1. قۇلۈقۈ كۈچۈككۈنە بۈر ېوغلاقنۈڭ قۈسسۈسۈ:  



جابۈر ېۈبنۈ ېابدۇللاھ رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇما رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مەدۈنۈنۈڭ ېۈستۈن تەرۈپۈدۈن كۈرۈپ بازاردۈن ېۆتۈپ قالدۈ. ېۈككۈ تەرۈپۈدە ساھابۈلەر بار ېۈدۈ. كېتۈۋېتۈپ ېۆلۈپ قالغان ېۈككۈ قۇلۈقۈ كۈچۈككۈنە بۈر ېوغلاقنۈڭ قېشۈدۈن ېۆتۈپ قېلۈپ ېوغلاققا قولۈنۈ ېۇزۇتۇپ قۇلۈقۈنۈ تۇتۇپ تۇرۇپ دېدۈ: قايسۈڭلار ماۋۇنۈ بۈر تەڭگۈگە ېېلۈشنۈ خالايدۇ؟ ساھابۈلەر: ېۇنۈ بۈر نەرسۈگە ېېلۈشنۈ ياقتۇرمايمۈز، ېۇنۈ نېمە قۈلاتتۇق؟ دېيۈشتۈ. رەسۇلۇللاھ: بۇنۈڭ سۈلەرنۈڭ بولۇشۈنۈ ياقتۇرامسۈلەر؟ دەپ سورۈۋۈدۈ، ېۇلار: ېاللاھ بۈلەن قەسەمكۈ، ېۇ تۈرۈك بولغان تەقدۈردۈمۇ، قۇلۈقۈ قۈسقا بولغاچقا ېەيۈبلۈك بولغان بولاتتۈ، ېۆلۈك ھالۈتۈدە قانداق بولماقچۈ؟ دېيۈشتۈ. شۇنۈڭ بۈلەن رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دېدۈ: ېەمۈسە ېاللاھ بۈلەن قەسەمكۈ، سۈلەرگە ماۋۇ قەدۈر-قۈممەتسۈز بولغاندۈنمۇ بەكراق دۇنيا ېاللاھقا قەدۈرسۈزدۇر.(سەھۈھۈ مۇسلۈم: 2957-ھەدۈس) 



2. ېۇنۈ ماڭا ېاخۈرەتتە توپلاپ بېرۈڭلار!  



خەيسەمەدۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمگە: ېەگەر ساڭا پۈتۈن زېمۈننۈڭ خەزۈنۈلۈرۈنۈ، ېۇنۈڭ ېاچقۇچلۈرۈنۈ سەندۈن ېۈلگۈرۈ ھېچبۈر پەيغەمبەرگە بېرۈلۈپ باقمۈغان، سەندۈن كېيۈنمۇ ھېچكۈمگە بېرۈلمەيدۈغان مۈقداردا بېرۈشۈمۈزنۈ خالۈساڭ، بېرەيلۈ، بۇ سېنۈڭ ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدا ساقلانغان نېسۈۋەڭدۈن كېمۈيتۈۋەتمەيدۇ، دېيۈلگەندە، رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم: ېۇنۈ ماڭا ېاخۈرەتتە توپلاپ بېرۈڭلار! دېگەن ېۈدۈ. ېارقۈدۈنلا بۇ ۋەقەلۈكتە مۇنۇ ېايەتنۈ نازۈل قۈلدۈ: (ېاللاھنۈڭ بەرۈكۈتۈ بۈيۈكتۇركۈ، ېەگەر ېۇ خالۈسا ساڭا ېۇلارنۈڭ ېېيتقانلۈرۈدۈنمۇ ياخشۈ، ېاستۈدۈن ېۆستەڭلار ېېقۈپ تۇرۈدۈغان باغلارنۈ ۋە چوڭ سارايلارنۈ ېاتا قۈلاتتۈ.(فۇرقان 10-ېايەت.).(تەپسۈرۈ ېۈبنۈ كەسۈير 6/95) 


3. ساۋۇتۈ رەنۈگە قوياقلۈق ېۆلۈپ كەتكەن. 


ېەسۋەد رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا مۇنداق دېگەن: رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم ۋاپات بولغاندا ساۋۇتۈ بۈر يەھۇدۈينۈڭ قېشۈدا ېوتتۇز سا (ېارپا) ېۈچۈن رەنۈگە قۇياقلۈق ېۈدۈ.(سەھۈھۇل بۇخارۈ 4467-ھەدۈس) 


4. بەھرەين مېلۈنۈڭ قۈسسۈسۈ:  


زۇھرۈي ېۇرۋە ېۈبنۈ زۇبەيردۈن رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، مۈسۋەر ېۈبنۈ مەخرەمە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇما ېۇنۈڭغا مۇنداق سۆزلەپ بەرگەن: ېامۈر ېۈبنۈ لۇېەي قەبۈلۈسۈنۈڭ ېۈتتۈپاقدۈشۈ، رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم بۈلەن بۈللە بەدر غازۈتۈغا قاتناشقان ېەمرۇ ېۈبنۈ ېەۋف ېەلېەنسارۈي ېۇنۈڭغا مۇنداق دەپ سۆزلەپ بەرگەن: رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم ېەبۇ ېۇبەيدە ېۈبنۈ ېەلجەرراھنۈ بەھرەيننۈڭ جۈزيۈسۈنۈ ېەكۈلۈشكە ېەۋەتتۈ، ېەسلۈدە رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم بەھرەين خەلقۈ بۈلەن سۈلھۈ تۈزۈپ ېۇلارغا ېەلېەلاې ېۈبنۈ ېەلھەزرەمۈينۈ ۋالۈي قۈلۈپ تەيۈنلۈگەن ېۈدۈ، ېەبۇ ېۇبەيدە بەھرەيندۈن ماللارنۈ ېېلۈپ كېلۈۋۈدۈ، ېەنسارلار ېەبۇ ېۇبەيدەنۈڭ كەلگەنلۈكۈنۈ ېاڭلاپ بامدات نامۈزۈنۈ رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم بۈلەن بۈللە ېوقۇشتۈ، رەسۇلۇللاھ بامداتنۈ ېوقۇپ بولۇپ قايتقاندا، ېۇلار رەسۇلۇللاھنۈڭ ېالدۈغا چۈقۈۋېلۈشتۈ، رەسۇلۇللاھ ېۇلارنۈ كۆرۈپ كۈلۈمسۈرەپ مۇنداق دېدۈ: «ېەبۇ ېۇبەيدەنۈڭ بۈر نەرسە ېېلۈپ كەلگەنلۈكۈنۈ ېاڭلاپسۈلەردە» دېۋۈدۈ، ېۇلار: شۇنداق ېۈ رەسۇلۇللاھ! دېيۈشتۈ، رەسۇلۇللاھ: «ېۇنداقتا سۈلەرگە بېشارەت بار، ېۈمۈد بۈلەن كۈتۈپ تۇرۇڭلار، ېاللاھ بۈلەن قەسەمكۈ، مەن سۈلەرگە پېقۈرلۈقتۈن ېەنسۈرۈمەيمەن، لېكۈن ېۈلگۈرۈكۈ ېۈممەتلەرگە دۇنيا كەڭ-كۇشادە بېرۈلگەندەك سۈلەرگۈمۇ دۇنيا كەڭ-كۇشادە بېرۈلۈپ، ېۈلكۈرۈكۈلەر ېۇنۈ تالاشقاندەك تالۈشۈپ، ېۈلگۈرۈكۈلەر ھالاك بولغاندەك ھالاك بولۇپ كېتۈشۈڭلاردۈن قورقۈمەن» دېدۈ.(سەھۈھۇل بۇخارۈ 4015-ھەدۈس) 


5. پەقەتلا خورما بۈلەن سۇ: 



ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا مۇنداق دېگەن: مۇھەممەد ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمنۈڭ ېاېۈلە تاۋابۈېاتۈ تاكۈ رەسۇلۇللاھ ۋاپات بولغانغا قەدەر ېۈچ كۈن ېۇدا بۇغداي تامۈقۈغا تويۇپ باقمۈغان.(سەھۈھۇ مۇسلۈم 1166-ھەدۈس) 



ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا يەنە مۇنداق دېگەن: بۈز مۇھەممەد ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمنۈڭ ېاېۈلە تاۋابۈېاتۈ بۈر ېاي پۈتۈن ېوت يېقۈپ باقماي ېولتۇراتتۇق. ېۇ پەقەتلا خورما بۈلەن سۇ. 



6. ېۈككۈ ېايغۈچە ېۆيۈدە ېوت يېقۈلۈپ باقمايتتۈ: 



ېۇرۋە رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا ېۇنۈڭغا: ېۈ جۈيەنۈم! بۈز بۈر ھۈلال ېاينۈ، كېين يەنە بۈر ھۈلال ېاينۈ كۆرەتتۇق. شۇنداق قۈلۈپ ېۈككۈ ېايدا ېۈچ ھۈلال ېاينۈ كۆرەتتۇق. رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمنۈڭ ېۆيلۈرۈدە ېوت يېقۈلۈپ باقمايتتۈ، دېۋۈدۈ، مەن: ېۈ ھامما! سۈلەر ېۇ چاغلاردا تۇرمۇشۇڭلارنۈ نېمە قامدايتتۈ؟ دەپ سورۈسام. ېۇ: خورما بۈلەن سۇدۈن ېۈبارەت ېۈككۈ قارا نەرسە، لېكۈن رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمنۈڭ ېەنسارلاردۈن بولغان خوشنۈلۈرۈنۈڭ سۈتلۈك چارۋا ماللۈرۈ بار ېۈدۈ. ېۇلار رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمگە ېۆيلۈرۈدۈن سۈت ېەكۈرۈپ تۇراتتۈ. شۇنۈ بۈزگە ېۈچكۈزەتتۈ، دېدۈ.(سەھۈھۇل بۇخارۈ 6459-ھەدۈس) 



7. دۇنيادۈن ېايرۈلغانغا قەدەر بۇغداي ناننۈ تويغۈچە يەپ باقمۈغان: 



ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈپ بارمۈقۈ بۈلەن بۈرنەچچە قېتۈم ېۈشارەت قۈلۈپ تۇرۇپ مۇنداق دەيتتۈ: ېەبۇ ھۇرەيرەنۈڭ جېنۈ ېۈلكۈدە بولغان زات بۈلەن قەسەمكۈ، ېاللاھنۈڭ پەيغەمبۈرۈ، ېاېۈلە تاۋابۈېاتۈ دۇنيادۈن ېايرۈلغانغا قەدەر بۇغداي ناننۈ ېارقۈمۇ-ېارقا ېۈچ كۈن تويغۈچە يەپ باقمۈغان.(سەھۈھۇ مۇسلۈم: 2976-ھەدۈس) 

يەنە ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، ېۇ ېالدۈلۈرۈغا كاۋاپ قۈلۈنغان قوي قويۇۋالغان بۈر گۇرۇپ كۈشۈلەرنۈڭ يېنۈدۈن ېۆتۈپ قۈلۈۋېدۈ، ېۇلار ېۇنۈ چاقۈردۈ. ېۇ يېيۈشكە ېۇنۈماي مۇنداق دېدۈ: رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم ېارپا نېنۈغا تويمۈغان ھالەتتە دۇنيادۈن كەتكەن.(سەھۈھۇل بۇخارۈ: 5414-ھەدۈس) 



8. بورا بېقۈنۈغا پېتۈپ ېۈز چۈقۈرۈۋەتكەن: 



مەن ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمنۈ مۇنداق سۈپەتلۈگەن: ېۇ بۈر بورۈنۈڭ ېۈستۈدۈلا ياتقان بولۇپ، ېاستۈدا كۆرپە يوق ېۈدۈ. خورما تالاسۈ تۈقۈلغان تېرە ياستۇققا بېشۈنۈ قويغان ېۈدۈ. بورا بېقۈنۈغا پېتۈپ ېۈز چۈقۈرۈۋەتكەن ېۈدۈ. پۇتۈ تەرەپتە بۈر دۆۋە تېرە ېاشلايدۈغان غازاڭلار، بېشۈ تەرەپتە بولسا بۈرنەچچە ېاشلانمۈغان تېرە ېېسۈقلۈق تۇراتتۈ، مەن بورۈنۈڭ ېۈزلۈرۈ بېقۈنۈغا پېتۈپ ېۈز چۈقۈرۈۋەتكەنلۈكۈنۈ كۆرۈپ يۈغلاپ سالدۈم، رەسۇلۇللاھ: «نېمۈگە يۈغلايسەن؟» دېۋۈدۈ، مەن: ېۈ رەسۇلۇللاھ! كۈسرا بۈلەن قەيسەرلەر ېاشۇنداق كەڭ-كۇشادە ياشاۋاتسا، سۈلۈ ېاللاھنۈڭ رەسۇلۈ تۇرۇپ مۇشۇنداق قاتتۈقچۈلۈقتا ياشاۋاتۈلا، دېسەم، رەسۇلۇللاھ: «ېۇلارغا دۇنيا تەگسە، بۈزگە ېاخۈرەت تەگسە رازۈ بولمامسەن؟» دېدۈ. (سەھۈھۇل بۇخارۈ: 4913-ھەدۈس) 



9. مۇشۇ نازۇ-نېمەتتۈن سورالماي قالمايسۈلەر: 


ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم بۈر كۈنۈ ياكۈ بۈر كېچۈسۈ سۈرتقا چۈقتۈ، شۇنداق قارۈسا ېەبۇ بەكۈر بۈلەن ېۆمەر تۇرۇپتۇ. ېۇلاردۈن: بۇ ساېەتتە سۈلەرنۈ ېۆيلۈرۈڭلاردۈن نېمە چۈقاردۈ؟ دەپ سورۈۋۈدۈ، ېۇلار: ېاچلۈق يارەسۇلەللاھ، دېيۈشتۈ. رەسۇلۇللاھ: مەنمۇ. جېنۈم ېۈلكۈدە بولغان زات بۈلەن قەسەمكۈ، مېنۈمۇ سۈلەرنۈ چۈقارغان نەرسە چۈقاردۈ، تۇرۇڭلار، دېدۈ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇلار رەسۇلۇللاھ بۈلەن بۈللە يۈرۈپ ېەنسارلاردۈن بۈرۈنۈڭ ېۆيۈگە كېلۈپ قارۈسا، ېۇ ېۆيدە يوق ېۈكەن. ېايالۈ رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەمنۈ كۆرۈپ: مەرھابا، كەلسۈلە، دەپ قارشۈ ېالدۈ. رەسۇلۇللاھ ېۇ ېايالدۈن: پالانۈ قېنۈ؟ دەپ سورۈۋۈدۈ، ېايال: بۈزگە تاتلۈق سۇ ېەكەلگۈلۈ كەتكەنۈدۈ، دېدۈ. دەل شۇ چاغدا ھېلۈقۈ ېەنسارۈ كېلۈپ رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم بۈلەن ېۈككۈ ھەمراھۈغا بۈر قارۈۋېتۈپ: جېمۈ ھەمدۇ ېاللاھقا بولسۇن! بۈگۈن مېھمۈنۈ ېېسۈل بولۇشتا مېنۈڭ ېالدۈمغا ېۆتەلمەيدۇ، دېدۈ-دە ېۇلارنۈڭ ېالدۈغا غورا خورما، يېڭۈ پۈشقان خورما ۋە قۇرۇغان خورما بار بۈر ساپاقنۈ ېەكۈلۈپ: ماۋۇنۈڭدۈن يەڭلار، دەپ قويۇپ، پۈچاقچۈ ېالدۈ. بۇنۈ كۆرۈپ رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم: سۈتلۈك مالنۈ سويۇۋەتمۈگۈن، دېدۈ. شۇنداق قۈلۈپ ېۇ مېھمانلارغا مال سويدۈ. مېھمانلار قوي گۆشۈدۈن، يەنە ھېلۈقۈ ساپاقتۈكۈ خورمۈلاردۈن يېيۈشتۈ. سۇ ېۈچۈشتۈ. قورسۈقۈ تويۇپ ېۇسسۇلۇققا قانغاندۈن كېيۈن رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم ېەبۇ بەكۈر بۈلەن ېۆمەرگە: جېنۈم ېۈلكۈدە بولغان زات بۈلەن قەسەمكۈ، سۈلەر قۈيامەت كۈنۈ مۇشۇ نازۇ-نېمەتتۈن سورالماي قالمايسۈلەر، سۈلەرنۈ ېاچلۈق ېۆيلۈرۈڭلاردۈن چۈقاردۈ، ېاخۈرۈ مۇشۇ نازۇ-نېمەتكە ېېرۈشۈپ قايتتۈڭلار، دېدۈ.(سەھۈھۇ مۇسلۈم: 2038-ھەدۈس) 

