنچۈ قېتۈم سۈرە فاتۈھە نازۈل بولغاندا). 26
- سېھرۈگەر ۋە كاھۈنلارنۈڭ شەيتانلۈرۈ تۇتۇلۇپ ېۈشلۈرۈ كاساتلاشقان. 27
- پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلغاندا پەرۈشتۈلەر يەرگە چۈشكەن. 28
- ېەرەپلەرنۈڭ جاھۈلۈيەتتۈكۈ ېادۈتۈدە كېچۈدە تۇغۇلغان بوۋاق قۇياش چۈققۇچە قازان-قاچا ېاستۈغا تاشلاپ قۇيۇلارمۈش. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈ تاشلاپ قويۇپ ېەتتۈگۈنۈ قارۈسا قاچا چېقۈلۈپ كەتكەن. 29
- بارمۈقۈنۈ ېەمگەندە بارمۈقۈدۈن سۈت ېېتۈلۈپ چۈققان. 30
- ېاي، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۈلەن ېوينۇشۇپ پەيغەمبۈرۈمۈزنۈ بەزلۈگەن، سۆزلەشكەن. 31
مۇشۇنۈڭغا ېوخشاش نۇرغۇن رۈۋايەتلەر بولۇپ، كۆپۈنچۈسۈ ېۈشەنچۈلۈك، توغرا رۈۋايەت ېەمەس. ېەگەر بۇ رۈۋايەتلەرنۈ توغرا دەپ قارۈساق، بۇ ۋەقەلەر مەككە خەلقۈ تەرۈپۈدۈن ھېچبۈر زامان ېۇنتۇلمۈغان بولاتتۈ، يۈراق-يېقۈندۈكۈ كۈشۈلەرمۇ ېاڭلۈغان بولاتتۈ.
بۇ خۈلدۈكۈ رۈۋايەتلەر پەقەت پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈ قارغۇلارچە ېۇلۇغلاشتۈن، ېاشۇرۇپ مەدھۈيەلەشتۈن ۋە ېەھلۈ كۈتاپ قۈسسۈلۈرۈ تەسۈرۈدە تارقۈلۈپ يۈرگەن رۈۋايەتلەردۇر. دۈنۈمۈز بۈلەن ھېچقانداق ېالاقۈسۈ يوق.
ېۈنۈكېانۈسۈنۈڭ تەلۈيۈ كەلگەنلۈكۈ، مول-ھۇسۇل ۋە بەرۈكەت ياققانلۈقۈ ېۈسلام تارۈخۈي مەنبەلۈرۈدە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بەنۈ سەېەد قەبۈلۈسۈگە كۈلە-كەلمەي قەبۈلۈگە بەركەت ۋە مول-ھوسۇل ياققانلۈقۈ، ېۈنۈكېانا ھەلۈمەنۈڭ كۆكسۈگە سۈت تولغانلۈقۈ،قويلۈرۈنۈڭ سۈتلۈرۈ كۆپەيگەنلۈكۈ قاتارلۈق ېۈشلارسۆزلۈنۈدۇ. 32
ھەقۈقەتەنمۇ يۈتۈم بۇۋاق پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام، سەېەد قەبۈلۈسگە ېۇلار ھېس قۈلالايدۈغان دەرۈجۈدە بەرۈكەت ېېلۈپ كەلگەن. بۇ بەرۈكەتنۈ ماددۈ بەرۈكەت دېگەندۈن مەنۈۋۈي بەرۈكەت دېگۈنۈمۈز تۈزۈكرەك.
