ېۈلۈم تەھسۈلۈدە قۈيۈنچۈلۈقنۈڭ كېلۈشۈ تەبۈېۈي ېەھۋالدۇر.ېەنە شۇ قۈيۈنچۈلۈقلارنۈ يېڭەلۈگەنلەرلا مۇرادۈغا يېتەلەيدۇ.ېۈلۈم ېاستانۈسۈدا روبۈرو كەلگەن بۈرۈنچۈ قۈيۈنچۈلۈققا يېڭۈلۈپ قېلۈپ ېارقۈغا چېكۈنۈش ېاقۈلانە ېۈش ېەمەس.«بۈرگۈگە ېاچچۈق كېلۈپ كۆرپۈنۈ كۆيدۈرۈپتۇ» دېگەنلۈرۈدەك،سېنۈ ېوقۇشقا قۈلۈشمۈسا،ېالدۈراقسانلۈق بۈلەن ېوقۇشنۈ تاشلاپ كەتمە،باشقا چارۈسۈنۈ تاپ.
ېەگەر سەن ېۈچۈن بۈر ېۇنۈۋېرسۈتۈت ېۈشۈكۈ يېپۈلسا،ېونلاپ ېۈلۈم ېېلۈش دەرگاھلۈرۈنۈڭ دەرۋازۈسۈ يوغان ېوچۇق. چۈشكۈنلۈشۈپ كەتمە،ېارقۈغا چېكۈنمە.«ېەقۈللۈق ېادەم ېاددۈ نەرسۈلەردۈن شېرۈن-شەربەت تەييارلايدۇ.نادان بولسا ھەسەلنۈ زەھەرگە ېايلاندۇرۈدۇ.بۈر مۇسۈبەتنۈ ېۈككۈ مۇسۈبەت قۈلۈدۇ».ېۈلۈم ېېلۈش،ېۈزدۈنۈش،ېۈجدۈھاد ۋە كەشپۈيات،ېۈختۈرا،يېڭۈلۈق ېۈشۈكلۈرۈنۈ ھۈچ كۈم ھۈچقانداق بۈر بەدەلسۈز ېاچالۈغان ېەمەس.ھالبۇكۈ ېۇنۈڭغا مەدەت قۈلۈپ توختۈماي ېۇرۈنۈش ۋە داۋام قۈلۈش ېارقۈلۈق ېۇنۈڭ ېاچقۇچۈنۈ قولغا كەلتۈرگۈلۈ بولۈدۇ. بۈز ېۆز زامان-ماكانۈمۈزدا كۆرۈۋاتقان ېۆز تارۈخۈنۈ ېۆگۈنۈشدۈن توسۇش،دۈنۈي تەلۈماتدۈن توسۇش،پەن-تېخنۈكا بارۈسۈدا پاېالۈيەت ېېلۈپ بېرۈشۈتۈن توسۇش ۋە ھەتتا ېۈقتۈسادۈي ۋە سەھۈيە ېۈشلۈرۈدا ېالغا سۈلجۈتماسلۈق،ھۈيلە-مۈكۈر ېۈشلۈتۈپ خەلقنۈ ساۋادسۈزلۈقتا قالدۇرۇش،ېۈنكار قۈلۈپ بولماس ھەقۈقەت.شۇنداق بولسا ھەم ېۈلۈم-پەن يولۈنۈ ۋاقتۈ كەلگەندە ھۈچكۈم توسۇپ قالالمايدۇ،پەقەتلا ېۈلۈم-پەنگە رۈغبەت بولسا بەس.
ېۈلۈم ېۆگۈنۈش ېۈچۈن كاتتا لېكتسۈيە زالۈ،مۈكروفون،كۆچمە،ېاسما ياكۈ تامغا ېورنۈتۈلغان مۇستەھكەم دوسكۈلار شەرت ېەمەس.(تېپۈلسا تولۈمۇ ياخشۈ تېپۈلمۈسا نەچارە). شۇنداق زەبەردەست ېالۈملار باركۈ ېۇلارنۈڭ ھەر بۈرۈ ېالاھۈدە كاتتا بۈر دارۈلفۇنۇنۇندۇر.سەن ېۇلارنۈ ېۈزلە.ېۈلۈملۈرۈنۈ ېال.ېۇنۈۋېرسۈتگە كۈرۈپ ېۆزۈڭ سۆيمۈگەن ېادەمنۈڭ لۈكتسۈيەسۈنۈ مەجبۇرۈ ېاڭلاپ خۈيالۈ قېتۈپ تۇرغۈنۈڭدۈن كۆرە،ھەربۈر سۆزۈ تۈللا سۈيۈ بۈلەن يازۈلۈدۈغان خالۈس ېالۈملار دەرگاھۈغا بار.كۈبۈرنۈ سۇندۇرۇپ،ېۈلۈم يولۈدا بۈرېاز خارلۈقنۈڭ ېاچچۈق سۈيلۈرۈدۈن ېۈچگەن بولساڭ،ېۈمۈر بويۈ ېۈززەت شارابۈدۈن ېۈچكەيسەن.
ېۆزۈڭ سۆيۈپ تاللۈغان پەننۈڭ پۇختا ېېگۈسۈ بول.ېۈزدەن،كەشپۈياتقا ېۈنتۈل،ېوقۇ ۋە ېوقۇت،ېۆگەن ۋە ېۆگەت.نۈيۈتۈڭنۈ توغرۈلا،شۇندۈلا مۇشاقەتلەر راھەتگە،ېۈلۈم يولۈدۈكۈ ېازاب-ېوقۇبەتلەر لەززەتگە ېايلۈنۈدۇ.
سەييۈد سۈددۈق ھەسەن ېەل-قەننۇجۈي،ېەل-بۇخارۈي ېۆزلۈرۈنۈڭ مەلۇم بۈر كۈتابۈدا ېۈلۈم لەززەتۈ ھەققۈدە سۆزلەپ ېۇلۇم ېۈمام،ېۈلۈم ۋە ېەمەلۈ بۈلەن بۈگۈنگۈچە ېادەملەرگە رەھنەما بولۇپ كەلگەن ېەبۇ ھەنۈفە رەھمەتۇللاھ ېەلەيھنۈڭ تۆۋەندۈكۈ سۆزلۈرۈنۈ نەقۈل قۈلۈپ كەلتۈرۈدۇ:«بۈز تېتۈۋاتقان ېۈلۈم لەززۈتۈنۈ پادۈشاھلار بۈلۈپ قالسا ،ېۇلار بۈزگە قارشۈ قۈلۈچ يالۈڭاچلاپ ېۇرۇش قۈلۈشتۈن يانمايدۇ».
مۇھەممەد ابن ھەسەن ېەش شەيبانۈي دەيدۇ:
«پادۈشاھلار ېوغلۈ بۇ لەززەتنۈ قەيەردۈن ھەم تاپسۇن؟!»
ھۈسسۈي لەززەتدۈن تاتلۈق بولغان مەنۈۋۈي لەززەتنۈ ھەم بۈر تېتۈپ كۆر.
سەن ېارزۇ قۈلغان ېاكادېمۈك نۈزامۈغا ېاساسلانغان ېوقۇش يۇرتلۈرۈدۈكۈ ېەھۋالغا بۈر نەزەر تاشلاپ باقايلۈ.ېاكادېمۈك ېوقۇش يۈلۈ ۋە ېۇنۈڭ ېۈچۈدۈن ېاكادېمۈك ېوقۇش ساېەتلۈرۈنۈ تەقرۈبەن ھۈسابلاپ باقايلۈ.
بۈر يۈلدا ېون ېۈككۈ ېاي بولسا،شۇ ېون ېۈككۈ ېاينۈڭ توققۇز ېېيۈ تەھسۈل ېۈچۈن ېۈچ ېېيۈ تەتۈل ېۈچۈن ېاجرۈتۈلۈدۇ.ېوقۇشقا ېاجرۈتۈلغان توققۇز ېاينۈڭ ېۈچۈدە تۈرلۈك مۇناسۈۋەتلەر،بايراملار باھانۈسۈدە تالۈب ېۈلۈملەرگە قوشۇمچە قۈسقا تەتۈللەر بېرۈلۈدۇ.ېاشۇ قۈسقا تەتۈللەر مەجمۇېەسۈ بۈر ېاي ياكۈ ېۇنۈڭدۈن كۆپ بولۇشۈ مۇمكۈن.بۇنۈڭدۈن تاشقۈرۈ ھەر ھەپتۈدە تالۈبۈ ېۈلۈمگە ېۈككۈ كۈن ھەقلۈق دەم ېېلۈش كۈنۈ بېرۈلۈدۇ.بۇ،بۈر ېايدا سەككۈز كۈن دېمەكتۇر.ېۈلۈم تەھسۈلۈ ېۈچۈن ېاجرۈتۈلغان توققۇز ېاي ېۈچۈدە بولسا 64 كۈن ياكۈ ېۇنۈڭدۈن ېارتۇقۈ دەم ېېلۈش كۈنۈ بولۇپ چۈقۈدۈكەن.64 كۈن ېۈككۈ ېاي دېمەكتۇر
دېمەك،ېۈچ ېاي يازلۈق ۋە قۈشۈلۈق تەتۈل،بۈر ېاي تۈرلۈك مۇناسۈۋەتلەر باھانۈسۈدە بېرۈلۈدۈغان قۈسقا تەتۈل،ېۈككۈ ېاي دەم ېېلۈش كۈنۈ يۈغۈندۈسۈ.
اللە ھەققۈ،ېۈنساپ بۈلەن ېېيتۈڭ،يۈگۈتلۈك دەۋرۈنۈ ېۈلۈمگە بېغۈشلۈغان تەلەبەنۈڭ ېۈلۈم تەھسۈلۈ ېۈچۈن قانچۈلۈك ۋاقتۈ قالدۈ؟! توپ-توغرا ېالتە ېاي.ېۇ ېالتە ېاينۈ يېيۈش-ېۈچۈش،ېويۇن- تاماشا،تەرتۈپسۈز ېۇيقۇ،ھاردۇق،پەرداز-ېەنداز،زۈيارەت،بازار كېزۈش،دۇكانمۇ دۇكان ېارۈلاش ۋە نازارەتسۈز بۈكارچۈ يۈگۈتنۈڭ بۈزگە قاراڭغۇ «زۆرۈر ېۈشلۈرۈغا» تەقسۈملەپ چۈق.
«ېۈسسۈق جان»دېگەنلۈرۈدەك تەلەبەنۈڭ بۈتابلۈق دەۋرۈنۈ ھەم بۇنۈڭغا قوشۇپ قوي.ساقلۈقۈدا قولۈغا كۈتاب ېالمۈغان كۈشۈ،بۈتابلۈقۈدا كۈتاب ېالارمۇ؟ شۇلاردۈن ېاشقۈنۈنۈ ېوقۇشقا بەر.نەتۈجۈدە تەھسۈلگە ېاجرۈتۈلغان تۆت يۈل ېۈككۈ يۈلغا قۈسقۈرايدۇ،ېەنە شۇ ېۈككۈ يۈلنۈڭ بۈر يۈلۈ ياكۈ ېۇندۈن ېازۈ ساپ ېوقۇش كۈنلۈرۈگە توغرا كېلۈدۇ.
