مەن ېۈزۈدۈن ھالقۈش،كۈملۈكۈنۈ ېۈزدەش،كۈملۈكۈ يوق دۈگەن ېاتالغۇلارنۈ پات-پاتلا ېاڭلاپ تۇرساممۇ زادۈ ېۇنۈڭ قانداق ېاتالغۇلار ېۈكەنلۈكۈ ېۈستۈدە بەكمۇ باش قاتتۇرۇپ كەتمۈگەن ېۈكەنمەن.چۇنكۈ مەن ماېارۈپ ساھۈسۈدە ېۈشلەيدۈغان كەسپۈي خۈزمەتچۈ بۇلۇش سۈپۈتۈم بۈلەن بۇنداق دەبدۈبۈلۈك ېاتالغۇلارنۈ ېالۈم،يازغۇچۈ،شاېۈرلارلا قۈلالايدۇ ھەم ېۇنۈڭغا تەبۈر بۈرۈپ شۇ بۇيۇچە ېۈشلارنۈ يۇرۇقلۇققا چۈقۈرالايدۇ دەپ ېويلايتتۈم.ېۇنۈڭ ېۈستۈگە مەن ېانچە مۇنچە بۈر نەرسۈلەرنۈ يازغان بۈلەن يازغان ماقالۈلۈرۈم،مەكتەپلەردە جەمۈيەتتە،كۆز ېالدۈمدا،ېۇقۇتقۇچۈ-ېۇقۇغۇچۈلار ېارۈسۈدا يۈز بۈرۈۋاتقان ېۈشلار بۇلۇپ،بۇنۈ ېەمۈلۈ مۈساللارنۈڭ يۈغۈندۈسۈ دۈسەك بۇلۇدۇ.باشقۈچە چۈشەندۈرگەندە بۇ بۈر تەجۈربۈچۈلۈكتۈن باشقا نەرسە ېەمەس ېۈكەن.
ېۈزۈدۈن ھالقۈش دۈگەن بۇ تۇيغۇ، مەن‹‹ داڭلۈق›› تورۈغا يازغان بۈر پارچە ماقالەمگە يېزۈلغان بۈر پارچە ېۈنكاس ېاساسۈدا پەيدا بولۇپ قالدۈ.شۇندۈن كۈيۈن ېۈزۈدۈن ھالقۈش دۈگەن بۇ ېۇقۇم خۈيالۈمدۈن كەتمۈدۈ.بەزۈ بۈر پۈكۈرداشلار بۈلەن پۈكۈرلۈشۈپ كورگەنمۇ بولدۇم...مۇشۇنداق تۇيغۇلار ېۈچۈدە يۈرۈپ ېۈزۈدۈن ھالقۈشنۈڭ ېۈزۈنۈ تەرەققۈ قۈلدۇرۇپ،تېخۈمۇ چوڭراق توھپە يارتۈش كېرەك دۈگەنلۈكتۈن ېۈبارەت ېۈكەنلۈگۈنۈ ېاستا-ېاستا تۇنۇپ يۈتۈشكە باشلۈدۈم.
زۇلپۈقار بارات ېۆزباش‹‹تۇردۈ توختۈ،سۈزدە ماېارۈپقا نۈسپەتەن بۈر ېوت بار ېۈكەن،ېۇزۇندۈن بۈرۈ ماقالۈلۈرۈڭۈزنۈ كۆرۇپ كەلدۈم.سۈز پەقەت ېۆزۈڭۈزدۈن ھالقۇيالمۈدۈڭۈز،تۈرۈشۈڭ...››دۈگەن مەزمۇندۈكۈ ېۈنكاسنۈ يازغان ېۈدۈ.بۇ بۈر ېاددۈ گەپتەك قۈلغان بۈلەن،ۋەزنۈ ېېغۈر سۆزلەر ېۈدۈ.ېۇنۈڭ ېۈستۈگە مەندە ېۈزۈدۈن ھالقۈش توغرۈسۈدا،بۇلۇپمۇ،مەن ېۈزەمدۈن ھالقۈيالايمەن يەنۈ تۇردۈ توختۈ تۇردۈ توختۈدۈن ھالقۈپ ،ېۆزلۈك يارتۈش كېرەك دۈگەن ېۈديەۋۈ ېاڭمۇ يوق دۈيەرلۈك ېۈدۈ.مۈنۈڭ قارۈشۈمچە بۈر يېزا مەكتەپ ېۇقۇتقۇچۈسۈ ېاساسۈ ېۈختۈدارنۈ ھازۈرلۈسا،ېۇقۇغۇچۈلارغا بۈلۈم بۈرۈپ،ېۇلارغا ېادەم بۇلۇشنۈڭ يوللۈرۈنۈ كۆرسۈتۈپ قويالۈسۈلا شۇ كۇپايە ېۈدۈ.
زۇلپۈقار بارات ېوزباشنۈڭ يۇقۈرۈقۈ ېۈنكاسۈ مۈنۈ بۈر تەستەك سېلۈپ،مەندۈكۈ تۇرغۇنلۇق ېۈدۈيەسۈنۈ تەۋرۈتۈپ قويدۈ.ېادەم ھەقۈقۈتەن ېۈزۈدۈن ھالقۈش كېرەكمۇ؟ېۈزۈدۈن ھالقۈشنۈڭ ېاساسلۈق ېامۈلۈ نۈمە؟دۈگەن مەسۈلۈلەر مۈنۈڭ كاللامدا توختۈماي ېۈزۈگە جاۋاپ تېپۈشۈمنۈڭ زۇرۈرلۈكۈنۈ ېەسلۈتۈپ تۇردۈغان بولدۈ.
ېۈزۈنۈ توغرا تۇنۇش،كۈملۈككە ېۈگە بۇلۇش ېۈزۈدۈن ھالقۈشنۈڭ مۇھۈم ېالدۈنقۈ شەرتلۈرۈدۈن ېۈبارەت.
دوكتۇر ېەسېەت سۇلايمان ېۈزۈنۈڭ « ‹ېۆزلۈك ۋە كۈملۈك›دۈگە ېەسۈرۈدە‹بۈز كۈم؟...بۇگۇنكۈ دۇنيادا بۈزنۈڭ سالايۈتۈمۈز ۋە ېورنۈمۈز نۈمە؟..بۈز بۇگۇنكۈ دۇنيادا ېۆزلۈكۈمۈز ۋە كۈملۈكۈمۈزنۈ قانداق ېۈپادە قۈلۈمۈز؟››دەپ خۈتاپ قۈلغان.
بۇ يەردۈكۈ ‹‹بۈز كۈم؟››دۈگەن سۇېالنۈ شەھرۈلۈسەك بۇ سۇېالدۈن ېەڭ ېاۋال ېۈزۈمۈزنۈ بۈلۈشۈمۈز،ېۈزۈمۈزنۈ تۇنۈشۈمۈز،بۇلۇپمۇ ېۆزۈمۈزنۈڭ مەدۈنۈيەتۈ،تارۈخۈ،جۇغراپۈيەلۈك ېورنۈ،ېۈتۈنۈك مەنبەسۈ...قاتارلۈقلارنۈ بۈلۈشۈمۈز،شۇ ېاساستا ېۆزۈمۈزنۈڭ كۈم ېۈكەنلۈكۈنۈ بۈلۈشۈمۈز كېرەكلۈكۈ ېوترۈغا قۇيۇلغان.
بۇنۈ ېۈككۈ ياقلۈمۈلۈق مەنا ېارقۈلۈق چۈشەندۈرۈش مۇكۈن، بۈرۈ بۈز ېۆزۈمۈزنۈڭ كۈملۈكۈمۈزنۈ تۇنۇشۈمۈزدا چۇقۇم بۈرسۈ ېەخلاق،ېۈتۈقات ۋە ېەجداتلارۈنۈڭ باشقا ېەنېەنۈلۈرۈنۈ بۈلۈش،يەنە بۈرۈ بولسا ھازۈرقۈ زامان كۈشۈلۈرۈگە قۇيۇلغان شەرتلەرنۈ ھازۈرلاش.