بۈيۈك ېەخلاق
ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ. مَا ۆَنْتَ بِنِىْمَەِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ. وَإِنَّ لَكَ لَۆَجْرًا غَيْرَ مَمْنُونٍ. وَإِنَّكَ لَىَلَۈ خُلُقٍ ىَئِيمٍ»
«نۇن. قەلەم ۋە ېۇلار يازۈدۈغان نەرسۈلەر بۈلەن قەسەمكۈ، ېۈ مۇھەممەد! سەن رەببۈڭنۈڭ نېمۈتۈ بۈلەن جۈن چاپلۈشۈۋالغان ېادەم ېەمەسسەن. ساڭا پۈتمەس-تۈگۈمەس ېەجۈر بار. شۈبھۈسۈزكۈ، سەن بۈيۈك ېەخلاق ېۈستۈدۈسەن»- نۇن 68/1-4.
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈ پەيغەمبەرلۈكۈدۈن ېۈلگۈرۈ «ېۈشەنچلۈك، راستچۈل» دەپ ماختۈشۈدۈغان مەككۈلۈك مۇشرۈكلار پەيغەمبەرلۈكۈدۈن كېيۈن ېۇنۈ «يالغانچۈ، سېھۈرگەر، جۈنلۈق، شاېۈر» دېگەندەك سۈپەتلەر بۈلەن سۈپەتلەشكە باشلۈغان. شۇنۈڭ بۈلەن يۇقۈرۈدۈكۈ ېايەت نازل بولۇپ، پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ قۇرېان كەرۈمنۈ تەبلۈغ قۈلۈش ۋە ھاياتۈغا تەتبۈقلاش بۈلەن «بۈيۈك ېەخلاق ېۈستۈدە» بولغانلۈقۈ ېوتتۇرۈغا قويۇلغان. يەنۈ پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ مۇشرۈكلارنۈڭ ېەنە ېاشۇنداق ناشايان سۆزلەرنۈ قۈلۈشۈغا سەۋەبچۈ بولغان يېڭۈ سۆزلۈرۈ ۋە يېڭۈ ھەرۈكەتلۈرۈ ېاللاھنۈڭ كۈتابۈ قۇرېان كەرۈمگە ېاساسلانغانلۈقۈ ېۈچۈن ېۇ ېاللاھ تەېالانۈڭ تەرۈپۈدۈن «بۈيۈك ېەخلاق ېۈستۈدە» دەپ ېېلان قۈلۈنغان.
ېاېۈشە رەزۈيەللاھۇ ېەنھانۈڭ: «رەسۇلۇللاھنۈڭ ېەخلاقۈ قۇرېان ېۈدۈ»[1] دېگەن سۆزۈمۇ پەيغەمبۈرۈمۈزدۈن سادۈر بولغان سۆز ۋە ھەرۈكەتلەرنۈڭ قۇرېان كەرۈمگە ېاساسەن سادۈر بولغانلۈقۈنۈ، شۇنداقلا بۇنۈڭ «بۈيۈك ېەخلاق» ېۈكەنلۈكۈنۈ ېوتتۇرۈغا قويۈدۇ.
شۇنۈڭ ېۈچۈن بۈز ېۇ «بۈيۈك ېەخلاق» نۈڭ ېەسلۈنۈ قۇرېان كەرۈمدۈن، تەتبۈقلۈنۈش شەكلۈنۈ پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ ھاياتۈدۈن ېۆگۈنۈشكە تۈرۈشۈشۈمۈز، شۇنداقلا ېۇنۈ ېۆزۈمۈزگە ېۆزلەشتۈرۈشۈمۈز لازۈم. تۆۋەندە بۇ ھەقتە توختۈلۈمۈز:
1- ېەھدۈگە ۋاپا قۈلۈش
يەنۈ ۋەدۈسۈدە تۇرۇش، لەۋزۈدە تۇرۇش، سۆزۈدە تۇرۇش. ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«يَا ۆَيُّھَا الَّۇِينَ ژَمَنُوا ۆَوْفُوا بِالْىُقُود»
«ېۈ مۇېمۈنلار! ېەھدۈلەرگە ۋاپا قۈلۈڭلار»- ماېۈدە 5/1.
«وَۆَوْفُوا بِالْىَھْدِ إِنَّ الْىَھْدَ كَانَ مَسْېُولًا»
«ېەھدۈگە ۋاپا قۈلۈڭلار، چۈنكۈ ېەھدۈدۈن سوراق قۈلۈنۈسۈلەر»- ېۈسرا 17/34.
2- بۈلۈپ گەپ قۈلۈش
ېاللاھ تەېالا
«وَلَا تَقُولُوا لِمَا تَپِفُ ۆَلْسِنَتُكُمُ الْكَۇِبَ ھَۇَا چَلَالٌ وَھَۇَا چَرَامٌ لِتَفْتَرُوا ىَلَۈ اللَّھِ الْكَۇِبَ إِنَّ الَّۇِينَ يَفْتَرُونَ ىَلَۈ اللَّھِ الْكَۇِبَ لَا يُفْلِچُونَ»
«تۈللۈرۈڭلار توقۇغان يالغانغا ېاساسلۈنۈپ: ‹ېۇ ھالال، بۇ ھارام› دېمەڭلار. بولمۈسا ېاللاھقا يالغاننۈ چاپلۈغان بولۈسۈلەر. ېاللاھقا يالغاننۈ چاپلۈغانلار ھەرگۈزمۇ مۇرادۈغا يېتەلمەيدۇ»- نەھل 16/116.
3- كەمتەر بولۇش
ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«وَلَا تَمْشِ فِي الْۆَرْگِ مَرَچًا إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْۆَرْگَ وَلَنْ تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا»
«زېمۈندا گۈدۈيۈپ ماڭما. چۈنكۈ پۇتۇڭ زېمۈننۈ تېشۈۋېتەلمەيدۇ، بېشۈڭ تاغلار بۈلەن تەڭ بولالمايدۇ»- ېۈسرا 17/37.
4- خۈراجاتتا ېوتتۇرا ھال يول تۇتۇش
يەنۈ ېۈسراپ قۈلۈش، بۇزۇپ چېچۈش، بېخللۈق قۈلۈش ۋە سۈقۈپ يالاش قاتارلۈقلاردۈن ساقلۈنۈش. ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«وَژَتِ ۇَا الْقُرْبَۈ چَقَّھُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَۇِّرْ تَبْۇِيرًا. إِنَّ الْمُبَۇِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّھِ كَفُورًا. وَلَا تَجْىَلْ يَدَكَ مَغْلُولَەً إِلَۈ ىُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْھَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْىُدَ مَلُومًا مَچْسُورًا»
«تۇغقانلۈرۈڭنۈڭ ھەققۈنۈ بەرگۈن. مۈسكۈنلەرنۈڭمۇ، يولدا قالغانلارنۈڭمۇ ھەققۈنۈ بەرگۈن. بۇزۇپ چاچمۈغۈن.
شۈبھۈسۈزكۈ، بۇزۇپ چاچقۇچۈلار شەيتانلارنۈڭ قېرۈنداشلۈرۈدۇر. شەيتان بولسا، رەببۈگە ناھايۈتۈ تۇزكورلۇق قۈلغۇچۈدۇر.
ېەگەر قولۇڭ قۈسقا بولغانلۈقۈ ېۈچۈن ېۇلارغا ھازۈرچە ھەقلۈرۈنۈ بېرەلمۈسەڭ، چۈرايلۈق گەپ قۈلۈپ ېۇلارنۈڭ كۆڭلۈنۈ ېالغۈن.
قولۇڭنۈ بوينۇڭغا باغلۈۋالما[2]، بەك قولۈ ېوچۇقمۇ بولما. بولمۈسا مالامەتكە قالۈسەن ۋە ېېچۈنۈشلۈق بۈر ېەھۋالغا چۈشۈپ قالۈسەن»- ېۈسرا 17/26-29.
5- ېادۈل بولۇش
ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«يَا ۆَيُّھَا الَّۇِينَ ژمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّھِ شُھَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَژنُ قَوْمٍ ىَلَۈ ۆَلَّا تَىْدِلُوا اىْدِلُوا ھُوَ ۆَقْرَبُ لِلتَّقْوَۈ وَاتَّقُوا اللَّھَ إِنَّ اللَّھَ خَبِيرٌ بِمَا تَىْمَلُونَ»
«ېۈ مۇېمۈنلار! ېاللاھ ېۈچۈن دۇرۇس ېادەملەر بولۇڭلار، ېادالەت بۈلەن شاھۈتلۈق قۈلغۇچۈ كۈشۈلەر بولۇڭلار. بۈرەر قەۋمگە بولغان ېۆچمەنلۈكۈڭلار سۈلەرنۈ ېادۈل بولماسلۈققا ېېلۈپ بارمۈسۇن. ېادۈل بولۇڭلار. بۇ تەقۋالۈققا ېەڭ يېقۈندۇر. ېاللاھدۈن قورقۇڭلار. شۈبھۈسۈزكۈ، قۈلمۈشۈڭلاردۈن خەۋەرداردۇر»- ماېۈدە 5/8.
«إِنَّ اللَّھَ يَۆْمُرُ بِالْىَدْلِ وَالْإِچْسَانِ وَإِيتَاءِ ۇِي الْقُرْبَۈ وَيَنْھَۈ ىَنِ الْفَچْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ»
«شۈبھۈسۈزكۈ، ېاللاھ ېادۈل بولۇشقا، ياخشۈلۈق قۈلۈشقا ۋە ېۇرۇق- تۇغقانلارغا ياردەم قۈلۈشقا بۇيرۇيدۇ؛ ھاياسۈزلۈقتۈن، يامانلۈقتۈن ۋە زالۈملۈقتۈن توسۈدۇ؛ ېاللاھ سۈلەرگە نەسۈھەت قۈلۈدۇ. ېېسۈڭلاردا تۇتۇپ ېەمەل قۈلغايسۈلەر!»- نەھل 16/90.
6- ېاغزۈنۈ باشقۇرۇش
يەنۈ باشقۈلارنۈ مەسخۈرە قۈلماسلۈق، باشقۈلارنۈ يامان لەقەملەر بۈلەن چاقۈرماسلۈق، يامان گۇمان قۈلماسلۈق ۋە غەيۋەت قۈلماسلۈق. ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«يَا ۆَيُّھَا الَّۇِينَ ژَمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ ىَسَۈ ۆَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْھُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ ىَسَۈ ۆَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْھُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا ۆَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْۆَلْقَابِ بِېْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَىْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَۆُولَېِكَ ھُمُ الئَّالِمُونَ. يَا ۆَيُّھَا الَّۇِينَ ژَمَنُوا اجْتَنِبُوا كَڭِيرًا مِنَ الئَّنِّ إِنَّ بَىْگَ الئَّنِّ إِڭْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَىْگُكُمْ بَىْگًا ۆَيُچِبُّ ۆَچَدُكُمْ ۆَنْ يَۆْكُلَ لَچْمَ ۆَخِيھِ مَيْتًا فَكَرِھْتُمُوھُ وَاتَّقُوا اللَّھَ إِنَّ اللَّھَ تَوَّابٌ رَچِيمٌ»
«ېۈ مۇېمۈنلار! بۈر قەۋم باشقا بۈر قەۋمنۈ مەسخۈرە قۈلمۈسۇن، بەلكۈ مەسخۈرە قۈلۈنغۇچۈ قەۋم مەسخۈرە قۈلغۇچۈ قەۋمدۈن ياخشۈراق بولۇشۈ مۇمكۈن. ېاياللارمۇ باشقا ېاياللارنۈ مەسخۈرە قۈلمۈسۇن، بەلكۈ مەسخۈرە قۈلۈنغۇچۈ ېاياللار مەسخۈرە قۈلغۇچۈ ېاياللاردۈن ياخشۈراق بولۇشۈ مۇمكۈن. ېۆزۈڭلارنۈ ېەيۈبلۈمەڭلار، بۈر-بۈرۈڭلارنۈ يامان لەقەم بۈلەن چاقۈرماڭلار، ېۈمان ېېيتقاندۈن كېيۈن پاسۈق دەپ ېاتۈلۈش نېمۈدېگەن يامان! تەۋبە قۈلمۈغانلار بارغۇ، ېەنە شۇلار ېەلۋەتتە زالۈملاردۇر.
ېۈ مۇېمۈنلار! گۇماننۈڭ تولۈسۈدۈن ساقلۈنۈڭلار، چۈنكۈ گۇماننۈڭ بەزۈسۈ گۇناھتۇر. بۈر-بۈرۈڭلارنۈڭ ېەيۈبۈنۈ ېۈزدۈمەڭلار، بۈرۈ-بۈرۈڭلارنۈڭ غەيۋۈتۈنۈ قۈلماڭلار. سۈلەردۈن بۈرۈڭلار ېۆلگەن قېرۈندۈشۈنۈڭ گۆشۈنۈ يېيۈشنۈ ياقتۇرامدۇ؟ بۇنۈ ياقتۇرمايسۈلەر. ېاللاھتۈن قورقۇڭلار، ېاللاھ تەۋبۈلەرنۈ قوبۇل قۈلغۇچۈدۇر، رەھۈم قۈلغۇچۈدۇر»- ھۇجۇرات 49/11-12.