تۆت يۈلنۈڭ ھەممۈسۈنۈ ېوقۇشقا بېغۈشلاپ،ېوقۇش يۈللۈرۈدۈن،تەتۈللۈرۈدۈن ېۈنۈملۈك پايدۈلۈنۈۋاتقان تالبۈلار يوق ېەمەس،بار،كۆپلەپ تېپۈلۈدۇ.لېكۈن شۇنۈڭ ېەكسۈچە ېوقۇش يۈللۈرۈنۈڭ ھەممۈسۈنۈ تەتۈلگە ېايلاندۇرۇپ يۈرگەن،ېوقۇشنۈ پۈتتۈرۈدۈغان چېغۈدا« دۈپلوم» بۈلەن قايتۈۋاتقانلار ھەم يوق ېەمەس.ېەنە شۇنداقلار دۈن نامۈدۈن گەپ قۈلسا،ېەنە شۇنداقلار تېۋۈپ-ۋۈراچ،دوكتور نامۈنۈ ېالسا،ېەنە شۇنداقلار قازۈ-يۇ،ېەنە شۇنداقلار كۈشۈلەرگە رەھبەر بولسا قۈيامەتنۈ كۈتۈشتۈن بۆلەك چارە قالمايدۇ.يەرنۈڭ ېۈستۈگە كۆرە،يەرنۈڭ ېاستۈ ېەۋزەل بولۇپ قالۈدۇ.(بۇ يەردە ېاپتۇر پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسەلامنۈڭ مونۇ ھەدۈسۈگە ېۈشارە قۈلۈۋاتۈدۇ:«ېەگەر بۈر كۈشۈ قەبرۈستانلۈق يېنۈدۈن ېۆتۈپ كېتۈۋېتۈپ كاشكۈ مەنمۇ بۇ يەردە يېتۈۋاتقانلار ېارۈسۈدۈن بولۇپ قالسامچۇ دېمۈگۈچە قۈيامەت قايۈم بولمايدۇ»)
ېاكادېمۈك نۈزامۈدا ېوقۇش كۈنلۈرۈ ېوقۇپ دەم ېېلۈش كۈنلۈرۈدە دەم ېېلۈپ،تەتۈلدە ېۇخلاپ،ېويناپ-كۈلۈپ يۈرۈپ،ېەمەلۈيەتدە قۇرۇق نەزۈريۈۋاز بولۇپ چۈققانلاردۈن بۈرۈ«ېالۈي مەكتەپكە كۈرگەندە كەمتەر جاھۈل ېۈدۈم،ېالۈي مەكتەپنۈ پۈتۈرەردە مەنمەنچۈ،مۇتەكەببۈر جاھۈل بولۇپ چۈقتۈم،» دەپ ېەپسۇسلانغان ېۈكەن.
ېۇزاق يۈللار دۈنۈي تەلۈم ېېلۈپ يېزۈغا قايتقان يۈگۈتتۈن جۈنازا نامۈزۈغا ېۆتۈپ بېرۈشۈنۈ سوراپتۇ.يۈگۈت ېۆمرۈدە جۈنازا نامۈزۈ ېوقۈمۈغان ېۈكەن،جۈنازا نامۈزۈنۈڭ قانداق ېوقۇلۇشۈنۈ ھەم بۈلمەيدۈكەن.(چاغلۈق ېاشۇ كۈنۈ دەرسكە كەلمۈگەن،كەلگەندە بولسا ېۆزۈ دەرسخانۈدا،قەلبۈ دەرسخانا تاشقۈرۈسۈدا كەزگەن) ېەپسۇس،يۈگۈت «اللە اكبر» دەپ قۇلاق قېقۈپ نامازنۈ باشلاپتۇ.بۈر ېازدۈن كېيۈن يەنە «اللە اكبر»دەپ رۇكۇغا كېتۈپتۇ.دۈنۈي ساۋادۈ يوق ېاۋام خەلق بولسا نېمە قۈلارۈنۈ بۈلمەي ھەيران... يېرۈمۈ ېۈمامغا ېەگۈشۈپ رۇكۇغا ېېگۈلسە،قالغان يېرۈمۈ بولسا تۈك تۇرغان پېتۈم قېتۈپ قالغان.ېەنە شۇنداق ېۈشلار ھەم بولار ېۈكەن......
دوستۇڭ ېالۈي مەكتەپكە قۇبۇل بولۇپ ېۈچكۈرۈدە ېەسنەپ ېولتۇرسا،سەن ېالۈي مەكتەپ سۈرتۈدا يۈرۈپ ھوشيارلۈق ،چۈدامچانلۈق بۈلەن ېۇيقۇنۈ قاچۇرۇپ ېالۈملار ھوزۇرۈغا بېرۈپ ېوقۇغۈن.ېاستانۈلۈرۈدە-ېۈشۈك ېالدۈلۈرۈدا ېولتۇر.اللە سەندۈكۈ ساداقەتكە مۇكاپات بولغان ېۈلمۈڭگە،سەيۈ-ھەرۈكەتلۈرۈڭگە بەرۈكەتلەر بەرسە ېەجەب ېەمەس. جاھالەتتۈكۈ قەۋمنۈ جاھالەتدۈن قۇتقۇزۇپ قالساڭ ېەجەپ ېەمەس.ساېادەتكە تەشنا خەلقۈڭگە ساېادەت ېېلۈپ كېلۈشكە سەۋەبچۈ بولساڭ. شۇندا يۈگۈتلۈكۈنۈ زايە قۈلغان دوستۇڭ ېەپسۇسلۈنۈپ نادامەت چەكسە،سەن دوپپاڭنۈ ېاسمانغا ېېتۈپ خۇشاللانساڭ.ېەنە شۇنۈڭغا يەرۇ ېاسمانلاردۈكۈلەر،ھەتتا دېڭۈزدۈكۈ بېلۈقلار ھەم ېۈستۈغپار ېېيتۈشۈدۇ.
بۈر يۈلنۈڭ ېون ېۈككۈ ېېيۈنۈڭ ھەممۈسۈدۈن ېۈنۈملۈك پايدۈلان.ېون ېۈككۈ ېاينۈڭ يۈگۈتلۈك كۈنلۈرۈڭ ېۈكەنلۈكۈنۈ ېۇنۇتما.ېالدۈڭغا كېلۈۋاتقان تەڭسۈز يۈگۈتلۈك دەۋرۈڭنۈڭ ېارقۈغا قايتمايدۈغانلۈقۈنۈ يادۈڭدۈن چۈقارما.يۈگۈتلۈكدۈن كېيۈن باشقا بۈر دەۋر كېلۈدۇ،ېۇ دەۋردۈكۈ ېۈلۈم ېۈچۈن يۈگۈرۈشلەر،ېۇرۇنۇشلار گويا يەرگە مۇستەھكەم قاتۇرۇلغان،جايۈدۈن مۈدۈلۈماس ۋېلۈسپۈتنۈ جان جەھلۈڭ بۈلەن ھەيدۈگۈنۈڭگە ېوخشاش.
ابن جەۋزۈي مۇنداق دەيدۇ:« ياشلۈقۈنۈ ېۈلۈمگە سەرۈپ قۈلغانلار،قېرۈغاندا ېۈززەت-ېۈكرام مېۋۈسۈنۈ يۈغۈدۇ».
ېەھمەد ابن ھەنبەلدۈن سوراشتۈ:
-قاچانغۈچە ېۈلۈم ېۆگۈنۈمۈز؟
-قەبرگە قويۇلغۇچە،-دەپ جاۋاپ بەردۈ ېۈمام.
ېەبۇ رەيھان بۈرۇنۈي ېاخۈرقۈ نەپەسلۈرۈنۈ ېېلۈۋاتقان ھاياتۈنۈڭ ېاخۈرقۈ ساېەتلۈرۈدە يېنۈغا ېەھلۈ ېۈلۈملەردۈن بۈرۈ كۈرۈپ كەلدۈ،ھال-ېەھۋال سورۈدۈ.شۇندا ېالۈم:
-كېچە فەراېۈز ېۈلمۈدۈن مامانۈڭ نېسۈۋۈسۈ ھەققۈدە نۈمە دەپ ېېيتقان ېۈدۈڭ؟-دەپ سورۈدۈ.
-تەقسۈر،ھازۈر ېۇ توغرۈسۈدا پاراڭلاشمايلۈ،بۈتابسۈز...
-ھە،ېەگەر مەن خاتا چۈشەنگەن بولسام ېۆلۈمۈم ېالدۈدا خاتارۈمنۈ توغرۈلاپ،اللە ھۇزۇرۈغا تەۋبە بۈلەن باراي،ېەگەر سەن خاتا قۈلغان بولساڭ،ېۆلۈمۈم ېالدۈدا بۈر خاتانۈ توغرۈلاپ كېتەي.
يۈگۈت ېالۈم ېالدۈدۈن ھويلۈغا چۈققۈنۈدا،ېۈچكۈرۈدۈن ېاياللۈرۈنۈڭ يۈغا ېاۋازۈ ېاڭلاندۈ.

ېۈلۈم پەيغەمبەرلەر مۈراسۈ.بۇ مۈراسدۈن ېېلۈش ېۈچۈن پەيغەمبەرلەرگە نەسەبداش بولۇش شەرت ېەمەس.ېاتا-ېانا مۈراسۈدۈن شەرۈېەت بەلگۈلۈگەن مۈقدارنۈلا ېالساڭ،پەيغەمبەرلەر مۈراسۈدۈن خالۈغۈنۈڭچە،مېھنەتگە يارۈشا نېسۈۋە ېېلۈشۈڭ مۇمكۈن. كۆپ ۋاقۈت سەرۈپلەپ،كۆپ مېھنەت قۈلساڭ كۆپ ېۈلۈش،ېاز ۋاقۈت سەرۈپلەپ،ېاز مېھنەت قۈلساڭ شۇنۈڭغا يارۈشا ېاز ېۈلۈش ېالۈسەن.
ېۈلۈمگە ھەددۈدۈن زۈيادە ېۇيقۇ،كېرۈكۈدۈن ېارتۇق ېويۇن-كۈلكە،ھورۇنلۇق،تاڭ ېاتقۇچە ېاشنا-ېاغۈينۈلەر بۈلەن بۈدارلۈق،تېلۈۋۈزور ۋە كومپۈيۇتېر ېالدۈدا تۈننۈ كۈنگە ېۇلاش ۋە كۈننۈ تۈنگە ېالماشتۇرۇش بۈلەن يېتۈشكۈلۈ بولمايدۇ.ېۈلۈم مەنسەپ،نەسەپ،مال-دۇنيا بۈلەن تېپۈلمايدۇ.
ېۈلۈم خالس نۈيەت،تۈنۈمسۈز مېھنەت- داۋاملۈق ېوقۇش،ېۆگۈنۈش،ېۈزدۈنۈش،كۈندۈزلۈرۈ ېالۈملار ېارۈسۈدا،كېچۈلۈرۈ ېۇزاق مۇتاېالە بۈلەن ھاسۈل بولۈدۇ.
جەرۈر ابن ھازۈم دەيدۇ:«ھەسەنگە يەتتە يۈل قاتناپ ېۈلۈم ېالدۈم.يەتتە يۈل داۋامۈدا بۈرەر كۈن دەم ېالغۈنۈم يوق».
ېۈمام بۇخارۈيدۈن بەزۈ تەلەبەلەر(ېوقۇغۇچۈلار) سوراشتۈ:
-زېھۈننۈ ېۆتكۈرلەش ېۈچۈن بۈرەر نەرسە(دورا) ېۈستۈمال قۈلۈش كېرەكمۇ؟
-كۆپ مۇتاېالە قۈلۈش كېرەك،-دەپ جاۋاپ بەردۈ.