يۇقارقۈ ېۈككۈ قاتلاملۈق مەزمۇننۈ مۇۋاپۈقۈيەتلۈك بۈرلەشتۈرگەندۈن كۈيۈنلا بۈزنۈڭ كۈملۈكۈمۈز ھەقۈقۈ ېايدۈڭلۈشۈپ، ېۈزۈمۈزنۈ تۇنۇشتۈن ېۈبارەت مەقسەتكە يەتەلەيمۈز.
ېەسېەت سۇلايماننۈڭ‹‹بۈگۈنكۈ دۇنيادا بۈزنۈڭ سالايۈتۈمۈز ۋە ېورنۈمۈز نۈمە؟››دۈگەن سۇېالۈغا نەزەر سالدۈغان بولساق،بۇ دۇنيادا ېادەمدەك ياشايمۈز دەيدۈكۈنمۈز بۈزنۈڭ بەلگۈلۈك سالايۈتۈمۈز ۋە ېورنۈمۈز بولۈشۈ كېرەك.دۈگەن خۇلاسسۈگە ېۈرشەلەيمۈز.سالايەت بۈلەن ېورۇن مەسۈلۈسۈنۈ قانداق ھەل قۈلۈش كېرەك؟بۇ ېۇقۇملار زامان بۈلەن ماكان چۈشەنۈسۈگە تەۋە بۇلۇپ،ھاۈزۈرقۈدەك تەرەققۈ قۈلغان دەۋرۈدە قانداق قۈلغاندا سالايەت ۋە ېورۇنغا ېۈرۈشكۈلۈ بولدۈغانلۈغۈ توغرۈسۈدا بۈزگە سۈكۈت بەرگەن.
سالاھيەت مەسۈلۈسۈگە كەلسەك ،كۈشۈلەر مەلۇم شەرت ۋە بەلگۈلۈك سەۋۈيەگە ېۈگە بولغاندا ېۈرشۈدۈغان سۈپەت(بەلگە) ھۈساپلۈنۈدۇ.باشقۈچە دۈگەندە بەلگۈلۈك سەۋۈيە ياراتقاندا،بەلگۈلۈك شارتلارنۈ ھازۈرلۈغاندا ېۈرشۈدۈغان كۈملۈك.
سالاھيەت(كۈملۈك)كە قانداق قۈلغاندا ېۈرۈشكۈلۈ بۇلۇدۇ؟
سالاھيەت(كۈملۈك)كە ېۈرشۈشتە تۈۋەندۈكۈ تۆت ېاساسۈ ېامۈلنۈ ېالدۈ بۈلەن ېېنۈقلۈۋېلۈشقا توغرا كېلۈدۇ.بۇلار ېەجداتلۈرۈمۈزنۈڭ ياشۈغان ماكانۈ،ېاجداتۈمۈز ۋە مەدۈنۈيەتۈمۈز،زامان چۈشەنچۈمۈز،مۈللۈتنۈڭ ېۇمۇمۈ پۈسخۈلوگۈيەسۈ ۋە ېۆزۈمۈزنۈڭ(ھەر بۈر شەخسۈنۈڭ)مۈجەزۈ ۋەېۈندۈۋۈداللۈغۈمۈز.بۇ تۆت ېاسسۈ ھالۈقۈنۈ ېۈگەنلۈۋالغاندا بۈز قانداق قۈلۈش كېرەكلۈگۈدۈن ېۈبارەت مۇھۈم مەسۈلۈنۈڭ ( ېۆزۈمۈزدۈن ھالقۈشۈنۈڭ جاپالۈق جەريانۈنۈ ھۈس قۈلۈپ،جاپاغا چۈداپ ېۈگۈنۈپ،تۈرشۈپ بۈلۈم قۇرۇلمۈمۈزنۈ ېاشۇرۇپ،دۇنيا مۈللەتلۈرۈ ېۈچۈدە بەلگۈلۈك ېۇرۇن ۋە تەسۈرگە ېۈگە بۇلۇش،ېەمۈليۈتۈنۈ ېۈشقا ېاشۇرۇش جەريانۈنۈڭ)جاۋابۈنۈ تاپالايمۈز.
1.ماكان ېامۈلۈ
بۈر مۈللەتنۈڭ ماكان ېېڭۈ شەكۈللەنمۈسە بۈر مۈللەتنۈڭ شەكۈللۈنۈشۈ مۇمكۈن ېەمەس.تارۈختا ياشاش ېېڭۈلا بۇلۇپ ماكان ېېڭۈ بولمۈغان نۇرغۇن مۈللەتلەر ،ماكان ېېڭۈ ۋە ياشاش ېېڭۈ بار بولغان مۈللەتلەرگە قۇشۇلۇپ كۈتۈپ،مۈللەتلەرنۈڭ قوشۇلۇپ كۈتۈش جەريانۈنۈ تۈزلەتكەن.
مەسۈلەن:بۇنۈڭدۈن 30مۈڭ يۈللار ېۈلگۈرۈ مۇڭغۇلۈيە دالۈسۈدۈن ېامرۈكۈغا كۈچۈپ بارغان مۇڭغۇلوېۈد تۈپۈدۈكۈ (ېۈندۈېانلار)نۈڭ ماكان ېېڭۈ ۋە ياشاش ېېڭۈ كۈچلۈك بۇلۇپ ېامرۈكۈدۈن ېۈبارەت خالۈ ھەم باي زۈمۈننۈ ېۈزۈنۈڭ ياشاشتۈكۈ كۈچلۈك تايانچۈسۈ (ماكان)دەپ تاللۈغان...شۇندۈن كۈيۈنكۈ يۈللارنۈڭ ېۈتۈشۈ بۈلەن ېۇلاردا بۇ مۇنبەت تۇپراقتا ياشاشتۈن ېۈبارەت بۇ يۈكسەك ېاڭ قۇساق تويغۇزۇش ېېڭۈغا تۈۋەنلۈگەن ،بۇنۈڭدۈن 300يۈللار ېۈلگۈركۈ ۋاقۈتلارغا كەلگەندە بۇلاردا ماكانغا بولغان مۇھەبات سۇسلۈشۈپ،تەرەققۈ قۈلۈش ېېڭۈ يوقالغان شۇنۈڭ بۈلەن ېۈسپانۈيە بۇ زۈمۈنۈغا بېسۈپ كۈرگەندە بۇلادا قارۈشلۈق قۈلدۈغان ھۈچقانداق مادار بولمۈغان...كەينۈدۈنلا ېۈنگۈلۈزلار باستۇرۇپ كۈرۈپ،ېۈسپانۈيە مۇستەملۈكۈچۈلۈرۈنۈ بۇ مۇنبەت زۈمۈندۈن قوغلاپ چۈقۈرۈپ،ماكان ۋە ياشاش ېېڭۈ كۈچكۈك بولغان ېۈنگۈلۈزلار بۇ ېالتۈن زۈمۈننۈ تەرەققۈ قۈلدۇرۇپ قەدرۈنۈ قۈلۈشقا باشلاپ،ھازۈرقۈ كۈنگە كەلگەندە دۇنيا تەرتۈۋۈنۈ ساقلايدۈغان دۇنيادۈكۈ بۈردۈن بۈر دۆلەتكە ېايلانغان.بۇ زۈمۈنۈڭ ېەسلۈ ېۈگۈلۈرۈ بولغان ېۈندۈېانلار ېۈزۈنۈڭ ماكانۈنۈ تەرەققۈ قۈلدۇرمۈغانلۈقتۈن ېۈبارەت سۇس ماكان ېېڭۈنۈڭ تەسۈرۈدە ھازۈرقۈ كۈنگە كەلگەندە ېامرۈكۈدا پۇت دەسسەپ تۇردۈغان ېورۇنغا ېۈگە بۇلالمايلا قالماي،ھازۈرغۈچە ېېنگۈلۈزلارغا لازۈم بولغان ېورۇندۈن مەجبۇرۈ يوتكۈلۈپ،ېورنۈ ېۈسسۈمايۋاتقان ‹‹ېامرۈكۈدۈكۈ بەشتە كېپۈل›› مۈللەتكە ېايلۈنۈپ سان جەھەتتۈنمۇ كۈندۈن-كۈنگە ېازلاپ،تۇگەپ كۈتۈشتەك رۈياللۈققا يۈزلەندۈ...