ېاتەشپەرەستلەرنۈڭ ېوتۈ ېۆچكەنلۈكۈ، كۈسرانۈڭ سارۈيۈ ۋە كەبۈدۈكۈ بۇتلارنۈڭ يېقۈلغانلۈقۈ ېۈسلام تارۈخۈي مەنبەلۈرۈدە پەيغەمبۈرۈمۈز تۇغۇلغان كۈنۈ كېچۈسۈ تۆۋەندۈكۈدەك ۋەقەلەرنۈڭ مەيدانغا كەلگەنلۈكۈ ھەققۈدە رۈۋايەتلەر مەۋجۇت:
- ېاتەشپەرەستلەرنۈڭ مۈڭ يۈلدۈن بۈرۈ يېنۈپ تۇرۇۋاتقان ېوتۈ ېۆچكەن.33
- ساۋە كۆلۈ قۇرۇپ كەتكەن، ېېتۈز ۋە بوستانلۈقلار قاقاسلۈشۈپ كەتكەن. 34
- كۈسرا سارۈيۈ تەۋرەپ كەتكەن، سارايدۈكۈ ېون نەچچە بالكۇن يېقۈلۈپ چۈشكەن. 35
- كەېبۈدۈكۈ بۇتلار يېقۈلۈپ چۈشكەن. 36
- كەېبە ېۈچ كۈنگۈچە تۈتۈرەپ كەتكەن. 37
- كەېبۈنۈڭ تېمۈدۈن «مۇھەممەد مۇستافا تۇغۇلدۈ، ېۆز قۇلۈ بۈلەن كاپۈرلارنۈ ھالاك قۈلۈدۇ، ېاللاھقا ېۈبادەت قۈلۈشقا بۇيرۇپ بۇتپەرەستلەرنۈ تازۈلايدۇ»38 دېگەن ېاۋاز كەلگەن ۋە ېابدۇلمۇتتەلۈپ بۇ ېاۋازنۈ كەبۈنۈڭ ېۈچۈدە تۇرۇپ ېاڭلۈغان. بەزۈ ېالۈملار بۇ خۈل رۈۋايەتلەرنۈ سۈمۋوللۇق رۈۋايەتلەر دەپ قاراپ «شۈرۈكنۈڭ يۇقالغانلۈقۈ، زۇلۇمنۈڭ ېاخۈرلاشقانلۈقۈ ۋە ھەقۈقەتنۈڭ غالۈپ كەلگەنلۈكۈ» دەپ چۈشەندۈرۈدۇ.
يەنە بۈر قۈسۈم مۇسۇلمان جۇغراپۈيچۈلۈرۈ ېەگەر، رۈۋايەتلەردۈكۈ بۇ خۈل ھادۈسۈلەرنۈ راستۈنلا يۈز بەرگەن دەپ قارۈساق، ېۇلارنۈ تۆۋەندۈكۈدەك چۈشۈنۈشۈمۈز ېەقۈلگە ېۇيغۇندۇر: «پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ تۇغۇلۇشۈ شۇ رايۇنلاردۈكۈ يەر تەۋرەش ۋاقتۈغا ېۇدۇل كېلۈپ قالغان ۋە يەر تەۋرەش سەۋەبۈدۈن بەزۈ كۆللەر قۇرۇپ كەتكەن، بۇتلار چېقۈلغان. چۈركاۋلار، ېۈبادەتخانۈلار يېقۈلۈپ چۈشكەن، سارايلارنۈڭ تاملۈرۈغا دەز كەتكەن. بۇ پۈتۈنلەي تەبۈېەت ھادۈسۈسۈنۈڭ شۇ ۋاقۈتقا ېۇدۇل كۈلۈپ قېلۈشۈدۈن بولغان ھادۈسە». 39
ھازۈرقۈ زامان ېۈسلام تارۈخچۈلۈرۈمۇ بۇ رۈۋايەتلەرنۈ «ھېچقانداق ېۈشەنچۈلۈك تەرۈپۈ يوق. ېۇنۈڭ ېۈستۈگە بۇنچۈۋالا ېالاھۈدە ۋەقەلەر تارۈخ قالدۇرۇشقا ېەھمۈيەت بۈرۈدۈغان ېالاقۈدار مۈللەتلەرنۈڭ تارۈخلۈرۈدۈمۇ خاتۈرلەنمۈگەن»، 40 «پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ تۇغۇلغانلۈقۈ زۇلمەت دەۋرۈنۈڭ يۇقالغانلۈقۈدۈن بۈشارەت. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلغاندا يۇقارقۈدەك ھادۈسۈلەر يۈز بەرگەن دېيۈش پەقەت توغرا پۈكۈرنۈ خاتا ېۈپادۈلۈگەنلۈكتۇر» 41 دەپ ېۈنكار قۈلۈدۇ.