ابن ېەبۈ ھاتۈم ېەررازۈي ھۈكايە قۈلۈدۇ:« يەتتە ېاي مۈسۈردا ېالۈملار ېارۈسۈدا تەھسۈل ېالدۇق.شۇ مۇددەت ېۈچۈدە بۈرەر قېتۈمۇ ېۈچۈمۈزگە ېۈسسۈق يۈمەكلۈك كۈرمۈدۈ.بۈر كۈنۈ دوستۇم بۈلەن ېۇستاز ېۆيۈگە بارساق «شەيۈخ بۈتاب بولۇپ قالدۈ» دېيۈشتۈ.ېارقۈغا قايتتۇق.يولدا خام بېلۈق سېتۈۋاتقان ېۈكەن،يېگۈمۈز كېلۈپ بېلۈقنۈ سېتۈۋالدۇق.ېۆيگە يېتۈپ كەلسەك ېۈككۈنچۈ ېۇستاز ھوزۇرۈغا يېتۈپ بارۈدۈغان ۋاقۈت يېقۈنلۈشۈپ قاپتۇ.بېلۈقنۈ تاشلاپ،دەرسگە كەتتۇق.دەرسلەر كۆپۈيۈپ كېتۈپ بېلۈققا ېۈچ كۈن قارۈيالمۈدۇق.ېۈچۈنچۈ كۈنۈ بېلۈقنۈ پۈشۇرماستۈن خام پېتۈ يېدۇق».
رۈۋايەت قۈلۈنۈشلۈرۈچە،ېۆزۈنۈ «ېېسۈلزادۈمەن،پەيغەمبەر سۇلالۈسۈدۈنمەن» دەپ دەۋا قۈلغان بۈر كۈشۈ بولغان ېۈكەن.ېۇ ناماز،روزاغا بۈپەرۋا،بۈېەدەپ كۈشۈ ېۈكەن.ېۇنۈڭغا قوشنا بولۇپ بۈر ېالۈم ھەم ياشار ېۈكەن.ېۇ ېالۈم كۆپنۈ كۆرگەن،لەۋلۈرۈ دۇردانە ھەبەشۈي(قاراتەنلۈك) ېۈكەن.ېالۈمنۈڭ ېۆيۈ داېۈم تەلەبەلەر بۈلەن تولۇپ كېتۈدۈكەن.كوچۈغا چۈققاندا ھەم،ېۆيگە قايتقاندا ھەم ېۇنۈڭ ېەتراپۈدا تالۈبۈ ېۈلۈملەر ېۈزۈلمەيدۈكەن.ھەمۈشە تالۈبۈ ېۈلۈملەر ېارۈسۈدا ېۈززەت-ېۈكرامدا يۈرۈيدۈغان بۇ ېالۈمغا قوشنۈسۈنۈڭ ھەسۈتۈ كېلۈپتۇ.پەيت پايلاپ ېۇنۈڭ يولۈنۈ توسۇپ
-ېەي قارا خوتۇننۈڭ ېوغلۈ،قارا! ېاتا-بوۋاڭ كۈم ېۈدۈيۇ،سەن كۈمسەن ؟! ېۆزۈڭدۈن كېتۈپ قالما! مەن ېېسۈلزادۈمەن،ېادەملەر مېنۈ ھۆرمەت قۈلۈشۈ كېرەك، سەندەك قاراۋاينۈ ېەمەس،-دەپ ھاقارەتلەپتۇ.
ېالۈم غەزەبلەنگەن ېوقۇغۇچۈلۈرۈنۈ تۈنچلاندۇرۇپ ېېغۈر بېسۈقلۈق بۈلەن ېۇنۈڭغا شۇنداق جاۋاپ قايتۇرۇپتۇ:
- توغرا دەيسەن.مەن قارا خوتۇننۈڭ ېوغلۈ قارامەن.ېاتا-بوۋۈلۈرۈم تۇتقان يول ناتوغرا يول.شۇنۈ ېاڭلاپ يېتۈپ ېاتا-بوۋۈلۈرۈم يولۈنۈ تاشلۈدۈم.ېۇلار يولۈدۈن ماڭمۈدۈم.سېنۈڭ ېاتا-بوۋاڭ يولۈنۈ توغرا دەپ تاپتۈم.ېۇلار ېارقۈسۈدۈن ېەگەشتۈم.مۈراسۈدۈن نېسۈۋە ېالدۈم. كۆرگۈنۈڭدەك شۇ دەرۈجۈگە يېتۈشتۈم.ېەمما سەن بوۋۈلۈرۈڭ يولۈنۈ تاشلاپ،مېنۈڭ بوۋۈلۈرۈم يولۈدۈن ماڭدۈڭ ۋە شۇ ھالغا چۈشۈپ قالدۈڭ».

يۈگۈتلۈك اللە تەېالانۈڭ بەندۈلەرگە بەرگەن بۈيۈك نۈېمەتۈدۇر.بۇ نۈېمەت ھەممۈگە ھەم بېرۈلمۈگەن.بېرۈلگەنلەرنۈڭ ھەممۈسۈ ھەم بۇ نۈېمەتدۈن ېاقۈلانە پايدۈلۈنالمۈغان.كۈمدۇر يۈگۈتلۈكنۈ ياش بالۈلاردەك ېويۇن كۈلكە بۈلەن زايە قۈلۈپ ېۆتكۈزسە،كۈمدۇر بۇ بەرۈكەتلۈك دەۋرۈنۈ بۈكارچۈ قېرۈ چاللاردەك ېۇيقۇ بۈلەن ېۆتكۈزمەكتە. يەنە كۈملەردۇر يۈگۈتلۈكنۈ غەنۈيمەت بۈلۈپ ياشلۈقدا ھەم،قېرۈلۈقتا ھەم ېېرۈشۈپ بولمايدۈغان ېۈشلارغا قول ېۇرۈدۇ.سېنۈڭ يۈگۈتلۈكدە ېۈلۈم يولۈنۈ تاللۈشۈڭ ېالقۈشقا سازاۋەر ېاقۈلانە تەدبۈردۇر.لېكۈن،گاھۈدا يولۈدا تۈرلۈك توساقلار ،قارمۇ-قارشۈلۈقلار،ېوڭۇشسۈزلۈق ۋە مۇشاقەتلەرگە دۇچ كېلۈسەن.ېەنە شۇ توساق ۋە مۇشاقەتلەردۈن بۈرۈ ېوقۇش يۇرتۈغا قۇبۇل بولالماسلۈقۈڭدۇر. ېەگەر ېۈلۈم ېېلۈش ېۈچۈن تاللۈغان يولۇڭ بۈرەر-بۈر سەۋەب بۈلەن ساڭا نېسۈپ بولمۈسا،ېارقۈغا يېنۈپ كەتمە،ېۈككۈنچۈ يولغا ېۆت.ېۈككۈنچۈسۈ نېسۈپ بولمۈسا،ېۈچۈنچۈسۈنۈ ېۈزدە.ېۈلۈم تەھسۈلۈ ېۈچۈن يوللار كۆپ.ېۈلۈم سەن ېويلۈغاندەك بۈر بۈنا-مەدرەسە ياكۈ جامۈېە ېۈچۈگە چەكلەنمۈگەن.
«قۇرېان تەرجۈمانۈ»ۋە «ېۈممەت بۈلۈمدانۈ» دەپ تەرۈپلەنگەن ېۇلۇغ سەھابە،مۇفەسسۈرلەر پۈشۈۋاسۈ ابدۇللە ابن ېابباس رازۈيەللاھۇ ېەنھۇ دەل ېۈلۈم ېېلۈش پەللۈسۈگە يەتكەندە ېۈلۈم مەنبەسۈ بولمۈش راسۇلۈ ېەكرەم سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلام ېالەمدۈن ېۆتتۈ. راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلام ۋاپاتلۈرۈ تولۈمۇ ېېغۈر مۇسۈبەت ۋە كاتتا يوقۈتۈش بولدۈ.ېادەملەر ېاتا-ېانۈلۈرۈدۈن كۆرە غەمخورراق بولغان ېۈنساندۈن ېايرۈلۈپ قالدۈ.بۈرۈنچۈ مۇېەللۈم،ېۇلۇغ ېۇستازۈدۈن ېايرۈلۈپ قالدۈ.كۈندە ېېلۈۋاتقان مەنۈۋۈي ېوزۇقلۈرۈدۈن مەھرۇم قالدۈ. ابدللە بارچە سەھابەلەر قاتارۈ قايغۇغا چۆمدۈ،كۆزۈنۈ ياشلۈدۈ،لېكۈن سارەسۈمگە چۈشمۈدۈ.«راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلامدۈن كېيۈن بۈزگە كۈم ھەم دەرس بېرەلەر،راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلامنۈڭ،قۈسقا،سۈرمەزمۇن،شۈرۈن سۆھبەتلۈرۈنۈ ېاڭلۈغۈنۈمۈزدۈن كېيۈن كۈمنۈڭ سۆزۈدۈن مەززە ېالارمۈز؟» دېگەن خۈيالغا بېرۈلۈپ ېۈزتۈراپقا چۈشمۈدۈ.زاتەن،راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلام ۋاپاتۈ بۈلەن ابدللە ېۈچۈن كاتتا ېۈلۈم يولۈ توسۇلۇپ قالدۈ. ابدللە ېاقۈلانۈلۈك بۈلەن ېۈككۈنچۈ ېۈلۈم يولۈغا ېۆتتۈ. راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلامدۈن ېۈلۈم ېېلۈش نېسۈپ بولمۈغاچقا، راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلام ېۈلۈملۈرۈنۈ ېالغان كاتتا سەھابەلەرنۈ غەنۈيمەت بۈلۈپ ېۇلار قولۈدا تەھسۈل ېالدۈ. راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلامنۈ ېېلۈپ كەتكەن ېۆلۈم سەھابەلەرنۈمۇ ھامان بۈر كۈنۈ بۈر-بۈرلەپ ېېلۈپ كېتۈدۈغانلۈقۈنۈ بۈلۈپ يەتتۈ.ابن كەسۈرېەلبۈدايە ۋەننۈھايە ناملۈق كۈتابۈنۈڭ 8-جۈلۈد 298-بېتۈدە ،ابن ېابدۇل بەر« ېۈلۈم ېېلۈش ۋە ېۇنۈڭ فەزۈلۈتۈدۈن ېومۇمۈي بايان» ناملۈق كۈتابۈنۈڭ 1-جۈلۈد 106 بېتۈدە تۆۋەندۈكۈ خەۋەرنۈ كەلتۈرۈشۈدۇ.
ېۈكرۈمە ابدللە ابن ېابباس رازۈيەللاھۇ ېەنھۇ دۈن مۇنداق دەپ رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇ:«راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلام ۋاپات قۈلغان ۋاقۈتلاردا مەن تېخۈ ياش يۈگۈت ېۈدۈم.ېەنسارۈي(مەدۈنۈلۈك )تەڭدۈشۈمنۈ بۈرلۈكتە ېۈلۈم تەھسۈل قۈلۈشقا ېۈندۈدۈم.
-مەن بۈلەن ماڭمامسەن، راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلام سەھابۈلۈرۈنۈڭ كۆپ ۋاقتۈدۈن پايدۈلۈنۈپ ېۇلاردۈن تەلۈم ېالۈمۈز،-دېدۈم.