بۈزنۈڭ ېەجداتلۈرۈمۈزدۈن تارتۈپلا ھەم ماكان ېېڭۈ ھەم ياشاش ېېڭۈ كۈچلۈك كۈشۈلەر بولغاچقا ېۇلار ياشاشتۈكۈ بۈرۈنچۈ ېامۈل بولغان ېۆز ماكانلۈرۈنۈ (تۈرۈتورۈيەسۈ)نۈ سۈزۈپ چۈقۈپ،مۇشۇ تۈرۈتورۈيە ېۈچۈدە ياشاش،تەرەققۈ قۈلۈش،ھاياتلۈقنۈ داۋاملاشتۇرۇشتەك ېۈنسانلارغا خاس بولغان ياشاش ېۇسۇلۈنۈ تاللۈۋالغان ھەم ېۈزۈنۈ داۋاملۈق قۇدرەت تاپقۇزۇپ،دۇنيا مەدۈنۈيەتۈ ۋە تارۈخۈدا بەلگۈلۈك ېۇرۇنلارنۈ تۇتۇپ كەلگەن.
ېالۈم ېابدۈشۈككۈر مەھەممەت ېۈمۈن ېۈزۈنۈڭ‹.قەدۈمقۈ مەرگۈزۈ ېاسيا››دۈگەن ېەسەرۈدە ېەجداتلۈرۈمۈز ياشاپ كەلگەن زۈمۈننۈ مەدۈنۈيەت تەسۈرۈ جەھھەتتە‹‹شۈمالدا بايقال،شۈمالۈي ېالتاي ۋە دەشتۈ قۈپچاقتۈن،جەنۇپتا چۈلەنشۈەن،(ھەتتاخۇاخې دەرياسۈنۈڭ باش ېېقۈنۈ)ېالتۇنتاغ ۋە ھۈندۈقۇش ېېتەكلۈرۈگۈچە بولغان زۈمۈننۈ ېۈزۈنۈڭ بۈر قەدەر مۇقۇم ياشاش چەمبۈرۈ قۈلغان››*(يۇقارقۈ كۈتاپ 8-بەت) بۇنۈڭدۈن ېەجداتلۈرۈمۈزنۈڭ زۈمۈنۈڭ كەڭلۈگۈنۈلا ېەمەس، قولغا كەلتۈرگەن مەدۈنۈيەتلۈرۈنۈڭ بەلگۈلۈك دۆلەتلەرنۈڭ چۈگۈرۈسۈدۈن ېوڭۇشلۇق ېۆتۇپ ھەرقايسۈ مۈللەت يەنۈ خەنزۇ،مۇڭغۇل،رۇس،ياۋرۈپالۈقلار ۋە باشقا تۇركۈ مۈللەتلەرگە زور تەسۈرلەرنۈ كۆرسەتكەنلۈگۈنۈ كۆرۈۋالالايمۈز.
ېابدۈشۈككۈر مەھەھممەت ېۈمۈن يەنە يۇقارقۈ كۈتاۋۈدا،ېەجداتلۈرۈمۈز ياشاپ كەلگەن زۈمۈن(تۈرۈتورۈيەنۈ) تەپسۈلۈ ېوترۈغا قۇيۇپ ،ېەجداتلۈرۈمۈزنۈڭ ماكان ۋە ياشاش ېېڭۈنۈڭ نەقەدەر يۇقۈرۈلۈغۈنۈ ېۈسپاتلۈغان،ېۇ ېەجداتۈمۈز ېولتۇراقلاشقان تۈرۈتورۈيەنۈ جۇغراپۈيە نوقتۈسۈدۈن تۇۋەندۈكۈدەك ېېنۈقلۈغان‹‹غەربۈي جەنۇبۈ سۈبۈريە،دەشتۈ قۈپچاق،يەتتە سۇ،مۇڭغۇل دالۈسۈ ۋە ېوردۇستۈن قاشقۇۋۇققۈچە بولغان جايلار،شۈنجاڭ رايۇنۈ بۈلەن خارۈزۈمنۈ شۇنداقلا فەرغانە ۋادۈسۈنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالغان،ماۋەراېۇننەھۈر زۈمۈنلۈردۈن تەشكۈل تاپقان...››(يۇقارقۈ كۈتاپ 9-بەت)دەپ يازۈدۇ.بۇنۈڭدۈن ېەجداتلۈرۈمۈز ياراتقان جۇغراپۈيەلۈك تۈرۈتورۈيەنۈڭ پۇتكۈل ېوترا ېاسيا ۋە ېۇنۈڭ ېەتراپۈدۈكۈ زۈمۈنلارغۈچە بلغانلۈغۈنۈ كۈرۈۋېلۈش تەس ېەمەس.
ېابدۈشۈككۈر مەھەممەت ېۈمۈن يەنە ېەجداتلۈرۈمۈزنۈڭ مەرگەزلۈك پالۈيەت قۈلغان ماكانۈنۈ مەرگۈزۈ ېاسيا دەپ قاراپ ېۇنۈ‹‹شۈنجاڭ،بايقال-ېۇرخۇن ۋادۈسۈ،ماۋەراېۇننەھۈر ۋە غەربۈي جەنۇبۈي سۈبۈر بۈلەن،ېۈلۈ، يەتتەسۇ-قۈپچاق دالۈلۈرۈ داېۈرۈسۈدە يۈغۈنچاقلاشقا بۇلۇدۇ››دەپ يازغان(يۇقارقۈ كۈتاپ 9-بەت)
يۇقارقۈدەك كەڭ زۈمۈنلارنۈ،ېابدۇششۈكۈر مەھەممەتېۈمۈن يۇقارقۈ كۈتاۋۈدا ‹‹مەرگۈزۈ ېاسيا ېۈنسان تۈركۈمۈنۈڭ يەنۈ مۈلادۈيەدۈن كۈيۈن ‹تۈرۈك›ېۈبارۈسۈدە ېۇمۇمۈلاشقان خەلقنۈڭ ېانا زۈمۈنۈدۈن ېۈبارەت›› دەپ ېېنۈق ېوترۈغا قويغان.
بۈز يۇقارقۈلاردۈن ېەجدادۈمۈزنۈڭ ھەم ماكان ېېڭۈ،ھەم ياشاش ېېڭۈنۈڭ ېۈنتايۈن كۈچلۈكلۈكۈنۈ ھۈس قۈلالايمۈز.بۇنۈ تۇۋەندۈكۈ دەلۈلەر بۈلەن دەلۈللەشكە بولۈدۇ.
(1)ېەجداتلۈرۈمۈز قەدۈمدۈن ھازۈرغۈچە ېەۋلاتمۇ ېەۋلات،ېوترا ېاسيا جۇملۈدۈن مەرگۈزۈ ېاسيادا ياشاپ كەلگەن.
(2)ېەجداتلۈرۈمۈز ياشاشقا ېەڭ ماس كېلۈدۇ دەپ قاراپ،مەرگۈزۈ ېاسيا،ېوتتۇرا ېاسيەدەك 4پەسۈل ېالمۈشۈپ تۇردۈغان مۆدۈدۈل بەلۋاغ ېېقلۈمۈغا ېۈگە ېۈستۈرادۈگەيەلۈك ېورۇننۈ تاللۈغان.