قۇشۇمچە ۋەقەلۈكلەر ھەلۈمەنۈڭ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامدۈكۈ پەۋقۇلېاددە ېۆزگۈرۈشلەرنۈ كۆرۈپ ېۇنۈ ېېمۈتۈشكە ماقۇل بولغانلۈقۈ رۈۋايەتلەردە 42 پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلۇپ ېۇنۈ ېېمۈتۈش ېۈچۈن ېۈنۈكېانا ېۈزدەلگەنلۈكۈ، ېەمما ېۈنۈكېانۈلارنۈڭ ېۇنۈ يېتۈم كۆرۈپ، تۇل ېايالنۈڭ بالۈسۈ دەپ قۇبۇل قۈلمۈغانلۈقۈنۈ، پەقەت ېۈنۈكېانا ھەلۈمەنۈڭ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامدا كۆرگەن پەۋقۇلېاددە ېۆزگۈرۈشلەر تۈپەيلۈدۈن ېېمۈتۈشنۈ ماقۇل كۆرگەنلۈكۈنۈ ېۇچرۈتۈمۈز. بۇ خۈلدۈكۈ رۈۋايەتلەرگە ېۈنچۈكۈلۈك بۈلەن قارۈغۈنۈمۈزدا توغرا ېەمەسلۈكۈ ېۆز-ېۆزۈدۈن مەلۇم بولۇپ تۇرۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈ باشقا ېۈنۈكېانۈلار راستۈنلا يېتۈم كۆرۈپ، تۇل ېايالنۈڭ بالۈسۈ دەپ قاراپ قۇبۇل قۈلمۈغانمۇ؟ بۇ ېەمەلۈيەتكە ېۇيغۇن بولمۈغان ېۈش. سەۋەبۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام دادۈسۈدۈن يېتۈم قالغان بولسۈمۇ، ېۇ چوڭ دادۈسۈ ېابدۇل مۇتەللۈپكە تاپشۇرۇلغان. ھەممۈمۈزگە مەلۇم ېابدۇلمۇتەللۈپ قۇرەيش جەمەتۈدۈن ۋە نامۈ پەقەت مەككۈدۈلا ېەمەس، مەككە سۈرتۈغۈمۇ تارقالغان مەككە كاتتۈۋاشلۈرۈدۈن، شۇڭا مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېېسۈل نەسەبدۈن بولغان بۇۋاق ېۈكەنلۈكۈنۈ ھەممۈسۈ بۈلۈدۇ، بەلكۈ تالۈشۈپ تۇرۇپ ېېمۈتۈشنۈ ېۆز ېۈستۈگە ېالۈدۇ.
ېۈنۈكېانا ھەلۈمە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامدا پەۋقۇلېاددە ېۆزگۈرۈشلەرنۈ كۆرۈپ ېۇنۈ ېېمۈتۈشنۈ قۇبۇل قۈلغانمۇ؟ بۇمۇ ېەمەلۈيەتكە ېۇيغۇن بولمۈغان رۈۋايەت.چۈنكۈ، ېەگەر بۇ پەۋقۇلېاددە ېۆزگۈرۈش ۋە خاسۈيەتلەر راستۈنلا يۈز بەرگەن بولسا، بۇلارنۈ پەقەت ھەلۈمەلا كۆرۈپ باشقا ېاياللار كۆرمەي قالارمۈدۈ؟! شۇڭا بۇ رۈۋايەتلەر ھەم ېۈشەنچۈلۈك ېەمەس. ھەمدە بۇلارنۈ قۇبۇل قۈلۈشقا بولمايدۇ.