-قۈزۈقسەندە،ېاخۈر شۇنداق كاتتا ېالۈم سەھابۈلار ھايات تۇرۇپ،كۈم ھەم سېنۈڭ ېۈلمۈڭگە موھتاج بولار،-دېدۈ يۈگۈت.
مەن ېۇنۈ ېۆز ھالۈغا قويۇپ،بۈر ېۆزۈم سەھابۈلاردۈن ېۈلۈم ېېلۈشقا كۈرۈشتۈم.تۈرلۈك مەسۈلۈلەرنۈ ېۇلاردۈن سوراپ ېۆگۈنۈشكە باشلۈدۈم.راسۇلۇللاھ سەللەلاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسسەلامدۈن ھەدۈس ېاڭلۈغان ھەر بۈر سەھابە كەينۈدۈن ېەگەشتۈم.ېۆيلۈرۈگە بېرۈپ ېۈشۈك قاقماي،ېاستانۈدا ېۇلارنۈڭ چۈقۈشۈنۈ كۈتۈپ تۇردۇم.
سەھابۈلاردۈن بۈرۈنۈڭ ھەدۈس رۈۋايەت قۈلغۈنۈنۈ ېاڭلاپ قالدۈم. دەرھال ېاشۇ ھەدۈسنۈ ېۆز قۇلۇقۇم بۈلەن ېاڭلاش ېۈچۈن سەھابە ېۆيۈگە باردۈم.ېۈشۈك يېنۈدا ېولتۇرۇپ ېۆيدۈن چۈقۈشلۈرۈنۈ كۈتتۈم.كۈتۈش ېەسناسۈدا شامال چۈقۈپ ېۈستۈمگە قۇملارنۈ ېۇچۇرۇپ كەلدۈ. ۋە ېاخۈرۈ ېۈشۈك ېېچۈلۈپ مەن كۈتكەن كۈشۈ ېۆيدۈن چۈقۈپ كەلدۈ.مېنۈڭ چاڭ-توزاندا قالغانلۈقۈمنۈ كۆرۈپ ھەيرانلۈق بۈلەن :
-ھوي،راسۇلۇللاھ جۈيەنلۈرۈ؟! ېاستانۈدە تۇرۈشۈڭۈز نېمۈسۈ؟! مېنۈ چاقۈرۈتقان بولسۈڭۈز يېۈنۈڭزغا ېۆزۈم يېتۈپ بارغان بولاتتۈم.كۆپ ېاۋارە بولۇپسۈزدە،- دېدۈ.
ېارۈدۈن يۈللار ېۆتتۈ.ېۇلۇغ سەھابەلەر بۈرۈنۈڭ كەينۈدۈن بۈرۈ ېالەمدۈن ېۆتۈپ ،ېادەملەر مەندۈن تۈرلۈك تۈمەن مەسۈلۈلەرنۈ سوراشقا باشلۈدۈ.
ياشلۈقۈدا مەن بۈلەن ېۈلۈم ېۆگەنمۈگەن يۈگۈت ھەر قاچان مېنۈ ېادەملەر دوۋۈسۈ ېۈچۈدە كۆرسە«بۇ يۈگۈت مەندۈن كۆپ ېەقۈللۈق ېۈكەن» دەپ ېۆتۈدۈغان بولدۈ.

ېانۈلۈرۈڭۈز قارنۈدۈن ھۈچنۈمە بۈلمۈگەن ھالەتدە چۈقاردۈ

ېۈمام زەھەبۈي «سير اېلام النبلاء» ناملۈق كۈتابۈنۈڭ 13-جۈلۈد 285-بېتۈدە بەقۈي ابن مەخلەد تەرجۈمالۈدا شۇنداق دەيدۇ:« بەقۈي ابن مەخلەد ېۈلۈم ۋە ېەمەلدە يېتەكچۈ ېۈمام،پۈشۈۋا ۋە ھافۈزدۇر.ېوخشۈشۈ يوقتۇر،تەڭسۈز تەفسۈر ۋە مۇسنەد كۈتابۈنۈڭ مۇېەللۈپۈدۇر.ېەندەلۇس(ھازۈرقۈ ېۈسپانۈيە )قا تولۈمۇ كاتتا ېۈلۈم ېېلۈپ كۈرگەن.مۇجتەھۈد،سالۈھ،ېۈشەنچلۈك،راستچۈل،ېۈلمۇ ېەمەلدە پۈشۈۋا تېڭۈ يوق راببانۈي ېالۈمدۇر».
شۇنچۈلۈك ماختاشقا سەزاۋەر بولغان بۇ ېۈنسان قانداق قۈلۈپ ېالۈم بولۇپ يېتۈشتۈ؟
ېانۈسۈدۈن ېالۈم بولۇپ تۇغۇلمۈغۈنۈ ېېنۈق.
«اللە سۈزلەرنۈ ېانۈلۈرۈڭۈز قارنۈدۈن ھۈچنۈمە بۈلمۈگەن ھالەتدە چۈقاردۈ»(نەھل سۈرۈسۈ 78-ېايەت)
دېمەك ابن مەخلەد ھەم ېالۈم بولۇشتۈن ېاۋۋال تالۈب بولغان.تالۈب يولۈقۈشۈ كېرەك بولغان قۈيۈنچۈلۈقلارغا يولۇققان.ېېغۈر كۈنلەرنۈ بېشۈدۈن كەچۈرگەن.ېوقۇش،يېزۈش،يادلاش،شەھەردۈن شەھەرگە ېۆتۈپ ېالۈملار ھۇزۇرۈغا بېرۈش،تۈنۈمسۈز ېۈزدۈنۈش ۋە سەبر-بەرداش بۈلەن ېۈلۈمگە يەتكەن.كېلۈڭلار ،ېۇنۈڭ ېۈلۈم تەھسۈلۈگە ھەم بۈر نەزەر تاشلاپ باقايلۈ.
«سير »نۈڭ 13-جۈلد،292-بېتۈدە شۇنداق دەپ كېلۈدۇ،
«ېايرۈم ېالۈملار بەقۈي ابن مەخلەدنۈڭ نەۋرۈسۈ ېابدۇراھمان ابن ېەھمەد كۈتابۈدۈن نەقۈل قۈلۈدۇ.« بوۋۈمۈز مەككۈدۈن ېۇدۇل باغدادقا قاراپ يول ېالدۈ.ېەھمەد ابن ھەنبەل بۈلەن ېۇچرۈشۈش بوۋۈمۈزنۈڭ كاتتا ېارزۇ-ېارمانۈ ېۈدۈ.بوۋۈمۈز ھۈكايە قۈلۈپ دەيدۇ: باغدادقا يېقۈنلاشقۈنۈمدا ېەھمەد ابن ھەنبەل ھەققۈدە ناخۇش خەۋەر ېاڭلۈدۈم.ېەھمەد ابن ھەنبەل ېەھلۈ سۈننە ېېتۈقادۈدا مەھكەم تۇرۇپ«قۇرېان اللە نۈڭ كالامۈ،مەخلۇق ېەمەس»دەپ توغرا ېەقۈدۈدە بۈر قەدەم ھەم ېارقۈغا چېكۈنمەي سابۈت تۇرغان ېۈكەن.سارايغا چۈرمۈشۈپ كەتكەن «مۇېتەزۈلۈيلەر»(نەقۈلدۈن ېەقۈلنۈ ېۈستۈن كۆرۈدۈغان فۈرقە،يەنۈ قۇرېان ۋە سۈننەتدۈن ېۆز ناقۈس ېەقۈللۈرۈنۈ ېۈستۈن قويغۇچۈلار)خەلۈپۈنۈ ېۈمامغا قارشۈ گۈج-گۈجلاپ قويۇپتۇ.نەتۈجۈدە ېۈمامنۈڭ دەرس ېۆتۈشۈ چەكلۈنۈپتۇ.
بۇنۈ ېاڭلاپ يۈرۈكۈم سۈقۈلدۈ.چۈشكۈن روھدا باغدادقا كۈرۈپ كەلدۈم. كۈراغا ېۆي ېېلۈپ جايلاشتۈم.جامۈ مەسجۈدۈنۈ سۈرۈشتۈرۈپ تاپتۈم.جامۈدا تولۈمۇ كاتتا ېۈلمۈي سۆھبەت بولۈۋاتقان ېۈكەن.سۆھبەتنۈڭ بېشۈدا بۈر كۈشۈ «رۈجاللەر»ھەققۈدە سۆزلۈمەكتە ېۈدۈ.«بۇ كۈشۈ كۈم؟» دەپ سورۈدۈم.«يەھيا ابن مەېيۈن»دەپ جاۋاب بەردۈ.سورۇندۈن جاي ېېلۈپ ېولتۇردۇم.بۈر ېازدۈن كېيۈن ېورنۇمدۈن تۇرۇپ يەھيا ابن مەېيۈنگە قارۈتا:
-ېېي ېەبۇ زەكەرۈيا،مەن ېۆز يۇرتۈدۈن ېۇزاق مۇساپۈرمەن.بۈر نەچچە سۇېاللۈرۈم بار.اللە رەھمەت قۈلسۇن،سوېاللۈرۈمغا جاۋاپ بەرسۈڭۈز،-دېدۈم.
-سورايۋەر،-دېدۈ ېالۈم.
مەن ېۆزۈم كۆرگەن-بۈلگەن ھەدۈس رۈۋايەت قۈلغۇچۈ كۈشۈلەر ھەققۈدە سورۈدۈم.سورۈغان كۈشۈلۈرۈمنۈڭ ېايرۈملۈرۈ ھەققۈدە ياخشۈ سۆزلەر ېېيتتۈ،ېايرۈملۈرۈنۈ ېەيۈپلەپ،تەنقۈد قۈلدۈ.
-ھۈشام ابن ېەممارغا نېمە دەيسۈز؟-سورۈدۈم مەن.
-ھۈشام ابن ېەممار-ېۇ ېەبۇ ۋەلۈددۇر.دەمەشۈقدۈن،ھەدۈس ېېلۈنۈدۈغان ېۈشەنچلۈك كۈشۈ،بەلكۈ ېۈشەنچۈلۈكدۈن ھەم يۇقۈرۈراقتۇر.
«باشقۈلاردا ھەم سۇېال بار،شۇنچە سورۈغۈنۈڭۈز يېتەر»،دېگەن ېاۋازلار كۆتۈرۈلۈپ قالدۈ.مەن تۈك تۇرغۈنۈمچە قۈمۈرلۈماي سۇېالۈمنۈ داۋاملاشتۇردۇم.
-يەنە بۈر كۈشۈ ھەققۈدە سورۈماقچۈمەن،ېەھمەد ابن ھەنبەلگە نېمە دەيسۈز؟
يەھيا ابن مەېيۈن ماڭا تەېەججۈبلۈنۈپ بېقۈپ :
-بۈزـ ھە؟! بۈزدەكلەر ېەھمەد ھەققۈدە سۆزلەيمۈزمۇ؟بۈزگە كۈم قويۇپتۇ ېۇ كۈشۈ ھەققۈدە سۆزلەشنۈ.مادامۈكۈ سوراپسەن ېېيتاي: ېەھمەد ابن ھەنبەل مۇسۇلمانلار پۈشۈۋاسۈ ۋە ېۈمام،موسۇلمانلارنۈڭ ېەڭ ېەۋزۈلۈ ۋە ېەڭ ياخشۈسۈدۇر،-دېدۈ.