(3) ېەجداتلۈرۈمۈز مۇشۇ زۈمۈندا پارلاق مەدۈنۈيەتلەرنۈ يارۈتۈپ،بۇ ېاسيا-ياۋرۇپانۈ تۇتاشتۇردۈغان زۈمۈنغا تايۈنۈپ ېۈزۈ ياراتقان مەدۈنۈيەتنۈ ھەرقايسۈ ېەل خەلۈقلۈرۈگە تارقاتقان،ھەم ھەر قايسۈ ېەل خەلقلۈرۈ بۈلەن مەدۈنۈيەت ېالماشتۇرۇپ،بۇ زۈمۈننۈ يۈكسەك دەرجۈدە تەرەققۈ قۈلدۇرۇپ،خارۈزۈم،سەمەرقەنت،قەشقەرلەدەك دۇنيانۈڭ مەدۈنۈيەت،سود-ېۈقدسات مەرگەزلۈرنۈ بەرپا قۈلۈپ،ېەجداتلارنۈڭ باياشات ياشۈشۈغا شارايۈت ياراتقان....يۇقارقۈ شەھەرلەر ھازۈرقۈ شاڭگاڭ،دۇبەي،نۈيۇيۇرۇكتەك روللارنۈ ېويناپ دۇنيا مەدۈنۈيۈتۈ ۋە ېۈقدۈسادۈنۈڭ تەرەقۈيادۈغا غايەت زور تۆھپە قوشقان.
بۇگۇنكۈ كۈنگە كەلگەندە بۈزدە جۇڭخۇا تارۈخۈنۈ،مۈللۈتۈمۈزنۈڭ تارۈخنۈ بۈلمەسلۈكتەك ېېغۈر روھۈ قاراڭغۇلۇق پەيدا بولدۈ.تارۈخمۈزنۈ بۈلمەسلۈك بۈزدۈكۈ ماكان چۈشەنچۈسۈنۈ خۈرەلەشتۇرۇپ ،بۈزدۈكۈ پەرۋاسۈزلۈقنۈ كەلتۈرۈپ چۈقاردۈ،ېۈزۈنۈڭ ېەجداتۈنۈڭ ياشۈغان ماكۈنۈنۈ بۈلمۈگەن مۈللەتتە مۈللۈ روھ ېەنېەنۈسۈ تۈۋەنلەپ ،مۈللەت چۈشەنچۈسۈمۇ ېاستا-ېاستا سۇسلۈشۈشقا قاراپ يۈزلەندۈ.بۈز چۇقۇم بۇنۈڭدۈن ساۋاق ېېلۈپ تارۈخۈمۈزنۈڭ،ھاياتۈمۈزنۈڭ بۈر قۈسۈمۈ بولغان ماكان چۈشەنچۈسۈنۈ ېايدۈڭلاشتۇرۋالساق،مۈنۈڭچە ېۈزۈمۈزنۈ تۇنۇشۈمۈز،ېۆزۈمۈز ېۈستۈدە ېويلۈنۈشۈمۈز،ېاخۈرقۈ ھۈساپتا ېۆزۈمۈزدۈن ېېشۈپ(ھالقۈپ) يېڭۈ تەرەقۈيات باسقۇچۈنۈ يارتۈشۈمۈزغا پايدۈلۈق دەپ قارايمەن.
2.زامان چۈشەنچۈسۈ
زامان چۈشەنچۈسۈ ماكان چۈشەنچۈسۈ بۈلەن دۈيالۈكتۈكۈلۈك مەناسۈۋەتتۈكۈ ېورگانۈك باغلۈنۈشچانلۈققا ېۈگە ېۇقۇم بۇلۇپ،زامان ېېڭۈ بولمۈغان مۈللەت چۇقۇمكۈ قۇل،باشقۈلارنۈڭ قۇلۈغا تەلمۈرۇپ قاراپ تۇردۈغان بۈچارە مۈللەتتۇر.
زامان دۈگەن ېاتالغۇنۈڭ سۆز مەنۈسۈدۈنمۇ بۈز ‹‹ۋاقۈت››،‹‹دەۋرۈ›› دۈگەن مەنۈداش سۆلەرگە ېۈرشەلەيمۈز.
مۇنداقچە دۈگەندە يەنە بۇ سوزنۈ بۈز ‹‹پۇرسەت››دۈگە سۆز بۈلەنمۇ باغلۈيالايمۈز.بۇنداق باغلاش بۈزنۈ‹‹ ۋاقۈتۈڭ كەتتۈ بەختۈڭ كەتتۈ››،‹‹پۇرسەتنۈ تۇتمۈساڭ،پۇشايمان كۈرۈسەن›› دۈگەندەك ھەقۈقەتلەر بۈلەنمۇ باغلاپ تۇرۇدۇ.شۇنۈڭ ېۈچۈن بۈز ۋاقۈت ېېڭۈمۈزنۈ،دەۋرۈۈ ېېڭۈمۈزنۈ قۈسقۈسۈ زامان ېېڭۈمۈزنۈ دۇنيادۈكۈ تەرەققۈ قۈلغان مۈللەتردۈكۈ چۈشەنچۈلەرگە يەتكۈزۈش ېۈچۈن تۈرشۈشۈمۈز كېرەك.
مەن قايسۈ بۈر ماتۈريالدۈن‹‹دۇنيادۈكۈ ېۈقدۈسادۈ ېېڭۈ يۇقۈرۈ مۈللەتلەر پۈيادە يول يۇرسە باشقۈلاردۈن تۈز ماڭدۇ،تۈز ماڭغان ېادەملەرنۈڭ ېۈقدۈسادۈ ېېڭۈ ېاستا ماڭغان ېادەملەرنۈڭكۈدۈن يۇقۈرۈ بولۈدۇ››دۈگەن ھۈكۈمنۈ ېۇقۇپ ھەيران قالغان.مانا ېەمدۈ قارايدۈغان بولساق ېۈتتۈك مېڭۈش = ۋاقۈت دۈگە گەپ بولۈدۈكەن.ېاددۈ قۈلۈپ ېېيتقاندا بۇ پۇرسەتنۈ تۇتۇش بۇلۇپ ھۈساپلۈنۈدۈكەن.مۇشۇ نوقتۈدۈن يەنە شۇنۈ كۈرۈۋېلۈش تەس ېەمەسكۈ زامان ېېڭۈ كۈچلۈك مۈللەت ،دۇنيادۈكۈ غالۈپ مۈللەتتۇر.
بۈز ېەجداتلۈرۈمۈزنۈ ېويلايدۈغان بولساق ،بۇلاردا ماكان ېېڭۈ يۇقۈرۈ بولغاندەك زامان ېېڭۈمۇ يۇقۈرۈ بولغان.زامان ېېڭۈ يۇقۈرۈ بولغانلۈغۈ ېۇچۈن مۈللۈتۈمۈزنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈ نەچچە مۈڭ يۈللار مۇبەينۈدە دۇنيادۈكۈ باشقا مۈللەتلەر بۈلەن بۈرگە ياشاش پۇرسۈتۈگە ېۈگە قۈلغان.ېەگەر ېۇلاردا زامان چۈشەنچۈسۈ بولمۈغان بولسا ېۈدۈ، ېەۋلاتلۈرۈنۈ ھەرگۈز بۈگۈگۈچە ياشاش پۇرسۈتۈگە ېۈگە قۈلالمۈغان بولاتتۈ.
ېۇلاردا زامان چۈشەنچۈسۈ بولغاچ،ېۈپتۈداېۈ ېۇرۇقداشلۈقتۈن تارتۈپ تاكۈ ھازۈرقۈ زامانغۈچە دەۋرۈ بۈلەن تەڭ ېۈلگۈرلەشتەك ياخشۈ ماسلۈشۈشچانلۈقنۈ شەكۈللەندۈرمۈگەن بولار ېۈدۈ.
مەسۈلەن:ېۇيغۇرلارنۈڭ دۆلەت باشقۇرۇش سەنېۈتۈ،دۆلەتنۈ ېۈدارە قۈلۈشتۈكۈ قايدە يۇسۇنلۈرۈ،ېۈقدۈسا –سودا قارۈشۈ،ياراتقان تۈرلۈك مەدۈنۈيەتلۈرۈ زامان چۈشەنچۈسۈ بۈلەن بۈردەك بۇلۇپ،بۇ شۇ دەۋرۈدۈكۈ ېۇيغۇر جەمۈيۈتۈنۈڭ تەرەققۈ قۈلۈشۈدا بەلگۈلۈك روللارنۈ ېوينۈغان.
