1348-يىلى تۇغلۇق تۆمىرخان ئاقسۇدا خان بولدى ،بۇ چاغدا ئۇيغۇر ئېلى يەنى شەرىقى چاغىتاي خانلىقى ئۇيغۇر ئېلىنى ئۈچكە بۆلىنگەن،
1. مۇغۇلىستان ----بۇ رايون شەرىقى تەرەپى ئالتاي تېغىدىن غەرب تەرەپى تالاس دەرياسىغىچىە ،شىمالى تەرەپى تارغاباتاي تېغى،بالقاش كۆلىدىن جەنۇپتا تەڭرى تاغلىرىغىچە ئىدى.
2. ئۇيغۇر رايونى----بۈگىنكى قۇمۇل، تۇرپان ،قارشەھەر،كورلا،كۇچا،باي،تاكى ھازىرقى ئاقسۇنىڭ جام يېزىسىغۇچىلىك بولغان جايلار ئۇيغۇر رايونى دەپ ئاتتىلاتتى(بۇ رايون ئاسەسەن ئەينى ۋاقىتتىكى ئىسلامدىنىغا كىرمىگەن ئۇيغۇرلار كۆزدە تۇتۇلغان)
3.ماڭلاي سۈيەر رايونى(يەنى ئاپتاپلىق رايون)------ئاقسۇ،ئۈچتۇرپان،قەشقەر،يەكەن،خوتەن،پەرغانە رايونىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.(يەنى مۇسۇلمان ئۇيغۇرلار رايونلىرىدۇر،ئۇلار ئەينى ۋاقىتتىكى كاپىر ئۇيغۇرلاردىن ئۆزىنى پەرىقلەندۈرۈش ئۈچۈن مۇسۇلمان دىگەن نامنى قوللانغان )
1432 يىللىرى ئۇيرات مۇڭغۇللىرى باش كوتۈرۈپ ئالتاي تېغىغا كېڭىيىپ كەلگەندە سۇلتان ئۇۋەيىسخان پايتەختىنى ئالمالىققا كۆچىرگەن.
سىز كەشمىر پادىشاھى مىرزا مۇھەممەت ھەيدەركوراگان ازغان (( تارىخى رەشىدىيە)) دىگەن كىتاپنىڭ يۇرتلار ھەققىدە يېزىلغان بابىنى كۆرسىڭىز ھازىر قى چەكسىز كەتكەن تارىم ۋادىسىنى ئۇيغۇرلارنىڭ يۇرتى دەپ بۆلۇپ بەرگەنلىەىنى كۆرسىز.
سىز ئەلشىر ناۋايىنى شائىرلارنى تۇنۇشتۇرۇپ يازغان كىتاۋىدا(ئىسىمىنى ئۇنتۇپ قالپتىمەن) 17 ياش ۋاقتىمدا ئۇقىغان ) داڭلىق شائىر،ئۇستازى لۇتپىنى ئۇيغۇر قەۋمىدىن ئىدى،ئۆزىنى ئۇيغۇر باخشىلىرىدىن ئىدىم دىگىنى ناھايىتى ئېنىق.
ئۇزبەك ئاتالغۇسى كىتاپلاردا ئەمىر تېمۇر زاماننسىدىن باشلاپ يەنى 1370 -يىلنىڭ ئالدى -كەينىدە ئۇچراشقا باشلىدى،ئۇ چاغلاردا پەرغانە، بۇخارا ،سەمەرقەنتتە نۇرغۇن كىشىلەر ئۆزبەك نامى بىلەن سالاھىتلىنىشنى خوپ كۆرمەييتى ،ئۇلارنىڭ نەزىرىدە ئۆزبەكلەر ياغى ئىدى.
بۇ سىزنىڭ ئۇيغۇر دىيارى مۇغۇلىستان دەپ ئاتىلاتتى ،ئۇيغۇر ئتالغۇسى سوۋىتلەر دەسلەپكى دەۋرىدە چىققان دىگەن گېپىڭىزگە رەدىيە....
مەن كېيىنكى ماقالەمدە مۇغۇلىستان ۋە مۇغۇل ھەققىدە توختىلمەن

رەھمەت شەھلا ،، بۇ تېمىنى باياملا كورىشىم ،، رامىزان كىرىشى بىلەن ئالدىراش بوپ قالدىم ، شۇڭا دىققەت قىلىپ بولالماي قاپتىمەن ،،،
بىزنىڭ ھەر بىر قىلىقلىرىمىزدىن ،يەرلىرىمىزدىن  ئىمان ئىتىقادنىڭ قايسى دەرىجگە چۇشۇپ قالغانلىقىنى بىلىۋالغىلى بولىدىكەن ،،كەڭسايغا كىرىپ،  ھىچقاچان بۇگۇنكىدەك ئەپسۇسلانمىغان ،،،
چوڭ بولساڭلار ئاكىلار ، كىچىك بولساڭلار ئۇكىلار ،،،، ئىلتىماس
ئاللاھ بىرياخشى ئىش قىلسا ھەسسىلەپ ئەجىر بىرىدىغان ،، ھەتتا ھەقىقىي ئىخلاس بىلەن ئىبادەتكە مەشغۇل بولسا ، روزا تۇتسا گۇناھلارنىڭ ئۇچۇرىلىشىگە سەۋەب بولىدىغان ئايلاردا تۇرۇپتىمىز بۇرادەرلەر ،، سىلەر بۇندىن بىخەۋەرمۇ ؟؟
چوڭلار رامىزاندا بىر گەپ ئاڭلاپ قالسىڭىز ، گەپ تالىشىپ قالسىڭىز ، مۇبارەك رامىزاننىڭ ھەققى ھورمىتىدىن ، پەقەت «مەن روزىدارمەن »  دەپ قويۇڭ بالام دەپ تەربىيلەيتى ،، سىلەر بۇندىن بىخەۋەرمۇ ؟؟
مۇسۇلماننىڭ سۇپىتى ، ئۇنىڭ تىلى قولىدىن باشقا مۇسۇلمان زەرەر كورمەيدىغان كىشىلەر دىيىلگەنغۇ بۇرادەرلىرىم ،، سىلەر بۇندىن بىخەۋەرمۇ ؟؟
ئەسلى بۇ ئاينىڭ قەدرىنى بىلىدىغان كىشىلەرنىڭ باشقىلار بىلەن تالىشىپ ، تىللىشىپ يۇرگىدەك ۋاختى، زىھنى بولماسلىقى كىرەك ئىدى ،،،  مۇشۇ دىلئازارى بىرىشىپ يۇرۇپ قىلغان ئىبادەتلىرىم قىرىلىپ كەتمىسۇن ، دىگەن بىر تەشۋىش قەلبىدە بولىشى كىرەك ئىدى ،،،  ئوزەڭلەرگە بىر سۇئال قىلىپ كورىڭلەر بۇرادەرلەر ،،
مەيلى كىم بولسۇن تەۋبە قىلىپ ، ئوز ئارا ئەپۇنى دوست تۇتسۇن ،،،  دىلىڭلاردا ئىسلام تۇرۇپ بىزنىڭ ئىنكاسلىرىڭلارنى ئۇچۇرۇپ ، چەكلەپ ، يەنە سوز قىلىپ يۇرىشىمىزنىڭ ئورنى بارمۇ ؟ ھاجەت بارمۇ ؟  ئويلىنىڭلار ،،
كوپ گەپ قىلىپ سالدىم ئەيىپكە ئالماڭلار ،،