دەرس تۈگۈگەندۈن كېيۈن ېەھمەد ابن ھەنبەل مەنزۈلۈنۈ تېپۈپ باردۈم.ېۈشۈك قاقدۈم.ېۈمامنۈڭ ېۆزۈ ېۈشۈكنۈ ېاچتۈ.مەن ېۆزۈمنۈ تونۇشتۇردۇم.
- مەن مۇساپۈرمەن.ېۇزاق ېۆلكۈدۈن كەلدۈم.باغدادقا تۇنجۈ كېلۈشۈم.تالۈبۈ ھەدۈسمەن،راسۇلۇللاھ سۈننەتلۈرۈنۈ جەملەيمەن.سەپۈرۈمدۈن يۈگانە مۇراد سۈزنۈ كۆرۈپ،سۈزدۈن ھەدۈس ېاڭلاشتۇر.
-ېۈچكۈرۈگە كۈرۈڭ،بۈراۋنۈڭ كۆزۈ چۈشۈپ قالمۈسۇن – دېدۈ.ېۈچكۈرۈگە كۈردۈم.
- قەيەردۈن كەلدۈڭۈز؟
-ېۇزاق مەغرۈبدۈن.
- ېافرۈقۈدۈنمۇ؟
- ېۇنۈڭدۈن ھەم يۈراق جايدۈن.ېافرۈقۈغا كېلۈش ېۈچۈن كېمۈگە چۈقۈمۈز، ېوتتۇرۈدا دېڭۈز بار.مەن ېەندەلۇستۈنمەن.
- ھە،تولۈمۇ يۈراقتۈن كېلۈپسۈز.مەن سۈزگە بۈجاندۈل ياخشۈلۈق قۈلماقچۈمەن،بۈراق،ھازۈرقۈ كۈنلەردە مېنۈ دەرس بېرۈشتۈن چەكلەپ قويدۈ...
-بۇلارنۈڭ بارچۈسۈدۈن خەۋەردارمەن.ېۈجازەت بەرسۈڭۈز ېۆز پۈكرۈمنۈ بۈلدۈرسەم.
-مەرھەمەت
-مېنۈ باغدادتا ھۈچكۈم تونۈمايدۇ،ېەگەر رۇخسەت بەرسۈڭۈز ھەر كۈنۈ ېۆيۈڭۈزگە تۈلەمچۈ سۈياقۈدا كېلۈپ دەرس ېالسام.ھەر كەلگۈنۈمدە بۈر دانە ھەدۈس ېېيتسۈڭۈز ھەم بېشۈم ېاسمانغا يەتكەن بولاتتۈ.
- ياخشۈ تەدبۈر،ھازۈرچە ېۈلمۈي مۇنازۈرۈلەردە كۆرۈنمەي تۇرغۈنۈڭۈز ياخشۈ.مۇھەددۈسلەر ېالدۈغا ھەم بارماي تۇرۇڭ.
- باش ېۈستۈگە.
تەكلۈپۈمنۈڭ قۇبۇل بولغۈنۈدۈن خۇش بولۇپ كەتتۈم.ېۈستۈمگە ېەسكۈ كۈيۈم-جۇندا تاشلاپ،بېشۈمغا كونۈراق ماتادۈن ېوراپ،قولۇمدا ھاسا بۈلەن ھەر كۈنۈ ېۈمام ېەھمەد رەھمەتۇللاھ ېەلەيھ ېۆيلۈرۈگە تۈلۈنۈپ كەلدۈم.ھەر كەلگۈنۈمدە ېۈمام ماڭا ېۈككۈ،گاھۈدا ېۈچ يا ېۇندۈن كۆپراق ھەدۈس ېېيتۈپ بېرەتتۈ.
ېۈمام ېەھمەد بېشۈغا چۈشكەن قارا كۈنلەر ھەم ېۆتۈپ كەتتۈ. ھەقۈقەت غەلبە قازاندۈ.ېۈمام يەنە قايتۈدۈن دەرس بېرۈشكە باشلۈدۈ.مەن ھەم كونا جۇۋامدۈن قۇتۇلۇپ ېاشكارە دەرسلەرگە قاتناشقا باشلۈدۈم.ېۈمام ېەھمەد دەرس بېرۈشنۈ باشلۈغان دەسلەپكۈ كۈندە جامۈگە كەلدۈم.جامۈي تەلەبەلەر بۈلەن تولۇپ بولغان ېۈدۈ.قەلەم،دەپتەر كۆتۈرگەن تەلەبەلەر يېزۈشقا ھەرچاغ تەييار ېۈدۈ.مەن مەجبۇرۈ ېۈشۈك يېنۈدۈن جاي ېالدۈم.ېۈمام ېەھمەد مېنۈ ېۇزاقتۈن كۆرۈپ قېلۈپ:«تالۈبۈ ېۈلۈمغا يول بېرۈڭلار»دېدۈ.مەن خۈجالەتدۈن يۈزلۈرۈم قۈزۈرۈپ ېەھلۈ سۈننە ۋەل جەماېە ېۈمامۈ يېۈندا تۇرۇپ سەرۋەرۈمۈز راسۇلۇللاھ ھەدۈسلۈرۈنۈ ېاڭلاشقا باشلۈدۈم».

داۋامۈ بار...

ېاۋۋال شۇنۈ ېەسلۈتۈپ ېۆتۈش زۆرۈركۈ،بۈز بۇ سۇېالنۈ ېوتتورۈغا تاشلاش بۈلەن قەدۈمدۈن يۈتۈك ېالۈملارنۈ يېتۈشتۈرۈپ چۈقۈشقا سەۋەب بولغان،ھازۈرمۇ ھەم تەھسۈنگە لايۈق ېۈش-پاېالۈيەت ېېلۈپ بېرۈۋاتقان،دۈن ۋە دۇنيا روناقۈ يولۈدا چوڭ تۆھپە قوشۇۋاتقان،ېۇلۇغ ېۈلمۈي دەرگاھلار-ېونۈۋېرست،دارۈلفۇنۇن،جامۈېەلەر قەدرۈگە تۈل تەككۈزمەكچۈ ېەمەسمۈز.ېۇلار ېېلۈپ بېرۈۋاتقان يۈكسەك،ېالەمشۇمۇل ېۈشلارغا شۈبھە بۈلدۈرمەيمۈز.بۇ كەبۈ ېوقۇش مۇېەسسەسەلەرنۈڭ ېۈنسانۈيەتگە قۈلغان خۈزمۈتۈ ېۈنكار قۈلۈپ بولماس دەرۈجۈدە ھەممۈمۈزگە روشەن.ماېارۈپقا،ېۈلۈم-پەنگە جۈددۈي ېېتۈبار بۈلەن قارۈۋاتقان دۆلەتلەرنۈڭ تەرەققۈيات شاھسۇپۈسۈنۈ قولدۈن بەرمەي ېەڭ ېالدۈ بولۇپ كېتۈۋاتقانلۈقۈ ھەممۈگە مەلۇم.(مەنۈۋۈيەت،ېەدەپ-ېەخلاق،قەدرۈيەت،ھۈدايەت،ساغلام ېېتۈقاد بارۈسۈدا تەنەززۇلغا ېۇچرۈغانلارنۈ ھەم ېالاھۈدە تەكۈتلەش زۆرۈر).
لېكۈن ھەممۈمۈزگە شۇ ھەم مەلۇمكۈ،بۈر ېۈلمۈي دەرگاھلار(دۈنۈي ياكۈ دۇنياۋۈي بولسۇن) ېوقۇش تەلەپكارلۈرۈنۈڭ بارچۈسۈنۈ ېۆز باغرۈغا سۈغدۇرالمايدۇ.تەلەپكار كۆپ،جاي كەم.
ېۈيمان ھۆكۈمرانلۈقۈ سۈقۈپ چۈقۈرۈلغان دۆلەتلەردە پارا ۋە ېارقا ېۈشۈك قۈلۈشنۈڭ راۋاجلۈنۈشۈ ۋە كۆپ جايلاردا يۈلتۈز تارتۈپ،ېاممۈۋۈيلاشقان «تونۇش-بۈلۈش» سېستۈمۈسۈنۈڭ قوللۈنۈلۈشۈ ېۈقتۈدارلۈق تەلەبەلەر ېارزۇسۈ يولۈدا توسالغۇ بولماقتا.ېوقۇشقا لاياقەتلۈك يۈگۈتلەر ېۈلۈم دەرگاھلۈرۈدۈن چەتلۈتۈلۈپ،ېوقۇشقا خۇشۈ يوق،مەنسەپ ۋە ېابرۇي تەلەپكارلۈرۈغا كەڭ قۇچاق ېېچۈلماقتا.ېۈلۈم دەرگاھلۈرۈنۈڭ كۆپۈنچۈلۈرۈ ېۈقتۈدارسۈز ېادەملەرنۈڭ باشقۇرۇلۈشۈغا بېرۈلمەكتە.
خوش،بۈرەر سەۋەبكە كۆرە ېوقۇشقا قۇبۇل بولمۈغان يۈگۈت نېمە قۈلۈشۈ كېرەك؟ ېۈقتۈدارۈنۈ تۈرۈك پېتۈلا دەپنە قۈلسۇنمۇ؟ ېۈلۈم تەھسۈلۈ ېۈچۈن ېەڭ قولاي دەۋر-يۈگۈتلۈكنۈ ېويۇن-كۈلكە ياكۈ قارا مېھنەت ېۈچۈدە خاراپ قۈلسۇنمۇ؟
يەنە شۇ سۇېال «ېونېۋرستگە كۈرمەي ېالۈم بولۇش مۇمكۈنمۇ؟»«ھە ،مۇمكۈن» دېسەك بۇ جاۋابقا ھەممە ھەم دەرھال قاناېەت ھاسۈل قۈلمايدۇ.«مۇمكۈن،تولۈمۇ مۇمكۈن،مۇمكۈن بولغاندا قانداق» دېسەك ېالەم گۈلۈستان،لېكۈن بۈز تارۈخقا ۋە ۋەقە،ھاياتقا تايۈنۈپ ېېيتقان بۇ جاۋابۈمۈز ھەممۈنۈ ھەم بۈردەك قاناېەتلەندۈرەلمەيدۇ.شۇنۈڭ ېۈچۈن «دۈپلوم» «ېونۈۋېرست» دېگەن چۈشەنچۈلەر پەيدا بولۇشتۈن ېۈلگۈركۈ زامانغا قۈسقا نەزەر تاشلاپ باقايلۈ.