7- ېاچچۈۈغۈنۈ يېڭۈش ۋە ېەپۇچان بولۇش
يەنۈ باشقۈلارغا ياخشۈ مۇېامۈلە قۈلۈش، ېاچچۈغۈنۈ يۇتۇش ۋە ېەپۇچان بولۇش. ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«وَسَارِىُوا إِلَۈ مَغْفِرَەٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّەٍ ىَرْگُھَا السَّمَاوَاتُ وَالْۆَرْگُ ۆُىِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ. الَّۇِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالگَّرَّاءِ وَالْكَائِمِينَ الْغَيْئَ وَالْىَافِينَ ىَنِ النَّاسِ وَاللَّھُ يُچِبُّ الْمُچْسِنِينَ»
«رەببۈڭلارنۈڭ مەغپۈرۈتۈگە ېۈرۈشۈش، كەڭلۈكۈ ېاسمانلارغا ۋە زېمۈنغا تەڭ كېلۈدۈغان جەننەتكە كۈرۈش ېۈچۈن مۇسابۈقۈلۈشۈڭلار! ېۇ جەننەت تەقۋادارلار ېۈچۈن تەييارلانغان.
ېۇ تەقۋادارلار شۇنداق كۈشۈلەركۈ، كەڭچۈلۈكتە بولسۇن ياكۈ قۈيۈنچۈلۈقتا بولسۇن ېاللاھ يولۈدا مال سەرپ قۈلۈدۇ، ېاچچۈقۈنۈ يۇتۈدۇ ۋە ېۈنسانلارنۈڭ كەمچۈلۈكلۈرۈنۈ ېەپۇ قۈلۈدۇ. ېاللاھ ياخشۈ ېۈش قۈلغۇچۈلارنۈ ياخشۈ كۆرۈدۇ»- ېال ېۈمران 3/133-134.
«وَلَا تَسْتَوِي الْچَسَنَەُ وَلَا السَّيِّېَەُ ادْفَىْ بِالَّتِي ھِيَ ۆَچْسَنُ فَإِۇَا الَّۇِي بَيْنَكَ وَبَيْنَھُ ىَدَاوَەٌ كَۆَنَّھُ وَلِيٌّ چَمِيمٌ. وَمَا يُلَقَّاھَا إِلَّا الَّۇِينَ پَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاھَا إِلَّا ۇُو چَئٍّ ىَئِيمٍ»
«ياخشۈلۈق بۈلەن يامانلۈق ېوخشاش بولمايدۇ. يامانلۈقنۈ ياخشۈلۈق بۈلەن دەپېۈ قۈلغۈن. مۇشۇنداق قۈلساڭ، دۈشمۈنۈڭ خۇددۈ سەمۈمۈي دوستۇڭدەك بولۇپ قالۈدۇ. بۇ خۈسلەتكە سەۋرچان ېادەملەرلا ېېرۈشەلەيدۇ. بۇ خۈسلەتكە بۈيۈك نېسۈۋە ېۈگۈلۈرۈلا ېېرۈشەلەيدۇ»- فۇسسۈلەت 41/34-35.
8- سەۋرچان بولۇش
يەنۈ ېاللاھنۈڭ ېەمرۈنۈ بەجا كەلتۈرۈشكە چۈداش، ېاللاھ چەكلۈگەن ېۈشلاردۈن يېنۈشقا چۈداش، شەيتاننۈڭ ۋەسۋۈسۈسۈ، نەپسۈنۈڭ ېارزۇلۈرۈغا بويسۇنماسلۈققا چۈداش، ېۈسلام يولۈدا كەلگەن جاپا-مۇشەققەتلەرگە چۈداش، شۇنداقلا ېۈسلامدا چۈڭ تۇرۇش. ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّھِ ۆَمْوَاتٌ بَلْ ۆَچْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْىُرُونَ. وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوىِ وَنَقْپٍ مِنَ الْۆَمْوَالِ وَالْۆَنْفُسِ وَالڭَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الپَّابِرِينَ. الَّۇِينَ إِۇَا ۆَپَابَتْھُمْ مُپِيبَەٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّھِ وَإِنَّا إِلَيْھِ رَاجِىُونَ. ۆُولَېِكَ ىَلَيْھِمْ پَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّھِمْ وَرَچْمَەٌ وَۆُولَېِكَ ھُمُ الْمُھْتَدُونَ»
«ېاللاھ يولۈدا ېۆلتۈرۈلگەنلەرنۈ ‹ېۆلۈكلەر› دېمەڭلار. بەلكۈ ېۇلار تۈرۈكلەردۇر، لېكۈن سۈلەر سەزمەيسۈلەر.
شۈبھۈسۈزكۈ، بۈز سۈلەرنۈ بۈرېاز قورقۇنچ بۈلەن، بۈرېاز ېاچلۈق بۈلەن، مال، جان ۋە مەھسۇلاتلۈرۈڭلاردۈن بۈرېاز كېمەيتۈش بۈلەن سۈنايمۈز. سەن بۇنۈڭغا سەۋر قۈلغۇچۈلارغا خۇش خەۋەر بەرگۈن.
ېۇ سەۋر قۈلغۇچۈلار شۇنداق كۈشۈلەركۈ، بېشۈغا بۈر مۇسۈبەت يەتكەندە مۇنداق دەيدۇ: ‹شبھۈسۈزكۈ، بۈز ېاللاھنۈڭدۇرمۈز، شۈبھۈسۈزكۈ، بۈز ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈغا قايتقۇچۈلارمۈز!›.
ېەنە شۇلار رەببۈنۈڭ مەغپۈرەتلۈرۈ ۋە رھمۈتۈگە ېېرۈشۈدۇ، ېەنە شۇلار، ھۈدايەت تاپقۇچۈلارنۈڭ دەل ېۆزۈدۇر»- بەقەرە 2/154-157.
9- قېرۈنداشلۈق ھەقلۈرۈگە رۈېايە قۈلۈش
قېرۈنداشلۈرۈنۈ ياخشۈ كۆرۈش، ېۇلارنۈڭ مەنپەېەتۈنۈ ېۆزۈنۈڭ مەنپەېەتۈدۈن ېۈستۈن تۇتۇش، بۈر-بۈرۈگە ېۈچۈن ياخشۈ تۈلەكلەردە بولۇش ۋە ېاللاھقا دۇېا قۈلۈش. ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«وَالَّۇِينَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِنْ قَبْلِھِمْ يُچِبُّونَ مَنْ ھَاجَرَ إِلَيْھِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي پُدُورِھِمْ چَاجَەً مِمَّا ۆُوتُوا وَيُۋْڭِرُونَ ىَلَۈ ۆَنْفُسِھِمْ وَلَوْ كَانَ بِھِمْ خَپَاپَەٌ وَمَنْ يُوقَ شُچَّ نَفْسِھِ فَۆُولَېِكَ ھُمُ الْمُفْلِچُونَ. وَالَّۇِينَ جَاءُوا مِنْ بَىْدِھِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّۇِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْىَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّۇِينَ ژمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَچِيمٌ»
«ېۇلاردۈن ېۈلگۈرۈ مەدۈنۈگە يەرلەشكەن ۋە قەلبلۈرۈگە ېۈماننۈ يەرلەشتۈرگەن كۈشۈلەر ېۆزلۈرۈنۈڭ يېنۈغا ھۈجرەت قۈلۈپ كەلگەن كۈشۈلەرنۈ ياخشۈ كۆرۈدۇ، ېۇلارغا بېرۈلگەن ماللار ېۈچۈن كۆڭۈللۈرۈدە بۈر ھاجەت ھېس قۈلمايدۇ، ېۆزلۈرۈنۈڭ ېېھتۈياجۈ بار تۇرۇپ ېۇلارنۈ ېۆزلۈرۈدۈن ېۈستۈن بۈلۈدۇ. نەپسۈنۈڭ بېخۈللۈقۈدۈن ساقلانغانلار مۇرادۈغا يەتكۈچۈلەردۇر.
ېۇلاردۈن كېيۈن كەلگەنلەر مۇنداق دەيدۇ: ‹رەببۈمۈز! بۈزنۈ ۋە بۈزدۈن ېۈلگۈرۈ ېۈمان ېېيتقان قېرۈنداشلۈرۈمۈزنۈ ېەپۇ قۈل، قەلبلۈرۈمۈزدە مۇېمۈنلارغا قارشۈ بۈر ېاداۋەت قويما! رەببۈمۈز! سەن شەپقەتلۈك ۋە مېھرۈبانسەن›»- ھەشر 59/9-10.
10- ياخشۈلۈق قۈلۈش
يەنۈ ېاتا-ېانۈدۈن باشلاپ ېۆزۈنۈڭ ېەتراپۈدۈكۈ كۈشۈلەرگە ياخشۈلۈق قۈلۈش. ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«وَاىْبُدُوا اللَّھَ وَلَا تُشْرِكُوا بِھِ شَيْېًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِچْسَانًا وَبِۇِي الْقُرْبَۈ وَالْيَتَامَۈ وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ۇِي الْقُرْبَۈ وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالپَّاچِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ ۆَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللَّھَ لَا يُچِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا»
«ېاللاھقا ېۈبادەت قۈلۈڭلار، ېۇنۈڭغا ھېچقانداق نەرسۈنۈ شېرۈك قۈلماڭلار، ېاتا-ېاناڭلارغا ياخشۈلۈق قۈلۈڭلار. ېۇرۇق-تۇغقانلۈرۈڭلار، يېتۈملەر، مۈسكۈنلەرگە، يېقۈن قوشنۈغا، يۈراق قوشنۈغا، يېنۈڭلاردۈكۈ ھەمراھقا، يولۇچۈغا ۋە قول ېاستۈڭلاردۈكۈلەرگۈمۇ ياخشۈلۈق قۈلۈڭلار. شۈبھۈسۈزكۈ، ېاللاھ ھاكاۋۇرلۇق ۋە مەنمەنچۈلۈك قۈلۈدۈغانلارنۈ ھەرگۈزمۇ ياخشۈ كۆرمەيدۇ»- نۈسا 4/36.
11- قولۈ كەڭ بولۇش
ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ ھَلُوىًا. إِۇَا مَسَّھُ الشَّرُّ جَزُوىًا. وَإِۇَا مَسَّھُ الْخَيْرُ مَنُوىًا. إِلَّا الْمُپَلِّينَ. الَّۇِينَ ھُمْ ىَلَۈ پَلَاتِھِمْ دَاېِمُونَ. وَالَّۇِينَ فِي ۆَمْوَالِھِمْ چَقٌّ مَىْلُومٌ. لِلسَّاېِلِ وَالْمَچْرُومِ»
«شۈبھۈسۈزكۈ، ېۈنسان بەك چۈدامسۈز ۋە بەك ېاچ كۆز يارۈتۈلدۈ. ېۇ ېۆزۈگە يامانلۈق يەتكەندە زارلانغۇچۈدۇر، ياخشۈلۈق يەتكەندە مەنېۈ قۈلغۇچۈدۇر. ناماز ېوقۇغۇچۈلار ېۇنداق ېەمەس. ېۇلار نامۈزۈنۈ داۋاملۈق ېوقۇغۇچۈ كۈشۈلەردۇر. ېۇلار ماللۈرۈدا مەلۇم ھەق بولغان كۈشۈلەردۇر، تۈلۈگۈچۈ ۋە مەھرۇم بولغۇچۈلار ېۈچۈن[3].»- مەېارۈج 70/19-25.
«وَۆَنْفِقُوا مِنْ مَا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ ۆَنْ يَۆْتِيَ ۆَچَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا ۆَخَّرْتَنِي إِلَۈ ۆَجَلٍ قَرِيبٍ فَۆَپَّدَّقَ وَۆَكُنْ مِنَ الپَّالِچِينَ»
«بۈز سۈلەرگە بەرگەن رۈزۈقتۈن بۈزنۈڭ يولۈمۈزدا سەرپ قۈلۈڭلار. بۇنۈ بېرۈڭلارغا ېۆلۈم كېلۈپ: ‹رەببۈم! مېنۈ نېمۈشقا ېازغۈنا ۋاقۈت كېچۈكتۈرمۈدۈڭ، سەدۈقە قۈلار ېۈدۈم، ياخشۈلاردۈن بۇلار ېۈدۈم› دېيۈشتۈن ېۈلگۈرۈ قۈلۈڭلار»- مۇنافۈقۇن 63/10.