يەنە بۈر مۈسال كەلتۈرۈشكە توغرا كەلسە مەشھۇر ېۇيغۇر پەيلاسوپۈ فارابۈنۈنۈڭ(870-950-يۈللۈرۈ) زامان ېېڭۈنۈ مۈسال قۈلۈش مۇمكۈن.فارابۈ دۇنيادا ،بۇلۇپمۇ پەلۈسۈپە ساھۈسۈدە 2-ېۇستاز دەپ نام ېېلۈپ،پۈتۈن دۇنيا پەلۈسۈپە ساھۈسۈدە بۈردەك ېېتۈراپ قۈلۈنۈغان.ېۇ 160تۈن ېارتۇق پەلۈسەپە،مۇزۈكا...قاتالۈقلارغا ېاېۈت كۈتاپ يازغان.ېابدۇشۈكۈر مەھەمەتېۈمۈن ېۈزۈنۈڭ‹‹ ېۇيغۇر پەلسەپە تارخۈ››دۈگەن ېەسۈرۈدە‹‹ېەبۇ ناسۈر فارابۈ بۈر پۈتۈن ناتۈرا پانتېېۈزۈملۈق پەلسەپۈۋۈ سېسۈتما ياراتتۈ.ېۇ ېۆز ېۈچۈگە فارابۈنۈڭ تەبۈيەت پەلسۈپۈسۈ،بۈلۈش نەزۈريەسۈ،ېۈجدۈماېۈ پەلۈسۈپۈۋۈ قاراشلۈرۈ،غايۈۋۈ جەمۈيەت ېوتۇپۈزۈمۈ،ېۈلۈم-پەن قاراشلۈرۈ قاتارلۈق بۈرقانچە تەرەپنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالغان بۇلۇپ،ېوتتۇرا ېەسۈر جاھالۈتۈ مۇھۈتۈدا ېەڭ ېۈلغار دۇنيا قاراش ھۈساپلانغاندۈ››(ېۇيغۇر پەلسەپە تارۈخۈ 164-165-بەتلەر)دەپ يازغان.بۇنۈڭدۈن شۇنۈ كۈرۈۋېلۈشقا بۇلۈدۈكۈ فارابۈينۈڭ جاھالۈيەت دەۋرۈدە ېۈزنۈڭ ېۈلۈم-پەن،بۈلۈش نەزۈريەسۈ،پەلسەپە بۈلۈملۈرۈ توغرۈسۈدا مۇپەسسەل بايانلارنۈ ېوترۈغا قۇيالۈشۈ ېۇنۈڭ دەۋرۈ(زامان) ېېڭۈنۈڭ نەقەدەر يۇقۈرلۈغۈنۈ كۇرسۈتۈدۇ.فارابۈنۈڭ بۇنداق ېۈلۈم-بۈلۈم ساھۈسۈدۈكۈ كۆز قاراشلۈرۈ ېوترۈغا قۇيۇلغان چاغلۈرۈ‹‹ غەرۈپ پەلسەپە مەرگەز››تەلۈماتۈنۈڭ ھۈكۈمۈرانلۈق ېورۇندا تۇرۇۋاتقان ۋاقۈتلۈرۈ بۇلۇپ،ېۇلار بۈردەك شەرۈقتە پەلسە ۋە پەلۈسۈپەگە ېاېۈت قاراشلارمۇ يوق دەپ شەرقلۈقلەرنۈڭ بۈلۈش دەرجۈسۈنۈ ،بۇلۇپمۇ پەلسەپەۋۈ بۈلۈش دەرجۈسۈنۈ يوققا چۈقارغان دەۋرۈلەرگە توغرا كەلگەن.دەل مۇشۇ چاغلاردا فارابۈ غەرۈپ پەلسۈپۈسۈنۈڭ ېاتۈسۈ،دۇنيادۈكۈ بۈرۈنچۈ ېۇستاز ېارۈستوتۈلنۈڭ پەلسەپە ساھۈسۈدۈكۈ نۇرغۇن ېەسەرلۈرۈگە شەھرۈ(چۈشەندۈرۈش،ېۈزاھلاش) يېزۈپ ېارۈستوتۈلنۈڭ پەلۈسەپە ېۈدۈيەلۈرۈنۈ شەرۈققە تۇنۇشتۇرسا،غەرۈپلۈكلەرنۈڭ ېارستوتۈلنۈڭ پەلسەپە قاراشلۈرۈنۈ راۋان چۈشۈنۈشكە زور توھپۈلەرنۈ قۇشۇپ،دۇنيادا ېۈككۈنچۈ ېۇستاز دەپ ېالغان،غەرۈپلۈكلەرمۇ فارابۈنۈڭ نۇرغۇن ېەسەرلۈرۈنۈ ېاساس قۈلۈپ ېولتۇرۇپ،شەرۈقتۈمۇ پەلسە بارلۈغۈنۈ ېېتۈراپ قۈلۈشقا مەجبۇر بولغان(يۇقارقۈ بايانلار:ېا.مەھەممەتېۈمۈنۈڭ‹فارابۈي ۋە ېۇنۈڭ پەلسەپە سېسۈتمۈسۈ›دۈگەن كۈتاۋۈدۈن ېۆزلەشتۈرۈپ ېېلۈنغان ).
بۈز تارۈخنۈ ېەسلەيدۈغان بولساق ۋاقۈت قارشۈ يۇقۈرۈ،زامانغا(دەۋرۈگە)ماسلۈشۈپ مېڭۈش روھۈ كۈچلۈك دۆلەت ېەرباپلۈرۈ،مۇتۈپەككۈرلار،پەيلاسۈپلار،ھەربۈي ېالۈملار،مۇزۈكۈنات،تەرجۈمانلار،ھېكۈملەر،ماېارۈپچۈلارنۈ...يەنە نۇرغۇن دانا كۈشۈلۈرۈمۈزنۈ مۈسالغا ېالالايمۈز.بۇ يەردە شۇنۈ مۇېەييەنلەشتۇرۇش كېرەككۈ مۈللەتنۈڭ يۇقۈرۈ قاتلام كۈشۈلۈرۈنۈڭ (زۈيالۈلارنۈ ېاساسۈ گەۋدە قۈلغان)ۋاقۈت قارۈشۈ يۇقۈرۈ بولسا،مۈللاتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈڭ دەۋرۈ(زامان) ېېڭۈ يۇقۈرۈ بۇلۇدۇ.
بۈز ېەجداتلۈرۈمۈزنۈڭ روھۈدۈن ېۈگۈنۈپ،زامان ېېڭۈ چۈشەنچۈمۈزنۈ يۇقۈرۈ كۈتۈرۈپ،دەۋرۈ بۈلەن تەڭ ېۈلگۈرلەپ مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈ يۈتەكلەپ زامانغا لايقلاشتۇرالۈساق بۈزدۈكۈ ۋاقۈت ېېڭۈنۈڭ يۇقۈرۈ كۆتۈرۈلگەنلۈكۈنۈ ھەممە ېېتۈراپ قۈلۈدۇ.
