1348-يىلى تۇغلۇق تۆمىرخان ئاقسۇدا خان بولدى ،بۇ چاغدا ئۇيغۇر ئېلى يەنى شەرىقى چاغىتاي خانلىقى ئۇيغۇر ئېلىنى ئۈچكە بۆلىنگەن،
1. مۇغۇلىستان ----بۇ رايون شەرىقى تەرەپى ئالتاي تېغىدىن غەرب تەرەپى تالاس دەرياسىغىچىە ،شىمالى تەرەپى تارغاباتاي تېغى،بالقاش كۆلىدىن جەنۇپتا تەڭرى تاغلىرىغىچە ئىدى.
2. ئۇيغۇر رايونى----بۈگىنكى قۇمۇل، تۇرپان ،قارشەھەر،كورلا،كۇچا،باي،تاكى ھازىرقى ئاقسۇنىڭ جام يېزىسىغۇچىلىك بولغان جايلار ئۇيغۇر رايونى دەپ ئاتتىلاتتى(بۇ رايون ئاسەسەن ئەينى ۋاقىتتىكى ئىسلامدىنىغا كىرمىگەن ئۇيغۇرلار كۆزدە تۇتۇلغان)
3.ماڭلاي سۈيەر رايونى(يەنى ئاپتاپلىق رايون)------ئاقسۇ،ئۈچتۇرپان،قەشقەر،يەكەن،خوتەن،پەرغانە رايونىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.(يەنى مۇسۇلمان ئۇيغۇرلار رايونلىرىدۇر،ئۇلار ئەينى ۋاقىتتىكى كاپىر ئۇيغۇرلاردىن ئۆزىنى پەرىقلەندۈرۈش ئۈچۈن مۇسۇلمان دىگەن نامنى قوللانغان )
1432 يىللىرى ئۇيرات مۇڭغۇللىرى باش كوتۈرۈپ ئالتاي تېغىغا كېڭىيىپ كەلگەندە سۇلتان ئۇۋەيىسخان پايتەختىنى ئالمالىققا كۆچىرگەن.
سىز كەشمىر پادىشاھى مىرزا مۇھەممەت ھەيدەركوراگان ازغان (( تارىخى رەشىدىيە)) دىگەن كىتاپنىڭ يۇرتلار ھەققىدە يېزىلغان بابىنى كۆرسىڭىز ھازىر قى چەكسىز كەتكەن تارىم ۋادىسىنى ئۇيغۇرلارنىڭ يۇرتى دەپ بۆلۇپ بەرگەنلىەىنى كۆرسىز.
سىز ئەلشىر ناۋايىنى شائىرلارنى تۇنۇشتۇرۇپ يازغان كىتاۋىدا(ئىسىمىنى ئۇنتۇپ قالپتىمەن) 17 ياش ۋاقتىمدا ئۇقىغان ) داڭلىق شائىر،ئۇستازى لۇتپىنى ئۇيغۇر قەۋمىدىن ئىدى،ئۆزىنى ئۇيغۇر باخشىلىرىدىن ئىدىم دىگىنى ناھايىتى ئېنىق.
ئۇزبەك ئاتالغۇسى كىتاپلاردا ئەمىر تېمۇر زاماننسىدىن باشلاپ يەنى 1370 -يىلنىڭ ئالدى -كەينىدە ئۇچراشقا باشلىدى،ئۇ چاغلاردا پەرغانە، بۇخارا ،سەمەرقەنتتە نۇرغۇن كىشىلەر ئۆزبەك نامى بىلەن سالاھىتلىنىشنى خوپ كۆرمەييتى ،ئۇلارنىڭ نەزىرىدە ئۆزبەكلەر ياغى ئىدى.
بۇ سىزنىڭ ئۇيغۇر دىيارى مۇغۇلىستان دەپ ئاتىلاتتى ،ئۇيغۇر ئتالغۇسى سوۋىتلەر دەسلەپكى دەۋرىدە چىققان دىگەن گېپىڭىزگە رەدىيە....