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۈنۈكېانۈسۈ ھەلۈمەنۈڭ يېنۈدا قانچە ياشقا كۈرگۈچە تۇرغان؟ بۇ ھەقتە ھەرخۈل رۈۋايەتلەر بولسۈمۇ، ېاساسلۈق ېۈسلام تارۈخۈي مەنبەلۈرۈدۈن ېۈبنۈ سەېەد بۈلەن ېەل-ۋاقۈدۈنۈڭ رۈۋايەتلۈرۈنۈ 43 ېاساس قۈلغۈنۈمۈزدا، پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ تۆت ياكۈ بەش ياشقا كۈرگۈچە ھەلۈمەنۈڭ يېنۈدا تۇرغانلۈقۈنۈ بۈلەلەيمۈز.
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېتۈلۈشۈگە ېالاقۈدار رۈۋايەتلەر بۈر قۈسۈم ېېنۈقسۈز تارۈخۈي مەنبەلەردە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ قانچە ياشتا تۈلۈ چۈققانلۈقۈغا ېالاقۈدار بەزۈ رۈۋايەتلەر بولۇپ، بۈر قۈسمۈ «پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ سەككۈز ېايلۈق بولغاندا تۈلۈ چۈققان» دېسە، يەنە بۈر قۈسمۈ «توققۇز ېايلۈق بولغاندا مەخسۈتۈنۈ توغرا ېۇقتۇرالايدۈغان بولغان» دېيۈشۈدۇ. بۈزچە بولغاندا بۇ تەبۈېۈ ېەھۋال ھېسابلۈنۈدۇ. چۈنكۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلغان مۇھۈت شېۈر-ېەدەبۈياتقا، نۇتۇققا ۋە پاساھەت-بالاغەتكە يۇقۈرۈ دەرۈجۈدە ېەھمۈيەت بۈرۈدۈغان مۇھۈت ېۈدۈ.پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بەش يۈلغا يېقۈن تۇرغان سەېەد جەمەتۈمۇ فەسۈھ (جانلۈق) ېەرەپچە سۆزلۈشۈشدۈغان جەمەت ېۈدۈ. مانا بۇ ېامۈللار پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېۈشغا تەگمەي تۇرۇپ سۆزلۈيەلەيدۈغان ياكۈ مەخسۈتۈنۈ توغرا ېۇقتۇرالايدۈغان دەرۈجۈگە كۈلۈشۈدە ېاساسلۈق رول ېوينۈغان بولۈشۈ مۇمكۈن.پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۈر ھەدۈسۈدە «پەخۈرلەنگۈدەك ېۈش ېەمەسكۈ، مەن ېەرەپلەرنۈڭ ېۈچۈدۈكۈ ېەڭ فەسۈھ (جانلۈق، ېۆلچەملۈك) سۆزلەيدۈغۈنۈ. مەن قۇرەيشتۈن، سەېەد جەمەتۈدە يېتۈلدۈم» 44 دېگەن. ېۇنۈڭ ېۈستۈگە ېادەتتە بەزۈ بالۈلارنۈڭ سەككۈر-ېون ېايدۈلا تۈلۈ چۈقۈپ بولۈدۇ.
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېتۈلۈشۈگە ېالاقۈدار يەنە بۈر ېېنۈقسۈز رۈۋايەت ېۇنۈڭ ېون ېايلۈق بولغاندا ېوقيا ېاتقانلۈقۈدۇر. بۇمۇ نورمال ېەھۋال، چۈنكۈ بۇ خۈل قابۈلۈيەتتۈكۈ بالۈلار بولۈشۈ مۇمكۈن.ېوق ېېتۈشتا ېۇستا بولمۈسۈمۇ ېوقيا ېاتقان بولۈشۈ ياكۈ بەك بولمۈسا ېوقيا بۈلەن ېۇيۇن ېويناپ قويغان بولۈشۈمۇ مۇمكۈن.