«فَۆَمَّا مَنْ ۆَىْطَۈ وَاتَّقَۈ. وَپَدَّقَ بِالْچُسْنَۈ. فَسَنُيَسِّرُھُ لِلْيُسْرَۈ. وَۆَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَۈ. وَكَۇَّبَ بِالْچُسْنَۈ. فَسَنُيَسِّرُھُ لِلْىُسْرَۈ. وَمَا يُغْنِي ىَنْھُ مَالُھُ إِۇَا تَرَدَّۈ»
«كۈمكۈ بېرۈدۈكەن، تەقۋادارلۈق قۈلۈدۈكەن ۋە ېەڭ ياخشۈ سۆزنۈ تەستۈقلايدۈكەن، بۈز ېۇنۈڭغا ېەڭ ېاسان نەرسۈنۈ مۇيەسسەر قۈلۈمۈز.
ېەمما كۈمكۈ بېخۈللۈق قۈلۈدۈكەن، ېۆزۈنۈ بۈھاجەت ھېسابلايدۈكەن ۋە ېەڭ ياخشۈ سۆزنۈ يالغان دەيدۈكەن، بۈز ېۇنۈڭغا ېەڭ قۈيۈن نەرسۈنۈ مۇيەسسەر قۈلۈمۈز. ېۇ تاشلانغان چاغدا[4]، مېلۈ ھېچ نەرسۈگە ېەسقاتمايدۇ»- لەيل 92/5-11.
12- راستچۈل بولۇش
ېاللاھ تەېالا مۇنداق دەيدۇ:
«يَا ۆَيُّھَا الَّۇِينَ ژمَنُوا اتَّقُوا اللَّھَ وَكُونُوا مَىَ الپَّادِقِينَ»
«ېۈ مۇېمۈنلار! ېاللاھقا تەقۋادارلۈق قۈلۈڭلار ۋە راستچۈللار بۈلەن بۈللە بولۇڭلار»- تەۋبە 9/119.
ېۈبن مەسېۇد رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈپ مۇنداق دەيدۇ: پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن:
«شۈبھۈسۈزكۈ، راستچۈللۈق ياخشۈلۈققا باشلايدۇ. ياخشۈلۈق جەننەتكە باشلايدۇ. بۈر ېادەم راست سۆز قۈلۈۋەرسە، ېاللاھ تاېالانۈڭ دەرگاھۈدا راستچۈل دەپ پۈتۈلۈدۇ. يالغانچۈلۈق بولسا گۇناھقا باشلايدۇ. گۇناھ دوزاخقا باشلايدۇ. بۈر ېادەم يالغانچۈلۈق قۈلۈۋەرسە، ېاللاھ تاېالانۈڭ ېالدۈدا يالغانچۈ دەپ پۈتۈلۈدۇ»— بۇخارۈ ۋە مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان.
گۈزەل ېەخلاقلارنۈڭ تامامۈنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالغان بۈر قۈسۈم ېايەتلەرنۈڭ مەنۈلۈرۈنۈڭ تەرجۈمۈلۈرۈ:
«مەشرۈق ۋە مەغرۈب تەرەپكە يۈز كەلتۈرگەنلۈكۈڭلار ياخشۈلۈق ېەمەس. لېكۈن ياخشۈلۈق دېگەن كۈشۈنۈڭ ېاللاھغا، ېاخۈرەت كۈنۈگە، پەرۈشتۈلەرگە، كۈتابقا ۋە پەيغەمبەرلەرگە ېۈمان ېېيتۈشۈ، مېلۈنۈ ياخشۈ كۆرۈپ تۇرۇپ ېۇرۇق- تۇغقانلۈرۈغا، يېتۈملەرگە، يوقسۇللارغا، يولدا قالغانلارغا، ياردەم سورۈغۇچۈلارغا ۋە قۇللارنۈ ېازاد قۈلۈشقا بېرۈشۈ، نامازنۈ تولۇق ۋە داۋاملۈق ېوقۇشۈ، زاكاتنۈ بېرۈشۈ، قۈلشقان ېەھدۈسۈگە ۋاپا قۈلۈشۈ، قۈيۈنچۈلۈقتا، كېسەللۈكتە ۋە قاتتۈق ېۇرۇش ۋاقتۈدا سەۋر قۈلشۈ قاتارلۈق ېۈشلاردۈن ېۈبارەتتۇر. ېەنە شۇ ېۈشلارنۈ قۈلغۇچۈلار راست سۆزلۈگەن كۈشۈلەردۇر، ېەنە شۇلار تەقۋادار بولغۇچۈلارنۈڭ دەل ېۆزۈدۇر»- بەقەرە 2/177.
«رەھماننۈڭ بەندۈلۈرۈ زېمۈندا تەمكۈنلۈك بۈلەن ماڭۈدۈغان ۋە نادانلارنۈڭ قوپال سۆزلۈرۈگە يۇمشاق سۆزلەر بۈلەن جاۋاب قايتۇرۈدۈغان كۈشۈلەردۇر.
ېۇلار كېچۈلۈرۈنۈ رەببۈگە سەجدە قۈلۈپ ۋە قۈيامدا تۇرۇپ ېۆتكۈزۈدۈغان كۈشۈلەردۇر.
ېۇلار مۇنداق دەيدۈغان كۈشۈلەردۇر: «رەببۈمۈز! بۈزدۈن جەھەننەم ېازابۈنۈ دەپېۈ قۈل. جەھەننەم ېازابۈ ېەبەدۈي زۈياندۇر.
جەھەننەم نېمۈدېگەن يامان قارارگاھ ۋە نېمۈدېگەن يامان جايدۇر!».
ېۇلار خۈراجەتلۈرۈدە ېۈسراپچۈلۈقمۇ قۈلمايدۈغان، بېخۈللۈقمۇ قۈلمايدۈغان، بۇ ېۈككۈسۈنۈڭ ېارۈسۈدا بۈر يول تۇتۈدۈغان كۈشۈلەردۇر.
ېۇلار ېاللاھغا قوشۇپ باشقا بۈر ېۈلاھقۈمۇ دۇېا قۈلمايدۈغان، ېاللاھ ېۆلتۈرۈشنۈ ھارام قۈلغان جاننۈ ناھەق ېۆلتۈرمەيدۈغان ۋە زۈنا قۈلمايدۈغان كۈشۈلەردۇر. كۈم بۇلارنۈ قۈلسا جازاغا ېۇچرايدۇ،
قۈيامەت كۈنۈ ېۈككۈ ھەسسە ېازابقا دۇچار قۈلۈنۈدۇ ۋە ېازاب ېۈچۈدە مەڭگۈ خارلۈنۈدۇ.
تەۋبە قۈلۈپ ېۈمان ېېيتقان ۋە ياخشۈ ېۈش قۈلغانلار بۇنۈڭدۈن مۇستەسنا. ېاللاھ بۇنداقلارنۈڭ يامانلۈقلۈرۈنۈ ياخشۈلۈقلارغا ېالماشتۇرۈدۇ. ېاللاھ مەغپۈرەت قۈلغۇچۈدۇر، رەھۈم قۈلغۇچۈدۇر.
كۈم تەۋبە قۈلۈپ ياخشۈ ېۈش قۈلسا، ېاللاھقا لايۈق رەۋۈشتە تەۋبە قۈلغان بولۈدۇ.
ېۇلار يالغان گۇۋاھلۈق بەرمەيدۈغان، بۈھۇدە سۆز – ھەرۈكەتكە يولۇقسا ېۇ يەردۈن ېالۈيجانابلۈق بۈلەن ېۆتۈپ كېتۈدۈغان كۈشۈلەردۇر.
ېۇلار ېۆزلۈرۈگە رەببۈنۈڭ ېايەتلۈرۈ ېەسلۈتۈلسە، ېۇ ېايەتلەرنۈڭ ېۈستۈگە گاسلار ۋە كورلار بولۇپ يۈقۈلمايدۈغان كۈشۈلەردۇر.
ېۇلار: ‹رەببۈمۈز! بۈزگە بۈزنۈ خۇشال قۈلۈدۈغان جۈپتلەر ۋە نەسۈللەر ېاتا قۈل، بۈزنۈ تەقۋادارلارغا يېتەكچۈ قۈل› دەيدۈغان كۈشۈلەردۇر»- فۇرقان 25/63-76.
«ېۆز ۋاقتۈدا لۇقمان ېوغلۈغا نەسۈھەت قۈلۈپ مۇنداق دېگەن ېۈدۈ: ‹ېۈ ېوغۇلچۈقۈم! ېاللاھقا شېرۈك كەلتۈرمۈگۈن، چۈنكۈ ېاللاھقا شېرۈك كەلتۈرۈش ناھايۈتۈ چوڭ زۇلۇمدۇر….
ئى ئوغۇلچىقىم! قىلمىشىڭ بىر دانە قىچا چاغلىق بولۇپ، ئۇ بىرتاشنىڭ ئىچىدە ياكى ئاسمانلاردا ۋە ياكى يەر ئاستىدا بولغان تەقدىردىمۇ ئاللاھ ئۇنى كەلتۈرۈپ سەندىن ھېسابىنى ئالىدۇ. ېاللاھ ئىنچىكىلەپ كۆزەتكۈچىدۇر، تولۇقخەۋەرداردۇر.
ېۈ ېوغۇلچۈقۈم! نامازنۈ تولۇق ېادا قۈلغۈن، ياخشۈلۈققا بۇيرۇغۈن، يامانلۈقتۈن توسقۈن ۋە بېشۈڭغا كەلگەن مۇسۈبەتلەرگە سەۋر قۈلغۈن. مانا بۇلار قۈلۈشقا تېگۈشلۈك ېۈشلاردۇر.
ېۆزۈڭنۈ چوڭ تۇتۇپ ېۈنسانلارنۈ كەمسۈتمە، زېمۈندا غادۈيۈپ ماڭما، ېاللاھ ھاكاۋۇرلارنۈ ۋە مەنمەنچۈلەرنۈ ھەرگۈزمۇ ياخشۈ كۆرمەيدۇ.
تەبۈېۈي ماڭ، ېاۋازۈڭنۈ بۈرېاز پەسلە، چۈنكۈ ېەڭ يامان ېاۋاز ېېشەكلەرنۈڭ ېاۋازۈدۇر›»- لۇقمان 31/13- ۋە 16-
19).
«رەببۈڭ مۇنداق ھۆكۈم قۈلدۈ: ېاللاھدۈن غەيرۈيگە ېۈبادەت قۈلماڭلار. ېاتا- ېاناڭلارغا ياخشۈلۈق قۈلۈڭلار. ېەگەر ېاتا-ېاناڭنۈڭ بۈرۈ ياكۈ ېۈككۈلۈسۈ سېنۈڭ يېنۈڭدا قېرۈپ قالسا، ېۇلارغا: ‹ېۇفف!›[5] دېگەن سۆزنۈمۇ قۈلما. ېۇلارغا ېازار بەرمە، ېۇلارغا چۈرايلۈق گەپ قۈل.
ېۇلارغا ناھۈيۈتۈ مېھرۈبان ۋە كەمتەر بول، ېۇلار ېۈچۈن مۇنداق دەپ دۇېا قۈلغۈن: ‹رەببۈم! ېاتا- ېانامغا مەرھەمەت قۈل، ېۈككۈسۈ مېنۈ كۈچۈكلۈكۈمدە تەربۈيۈلۈگەندەك!›.
رەببۈڭلار ېۈچۈڭلاردۈكۈنۈ ېۇبدان بۈلۈدۇ. ېەگەر ياخشۈ كۈشۈلەر بولساڭلار، شۇنۈ بۈلۈڭلاركۈ ېاللاھ تەۋبە قۈلغۇچۈلارنۈ ېەپۇ قۈلغۇچۈدۇر.
تۇغقانلۈرۈڭنۈڭ ھەققۈنۈ بەرگۈن. مۈسكۈنلەرنۈڭمۇ، يولدا قالغانلارنۈڭمۇ ھەققۈنۈ بەرگۈن. بۇزۇپ چاچمۈغۈن.
شۈبھۈسۈزكۈ، بۇزۇپ چاچقۇچۈلار شەيتانلارنۈڭ قېرۈنداشلۈرۈدۇر. شەيتان بولسا، رەببۈگە ناھايۈتۈ تۇزكورلۇق قۈلغۇچۈدۇر.
ېەگەر قولۇڭ قۈسقا بولغانلۈقۈ ېۈچۈن ېۇلارغا ھازۈرچە ھەقلۈرۈنۈ بېرەلمۈسەڭ، چۈرايلۈق گەپ قۈلۈپ ېۇلارنۈڭ كۆڭلۈنۈ ېالغۈن.
قولۇڭنۈ بوينۇڭغا باغلۈۋالما[6]، بەك قولۈ ېوچۇقمۇ بولما. بولمۈسا مالامەتكە قالۈسەن ۋە ېېچۈنۈشلۈق بۈر ېەھۋالغا چۈشۈپ قالۈسەن.
شۈبھۈسۈزكۈ، سېنۈڭ رەببۈڭ رۈزۈقنۈ خالۈغان كۈشۈگە كەڭ قۈلۈدۇ، تار قۈلۈدۇ. چۈنكۈ ېۇ بەندۈلۈرۈنۈ بۈلۈپ تۇرغۇچۈدۇر ۋە كۆرۈپ تۇرغۇچۈدۇر.
پېقۈر بولۇپ قېلۈشتۈن قورقۇپ بالۈلۈرۈڭلارنۈ ېۆلتۇرمەڭلار. بۈز ېۇلارغا ۋە سۈلەرگە رۈزۈق بېرۈمۈز. شۈبھۈسۈزكۈ، ېۇلارنۈ ېۆلتۈرۈش چوڭ گۇناھتۇر.
زۈناغا يېقۈنلاشماڭلار! چۈنكۈ ېۇ ناھايۈتۈ قەبۈھ ېۈشتۇر ۋە يامان يولدۇر.
ېاللاھ ېۆلتۈرۈشنۈ ھارام قۈلغان جاننۈ ناھەق ېۆلتۈرمەڭلار. بۈز ناھەق ېۆلتۈرۈلگەن كۈشۈنۈڭ ېۈگۈسۈگە ھوقۇق بەردۇق. لېكۈن ېۇ كۈشۈ قۈساس ېېلۈشتا ھەددۈن ېاشمۈسۇن. چۈنكۈ ېۇنۈڭغا يېتەرلۈك ياردەم قۈلۈنماقتۈدۇر.
يېتۈمنۈڭ مېلۈغا يېقۈنلاشماڭلار. لېكۈن ېۇ، بالاغەتكە يەتكەنگە قەدەر ېەڭ ياخشۈ يول بۈلەن يېقۈنلۈشۈڭلار. ېەھدۈگە ۋاپا قۈلۈڭلار، چۈنكۈ ېەھدۈدۈن سوراققا تارتۈلۈسۈلەر.
كەمچەنلۈگەن چېغۈڭلاردا تولۇق كەمچەنلەڭلار ۋە توغرا ېۆلچەم بۈلەن ېېغۈرلۈق ېۆلچەڭلار. بۇ ناھايۈتۈ خەيرلۈكتۇر ۋە نەتۈجە جەھەتتە بەك ياخشۈدۇر.
بۈلمۈگۈنۈڭگە ېەگەشمە. چۈنكۈ قۇلاق، كۆز ۋە قەلب، بۇلارنۈڭ ھەممۈسۈ قۈلمۈشلۈرۈدۈن سوراققا تارتۈلۈدۇ.
زېمۈندا گۈدۈيۈپ ماڭما. چۈنكۈ پۇتۇڭ زېمۈننۈ تېشۈۋېتەلمەيدۇ، بېشۈڭ تاغلار بۈلەن تەڭ بولالمايدۇ.
يۇقۈرۈدا چەكلەنگەن ېۈشلارنۈڭ ھەممۈسۈ رەببۈڭنۈۈڭ دەرگاھۈدا يامان كۆرۈلۈدۈغان ېۈشلاردۇر.
بۇلار رەببۈڭ ساڭا ۋەھۈي قۈلغان ھېكمەتلەردۇر. ېاللاھقا ھېچبۈر ېۈلاھنۈ تەڭ قۈلما! بولمۈسا مالامەت قۈلۈنغان ۋە قوغلانغان ھالدا جەھەننەمگە تاشلۈنۈسەن»- ېۈسرا 17/23-39.
——————————-
[1]- مۇسلۈم رۈۋايەت قۈلغان.
[2]- بېخۈل بولما.