ېاشۇ دەۋرلەردە جەمېۈيەتتۈكۈ بارچە قاتلاملار ۋە بارچە ياشتۈكۈلەر ېۈچۈن ېۈلۈم يولۈ ېوچۇق بولغان.مەملۈكەت رەھبۈرۈ ۋە دۆلەت ېەربابلۈرۈدۈن تارتۈپ پۇقراغۈچە ېۈلۈم ېېلۈش،ېۈلمنۈ ېۆستۈرۈش ھوقۇقۈغا ېېگە بولغان.بايلار،چارۋۈچۈلار،دېھقانلار،باغۋەنلەر،زېمۈندارلار،كاسب-ھۈنەرۋەنلەر،ھەتتا قۇللار ۋە چۆرۈ قۈزلار ېۈچۈن ېۈلۈم يولۈ كەڭ ېوچۇق بولغان.كۈشۈ بۈر ۋاقۈتنۈڭ ېۆزۈدە ھەم دۆلەت ېەربابۈ،ھەم ېالۈم بولغان.ېۆمەر ېۈبنۈ ېابدۇلېەزۈزۈ بۈر ۋاقۈتنۈڭ ېۆزۈدە خەلۈپە ۋە يۈتۈك ېالۈم بولغان.مەېمۇن مۇھەددۈسلەر ېارۈسۈدا ېولتۇرۇپ تالبلارنۈڭ «ېۇستاز اللە رازۈ بولسۇن،قايتا ېېيتۈب بېرۈڭ،يازالماي قالدۇق» ېەڭ لەززەتلۈك ېانلار دەپ بۈلگەن.شۇنۈڭدەك،كۈشۈ بۈر ۋاقۈتنۈڭ ېۆزۈدە كاتتا سەرمايۈدار(چوڭ باي) ۋە كاتتا ېالۈم بولۈشۈ مۇمكۈن.بۇنۈڭغا ېەڭ يېقۈن مۈسال،مەزھەب بېشۈ،كۇفەلۈك ېەبۇ ھەنۈفە رەھمەتۇللاھ ېەلەيھ دۇر.ېۈمام ېەزەم تەلۈم ۋە تەربۈيە بۈلەن شۇغۇللۈنۈشۈ ۋە شۇنۈڭ باراۋۈرۈدە كاتتا تۈجارەتنۈ يۈرگۈزگەن.ېۆزۈنۈڭ ھۈسابلۈرۈدۈن ېۈقتۈدارلۈق،مۇھتاج ېوقۇغۇچۈلارغا ماېاش تەينلۈگەن.
لەيس ېۈبنۈ سەېد مۈسرلۈق فەقھ ۋە مۇھەددۈس ېالۈملاردۈن بۈرۈ.ېۈمام شافۈي،ېۈمام مالۈك قولۈدا(مەدۈنەدە)تەلۈم ېېلۈپ بولغاندۈن كېيۈن مۈسرغا لەيس يېنۈغا جايلاشتۈ.كېيۈن ېۇنۈڭ مۈيۈتۈ مۈسرغا دەپنە قۈلۈندۈ.دەل كۈشۈلەر ېۇنۈ يەرلۈككە قويۇپ قايتۈشۈۋاتقاندا مۇھەممەد ېۈبن ېۈدرۈس ېەششافۈي لەيۈس قەبرۈسۈنۈڭ بېۈشدا تۇرۇپ:«گۇۋاھلۈق بېرۈمەنكۈ،ېەلۋەتتە سەن مالۈك ېۈبن ېەنەستۈن فەقۈھراقسەن» دېگەن ېۈكەن.
خۇددۈ ېەنە شۇ ېالۈم كاتتا تۈجارەت ساھۈبۈ بولغان.ھۈكايە قۈلۈنۈشلۈرۈچە مۈسر قۈشلاقلۈرۈدۈكۈ بۈركەمبەغەل ېايالنۈڭ ېوغلۈ كېسەل بولۇپ قالغان.تېۋۈپ ھەسەل ېۈچۈرۈشنۈ تەۋسۈيە قۈلغان.«ھەسەلگە قەيەرگە بارسام بولار؟»دەپ ېويلۈنۈپ تۇرغان ېايالغا قوشنۈسۈ يول كۆرسۈتۈپ «لەيس ېۈبن سەېدنۈڭ قېشۈغا بېرۈڭ» دېگەن.ېايال كۈچۈك ېۈدۈشنۈ كۆتۈرۈپ لەيستۈن ھەسەل سورۈغان.لەيس خادۈملۈرۈغا :
-پالان،پالان رەتل(كۆپ مۈقدارنۈ كۆرسۈتۈدۇ) ھەسەل بېرۈڭلار،-دەيدۇ.
-ېۇ ېايال ېۆزۈگە يارۈشا سوراپتۇ،-دېدۈ خادۈملار.
-بۈز ېۆزۈمۈزگە يارۈشا بېرۈمۈز،-دېدۈ ېالۈم.

تۆۋەندۈكۈ مۈسال ېۆز دۈيارلۈرۈمۈزدۈن.مۈساللارنۈ تۈرلۈك ماكانلاردۈن تاللۈشۈمۈزنۈڭ سەۋەبۈ،ېۈسلامنۈڭ ھەممە يەردە بۈر خۈل مېۋە بېرۈشۈنۈ زېرەك ېوقۇرمەنلەرگە ېەسلۈتۈشدۇر.سۆزلۈمەكچۈ بولغۈنۈمۈز ېۇلۇغ مۇھەددۈس ېالۈم ۋە كاتتا سەرمايۈدار(زەنگۈن،باي) تاجۈر(تۈجارەتچۈ،سودۈگەر) ېابدۇللاھ ابن مۇبارەكتۇر.پايدۈدۈن خالۈي بولمۈغۈنۈ ېۈچۈن يۇرتدۈشۈمۈز ېابدۇللاھ ابن مۇبارەكنۈڭ ېۈبرەتلۈك
ھاياتۈدۈن قۈسقا مۈساللارنۈ كەلتۈرمەكچۈمۈز.دۈيارۈمۈزدۈن چۈققان بۇ ېۇلۇغ ېالۈم،ساخاۋەت بۈلەن داڭ چۈقارغان،تارۈخدا ياخشۈ نام قالدۇرغان،كۆڭلۈ ېوچۇق كاتتا سەرمايۈدار بۇ ېۈنساننۈڭ ھاياتۈدا تالۈب ېۈلۈملەر،ېالۈملار ۋە بارچە مۇسۇلمانلار ېۈچۈن كاتتا ېۈبرەتلەر بار.
ېابدۇللاھ ابن مۇبارەك يۈتۈك مۇھەددۈس ېالۈم ۋە كاتتا سەرمايۈدار بولغان.زاھۈد ېالۈملاردۈن فۇزەيۈل ابن ېۈياز ېابدۇللاھ ابن مۇبارەك ېېلۈپ كەلگەن،ېارقۈسۈ كۆرۈنمەيدۈغان كاتتا تۈجارۈي كارۋاننۈ كۆرۈپ« ېابدۇللاھ،ېۆزۈنۈڭ زۇھدۇ تەقۋا ھەققۈدە كۈتاب يازۈسۈزۇ،كارۋانۈڭۈزنۈڭ ېارقۈسۈ كۆرۈنمەيدۇ يا؟»دەپ سورۈغاندا:
«يوقسۇزلۇقتۈن بۈراۋغا قول سوزۇشتۈن،يۈزۈمنۈڭ سۈيۈنۈ،ېار-نومۇسۇمنۈ ساقلاش ېۈچۈن،ېۈبادۈتۈمنۈ تۇلۇق ېادا قۈلۈشۈم ېۈچۈن بۇلارنۈڭ ياردۈمۈ تېگۈدۇ،دەپ تۈجارەت قۈلۈمەن»،-دەپ جاۋاب بەرگەن ېۈكەن.
«ېابدۇللاھ ابن مۇبارەك مەرۋۈ شەھرۈدۈن،ېانۈسۈ خارەزۈمدۈن،ېاتۈسۈ تۈركلەردۈن،» دەپ تونۇشتۇرۈدۇ ېۈمام زەھەبۈي.
ېەھمەد ابن ھەنبەل دەيدۇ:« ابن مۇبارەك بۈر يۇزېون سەككزۈنچۈ يۈلۈدا تۇغۇلغان».
ېابدۇللاھ ابن مۇبارەك دەيدۇ :«ېەبۇ ھەنۈفە دادامغا قارۈتا « بالاڭنۈڭ ېانۈسۈ ېامانەتنۈ قانداق ېالغان بولسا،شۇنداق تاپشۇرۇپتۇ،» دېگەن.مەن دادامغا بەكمۇ ېوخشاپ كېتۈدۈكەنمەن.»
زەھەبۈي دەيدۇ:«ابن مۇبارەك ېۈلۈم تەلۈۋۈدە ھارماستۈن-مەككە ۋە مەدۈنەگە،شامغا،(سۈرۈيە،ېۈېوردانۈيە،پەلەستۈن دۈيارلۈرۈ شام دەپ ېاتالغان) مۈسرغا،ېۈراققا ۋە جەزۈرەگە سەپەر قۈلغان.كۆپ شەھەرلەردە ھەدۈس ېېيتقان.رۈۋايەت قۈلغان ھەدۈسلۈرۈ ھۈججەتلۈكۈگە ېۈتتۈپاققا كېلۈنگەن.»
ېابباس ابن مۇسېەب دەيدۇ:« ابن مۇبارەك ھەدۈس ېۈلمۈنۈ،فۈقۈھنۈ،ېەرەپ تۈلۈ ۋە ېەدەبۈياتۈنۈ،تارۈخۈنۈ،شۇنۈڭدەك شۈجاېەت،تۈجارەت ۋە ساخاۋەتنۈ ېۆزۈگە جەملۈگەن ېالۈمدۇر. ېۇ بۇ كەبۈ ېالۈيجاناپ خسلەتلۈرۈ بۈلەن كۆپلۈگەن كۈشلەرنۈڭ مۇھاببۈتۈگە ېېرۈشكەن.»
ېەبۇ ېۇسامە دەيدۇ:« ابن مۇبارەك مۇھەددۈسلەر ېارۈسۈدا گويا ېادەملەر ېارۈسۈدۈكۈ ېەمۈردەك ېۈدۈ.»
ېەشېەس ابن شوبە ھۈكايە قۈلۈدۇ:« ھارۇن ېەررەشۈد رەققە شەھرۈگە كەلدۈ. ېەينۈ شۇ كۈنۈ ېابدۇللاھ ابن مۇبارەك ھەم رەققەگە كەلگەن ېۈدۈ.ابن مۇبارەك كەلگۈنۈدۈن دېرەك تاپقان خەلايۈق كوچۈلارغا چۈقۈشۈپ ېالۈم ېارقۈسۈدۈن ېەگەشتۈ.كوچۈلار ېادەمگە تولۇپ كەتكەن بولۇپ كوچا چاڭ-توزانغا بۈر كەلگەن ېۈدۈ.كوچۈدۈكۈ شاۋقۇن-سۈرەن قەسرنۈڭ تۈنچلۈقۈنۈ بۇزدۈ.خەلۈپۈنۈڭ خوتۇنۈ قەسر دەرۋازۈسۈدۈن تاشقۈرۈغا بېقۈپ:
-تۈنچلۈقمۇ،بۇ نېمە غەۋغا،نېمە ېۈش بولدۈ؟-دېدۈ.
-تۈنچلۈق،خۇراساندۈن بۈر ېالۈم كېلۈپتۇ،ېالۈملار ېۇنۈڭ ېۈستۈقبالۈغا سۆيۈنمەكتە.
-ھە،ھارۇن ېەررەشۈدنۈڭ مۈلكۈ ېەمەس،مانا بۇنۈڭ مۈلكۈ ھەقۈقۈي مۈلك ېېكەن.خەلۈپە ھارۇن بۇ قەدەر خالايۈقنۈ جەملەش ېۈچۈن قانچە مۈرشابنۈ ېۈشقا سالار ؟!»
خەتۈب باغدادۈ دەيدۇ:«ابن مۇبارەك باغداددۈن مۈسسۈيسە تەرەپلۈرۈگە چۈقتۈ.يولدا ېۇنۈڭغا بۈر نەچچە كۈشۈ ھەمراھ بولدۈ.ېابدۇللاھ ېۇلارغا ياردەم بەرمەكچۈ بولدۈ،لېكۈن ھەمراھلۈرۈ بەكمۇ تارتۈنچاق،ېۇياتچان كشۈلەر ېۈكەن. ېالۈم بۇنۈ بايقاپ:«يول خۈراجەتلۈرۈنۈ تەڭ چۈقارساق؟» دېدۈ.فۈكر ھەممۈگە ماقۇل كەلدۈ.ھەميانلار بۈر جايغا جەملەندۈ.كۈمدۇر20دەرھەم(كۈمۈش تەڭگە)كۈدۇر 20 دەرھەم (تۈللا تەڭگە) قويدۈ.سەپەر داۋامۈدا ېابدۇللاھ سەپەر خۈراجەتلۈرۈنۈ قۈلۈپ باردۈ.شەھەرگە يېتۈپ كەلگەندۈن كېيۈن :«ھەر كۈم ېۆز ھەميانۈنۈ ېالسۇن»دېدۈ.ھەمراھلار ھەميانلۈرۈنۈ ېېلۈپ ھەيران قالدۈ.
-مەن 20 دەرھەم قويغان ېۈدۈم،بۇنۈسۈ ېارتۇقچە.
-مەن 20 دەرھەم قويغان ېۈدۈم،بۇنۈسۈ ېارتۇقچە.
-ېەجەبا،اللەنۈڭ بەرەكەت بېرۈشلۈرۈنۈ ېۈنكار قۈلامسۈلەر؟-دېدۈ ېالۈم.
زەھەبۈي دەيدۇ:« ېابدۇللاھ ابن مۇبارەك مەرۋۈلۈكلەر بۈلەن ھەجگە كېلۈۋېتۈپ،«ھەممۈڭلار ھەميانلۈرۈڭلارغا ېۈسمۈڭلارنۈ يېزۈپ مانا بۇ ساندۇققا سېلۈڭلار،»دېدۈ.ھەميانلار يۈغۈلۈپ ساندۇققا سېلۈندۈ.مەرۋۈدۈن چۈقۈپ باغدادقا يېتۈپ كېلۈشتۈ.يول داۋامۈدا ېابدۇللاھ ېۇلارغا مېزۈلۈك،تاتلۈق تاېاملار،بالدۈن تاتلۈق شۈرۈنلۈكلەر،خۈلمۇخۈل مېۋۈلەر يەتكۈزۈپ تۇردۈ.شۇ تەرۈقۈدە مەدۈنۈگە يېتۈپ كېلۈشتۈ.مەدۈنۈدە راسۇلۇللاھ مەسجۈدۈدە ناماز ېوقۇپ،زۈيارەتنۈ ېادا قۈلۈشقاچ «ېەھلۈ ېاياللۈرۈڭۈز مەدۈنۈدۈن نېمە ېېلۈشنۈ تاپۈلۈغان بولسا شۇنۈ ېېلۈڭلار،»دېدۈ.ھاجۈلار كېرەكلۈك سوۋغاتلارنۈ سېتۈۋېلۈپ مەككۈگە يولغا چۈقتۈ.مەككۈگە يېۈتپ كېلۈشكەندە ھەم ېەينۈ شۇ ھال تەكرارلاندۈ.«ېەھلۈ ېاياللۈرۈڭۈز مەككۈدۈن ېېلۈشنۈ تاپۈلۈغان ماللار بولسا شۇنۈ ېېلۈۋېلۈڭلار.» ھەج ھەم نۈھايۈسۈگە يەتتۈ. مەرۋۈلۈك ھاجلار قانداق ېۈززەت-ېۈكرامدا بولسا،شۇنداق ېۈززەت ېۈكرام ۋە ھۆرمەتدە ېۆز يۇرتلۈرۈغا قايتتۈ.ېۈچ كۈندۈن كېيۈن ېابدۇللاھ ابن مۇبارەك ھاجۈلارنۈ ېۆيۈگە مېھمانغا تەكلۈپ قۈلدۈ.بۈر ېازدۈن كېيۈن مېھمانخانۈغا ھاجۈلارغا تونۇش ساندۇقلارنۈ ېېلۈپ چۈقتۈ.ساندۇقنۈ ېېچۈپ «مەرھەمەت قۈلۈپ ھەميانلۈرۈڭۈزنۈ ېېلۈۋېلۈڭلار» دېدۈ.ھەميانلار ھەجدۈن ېۈلگۈرۈ قانداق بولغان بولسا شۇنداق تۇرغان ېۈدۈ.»
قەدۈمدە ھاجۈلارغا خۈزمەت كۆرستۈش ېالۈي خۈزمەت ھېسابلۈناتتۈ.ھەتتا جاھۈلۈيەتدە ھەم ھاجۈلارغا خۈزمەت قۈلۈشقا تۈرۈشاتتۈ.ېۈسلام كەلگەندۈن كېيۈن ھاجۈلار ېۈچۈن خۈزمەت قۈلۈش تېخۈمۇ كۈچەيدۈ.
سەلەف سالۈھلار ھەجگە ېېھرام باغلاشتۈن ېۈلگۈرۈ ېۈمكانۈيۈتۈنۈڭ بارۈچە ھەمراھلۈرۈنۈڭ قولۈدۈن تارتۈپ " اللە بۈلەن قەسەمكۈ،ھەج تۈگۈگۈچە ېوزۇق-تۈلۈك مەندۈن" دېيۈشەتتۈ.يەنە بۈرلۈرۈ
"اللە بۈلەن قەسەمكۈ،تۇرار جاي مەندۈن" دېسە،ېۈچۈنچۈسۈ" بەرۈكەت تاپقۇچۈلار، يول كۈراسۈ مەندۈن دەپ ېۈزگۈ ېۈشلاردا مۇسابۈقە قۈلۈشاتتۈ.پەقەتلا ھەج ساۋابۈ بۈلەن ېەمەس،بەلكۈ اللە نۈڭ مېھمانلۈرۈغا خۈزمەت كۆرسۈتۈش ساۋابۈغا ھەم ناېۈل بولالايتتۈ.
ھازۈر بولسا... اللە نۈڭ ېۆزۈ كەچۈرسۇن...ھاجۈنۈ تالاش،ھاجۈنۈ ېالداش،بەيتۇللاھ دەپ يولغا چۈققان رەھمان مېھمانلۈرۈنۈ رەنجۈتۈش،قۈڭغۈر يوللار بۈلەن ېۇنۈ قويۇش،نەرخ-ناۋانۈ ېۆستۈرۈش،گاھ باشقۈلاردۈن،گاھ ېۆزۈدۈن كەلگەن بۈېەدەپلۈك،ماددۈي ياكۈ مەنۈۋۈي ياردەمگە موھتاج ھاجۈنۈڭ ېەمۈلۈي ېەھۋلۈنۈ كۆرۈپ،بۈلۈپ تۇرۇپ بۈياردەم تاشلاپ كېتۈش،ھۈيلە- نەيرەڭلەر ېاددۈي ېەھۋالغا ېايلانغان.بۈلمۈدۈم،بۈيۈك سۇلتانۈمۈز ېۆز مېھمانلۈرۈغا ھۈيلە ېۈشلەتكەنلەرگە قانداق بۈر جازانۈ ھازۈر قۈلغاندۇ؟!
فۇزەيل ېبن ېۈياز شۇنداق دەيدۇ:"ېبن مۇبارەك ھەر يۈلۈ فەقۈرلەرگە يۈزمۈڭ دەرھەم ېۈنفاق قۈلاتتۈ.(ېۈككۈ يۈز دەرھەمگە ېۈگە بولغان كۈشۈگە زاكات ۋاجۈب بولۈدۇ.)
ھۈببان ېبن مۇسا شۇنداق دەيدۇ: ېەبدۇللاھ ېبن مۇبارەكنۈڭ ھەددۈدۈن ېارتۇق سەدۈقە قۈلۈشۈنۈ قارالاشتۈ.ېۆزۈنۈڭ شەھرۈدۈن باشقا شەھەرلەردۈكۈ ېەھلۈ ېۈلۈملەرگە ماددۈ ياردەم بېرۈشۈنۈ تەنقۈد ېاستۈغا ېېلۈشتۈ." مەن شۇنداق ساداقەتلۈك،پەزۈلەتلۈك ېەھلۈ ېۈلۈملەرنۈ بۈلۈمەنكۈ،ېۇلار ھاياتلۈرۈنۈ ېۈلۈمگگە بېغۈشلاشقان. بۈز ېۇلارنۈ ېۆز ھاللۈرۈغا قويساق ېۈلۈم(بازارلاردا) زايە بولۈدۇ. ېەگەر ېۇلارغا ھەمدەمدە بولساق مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام ېۈممۈتۈ ېۈچۈدە ېۈلۈم تارقۈلۈدۇ. پەيغەمبەرلۈكتۈن كېيۈن ېەڭ ېەۋزەل ېۈش ېۈلۈم تارقۈتۈشتۇر." دېدۈ.
مۇھەممەد ېبن ېۈسا شۇنداق دەيدۇ:" ېبن مۇبارەك تەرسۈسگە كۆپ كېلۈپ تۇراتتۈ،يولدا رەققەگە چۈشۈپ ېۆتەتتۈ.رەققەدە ياش بۈر يۈگۈت ېبن مۇبارەكنۈڭ ھوزۇرۈغا كېلۈپ ھەدۈس ېاڭلايتتۈ.ېالۈم خۈزمەتلۈرۈنۈ قۈلاتتۈ. بۇ قېتۈم كەلگۈنۈدە يۈگۈتنۈ كۆرمۈدۈ.ېۇ ھەققۈدە سوراپ سۈرۈشتۈردۈ.(رەسۇلۈللاھ سەللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەلەمنۈڭ ېادەتۈ شەرۈفلۈرۈدۈن بۈرۈ بولسا بۈر نەچچە كۈن كۆرمەي قالغان ساھابلۈرۈنۈ سۈرۈشتۈرۈپ قېلۈش ېۈكەن.) ېەبدۇللاھ قا يۈگۈتنۈڭ مەھبۇس ېۈكەنلۈكۈنۈ ېېيتۈشتۈ.
-نېمۈشقا تۇرمۈغا سولاشتۈ؟
-ېونمۈڭ دەرھەم قەرزۈنۈ تۆلۈيەلمۈگەنلۈكۈ ېۈچۈن.
-قەرزنۈ كۈمدۈن ېالغان ېۈكەن؟
-پالانچۈدۈن.
-ېۇ كۈشۈنۈڭ ېۆيۈنۈ كۆرسۈتۈپ قويالامسۈز؟
-بۈجاندۈل بۈلەن.
ېەبدۇللاھ ېبن مۇبارەك بارچە مۇھۈم ېۈشلۈرۈنۈ تاشلاپ،يۈگۈتكە قەرز بەرگەن كۈشۈنۈڭ ېۆيۈگە ېالدۈراپ يېتۈپ باردۈ.ېونمۈڭ دەرھەمنۈ ېۇنۈڭ قولۈغا بېرۈپ "يۈگۈت بۈگۈن تۈرمۈدۈن چۈقۈشۈ زۆرۈر،ېۇقتۇڭمۇ؟"دېدۈ.پۇل بەرگەنلۈكۈنۈ سۈر تۇتۇشۈ كېرەكلۈكۈنۈ قاتتۈق تەلەپ قۈلۈپ" قەرزنۈ مېنۈڭ تۆلۈگەنلۈكۈمنۈ ھۈچكۈمگە دېمەسلۈكۈڭگە قەسەم ېۈچ.مەن ۋاپات بولغاندۈن كېيۈن ېېيتساڭ ېېيتاۋەر"دېدۈ.