زامان چۈشەنچۈسۈ دۈگەندە مۈنۈڭچە سۈز ياشاۋاتقان دەۋرۈدە جەمۈيەتنۈڭ تەرەققۈيادۈدا نۈمە يادۇرۇلۇق رول ېويناۋاتدۇ؟،كەلگۈسۈدە يەنە قانداق نەرسە يادۇرۇلۇق رول ېوينايدۇ؟،بۇنۈڭغا نۈسپەتەن بەشقا ېەل خەلۈقلۈرۈنۈڭ چۈشەنچۈسۈ قانداق؟مۈللۈتۈمۈزنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈڭ چۈشەنچۈسۈ قانداق بولۈۋاتدۇ؟،بۈز بۇنۈڭغا قانداق ماسلۈشۈمۈز؟... دۈگەن چۈشەنچۈلەرنۈڭ ېۇمۇملاشتۇرۇلۈشۈدۈن ېۈبارەت.بۈز مۇشۇ دەۋرۈدە ياشاپ تۇرغا كۈشۈلەر يۇقارقۈ سۇېاللارغا جاۋاپ ېۈزدەش ېۈچۈن تۈرۈشساق چۇقۇمكۈ بۈزمۇ باشقا مۈللەتلەرگە ېوخشاش دەۋرۈ بۈلەن تەڭ ېۈلگۈرلەپ،پۇرسەتنۈ تۇتۇپ،ېۆزۈمۈزنۈ توغرا تۇنۇپ،ېۆزۈمۈزنۈڭ سالاھۈتۈنۈ(كۈملۈكۈنۈ) ېۆزۈمۈز يارتالايمۈز،ېۇنداق بولمۈغاندا ېابدۈقادۈر جالالۈدۈن ‹‹ېۆزۈنۈ ېۈزدەش بوسۇغۈسۈدا›،دۈگە ېەسۈرۈدە ېترۈغا قويغاندەك‹‹كۈملۈك گۋانامۈسۈنۈ كۈتۈرۈپ يۈرۈپ ېۆزۈمۈزنۈڭ كۈملۈكۈنۈ بۈلمەيدۈغان...››(ېۆزۈنۈ ېۈزدەش بوسۈغۈسۈدا،1-بەت)گۇمراھلاردۈن بولۈمۈز خالاس.
قۈسۈكۈسۈ زامان چۈشەنچۈسۈمۇ مۈللەتنۈڭ ېۈزۈنۈ تۇنۈشۈغا تۇرۈتكە بولدۈغان مۇھۈم ېامۈللارنۈڭ بۈرسۈ . بۈز زامان(ۋاقۈت)چۈشەنچۈسۈنۈ توغرا ېۈگەنلەپ ېۆزۈمۈزگە نەزەر سېلۈپ،ېۆزۈمۈزدۈكۈ ېۈللۈتلەرنۈ تۈگۈتۈشكە تۈرشۈساق، دەۋرۈ بۈلەن تەڭ ېۈلگۈرلۈيەلەيمۈز.
3.ېەجدادۈمۈز ۋە مەدۈنۈيەتۈمۈز
ھەرقانداق بۈر مۈللەت ېۈزۈنۈ تۈنۇش ېۈزۈنۈڭ كۈملۈگۈنۈ بۈلۈشتە چۇقۇم ېۈزۈنۈڭ كۈلۈپ چۈقۈش مەنبەسۈنۈ يەنۈ ېۈزۈنۈڭ ېەجدادۈنۈ بۈلۈشۈ زۈرۈر.شۇنداقلا يەنە ېۈزۈنۈڭ ېەجدادۈنۈ بۈلۈش بۈلەن بۈرگە ېەجداتلۈرۈ قالدۇرۇپ كەتكەن مەدۈنۈيەتلەرنۈ بۈلۈش ۋە ېۇنۈڭغا ېۈجادۈ ۋارۈسلۈق قۈلۈپ،ېۇنۈ تەرەققۈ قۈلدۇرۇپ،دەۋرۈ بۈلەن ېۇيغۇنلاشتۇتۇرۇش تېخۈمۇ زۈرۈر.
ېۇيغۇرلار كېلۈپ چۈقۈشۈ جەھەتتۈن، تۇرالارنۈڭ ېەۋلادۈ بولۇپ، ھۇنلار، تۈركلەر بۈلەن قان قېرۈنداش ېۈدۈ. ېۇلار تۈل جەھەتتۈن ېالتاي تۈل سۈسۈتېمۈسۈدۈكۈ تۈرك تۈللۈرۈ گۇرۇپپۈسۈغا كۈرۈدۇ...دۈيۈلگەن نۇرغۇنلۈغان تارۈخۈ ماتۈرياللاردا .بۇنۈڭدۈن ېۇيغۇرلانۈڭ ېوترا ېاسيا-تۇران زۈمۈننۈۈ مەرگەز قۈلۈپ ياشۈغان ھۇنلار ۋە تۈرۈكلەر بۈلەن بۈر تۇققان،قان -قېرۈدۈش بولغان بۈر قېدۈمۈي مۈللەت ېۈكەنلۈگۈنۈ كۈرۋالغۈلۈ بۇلۇدۇ.يەنە باشقۈچا چۈشەندۈرسەك ھۇنلار ېۇيغۇرلارنۈڭ ېەجداتلۈرۈ بۇلۇپ،تارۈختا ېۆچمەس ېۈز قالدۇرغان،تۈللاردا داستان بولغۇدەك ېات ېۈستۈ مەدۈنۈيەتۈنۈ ياراتقان ېەرلۈك خۇسۇسۈيەتۈگە ېۈگە مۈللەت.
تارخچۈ ھاجۈ نۇرھاجۈ ېۈزۈنۈڭ ‹‹قەدۈمقۈ ېۇيغۇرلار ۋە قاراخانۈيلار››دۈگەن ېەسۈرۈدە ېۇيغۇرلارنۈڭ ېېتۈنۈك مەنبەسۈنۈ يۈغۈنچاقلاپ‹‹ېۇيغۇرلارنۈڭ ېېتۈنۈك مەنبەسۈ،شەكۈللۈنۈشۈ،كۈلۈپ چۈقۈشۈ قاتارلۈقلارنۈ يۈغۈنچاقلۈغاندا ېۇيغۇرلارنۈڭ شەكۈللۈنۈشۈ كۆپۈيۈشۈ باشقا نۇرغۇن مۈللەتلەرگە ېوخشاش ېېتۈنۈك تەرەققۈيات جەريانۈ ناھايتۈ مۇرەككەپ ۋە داۋالغۇش جەريانۈنۈ بېسۈپ ېۆتۈپ تارۈختا نەچچە ېەسۈرلەر داۋاملاشقان بۈرقانچە ېۇرۇق،قەبۈلۈلەرنۈڭ بۈركۈش،تارقۈلۈش،قۇشۇلۇش،ېايرۈلۈش،ېاخۈرقۈ ھۈساپتا چوڭ قۇشۇلۇشتا،يۇغۇرۇلۇش جەريانۈنۈ بېسۈپ،ېۇيغۇر تارۈخۈنۈڭ شاللۈق مەدۈنۈيەتۈنۈ يارتۈش بۈلەن بۈرگە دۇنيا مەدۈنۈيەتۈگە ېۆچمەس توھپۈلەرنۈ قوشقان...›› دەپ خۇلاسۈلۈغان.بۇنۈڭدۈن ېۇيغۇرلارنۈڭ تارخۈنۈ داۋاملاشتۇرۇش،ياشاشنۈ داۋاملاشتۇرۇش،مەدۈنۈيەت مۈۋۈلۈرنۈ يارتۈش جەريانۈنۈڭ نەقەدەر مۇتەككەپ ۋە جاپالۈق جەريان ېۈكەنلۈگۈنۈ كۈرۈۋالغۈلۈ بۇلۇدۇ.بۈز ېەجداتلۈرۈمۈزنۈڭ مۇشۇنداق جاپاغا چۈداپ تەرەققۈ قۈلۈش روھۈنۈ ېۈزۈمۈزگە مۇجەسسەملۈشۈمۈز لازۈم.
ېۇيغۇرلارمۇ باشقا مەدۈنۈيەتلۈك قەدۈمقۈ مۈللەتلەرگە ېوخشاشا ېۈزۈنۈڭ شاللۈق مەدۈنۈيەتۈنۈ ياراتقان قەدۈمۈي مەدۈنۈيەتلۈك مۈلەتلەرنۈڭ بۈرسۈ بۇلۇپ ھۈساپلۈنۈدۇ.بۈز بۇلار ياراتقان مەدۈنۈيەتلەرنۈ تۇرلەرگە ېايرۈپ قارايدۈغان بولساق تۈۋەندۈكۈلەرگە ېايرۈشۈمۈز مۇمكۈن.