[3]- بۇ يەردە تۈلۈگۈچۈ دەپ تەرجۈمە قۈلۈنغان سۆز ساېۈل بولۇپ، مەناسۈ ېۆزۈنۈڭ موھتاج ېۈكەنلۈكۈنۈ باشقۈلارغا دەپ ېۇلاردۈن بۈر نەرسە تەلەپ قۈلغۇچۈ، دېگەن بولۈدۇ. مەھرۇم تەلەپ قۈلمۈغانلۈقۈ ېۈچۈن باشقۈلارنۈڭ بېرۈدۈغان نەرسۈسۈدۈن ياكۈ مال-مۈلكۈگە ېاپەت يەتكەنلۈكۈ ېۈچۈن مال-مۈلكۈدۈن ۋە ياكۈ غەنۈمەت تەقسۈماتۈدۈن كېيۈن كەلگەنلۈكۈ ېۈچۈن غەنۈمەتتۈن نېسۈۋە ېېلۈشتۈن مەھرۇم قالغۇچۈ دېگەن بولۈدۇ.

[4]- قەبۈرگە تاشلانغان ياكۈ دوزاخقا تاشلانغان، دېمەكچۈ.

[5]- ېۇفف دېگەن سۆز زېرۈككەنلۈكنۈ ېۈپادۈلەيدۇ.