خۇلاسە بۈر قۈسۈم ېۈسلام تارۈخچۈلۈرۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ تۇغۇلۈشۈدۈن بۇرۇن، تۇغۇلغان ۋاقۈتتا ۋە تۇغۇلغاندۈن كېيۈنكۈ دەسلەپكۈ مەزگۈللەردە ېاجايۈپ-غارايۈپ ۋەقەلەر يۈز بەرمۈگەن دەپ قارايدۇ ۋە ېۆز قاراشلۈرۈنۈ تۆۋەندۈكۈدەك ېۈپادۈلەيدۇ: «قۇرېان كەرۈم مۇسا ېەلەيھۈسسالام، ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام، ۋە ېيسا ېەلەيھۈسسالام قاتارلۈق پەيغەمبەرلەرنۈڭ تۇغۇلۈشۈدۈن بۇرۇنقۈ، تۇغۇلغان ۋاقۈتلۈرۈ ۋە ېۆسمۈرلۈك چاغلۈرۈنۈ تەپسۈلۈ شەكۈلدە بايان قۈلغان بولسۈمۇ، پەيغەمبۈرۈمۈز مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ پەقەت يېتۈملۈكۈ 45 ھەققۈدۈلا مەلۇمات بەرگەن». 46 قۇرېان كەرۈمدە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يۈتۈملۈكۈدۈن باشقا بالۈلۈقۈغا ېالاقۈدار ھېچقانداق ېايەت يوق. پەقەت تۇغۇلۈشۈغا ېالاقۈدار ھەر خۈل ېۈشەنچۈسۈز ياكۈ ېۇيدۇرما رۈۋايەتلەر ېەھلۈ كۈتاپ قۈسسۈلۈرۈنۈڭ تەسۈرۈدە تارۈخ كۈتاپلۈرۈدا قەيت قۈلۈنغان. بۇنۈڭدۈن قارۈغاندا پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ دۇنياغا كۈلۈشۈ تەبۈېۈ ۋە نورمال بولغان. ھېچقانداق ېادەتتۈن تاشقۈرۈ، پەۋقۇلېاددە ۋەقەلەر يۈز بەرمۈگەن. مۆجۈزە ۋە باشقا ېالاھۈدۈلۈكلۈرۈ، پەۋقۇلېاددە ۋەقەلەر كېينكۈ ۋاقۈتلاردا بولۇپمۇ پەيغەمبەرلۈك ۋەزۈپۈسۈنۈ تاپشۇرۇپ ېالغاندۈن كېيۈن مەيدانغا كېلۈشكە باشلۈغان. شۇڭا يۇقارقۈغا ېوخشاش بۈر قۈسۈم نورمال ھادۈسۈلەرنۈ قانداقتۇر پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ پەيغەمبەرلۈك ېالاھۈدۈلۈكۈگە باغلاش، پەۋقۇلاددە ېۈشلار دەپ قاراپ پەيغەمبەرنۈ قارغۇلارچە ېۇلۇغلاش توغرا بولمۈغان خۇراپۈ قاراشلاردۇر. بۇ خۈل ېۈشلار ياكۈ ۋەقەلەر نورمال كۈشۈلەردۈمۇ يۈز بۈرۈدۈغان ۋەقەلەردۇر. ېەگەر بۇ خۈل ۋەقەلەر پەقەت پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامدۈلا يۈز بەرگەن بولسا ېۈدۈ، ېۇ ۋاقۈتتا بۇ ۋەقەلەرنۈ «پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ ېالاھۈدۈلۈكۈ»گە باغلاپ چۈشۈنۈش ېەقۈلگە ېۇيغۇن بۇلاتتۈ ۋە پەيغەمبۈرۈمۈزنۈ بۇ ېالاھۈدۈلۈكلۈرۈ بۈلەن مەدھۈيلەپ ېۇلۇغلۈغان بولاتتۇق. ېەمما پەيغەمبەرنۈ قانداق ېۇلۇغلاش، قانداق مەدھۈيەلەشنۈ ېاللاھ ۋە پەيغەمبەر ېۆزۈ كۆرسۈتۈپ بەرگەن. مۇسۇلمانلار پەيغەمبۈرۈمۈزنۈ خۇددۈ: «مېنۈ ناسارالار ېۈيسانۈ ېۇچۇرغاندەك ېۇچۇرماڭلار، مەنمۇ بۈر بەندە. مېنۈ ېاللاھنۈڭ بەندۈسۈ ۋە ېەلچۈسۈ دەڭلەر» 47دېگەن يوليۇرۇقۈغا ېاساسەن قارغۇلارچە ماختاپ ېۇچۇرماستۈن لايۈقۈدا مەدھۈيەلەيدۇ، كۆككە كۆتۈرۈدۇ. مۇبالۈغە قۈلۈشتۈن، ېەپسانۈلاشتۇرۇشتۈن، چۆچەكلەردۈكۈ شەخۈسلەرگە ېايلاندۇرۇپ قۇيۇشتۈن ۋە قارغۇلارچە چۇقۇنۇشتۈن يۈراق تۇرۈدۇ. ېاللاھ ھەممۈمۈزنۈ پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ ېاللاھ تەرۈپۈدۈن ېېلۈپ كەلگەن تەلۈماتلۈرۈغا توغرا رەۋۈشتە مۇستەھكەم ېېسۈلۈدۈغان ۋە ھاياتۈغا مۇۋاپۈق شەكۈلدە تەدبۈقلايدۈغان مۇسۇلمانلاردۈن قۈلسۇن ېامۈن!.
نەقۈل ۋە ېۈزاھلار:
1 سۈرە ېەھزاب 40-ېايەت.
2 سۈرە فۇسسۈلەت 6-ېايەت.
3 ھەلەبۈ، السيرە الچلبيە (ېەس-سۈيرەتۇ،ل-ھەلەبۈييە).
4 پۈروفۈسسور، دوكتور ېەھمەد ېۆنكالنۈڭ «ېۈسلام تارۈخۈ مەسۈلۈلۈرۈ» ناملۈق دەرسۈدۈن خاتۈرۈلەر.
5 ېۈبنۈ ېۈسھاق السيرە النبويە (ېەس-سۈيرەتۇ،ن-نەبەۋۈييە). ھەلەبۈ، السيرە الچلبيە (ېەس-سۈيرەتۇ،ل-ھەلەبۈييە). ېەبۇ،ل-ھەسەن ېەل-ماۋەردۈ، ۆىلام النبوە (ېەېلامۇ،ن-نۇبۇۋۋە).
6 السيرە الچلبيە (ېەس-سۈيرەتۇ،ل-ھەلەبۈييە). سۇيۇتۈ، الخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا).
7 مەھمۇد ېۈبنۈ ېەمر ېەز-زەمەخشەرۈي، الفاېق في غريب الچديڭ (ېەل-فاېۈق فۈ غەرۈبۈ،ل-ھەدۈس) ېەيۈن ۋە زال ھەرۈيلۈرۈ بابۈ. ېۈبنۈ سەييۈدۈن-ناس، ىيون الاڭر في فنون المغازي والشماېل والسير (ېۇيۇنۇ،ل--ېەسەر) بۈرۈنچۈ قۈسۈم، زۈكرۇ مەۋلۈدۈ،ر-رەسۇل.
8 ېۈبنۈ قەييۈم ېەل-جەۋزۈييە زاد المىاد (زادۇ،ل-مەېاد)، پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ خەتنە قۈلۈنۈشۈغا ېالاقۈدار بۆلۈمۈ.
9 ېەبۇ نۇېەيم ېەل-ېۈسفۈھانۈ دلاېل النبوە (دەلاېۈلۇ،ن-نۇبۇۋۋەت).
10 يۇقارقۈ مەنبە.