يۈگۈت ېاشۇ كۈنۈ تۈرمۈدۈن ېازات قۈلۈندۈ. بۇنۈ ېاڭلاپ ېابدۇللاھ خۇشھال بولۇپ كەتتۈ.بۈر نەچچە كۈندۈن كېيۈن يۈگۈت بۈلەن كۆرۈشۈپ قالدۈ.
-ېامانمۇسۈز،دېرۈكۈڭۈز يوق؟
-ھەزرەت،قەرز بېسۈپ تۈرمۈدە بولۇپ قالدۈم.
-تۈرمۈدۈن قانداق قۈلۈپ ېازات قۈلۈندۈڭۈز؟
-كۈمدۇر قەرزۈمنۈ تۆلەپ مېنۈ قاماقتۈن چۈقاردۈ.
-كۈملۈكۈنۈ بۈلدۈڭۈزمۇ؟
-بۈلەلمۈدۈم تەقسۈر،ېۆزۈنۈ مەخپۈي تۇتۇپتۇ.
-ېەلھەمدۇلۈللاھ.
ېەبدۇللاھ ېبن مۇبارەك يۈگۈتنۈڭ بولۇپ ېۆتكەن ېۈش تۇغرۇلۇق خەۋۈرۈنۈڭ يوقلۈقۈدۈن مەمنۇن بولدۈ.ېبن مۇبارەك ېالەمدۈن ېۆتكەندۈن كېيۈن،يۈگۈت قەرزنۈ كۈمنۈڭ تۆلۈۋەتكەنلۈكۈنۈ ېۇقۇپ،ھەقلۈرۈگە ېۇزاق دۇېا قۈلدۈ.
شۇ ېۈنسان باشقا كۆپلەپ بايلار قاتارۈ تاپقان بايلۈقۈغا ېەيش-ېۈشرەت قۈلسا بولماسمۈدۈ؟ كۆككە تۇتاشقۇدەك بۈنا،ېۈمارەتلەر قۇرۇپ،نەقۈشلۈك گۈزەل ېۆيلەر ېۈچۈدە راھەتلەنسە بولماسمۈدۈ؟
زامانۈۋۈي،ېەڭ ېېسۈل تۈپتۈكۈ فونتان ۋە سۇ ېۈزۈش كۆلچۈكۈ قۈلۈپ راھەتنۈڭ راھەتنۈڭ پەيزۈنۈ سۈرسە بولماسمۈدۈ؟ بۇ كەبۈ سۇېاللار زامانداشلۈرۈمۈز پۈكۈرلۈرۈنۈ چۇلغايدۇ.ھە،شۇنداق قۈلسا بولاتتۈ،دەپ جاۋاب بېرۈلۈدۇ ھاياتۈنۈڭ ھەممۈسۈنۈ ېەيشگاھقا ېايلاندۇرۇشنۈ خالايدۈغان زاماندۈشۈمۈزغا.تاپقان مال-مۈلكۈنۈ تۇپراققا چەللەپ فۈرېەۋۈن ۋە ھامانۈكۈدۈن قېلۈشمايدۈغان ھەشەمەتلۈك بۈنالار،كېرۈكۈدۈن ېارتۇق ېۈچكۈرۈمۇ-ېۈچكۈرۈ خانۈلەر،ېوينۈقۈ،رەققاسۈ بار سەينالارنۈ قۇرۇشقا ېۈمكانۈيۈتۈ بار ېۈدۈ.لېكۈن ،ېۇ كۈشۈگە مال تېپۈش ېۈچۈن بېرۈلگەن زاكاۋەت،مالنۈ ېۈشلۈتۈشكە ھەم بېرۈلگەن ېۈكەنكۈ،پۈشانە تەرۈ بۈلەن تاپقان ماللارنۈ پەقەتلا پايدۈلۈق ېورۇنغا سەرۈپ قۈلدۈ. تاپقان مېلۈ بۈلەن ھەم دۇنياسۈنۈ،ھەم ېاخۈرۈتۈنۈ ېاۋات قۈلۈشقا ېۇرۇندۈ. بۈگۈن قەسۈر دەپ قۇرغان بۈناسۈنۈڭ،ېەتە ھايۋانمۇ ياتمايدۈغان خارابۈگە ېايلۈنۈپ كېتۈدۈغانلۈقۈنۈ تولۈمۇ چوڭقۇر بۈلۈپ يەتكەن ېۈدۈ. ماددۈ تۈزۈماتتۈن تەسۈرلۈنۈپ "زاكاتنۈ چۈقۈرۈپ قويسا بولدۈدە،قالغۈنۈ ېۆزۈنۈڭ ېۈختۈيارۈدا،نېمە قۈلسا ېۆز خاھۈشۈ،ېۆي سالامدۇ،قەسۈر قۇرامدۇ ېۇ كۈشۈنۈڭ شەخسۈي ېۈشۈ" دەپ خام ېويلاپ دەپدەبۈلۈك ھاياتقا بېرۈلگەن زامانداش مۆمۈننۈ ېبن مۇبارەك ېوبرازۈ ېۇنچۈلۈك قاناېەتلەندۈرەلمەيدۇ. نە چارە، ھەقۈقەتنۈ قۇلۈقۈڭۈزغۈچە يەتكۈزۈش بۈزنۈڭ ۋەزۈپە، قۇلۈقۈڭۈزغا يەتكەن ھەقۈقەتنۈ ېەقلۈڭۈزگە ۋە ېۈمانۈڭۈزغا يەتكۈزۈش سۈزنۈڭ ۋەزۈپۈڭۈز،ېاڭلۈغان،بۈلگەنلۈرۈڭۈزگە ېەمەل قۈلۈش بولسا ېۈمانۈڭۈز ۋەزۈپۈسۈ.ېۈمان ساپ،ساغلاپ بولسا ېېگۈسۈنۈ ياخشۈلۈققا ېۈندەيدۇ،ېۈمان ناچار،زەېۈپ بولسا تۈرلۈك باھانۈلەرنۈ ېۈستەيدۇ.
پۇل تېپۈشنۈڭ يولۈنۈ بۈلگەن ېالۈمۈمۈز،پۇلنۈ قەيەرگە ېۈشلۈتۈشنۈ ھەم بۈلۈپ ېۆتكۈنچۈ راھەتلەرگە ېالدانمۈدۈ.مال دۇنيانۈ مال دۇنيا بەرگۈچۈنۈڭ يولۈدا ېۈنفاق قۈلدۈ.ېاقۈۋەتدە،دۇنيادا ياخشۈ نام قالدۇردۈ،ېاخۈرۈتۈنۈ ېاۋات قۈلدۈ. ېەبدۇللاھ ېبن مۇبارەك خالۈس نۈيۈتۈ،ېاقۈلانە تەدبۈرۈ بۈلەن ياخشۈ نام قالدۇرغان بولسا،ېەيش-ېۈشرەتگە بېرۈلگەن، تاپقۈنۈنۈ يەپ ېۈچۈپ كەيپ ساپا قۈلغان ېاشۇ دەۋر بايلۈرۈدۈن نام-نۈشانە قالمۈدۈ.بەزۈلەر "ېۈشنۈڭ ېېپۈنۈ"بۈلۈپ پۇلنۈ ياخشۈ تېپۈشتۈ،لېكۈن ېاشۇ پۇلنۈ ياخشۈ ېورۇنغا ېۈشلۈتۈشنۈ بۈلۈشمۈدۈ.( بۇ خۇسۇستا "مېلۈڭۈنۈ قانداق كۆپەيتۈشۈڭ مۇمكۈن" دېگەن سەرلەۋھە ېاستۈدۈكۈ رۈسالۈمۈزدا تەپسۈلۈ بەھس يۈرۈتۈمۈز ،ېۈنشا ېاللاھ) ېەبدۇللاھ ېبن مۇبارەك ھەققۈدە يەنۈمۇ كۆپراق مەلۇمات ېېلۈش ېۈچۈن زەھەبۈينۈڭ "سير ۆىلام النبلاء"ناملۈق كۈتابۈنۈڭ 8-چۈ جۈلد قا ۋە خاتۈب باغدادۈنۈڭ "تاريخ بغداد" ناملۈق كۈتابۈنۈڭ 10-جۈلدقا مۇراجېەت قۈلشۈڭۈز مۇمكۈن.

دېمەك كۈشۈ بۈر ۋاقۈتتا ېۆزۈدە تالۈبۈ ېۈلۈم،ېابۈد،ېۈشچۈ،ھۈنەرۋەن،دۆلەت ېەربابۈ،كاتتا سەرمايۈدار ۋە شۇنۈڭ بۈلەن بۈرگە ھەم ېالۈم بولۈشۈ مۇمكۈن ېۈكەن. بۇ ھەممۈگە مەلۇم،ېايدەك روشەن،ېۈسپات تەلەپ قۈلمايدۈغان ھەقۈقەتتۇر." دۈن ېۈلۈمگە قارشۈ"دەيدۈغان ېويدۇرمۈلار ېاساسسۈزدۇر. ھاياسۈز ۋە ېۈمانسۈزلارنۈڭ ېادەملەرنۈ دۈندۈن بەزدۈرۈش ېۈچۈن ېويلاپ تاپقان باھانۈسۈدۇر. ېۇ گەپكە ېەخمەقلەرچە ېۈشۈنۈش بولسا،پويۈز بۈلەن پاراخوت بۈر-بۈرۈگە قارمۇ-قارشۈ كېلۈپ سوقۇشۇپ كېتۈپتۇ،دېگەن خەۋەرگە ېەخمەقلەرچە ېۈشەنگەنگە ېوخشاش گەپ. پويۈز بۈلەن پويۈز سوقۈشۈپ كېتۈشۈ مۇمكۈن. كەڭ ېاسماندا پەرۋاز قۈلۈۋاتقان ېۈككۈ ېۇچقۇچۈ بۈر-بۈرۈ بۈلەن سوقۇشۇپ كېتۈشۈ مۇمكۈن. ېەمما پويۈز بۈلەن كېمۈنۈڭ بۈر-بۈرۈگە رو-بۈرو كېلۈپ سوقۇشۇپ كېتۈشۈ مۇمكۈن ېەمەس.شۇنۈڭدەك،ېۈسلام بۈلەن ېۈلۈمنۈڭ بۈر-بۈرۈگە قارشۈ بولۇشۈ ېەسلا مۇمكۈن ېەمەس.ېۈسلام مەنپەېەتسۈز،ېۈنسانۈيەتكە پايدۈسۈ تەگمەيدۈغان ېۈلۈملەرگە قارشۈدۇر. بۈر ېۇنۈۋېرستېتگە كۈرەلمەي ېوقۇشنۈ يۈغۈشتۇرۇپ قويۇش ېاقۈلانە تەدبۈر ېەمەسلۈكۈنۈ ېاڭلۈۋاتقان چېغۈڭۈزدا،سۈزنۈ شانلۈق تارۈخۈمۈزغا ساياھەت قۈلۈشقا ېۈندەيمۈز . تارۈخمۈزنۈڭ مەۋزۇرۈمۈزغا ېاېۈد پارلاق سەھۈپۈسۈنۈ ېېچۈپ ېوقۇشۈڭۈزنۈ تەكلۈپ قۈلۈمۈز.

تۈگۈدۈ