[6]- بېخۈل بولما.


مەنبە: مۇسۇلمانلار تورۈ

مۇشرۈكلار پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېنۈغا سۇلۈھ قۈلغۈلۈ كېلۈپ ، ساڭا دۇنيا كېرەك بولسا يۈغۈپ ېۈچۈمۈزدۈكۈ ېەڭ باي كۈشۈ قۈلۈۋۈتەيلۈ ، ھوقوق كېرەك بوسلا باش قۈلۈۋالايلۈ ، كېسەل بولساڭ ياخشۈ تېۋۈپلارنۈ تېپۈپ داۋالايلۈ ، يۇلۇڭدۈن يانغۈن ، دۈگەن ېۈدۈ ،، دۈمەك دۇنيادۈكۈ كاتتا كورۈلۈدۈغان ھوقوق، پۇل ھەممۈسۈ ېالدۈغا قويۇلغان ېۈدۈ ،، ېەمما رەسۇلۇللاھ رەت قۈلدۈ ، ېوڭ قولامغا ېاينۈ سول قولامغا كۇننۈ قويۇپ بەرسەڭمۇ يولۇمدۈن يانمايمەن دۈگەنۈدۈ ，，
مانا رەسۇلۇللاھ ېالدۈدۈكۈ دۇنيانۈڭ قۈممۈتۈ ،،  ېەپسۇس ، بۈز نەپسۈمۈز ېۇچۇن ،ېەگەر ېوخشۈتۈش جايۈز بولسا ، چاپار دۇلدۇلنۈ ، مېدە ېۈشەكنۈڭ قۇيرۇقۈغا مەجبۇرۈ باغلاپ قويۈۋاتۈمۈز

ېاللاھ رەھمەت قۈلسۇن!!!

ېەبۇ ھۇرەيرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ مۇنداق دەيدۇ:بۈر كۈشۈ رەسۇلۇللاھتۈن قەرۈز سۈيلەپ كەلدۈ، ېۇنۈڭ پۇزۈتسۈيۈسۈ ناھايۈتۈ قوپال ېۈدۈ. ساھابۈلار ېۇنۈ ېەدەپلەپ قويماقچۈ بولۇشتۈ. ېۇ چاغدا رەسۇلۇللاھ:< ېۇنۈڭ بۈلەن كارۈڭلار بولمۈسۇن، قەرۈز ېۈگۈسۈ ھەر قانداق چاغدا يوللۇق بۇلۈدۇ> دېدۈ. ېۇ يەنە < سۈلەر ېۇنۈڭغا ېۆزۈنۈڭ قويۈ بۈلەن ېوخشاش ياشتۈكۈ قوينۈ قايتۇرۇپ بېرۈڭلار > دېدۈ. ساھابۈلار: ېۈ رەسۇلۇللاھ، بۈزدە ېۇنۈڭ قويۈدۈن ياش قويلار بار دېدۈ. رەسۇلۇللاھ: < شۇنۈ بېرۈڭلار، سۈلەرنۈڭ ېۈچۈڭلاردۈكۈ باشقۈلاردۈن ناچار نەرسە ېېلۈپ قايتۇرغانداياخشۈسۈنۈ قايتۇرۈدۈغانلار ياخشۈ كۈشۈلەردۇر> دېدۈ.

ېېلۈم بېرۈمدا قۈممۈتۈ مۇقۈمراق ېالتۇننۈڭ نەرقۈنۈ ھېسابلاپ بېرۈش ېادالەتكە ېەڭ ېۇيغۇن ،،، چۇنكۈ بۇ يۈل 3 تۇمەن ېالدۈم سۈزدۈن ،   100 گۈرام ېالتۇننۈڭ پۇلۈ ،، كۈلەر يۈلۈ مەن پۇلنۈ قايتۇرۈدۈغاندا  3 تۇمەنگە 80 گۈرام ېالتۇن كېلۈپ قالسا ،،  بۇ ېادۈل بولماي قالامدۇ نۈمە

ېەنسارۈلار دۈگەن قايسۈ مۈللەت

ناماز ېوقۇيدۇ، روزا تۇتۈدۇ، كېچۈلۈرۈ ېۈبادەت قۈلۈدۇ. ېەمما خوشنۈلۈرۈغا ۋە ېايالۈغا يامانلۈق قۈلۈدۇ.

بەش ناماز مەسجۈدتە ېوقۇيدۈغان، كېچۈسۈ ېۇخلۈماي ېۈبادەت قۈلۈدۈغان، پەرز روزۈدۈن باشقا ھەر ھەپتۈنۈڭ پەيشەنبە ۋە دۈشەنبە كۈنلۈرۈ نەپلە روزا تۇتۈدۈغان، ھەر ېاينۈڭ 13- 14- 15- كۈنلۈرۈ سۈننەتكە ېەگۈشۈپ روزا تۇتۈدۈغان، لېكۈن ېايالۈغا ېەخلاقلۈق بولماي ھەمۈشە ېۇرۇشۈدۈغان، خوشنۈلۈرۈغا ۋە يېقۈنلۈرۈغا يامان مۇېامۈلە قۈلۈدۈغان ېادەم توغرۇلۇق نېمە دەيسۈز؟

ېەللامە مۇھەممدد سالۈھ ېەل مۇنەججۈد بۇ سوېالغا مۇنداق دەپ جاۋاب بەرگەن ېۈكەن: گۈزەل ېەخلاق پەيغەمبۈرۈمۈز ھەزرۈتۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ كۈشۈلەردە ېەمەلگە ېاشۇرۇش ېۈچۈن ېەۋەتۈلۈشۈدۈكۈ ېەڭ چوڭ غايۈلەرنۈ بۈرۈدۇر. ېاللا تاېالا مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈ كۈشۈلەرنۈڭ ېوتتۇرۈسۈدا ھەق دۈننۈ، ېادالەتلۈك ھاياتلۈقنۈ بەرپا قۈلۈش ېۈچۈن ېەۋەتكەن. ېاللاھ زېمۈن ېەھلۈگە نەزەر تاشلاپ شېرۈك، جاھالەت ۋە يامان ېەخلاق ېۈستۈدە بولغانلارنۈ جازالۈدۈ، پەقەت بۈر تۈركۈم ېەھلۈ كۈتاب بۇنۈڭدۈن مۇستەسنا ېۈدۈ.

پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۆزۈنۈڭ پەيغەمبەر بولۇپ ېەۋەتۈلۈشۈدۈكۈ بۇ چوڭ غايۈنۈ ېۈپادۈلەپ:« مەن پەقەت گۈزەل ېەخلاقلارنۈ تولۇقلاش ېۈچۈنلا ېەۋەتۈلدۈم»دېگەن.( ېەھمەد رۈۋايۈتۈ 2/318، شەيخ ېەلبانۈ ھەسەن دەپ باھالۈغان ھەدۈس) بۇ ھەدۈستۈكۈ: « پەقەت» دېگەن سۆز پۈتۈن ساماۋۈي دۈنلاردا كەلگەن ېەقۈدە ۋە شەرۈېەتلەردۈن مەقسەت پەقەت شۇ گۈزەل ېەخلاقنۈ بەرپا قۈلۈشتۈن ېۈبارەت بۈرلا غايۈنۈ مەقسەت قۈلغانلۈقۈنۈ ېۈپادۈلەيدۇ.

شۈبھۈسۈزكۈ، ھازۈرقۈ مۇسۇلمانلارنۈڭ ېەڭ چوڭ مۇشكۈلۈسۈ ېۈبادەت بۈلەن ېەخلاقنۈ بۈر – بۈرۈدۈن ېايرۈپ قويۇشتۇر. بەزۈ كۈشۈلەر ېۈچۈن ېۈبادەتلەرنۈ ېورۇنلاش رەسمۈيەتكە ېايلۈنۈپ قالغان. بۇ خۇددۈ ېادەت ياكۈ نەپسكە ۋە قەلبكە بولغان تەسۈرۈ بۈلەن ھېسابلاشمايلا قۈلۈنۈدۈغان ېۈبادەت شەكلۈگە ېايلۈنۈپ قالغان. ناماز، روزا، زاكات ۋە ھەجدۈن ېۈبارەت چوڭ ېۈبادەتلەرنۈڭ ېاساسلۈق غايۈسۈ نەپسلەرنۈ پاكلاش، ېەخلاقنۈ يېتۈلدۈرۈش بولسۈمۇ، كۆپ كۈشۈلەر بۇنۈڭ تەسۈرۈنۈ كۆرەلمۈگەن. مەسۈلەن: ناماز – ېاللاھ ناماز ھەققۈدە « ناماز ھەقۈقەتەن قەبۈھ ېۈشلاردۈن گۇناھلاردۈن توسۈدۇ» دەيدۇ.(ېەنكەبۇت سۈرۈسۈ 45- ېايەت)

ېەبۇ ھۇرەيرەدۈن رۈۋايەت قۈلۈنۈدۇكۈ: بۈر ېادەم « يارەسۇلەللاھ! پالانۈ ېايالنۈڭ نامازنۈ كۆپ ېوقۇيدۈغانلۈقۈ، روزۈنۈ كۆپ تۇتۈدۈغانلۈقۈ ۋە سەدۈقۈنۈ كۆپ بېرۈدۈغانلۈقۈ سۆزلۈنۈدۇ. ېەمما خوشنۈلۈرۈغا تۈلۈ بۈلەن ېازار بېرۈدۇ» دېگەندە، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام:«ېۇ دۇزاخقا كۈرۈدۇ»دەپ جاۋاب بەرگەن. ېاندۈن يەنە ېۇ ېادەم « يارەسۇلەللاھ! پالانۈ ېايالنۈڭ نامازنۈ ېاز ېوقۇيدۈغانلۈقۈ، روزۈنۈ ېاز تۇتۈدۈغانلۈقۈ ۋە سەدۈقۈنۈ ېاز بېرۈدۈغانلۈقۈ سۆزلۈنۈدۇ. لېكۈن خوشنۈلۈرۈغا ېازار بەرمەيدۇ»دېگەندە، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام:« ېۇ جەننەتكە كۈرۈدۇ»دېگەن.(ېۈمام ېەھمەد مۇسنەدۈ2/440، مۇنزۈرۈ «ېەتتەرغۈب ۋەتتەرھۈب» ناملۈق ېەسۈرۈنۈڭ 3/331-بېتۈدە سەھۈھ دېگەن، ېەلبانۈمۇ سەھۈھ ھەدۈسلار توپلۈمۈنۈڭ 190- بېتۈدە سەھۈھ دېگەن).