11 ېابدۇرراھمان ېۈبنۈ ېەلۈ ېۈبنۈ ېەل-جەۋزۈي الىلل المتناھيە في الۆچاديڭ الواھيە (ېەل-ېۈلەلۇ،ل-مۇتەناھۈيە)، پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ خەتنە قۈلۈنۈشۈغا ېالاقۈدار بۆلۈمۈ. تەبەرانۈ الۆوسط (ېەل-ېەۋسەت) 6148-ھەدۈس. المىجم الپغير (ېەل-مۇېجەمۇ،س-سەغۈير) 936-ھەدۈس.
12 ېۈمامۈ سۇيۇتۈ الخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا)،
13 ېۈمامۈ بۇخارۈي پچيچ البخاري (سەھۈھۇ،ل-بۇخارۈي). ېۈمامۈ مۇسلۈم پچيچ مسلم (سەھۈھۇ مۇسلۈم). بەيھۈقۈ دلاېل النبوە (دەلاېۈلۇ،ن-نۇبۇۋۋە). تۈرمۈزۈ الشماېل (ېەش-شەماېۈل) پەيغەمبەرلۈك تامغۈسۈ بابۈ.
14 يۇقارقۈ مەنبەلەر.
15 ېۈمامۈ سۇيۇتۈ الخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا)، پەيغەمبەرلۈك تامغۈسۈ بابۈ.
16 ېەبۇ نۇېەيم ېەل-ېۈسفۈھانۈ دلاېل النبوە (دەلاېۈلۇ،ن-نۇبۇۋۋەت).
17 سۈرە سەف 6-ېايەت.
18 السيرە الچلبيە (ېەس-سۈيرەتۇ،ل-ھەلەبۈييە).
19 ېۈبنۈ ېۈسھاق السيرە النبويە (ېەس-سۈيرەتۇ،ن-نەبەۋۈييە). ېۈبنۈ ھۈشام السيرە النبويە (ېەس-سۈيرەتۇ،ن-نەبەۋۈييە). بەيھەقۈ دلاېل النبوە (دەلاېۈلۇ،ن-نۇبۇۋۋە). ېۈبنۈ كەسۈر السيرە النبويە (ېەس-سۈيرەتۇ،ن- نەبەۋۈييە). سۇيۇتۈ، الخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا). ھەلەبۈ، السيرە الچلبيە (ېەس-سۈيرەتۇ،ل-ھەلەبۈييە). ېەبۇ نۇېەيم ېەل-ېۈسفۈھانۈ دلاېل النبوە (دەلاېۈلۇ،ن-نۇبۇۋۋەت).
20 سۇيۇتۈالخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا)، ھەلەبۈ، السيرە الچلبيە (ېەس-سۈيرەتۇ،ل-ھەلەبۈييە). ېۈبنۈ كەسۈر السيرە النبويە (ېەس-سۈيرەتۇ،ن- نەبەۋۈييە).
21 يۇقارقۈ مەنبەلەر.
22 ېەبۇ،ل-ھەسەن ېەل-ماۋەردۈ، ۆىلام النبوە (ېەېلامۇ،ن-نۇبۇۋۋە). سۇيۇتۈ، الخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا).
23 ھەلەبۈي، السيرە الچلبيە (ېەس-سۈيرەتۇ،ل-ھەلەبۈييە). ېۈمامۈ سۇيۇتۈالخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا)،
24 ېۈمامۈ سۇيۇتۈالخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا)،
25 تارۈخۈ يەېقۇبۈ.
28 ېەبۇ رۇبەيې سۇلەيمان ېەل-ېەندۇلۇسۈ، الإكتفاء (ېەل-ېۈكتۈفا).
27 يۇقارقۈ مەنبە.
28 ېۈمامۈ سۇيۇتۈالخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا).
29 يۇقارقۈ مەنبە.
30 السيرە الچلبيە (ېەس-سۈيرەتۇ،ل-ھەلەبۈييە).
31 بەيھۈقۈ دلاېل النبوە (دەلاېۈلۇ،ن-نۇبۇۋۋەت). ېۈبنۈ كەسۈر السيرە النبويە (ېەس-سۈيرەتۇ،ن- نەبەۋۈييە).