ېۈپتۈداېۈ ېۈشلەپچۈقۈرۈش جەريانۈدا بارلۈققا كەلگەن ېۈپتۈداېۈ مەدۈنۈيەت،كونا-يېڭۈ تاش قۇراللار دەۋرۈدۈكۈ مەدۈنۈيەت،تۇمۇر قۇراللار دەۋرۈدۈكۈ مەدۈنۈيەت،ېۈشلەپچۈقۈرۈش(تېرغچۈلۈق)مەدۈنۈيەتۈ،باغ-ېورمانچۈلۈق مەدۈنۈيۈتۈ،مەڭگۈ تاشلار مەدۈنۈيۈ،تاش كامۈر سەنېۈتۈ مەدۈنۈيۈتۈ،ېۇيغۇر مۈمارچۈلۈغۈ(بۈناكارلۈق)،يازما مەدۈنۈيەتلەر...بۇ مەدۈنۈيەتلەر ېۇيغۇرلارنۈڭ ېۇمۇمۈ ياشاش جاريانۈغا باشتۈن-ېاخۈرۈ سۈڭۈپ كەتكەن بۇلۇپ،شەخسۈ بۈلەن دۈن،شەخسۈ بۈلەن ېۈلاھنۈ مەرگەز قۈلغان ھالەتتە تەرەققۈ قۈلۈپ،بۇگۈنكۈ ېۇيغۇر مەدۈنۈيەتۈنۈڭ شەكۈللۈنۈشۈگە ېاساس سالغان.شۇنداقلا ېۇيغۇرلارنۈڭ ھازۈرقۈ مەدنۈيۈتۈ،ېۆرپە-ېادەتلۈر ۋە ېەخلاقۈ-قايدۈلۈرۈگۈچە سۈڭۈشۈپ كەتكەن.
بۈز يۇقۈردا بايان قۈلۈنغان ېەجدادۈمۈز ۋە مەدۈنۈيۈتۈمۈز توغرۈسۈدۈكۈ بۈلۈملەرنۈ ياخشۈ ېۆزلەشتۈرۈپ،ېۆزۈمۈزنۈڭ كۈم ېۈكەنلۈگۈمۈزنۈ،قانداق نۈشاننۈ ېۈشقا ېاشۇرۇش جەريانۈدا قانداق ېۈسۈل مەدۈنۈيەتلەرنۈ ياراتقانلۈغۈنۈ بۈلۈشۈمۈز بۈزنۈڭ ېۆزۈمۈزنۈ تۇنۇشۈمۈزغا،ېۆزۈمۈزنۈ بۈلۈشۈمۈزگە ېاساس سالۈدۈغان مۇھۈم مەنبەلەر بۇلۇپ ھۈساپلۈنۈدۇ.قۈسقۈسۈ بۈز كۈم ېۈكەنلۈگۈمۈزنۈ بۈلسەك چۇقۇمكۈ بۈز ېۆزۈمۈزنۈ توغرا تۇنۇيالايمۈز.
4.مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈ ۋە شەخۈس
مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ ساپسۈ دۈگەندە مەلۇم بۈر مۈللەت گەۋدۈسۈنۈڭ ېۈنۋۈرسال ساپاسۈنۈڭ يۇقۈرۈ تۈۋەنلۈگۈگە قارتۈلغان بۇلۇپ،بۇ مۈللەت ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈڭ پۈخۈكۈسۈ(مۈللەت ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈدۈكۈ چاكۈنۈلۈق بۈلەن ېالۈجاناپلۈقنۈڭ ېۈپادۈلۈنۈش)نۈڭ قانداق بۇلۇشۈنۈ بەلگۈلەيدۈغان مۇھۈم ېامۈل بۇلۇپ ھۈساپلۈنۈدۇ.مۈللەت ېۇمۇمۈ پۈسخۈكۈسۈ يۇقۈرۈ،ېالۈجاناپلۈق بۈر قەدەر ېۇمۇملاشقان بولسا مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدە ساپاسۈ يۇقۈرۈ بولغان بۇلۇدۇ.ېۇنۈڭ ېەكسۈچە مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈ پاسسۈقلۈق بېسۈپ كەتسە مۈللەت ېۇمۇمۈ گەۋدە بۇيۇچە گۇمران بۇلۇدۇ.ېا:مەھەممەتېۈمۈن ېۈزۈنۈڭ‹‹قەدۈمقۈ مەرگۈزۈ ېاسيا›،دۈگەن كۈتاۋۈدا‹‹مەرگۈزۈ ېاسيا ېۈپتۈداېۈ ېېتۈقادۈ،سەنېۈتۈ،مەرگۈزۈ ېاسيا خەلقۈنۈڭ ېۆز ېالدۈغا خاس مەدۈنۈيەت ۋە ېۇنۈڭ مەرگۈزۈ ېۈزۈكۈ(يادۇروسۈ) بولغان كۈشلۈك پەلسەپە سېسۈتمۈسۈ ياراتقان.مەرگۈزۈ ېاسيا مەدۈنۈيەت تۈپۈگە ېۈگە بولغانلۈغۈنۈ ېۈسپاتلۈدۈ.مەرگۈزۈ ېاسيا خەلقۈنۈڭ بۈر قانچە مۈڭ يۈللۈق مەدۈنۈيەت تارۈخۈ،باشقا مەدۈنۈيەت تۈپلۈرنۈڭ مۇۋاپۈق تەسۈرۈنۈ چەتكە قاقمۈغان ھالدا،مەرگۈزۈ ېاسيا مەدۈنۈيەت تۈپۈنۈڭ كۈچلۈك ھاياتۈ كۈچكە ،ېۈرسۈ قايتا گۈللۈنۈش ېۈقدۈدارۈغا،ېەنېەنۈۋۈ ۋارۈسلۈق ۋە ېۈزچۈللۈق قابۇليۈتۈگە ،رۈقابەت كۈچۈ ۋە ېالەمشۇمۇل قۈممەتكە ېۈگە ېۈكەنلۈگۈنۈ كۆرسەتتۈ...››(قەدۈمقۈ مەرگۈز ېاسيا59-بەت).بۇنۈڭدۈن شۇنۈ كۈرۈۋېلۈشقا بۇلۇدۈكۈ ېەينۈ دەۋرۈ مۈللەتلۈرۈگە نۈسپەتەن قۈلۈپ ېېيتقاندا مۈللۈتۈمۈزنۈڭ ېاساسۈ گەۋدۈسۈنۈڭ ساپاسۈ يۇقۈرۈ بولغانلۈغۈ ېۈچۈن مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈ ېاساس قۈلۈپ،مۈللەتكە تەۋە بولغان كۈشۈلۈك پەلسەپە سېسۈتمۈسۈنۈ شەكۈللەندۇرگەن.بۇ جەريانۈدا تەرەققۈ قۈلدۇرۇش،ۋارۈسلۈق قۈلۈش ،تەنقۈدۈ ۋارۈسلۈق قۈلۈشتەك مەدۈنۈيەت سېسۈتمۈسۈنۈ شەكۈللەندۈرگەن،شۇنۈڭ ېۈچۈن ېۇيغۇرلارنۈڭ ېوترا ېاسيا مۈللەتلۈرۈ ېۈچۈدە تۇتقان ېورنۈ ۋە ېوينۈغان رۇلۈمۇ گەۋدۈلۈك بولغان.مۈللەت پۈتنە-پاساتتۈن يۈراق بۇلۇپ،گۈللەپ ياشناش باسقۇچۈغا كۈرگەن.
مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈ تەشكۈل قۈلغۇچۈ شەخسدۈن ېۈبارەت بۇلۇپ،شۇ دەۋرۈلەردۈكۈ مۈللەتلەرگە سېلۈشتۇرغاندا مۈللۈتۈمۈز كۈشۈلۈرۈ جۈسمانۈ ۋە روھۈ جەھەتتۈن ساغلام،بۈر-بۈرگە كۈيۈنۈش يەردام بۈرۈشتە خالۈس بولغان بۇنۈڭ بۈلەن ېۈتۈپاقلۈق ېۇيۇشقاقلۈق زور دەرجۈدە نامايەن بولغان.بۇنۈڭ ېەڭ ېاددۈ مۈسالۈ ماكۈدونۈيەلۈك ېۈسكەندەرنۈڭ ېۇيغۇر جەڭچۈلۈرۈنۈڭ ېات ېۈستۈدۈكۈ بۈرلەشمە،يەككە ماھارۈتۈنۈ كۈرۈپ‹‹بۇ مۈللەت ېۈزۈنۈڭ ېۈشۈنۈ ېۈزۈ قۈلالايدۈغان مۈللەتكەن ››دەپ تاجاۋۇزچۈلۈق نۈيۈتۈدۈن يانغۈنلۈغۈدۈن ېۈبارەت ھۈكايۈدۇر.
ېۈزۈمۈزنۈ تۇنۇشتا چۇقۇم مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈ تەتقۈق قۈلۈش بۈلەن بۈرگە ېۈزۈمۈزنۈڭ روھۈ ھالۈتۈمۈزنۈ قاتتۈق تەكشۈرۈشۈمۈز كېرەك.ېۆزۈمۈز ېۈستۈدە قاتتۈق ېۆيلۈنۈشۈمۈز كېرەك.بۈزنۈڭ ھازۈرقۈ ېۇمۇمۈ گەۋدۈمۈزدۈكۈ پۈچەكلۈكنۈڭ شەخسۈنۈڭ روھۈدۈن ېاپۈردە بولغانلۈغۈنۈ چۈڭقۇر چۈشۈنۈپ،ېۆزۈمۈزدە ساقلۈنۈۋاتقان ېۈللەتلەرنۈ ېۈتۈراپ قۈلۈپ مۈللەتنۈ ۋە ېۆزۈمۈزنۈ چۈشۈنۈشنۈڭ،ېۆزۈمۈزنۈ تۇنۇشنۈڭ ېەڭگۈشتۈرۈگە ېايلاندۇرۈشۈمۈز لازۈم.
مۈللۈتۈمۈزنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈ ماېارۈپ نوقتۈسۈدۈن تەھلۈل قۈلدۈغان بولساق مۈللۈتۈمۈز كۈشۈلۈرۈدە ھۈچقانداق دەلۈل-ېۈسپات تەلەپ قۈلمايدۈغان ېۈللەت ساقلانغان بۇلۇپ-ېۇ بولسۈمۇ مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈڭ ماېارۈپ قارۈشۈ ېۈنتايۈن تۈۋەن،ماېارۈپقا،تەرەققۈياتقا ېۈشەنچۈسۈ يوق،مانا بۇ ھازۈرقۈ رۈياللۈق.ېۈجدۈماېۈ نوقتۈدۈن تەھلۈل قۈلساق مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈ پۇلنۈڭ قۇلغا ېايلۈنۈپ،ېولتۇرسا قوپسا پۇل دەيدۈغان پۇل بۈلەن قۈممەت ېۈپادۈلەيدۈغان،پۇل بۈلەن قۈممەت ېۆلچەيدۈغان ،مۇنداقچە دۈگەندە. تۈماخورلۇق ېارلۈشۈپ كەتكان چۈشكۈلۈك گۈرداۋۈغا يېقۈنلاشماقتا.بۇنداق‹‹بۈگۈننۈ كۈرۈش›› ېۈنتايۈن خەتەرلۈك ېۈللەتتۇر.
ھازۈرقۈ دەۋرۈدە شەخسۈلەر چۇقۇم دەۋرۈگە ماسلۈشالايدۈغان ساپا،بۇلۇپمۇ ېەخلاقۈ ساپا يۈتۈلدۈرۈش لازۈم‹‹ېۈنجۈل››دا‹‹خەقنۈڭ(باشقۈلارنۈڭ) كۈزۈدۈكۈ ساماننۈ كۈرۈسەنۇ،ېۆزۈڭنۈڭ كۈزۈدۈكۈ لۈم ياغاچنۈ كورمەيسەن››دۈگەن مەشھۇر سوز بار بۇنۈڭ مەنۈسۈ ھەممۈدۈن بۇرۇن ېۈزۈنۈ بۈلۈش ،ېادۈن ېۆزگۈنۈ بۈلۈش دۈگەنلۈكتۇر ،شۇنۈڭ ېۈچۈن بۈز ېاۋۈلۈ ېۈزۈمۈزدۈكۈ ېۈللەتلەرنۈ تۈگۈتۈپ «پاكلۈنۈپ›› ېاندۈن باشقۈلارنۈ ۋە مۈللەتنۈڭ ېۇمۇمۈ گەۋدۈسۈنۈ يۈتەكلۈشۈمۈز كېرەك.‹‹ھەممۈنۈ موللا بۈلەر،موللا قۇپۇپ كولگە سۈيەر››دۈگەندەك بولۇپ قالسا ېۈزۈمۈزنۈ تۇنۈشۈمۈز مۈمكۈن ېەمەس.ېۈزۈنۈ تۇنۈمۈغان مۈللەتنۈڭ ېۈزۈدۈن ېېشۈشۈ،ېۈزۈدۈن ھالقۈشۈ تېخۈمۇ مۇمكۈن ېەمەس.
ېۈزۈدۈن ھالقۈيالمۈغان مۈللەتنۈڭ تەرەققۈ قۈلۈش پۇرسۈتۈمۇ مەڭگۈ بولمايدۇ.
قۈسقۈسۈ نۈمۈلا دۈمەيلۈ بۈزدە ېۆزۈمۈزنۈ توغرا تۇنۇپ،ېۆزۈمۈزدۈن ھالقۈيدۈغان روھ بولۈدۈكەن، چۇقۇم يۇقۈرۈدا بايان قۈلغان تۆت خۈل ېۇقۇمنۈ توغرا ېۈگەنلەپ ۋە ېۆزلەشتۈرۈپ،ېۆزۈمۈزنۈ،مەدۈنۈيۈتۈمۈزنۈ،ېەجدادۈمۈزنۈ بۈلۈپ،شۇلارنۈڭ روھۈنۈ گەۋدۈلەندۈرۈپ،ماكان زامان ېېڭۈمۈزنۈ يۈكسەلدۈرۈپ،دەۋرۈگە ماسلۈشۈپ،يېڭلۈق يارتۈپ دۇنيا مەدۈنۈيۈتۈگە ېۆچمەس تۆپۈلەرنۈ قۇشۇش ېۈچۈن تۈرۈشالايمۈز .شۇندۈلا بۈزنۈڭ سالاھيۈتۈمۈز(كۈملۈكمۈز)،ېورنۈمۈز بولۈدۇ.
بۈر جۇملە سۆزگە يۈغۈنچاقلۈغاندا ېۆزنۈ تۇنۇش ېۆزۈدۈن ھالقۈشنۈڭ ېاساسۈ،بۇ ېۈزچۈللۈققا ېۈگە بۇلۇپ،داۋاملۈق تۈرشۈشنۈ بۈزدۈن تەلەپ قۈلۈدۇ.
پايدۈلانغان ماتۈرياللار:
1. ھاجۈ نۇرھاجۈنۈڭ‹‹قەدۈمقۈ ېۇيغۇرلار ۋە قاراخانۈلار››
2. 2.ېادۇشۈكۈر مەھەممەتېۈمۈننۈڭ‹‹قەدۈمقۈ مەرگۈزۈ ېاسيا››
3. ېادۇشۈكۈر مەھەممەتېۈمۈننۈڭ‹‹ېۇيغۇر پەلسەپە تارۈخۈ››
4. ېابدۈقادۈر جالالۈدۈننۈڭ‹‹ېۈزۈنۈ ېۈزدەش بوسۈغۈسۈدا››
5. ېەسېەت سۇلايماننۈڭ‹‹ېۆزلۈك ۋە كۈملۈك››