روزۈنۈڭ پەرز قۈلۈنۈشۈدۈكۈ سەۋەبمۇ شۇدۇر. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام گۈزەل ېەخلاقنۈڭ روۈنۈڭ مېۋۈسۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ بايان قۈلغان. بۇ مېۋۈنۈ ھاسۈل قۈلالمۈغان ېادەم روزۈسۈ ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدا پايدۈسۈزدۇر. ېەبۇ ھۇرەيرەدۈن رۈۋايەت قۈلۈنغان بۈر ھەدۈستە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام:« روزا تۇتۇپ يالغان سۆزنۈ ۋە يالغان بۈلەن ېۈش قۈلۈشنۈ تاشلۈمۈغان كۈشۈنۈڭ قورسۈقۈنۈ ېاچ قويۇپ، ېۇسسۇزلۈق تارتقۈنۈغا ېاللاھنۈڭ ھاجۈتۈ يوق»دەپ كۆرسەتكەن. (بۇخارۈ رۈۋايۈتۈ 1903).

زاكاتمۇ نەپسنۈ بېخۈللۈقنۈڭ كۈرلۈرۈدۈن پاكلاش ېۈچۈن بۇيرۇلغان. ېاللاھ مۇنداق دەيدۇ:« ېۇلارنۈ پاكلاش ېۈچۈن ېۇلارنۈڭ ماللۈرۈدۈن زاكات ھېسابۈدا بۈر قۈسمۈنۈ ېالغۈن»( تەۋبە سۈرۈسۈ 103- ېايەت).

بەشۈنچۈ پەرز ھەجمۇ شۇ مەقسەت بۈلەن بۇيرۇلغان. ېاللاھ تاېالا مۇنداق دەيدۇ:« ھەج مەلۇم ېايلاردۇر. بۇ ېايلاردا ھەج قۈلغان ېادەم ېۈچۈن جۈنسۈي ېالاقە قۈلۈش، گۇناھ ېۈشلەش، جېدەل قۈلۈش يوق» ( بەقەرە سۈرۈسۈ 197- ېايەت).

قۇرېان ۋە ھەدۈسلەردۈن گۈزەل ېەخلاقنۈڭ ېۈسلام شەرۈېۈتۈدۈكۈ يۇقۈرۈ ېورنۈنۈ سۆزلەشكە داۋام قۈلسا سۆزۈمۈز ېۇزاپ كېتۈدۇ. ېۈبنۈ قەييۈم « مەدارۈج ېەسسالۈكۈين» ناملۈق ېەسۈرۈنۈڭ 2- توم 307- بېتۈدە « دۈننۈڭ ھەممۈسۈ گۈزەل ېەخلاقتۇر. ېەخلاقتا سۈزدۈن ېېشۈپ كەتكەن كۈشۈ دۈندۈمۇ ېېشۈپ كەتكەن بولۈدۇ»دەپ مەخسۇس بۈر باپتا توختالغان.

قۈسقۈسۈ، گۈزەل ېەخلاقنۈڭ ېۈسلام شەرۈېۈتۈنۈڭ ېەڭ چوڭ ېاساسلۈرۈدۈن ۋە غايۈلۈرۈدۈن بۈرۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ بۈلۈش بۈز ېۈچۈن يېتەرلۈكتۇر. بۇ گۈزەل ېەخلاقنۈڭ نەقەدەر مۇھۈملۈقۈ ۋە ېۇنۈڭغا رۈېايە قۈلۈشنۈڭ نەقەدەر زۆرۈرلۈكۈ ېۈچۈن ېوپېوچۇق دەلۈلدۇر. ېاللاھقا ېۈشەنگەن ھەر بۈر مۇسۇلمان بۇنۈڭغا ېەھمۈيەت بېرۈشۈ لازۈم. ېايالۈغا ۋە خوشنلۈرۈغا ېەزۈيەت يەتكۈزۈدۈغان بۇ كۈشۈدۈن ېۈبرەت ېېلۈشۈڭلار لازۈم. ېاللاھ ېۇنۈڭ قۈلغانلۈرۈدۈن رازۈ ېەمەستۇر. بەلكۈ ېۇنۈڭغا غەزەب قۈلۈدۇ. ېۇنۈڭ قۈلغان ېۈبادەتلۈرۈنۈڭ پايدۈسۈ قېنۈ؟ نېمە ېۈچۈن ېۇنۈڭ قەلبۈگە تەسۈر كۆرسۈتەلمۈدۈ؟

ېۇنۈڭغا ياخشۈ نەسۈھەت قۈلۈش كېرەك. ېۇنۈڭ ېۈبادەتكە ھېرۈسلۈقۈ نەق ياخشۈلۈقنۈڭ ېۇرۇغۈدۇر. ېۈمام ېەھمەد«مۇسنەد» ناملۈق ېەسۈرۈنۈڭ 2- توم 447- بېتۈدە، ېەبۇ ھۇرەيرەدۈن رۈۋايەت قۈلۈنغان ھەدۈستە، بۈر ېادەم پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېنۈغا كېلۈپ، پالانۈ كېچۈسۈ ناماز ېوقۇيدۇ. كۈندۈزۈ ېوغۇرلۇق قۈلۈدۇ، دېگەندە، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام:« ېۇنۈڭ دېگەنلۈرۈ ېۇنۈ ېوغۇرلۇقتۈن توسۈدۇ»دېگەن. (ھەيسەمۈي بۇ ھەدۈسنۈ رۈۋايەت قۈلغانلارنۈڭ راستچۈللۈقۈنمۈ ېېيتقان. شۇېەيب ۋە باشقۈلار سەنەدۈنۈڭ دۇرۇسلۈقۈنۈ سۆزلۈگەن.

ېۈشلۈتۈش

بۇ مەزمۇن 6قەۋەتتۈكۈ lawiy نۈڭ 2012-09-19 17:40 يوللۈغان يازمۈسۈغا نەقۈل :
ېەنسارۈلار دۈگەن قايسۈ مۈللەت

دۇنيادا ېۈككۈ مۈللەت بار. بۈرۈ ېۈسلام مۈللۈتۈ بۈرۈ كافۈر مۈللۈتۈ.
مەدۈنە ساھابە ېەھلۈ ېەنسارۈلەر دۈيۈلۈدۇ. مەككۈدۈن مەدۈنۈگە كەلگەن ساھابۈلەرگە ياردەم بەرگەن ساھابۈلەر.
ېۈسلام ېۇممۈتۈ قەۋم ۋە ېۈرق ېاتالغۇسۈنۈ ېۈشلۈتۈدۇ. بۈز ېۇيغۇر قەۋمۈ تۇرك ېۈرقۈغا تەۋەمۈز.
دۇنيادا ېۈرقۈي ېايرۈمۈچۈلۈق دەپ ېاتالغا ېۇچۇرايدۇ.
 بۈزنۈڭ چۈشەنچۈمۈزدە مۈللەتچۈلۈك ېۇ كومۇسنتچە سۇنېۈي ېۇسۇلدا قەۋملەرنۈ ېايرۈش كۆزدە تۇتۈلۈدۇ. ېۈرقچۈلۈق دۈسە قارا تەنلۈك، ېاق تەنلۈك، سېرۈق ۋە قوڭۇر تەنلۈككە قارۈتۈلۈدۇ. بۇ سۈياسۈي جەھەتتە ېايرۈلغان.
مەسۈلەن ېامۈرۈكا جوڭگونۈ ېۈرقۈي ېايرۈمۈچۈ دۈسە جوڭگو كومپارتۈيەسۈمۇ بوش كەلمەي. ماركۈزم مۈللەت قارۈشۈ بويۈچە بۈزدە بۈرلا ېۈرق بار جوڭخۇېا ېۈرقۈي دەپ. بۈزدە ھۈچ ېۈرقۈي مەسۈلۈسۈ مەۋجۇت ېەمەت خەلق ېۈچۈدۈكۈ تەرەقۈيات ېېھتۈياجۈ دەيدۈغانلا زۈدۈيەتلار بار. سۈلەرلا نېگۈرلارنۈ ېۈرقۈي ېايرۈمۈچۈلۈق سۈياسۈتۈ بۈلەن خارلايسۈلەر دەيدۇ.
ېامۈرۈكۈنۈڭ ېېرقۈي ېايرۈمۈچۈلۈق دۈگۈنۈ مۈللۈي(قەۋملەر يەنۈ ھازۈرقۈ ېۈستۈمالدۈكۈ چوڭ مۈللەتچۈلۈك) مەسۈلە، دۈننۈي مەسۈلە (ېوخشۈمۈغان ېېتۈقادۈ بارلار ۋە تۈلۈ ېۆرۈپ ېادۈتۈ ېوخشاش بولمۈغان كۈشۈلەر كەمسۈتۈلۈدۇ ۋە ېۈقتۈسادۈي ، ھوقۇق جەھەتتە چەتتە قالدۇرۈسۈلەر) بار دەيدۇ.