32 ېۈبنۈ ېۈسھاق السيرە النبويە (ېەس-سۈيرەتۇ،ن-نەبەۋۈييە). ېەبۇ،ل-ھەسەن ېەل- ماۋەردۈ، ۆىلام النبوە (ېەېلامۇ،ن-نۇبۇۋۋە).
33 ېەبۇ نۇېەيم ېەل-ېۈسفۈھانۈ دلاېل النبوە (دەلاېۈلۇ،ن-نۇبۇۋۋەت). تارۈخۈ يەېقۇبۈ. ېۈمامۈ سۇيۇتۈالخپاېپ الكبرۈ (ېەل-خەساېۈسۇ،ل-كۇبرا). بەيھۈقۈ دلاېل النبوە (دەلاېۈلۇ،ن-نۇبۇۋۋەت). ېۈبنۈ كەسۈر السيرە النبويە (ېەس-سۈيرەتۇ،ن- نەبەۋۈييە).
34 يۇقارقۈ مەنبەلەر.
35 يۇقارقۈ مەنبەلەر.
36 السيرە الچلبيە (ېەس-سۈيرەتۇ،ل-ھەلەبۈييە).
37 يۇقارقۈ مەنبە.
38 يۇقارقۈ مەنبە.
39 پۈروفۈسسور، دوكتور ېەھمەد ېۆنكالنۈڭ «ېۈسلام تارۈخۈ مەسۈلۈلۈرۈ» ناملۈق دەرسۈدۈن خاتۈرۈلەر.
40 سەفۈييۇ،ر-راھمان مۇبارەكفۇرۈي الرچيق المختوم (ېەر-رەھۈقۇ،ل-مەختۇم)پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ تۇغۇلۈشۈ بابۈ.
41 مۇھەممەد غەززالۈ، فقھ السيرە (فۈقھۇ،س-سۈيرە)، 47-48-بەتلەر. شۇرۇق نەشۈرياتۈ.
42 ېۈبنۈ ېۈسھاق سيرە ابن اسچاق (سۈيرەتۇ ېۈبنۈ ېۈسھاق). ېۈبنۈ سەېەد الطبقات الكبرۈ (ېەت-تەبەقاتۇ،ل-كۇبرا). ېۈبنۈ ھۈشام السيرە النبويە (ېەس-سۈيرەتۇ،ن- نەبەۋۈييە). ېەبۇ،ل-ھەسەن ېەل- ماۋەردۈ، ۆىلام النبوە (ېەېلامۇ،ن-نۇبۇۋۋە). ې
43 ېۈبنۈ سەېەد الطبقات الكبرۈ (ېەت-تەبەقاتۇ،ل-كۇبرا).
44 ېەل-مۇھەززەب.
45 سۈرە زۇھا 6-ېايەت.
46 پۈروفۈسسور، دوكتور ېەھمەد ېۆنكالنۈڭ «ېۈسلام تارۈخۈ مەسۈلۈلۈرۈ» ناملۈق دەرسۈدۈن خاتۈرۈلەر.
47 سەھيھۇ،ل بۇخارۈي، كۈتابۇ ېەھادۈيسۈ،ل- ېەنبۈيا.
ېاپتۇر شۈنجاڭ ېۈسلام ېېنۈستۈتۇتۈنۈ پۈتتۈرگەن. تۈركۈيە سەلجۇق ېۇنۋېرسۈتتۈ ېۈجتۈماېۈ پەنلەر ېېنۈستۈتۇتۈ ېۈسلام تارۈخۈي بۆلۈمۈنۈڭ ماگۈستۈرلۈق دەرۈسلۈرۈنۈ تاماملۈغان.
كەڭ ساي مۇنازۈرە مۇنبۈرۈ » خەلۈقېارا خەۋەرلۈرۈ » پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام تۇغۇلغاندا يۈز بەرگەن پەۋقۇلېاددە ۋەقەلەر 