مەن كېيىنكى ماقالەمدە مۇغۇلىستان ۋە مۇغۇل ھەققىدە توختىلمەن

قارىسام مۇنبەرگە كىرگەن بىر نەچچە ئۆزبېك بالىنىڭ يېقىندىن بۇيانقى ئىنكاسلىرىنى ئوقۇپ نېمە دىيشىمنى بىلمەي قالدىم. بۇ بالىلار تارىخى بىلىمى چولتىمۇ ياكى باشقىلار يېزىپ بەرگەن تارىخنى بەك ئوقۇپ كەتتىمۇ؟ پىكىرى  يەنە شۇ مەمەدانلىق، ھاكاۋۇرلۇقتىن ئەگىپ كېتەلمىگەن،  مۇنبەردىكى ئىنكاسلارنى ئۆزىچە ئۈستۈن نەزىرى بىلەن  نازارەت قىلىپ كىمنىڭ نېمە دىگەنلىكىنى < بىلىپ > قويۇپ چقىپ كېتىشىدىكەن. ئەمما چەك باسقۇدەك گەپ-سۆز ئانچە يوق، يەنە شۇ زەھەر سانچىش، كەمسىتىش،ھاكاۋۇرلۇق، مەمەدانلىق. تارىخى كتاپلارنى كۆرسەم، بۇ يەرگە كۆچۈپ كەلكەن ئۆزبېكلەرگە ئۇيغۇر قىز بېرىپتىكەن، شۇنىڭغا ئاساسەن شنجاڭدىكى 20 مىڭدەك ئۆزبېكنىڭ قايسى بىرىنى ئۇيغۇر ئانا تۇغمىغاندۇ، دەپ ئويلاپ قالىمەن. بىر بالا: ئۆزبېكلەرنىڭ تېگى ئۇيغۇر، دېسە، بىر ئۆزبېكجان: قانداقسىگە بىر بولغۇدەك، ئۇقۇغاندەك گەپ قىلسڭىزچۇ، دەپ جاۋاپ بېرىپتۇ. قانداقسىگە بىر بولغۇدەك، دىگەن گېپىگە ھەيران قالمىدىم-يۇ،  ئۇقۇغاندەك گەپ قىلسڭىزچۇ، دىگەن گېپىگە كۈلگۈم كەلدى. بۇ يىگىتنىڭ ئەقىل-بىلىمىگە ئاپىرىن. بىلدىغانلىرىمنى سۆزلەپ باقاي، كالتە بولسىمۇ قاراپ  قويارسىلەر، تارىختىن بۇيان، سىياسى كۈچلەر ئۆزبېك بىلەن ئۇيغۇرنىڭ بىر بىرگە يېقىنراق تۇرۇشىنى ئانچە خالاپ كەتمىگەن، نېمە ئۈچۈن، يېقىن، بىر بولغانلىقى ئۈچۈن. بىز بىر ئەمەس، دەيمىز، ئەمما رۇس، غەرب ئىچىدە بۇلار ئوخشاش، دەپ بىلىدۇ. ئاغىزىدا دىمەيدۇ. ئەسلى ئۆزبېكلەر شنجاڭ چېگرالىرىغا يانداش ياشايتتى، كېيىن ستالىن ئۆزبېكلەرنى ئىچ تەرەپكە مەجبۇرى كۆچۈرۋەتكەن، نېمىشقا شۇنداق بولىدۇ؟  بەزى تارىخى كىتاپلاردا ئۆزبېك تارىخى ئۇيغۇرلارغا باغلانمايدۇ، ئۇيغۇر، ئۆزبېكنىڭ ئوخشاشلىقى تىلغا ئېلىنپمۇ قويمايدۇ. ئۆزبېك تورىدا بىر قېتىم ئۇيغۇر بىلەن ئۆزبېكنىڭ بىر ئىكەنلىكى تالاش- تارتىش قىلىنغان، ئۇ ئۆزبېكلەرنىڭ گېپى مۇشۇ يەردىكى ئۆزبېكلەرگە مۇت ئوخشايدىكەن. ئاندىن بىر نەچچە ئۇيغۇر پارس، ئىنگلىز ،رۇس مەنبەلىرىدىن ئۆزبېكلەنىڭ ئۇيغۇرلاردىن كەلگەنلىكىنى ئىلگىرى سۈرىدىغان ماقالىلەرنى چاپلاپ قويغان، ئۆزبېكلەر بۇنىڭغا ئىنكاس قايتۇرمىغان. بۇ ماقالىدە ئۆزبېك تىلىنىڭ شەكللىنىش تارىخىمۇ ئۇيغۇر تىلىغا باغلانغان. ئۆزبېكىستاندا ۋىجدانى بار ئۆزبېكلەرمۇ بار چېغى، ئاففانىستاندىكى ئۆزبېكلەرنىڭ خەلق ناخشىلىرىنى ئاڭلاپ ھەيران قاپتۇ، ئاندىن بۇنى < ئاففانىستاندىكى ئۆزبېك خەلق ناخشلىرى ئۆزبېكىستان ئۆزبېكلىرىنىڭ  ناخشىلىرىغا كۆرە ئۇيغۇر ناخشىلىرىغا بەكرەك يېقىن ئىكەن> تېمىدا ئۇيغۇر تورىغا يوللىغان. بەيدۇ تورىدا بىر ئۆزبېك بالىنىڭ : بىز ئۆزبېكلەر سەمەرقەنت، بۇخارا شەھەرلىرنى بنا قىلغاندا، سەن خەق يايلاقتا قوي بېقىپ يۈرەتتىڭ، دەپ يازغان قۇرلىرىنى كۆرگىنىم ئېسىمدە، بۇ قايىسى تارىخچىنىڭ يازغىنىكىن تاڭ-بىلمىدىم. خەنزۇ تارىخچىلىرى: ئۇيغۇرلار ئوتتۇرا ئاسىياغا كۆچكەندىن كېيىن  ئوتتۇرا ئاسىيانى تۈركلەشتۈرۈشتە مۇھىم رول ئوينىغان،دەپ يازغان ئەمەسمۇ. پارسلارنى سەمەرقەنت، بۇخارادىن ھەيدىۋەتكەنلار دەل ئۇيغۇر ئەمەسمۇ. پارسىلار شۇڭا تۈركلەرنى ياقتۇرمايدۇ، بىزنىڭ بۈيۈك شەھەرلىرىمىزنى تارتىۋالدىڭ دەپ. ياپونىيىلىك يازغان < كۆك بۆرە > دىگەن كىتاپتا سەمەرقەنت، بۇخاراد ئاھالىسىنىڭ كۆپ قىسىمى ئۇيغۇرلار ئىدى، دىگەن قۇرلار بار. ياسىنجان سادىق چوغلاننىڭ <باھادىرنامە > دىگەن كىتابىدىمۇ ئۆزبېكلەرنىڭ قىپچاقلار ئارىسىدىكى بىر كىچىك قەبىلە ئىكەنلىكى، كېيىن ئۆزبېكخان ئارقىلىق كۈچيىپ سەمەرقەنت، بۇخارالارغا خوجا بولغانلىقى ئىلگىرى سۈرۈلىدۇ. شۇچاغدىكى يەرلىك خەلق بىلەن ئۆزبېكلەرنىڭ ئەشەددىي دۈشمەن ئىكەنلىكى <بابۇرنامە> دىمۇ ئىنتايىن ئېنىق سۆزلەنگەن. بۇرۇن تۈركچىلىكنى(پان تۈركىزم) رۇس چەكلەيىتتى،  ئەمدى تۈركلەرنىڭ پۈشتىلىرى ئۆزى خوشاللىق، مەمنۇنلۇق بىلەن چەكلەۋاتىدۇ. نېمە دىگەن ياخشى ئىش. شەيتاننىڭ دېپىغا ئۇسسۇل ئويناش دىگەن شۇ. ئۇيغۇر، ئۆزبېك بىر، ئۆزبېكنىڭ ئەسلى ئۇيغۇر، دىگەن بىر ئۆزبېكىنى كۆرۈپتىمەن ئۆمۇرىمدە.

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 75قەۋەتتىكى وتىرار نىڭ 2011-08-11 05:01 يوللىغان يازمىسىغا نەقىل :
ۇزبيكلا  قازاق تالسدان قىپچاق زىمندان كۇچايىپ چىققان قىپچاق قالبسى اۋالقي ۇزبيكلا قازاق بىلان ەشقانداق پارقى بومىغان  ابۇلغايىر خان ۇلىپ قازاق ۇزبىيك بولىپ ىشكگە بۇلنگەن ۇاقتدا  بۇرنقي چوڭ دۇلات شايباني بىلان قاسىمخاننڭ تالشدا قاغان  اغىري قىپچاق تالاسىدا تبان تيراپ تۇرالمغان شايباني خان باۋسى بۇرىن قارتىپ كەتكەن جانۇپتكى شارلىردى قازاق ۇزبىيك قالبىلارىن باشىلاپ بارپ بيسۋالدۇ  و سامارقانىىت بۇخار  ۇرگەنشلارنى اغاندىن كەيىن بۇياردكي  قادىمقي خالىقلا بىلان(اساسان سارتلار) ارلشدۇ ، قىپچاق تالاسىن بيسىپ الش ارزۋيى ىشكە اشمايدۇ  و قولدكى ۇزبيك نايمان قۇڭغىرات باستان قالبلارىمەن يىرانغچا ۇرش قىپ باردۇ ،  ساپ ۇزبيك اۋلاتلارى يەرلىك پارسي  سارت خالىقلىرنا سىڭشىپ كيتدۇ  ليكىن بۇگنكى ۇزبيك مىلتى ارسىدا قىپچاقنىڭ قوڭغىرات نايمان قالبسى از اماسليكي  يانا قازاق داستنى بوغان الپامستى ەر توستكتى ۇزبەكلامۇ ايتۇپ بىيرالايدۇ ەكەن ،

بۇ گەپنىڭ خېلى نېگىزى بار.