ئالمىلىق قەدىمكى شەھىرى خارابىسىدىن تېپىلغان قەدىمكى پۇللار
ئاپتور: مۇھەممەد تۇراپ
ئالمىلىق قەدىمكى شەھىرى قورغاس ناھىيە بازىرىنىڭ شەرقىي شىمالىدىن 15 كىلومېتىر يىراقلىقتىكى قورغاس مازار دېگەن يەرگە جايلاشقان. قەدىمكى شەھەر ئالمىلىق ئۇزاق ئەسىرلىك تارىختا يۈز بەرگەن تارىخىي ۋەقەلەرنىڭ شاھىدى سۈپىتىدە تارىخ ۋە ئارخېئولوگىيە تەتقىقاتچىلىرىنىڭ مۇھىم تەتقىقات نۇقتىسىغا ئايلاندى.
20–ئەسىرنىڭ 50–، 60–يىللىرىدا ئېلىپ بېرىلغان ئارخېئولوگىيەلىك تەكشۈرۈش خاتىرىسىگە ئاساسلانغاندا، ئالمىلىق قەدىمكى شەھىرى خارابىلىكىنىڭ ساقلىنىپ قالغان قىسمىنىڭ شىمالى تەرىپى كېگەن تېغىنىڭ جەنۇبىي ئېتىكىگە، جەنۇبى تەرىپى كېگەن سېيىغا، شەرقى تەرىپى تۇغلۇق تۆمۈرخان مازىرىغا، غەربى تەرىپى قارا ئويغا تۇتاشقان بولۇپ، پۈتۈن ئايلانمىسى 20 كىلومېتىردىن ئاشىدۇ. ئالمىلىق قەدىمكى شەھىرىنىڭ جۇغراپىيەلىك ئورنى، قايسى دەۋردە بىنا قىلىنغانلىقى ۋە قايسى خانلىقنىڭ پايتەختى قىلىنغانلىقى توغرىسىدا خىلمۇ خىل قاراشلار بار. بىراق، تارىخىي پاكىتلار ۋە بۇ شەھەر خارابىسىدىن تېپىلغان مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى ئالمىلىق شەھىرىنىڭ مىلادىيە 5–ئەسىردىن تارتىپ قۇرۇلۇشقا باشلىغانلىقىنى ئىسپاتلىماقتا.
ئالمىلىق شەھىرى 12–ئەسىردىن 14–ئەسىرگىچە ئوتتۇرا ئاسىيادىكى مەشھۇر شەھەر بولغان. ئالمىلىق شەھىرىنىڭ كېيىنكى مەزگىللىك تارىخى چىڭگىزخان ۋە ئۇنىڭ ئەۋلادلىرىنىڭ ھەربىي يۈرۈش قىلىش تارىخى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك بولۇپ، بۇ شەھەر چاغاتايخان ۋە تۇغلۇق تۆمۈرخان زامانىسىدا تازا گۈللەنگەن. مىلادىيە 1262–يىلى قۇبلايخاننىڭ ئىنىسى ئارىخ بۇقىنىڭ ھۇجۇم قىلىشى بىلەن ئالمىلىق شەھىرى ئېغىر ۋەيران بولۇپ، 16–ئەسىرگە كەلگەندە خارابىلىككە ئايلانغان.
ئالاقىدار تارىخىي ماتېرىياللارغا ئاساسلانغاندا، 19–ئەسىرنىڭ باشلىرىدىن تارتىپ ئېلىمىز ئارخېئولوگلىرى ئالمىلىق قەدىمكى شەھىرى خارابىسىنى تەكشۈرۈپ، قىممەتلىك مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى تاپقان ۋە بۇ يادىكارلىقلار ھەققىدە كەڭ دائىرىلىك تەتقىقات ئېلىپ بارغان.
چىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە ئۆتكەن ئالىم شۈ سۇڭ قەدىمكى ئالمىلىق شەھەر خارابىسىنى تەكشۈرۈش ۋە قېزىش داۋامىدا فارفۇر قاچىلار ۋە رەڭلىك كاھىشلارنى تاپقان. 1958–، 1959–يىلى ئارخېئولوگ خۇاڭ ۋېنبى ئەپەندى ئالمىلىق قەدىمكى شەھىرى خارابىسىنى تەكشۈرۈش ۋە قېزىش داۋامىدا تۆشۈكسىز كۈمۈش پۇلدىن تۆت دانە، خىرىستىيان دىنىغا ئائىت شام (سۈرىيە) يېزىقى چۈشۈرۈلگەن ئۈچ ئابىدە قاتارلىق قىممەتلىك مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى تاپقان. خۇاڭ ۋېنبى ‹‹تارىم ئويمانلىقىنىڭ ئارخېئولوگىيە خاتىرىسى›› ناملىق ئەسىرىدە، بۇ پۇللارنىڭ چاغاتاي دەۋرىگە ئائىت پۇللار ئىكەنلىكىنى دەلىللىگەن. كېيىن يەنە ئالمىلىق قەدىمكى شەھەر خارابىسىدىن پالتا، خەنجەر، پىچاق، تىللا ۋە كۈمۈش پۇل قاتارلىق مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى تېپىلغان. بۇ قىممەتلىك مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى ئالمىلىق قەدىمكى شەھىرىنىڭ قول ھۈنەرۋەنچىلىك، مېتالچىلىق، سودا مۇئامىلىسى قاتارلىقلارنى تەتقىق قىلىشتىكى مۇھىم ئاساس ھېسابلىنىدۇ. ئارخېئولوگلار يەنە قەدىمكى شەھەر خارابىسىنى تەكشۈرۈش داۋامىدا ئىسلام دىنى شىنجاڭغا كىرىشتىن ئىلگىرى ۋە كېيىن ئىشلىتىلگەن ئەينى زاماندىكى پادىشاھلارنىڭ سۈرىتى چۈشۈرۈلگەن كۈمۈش پۇل ۋە مىس پۇللارنى قېزىۋالدى. بۇ پۇللارنىڭ نۇسخىلىرى قەشقەردىكى خان ئۆي قەدىمكى شەھەر خارابىسىدىن قېزىۋېلىنغان قاراخانىلار دەۋرىگە ئائىت پۇللارنىڭ نۇسخىلىرىغا ئوخشاش بولۇپ، مىللىي ئالاھىدىلىك ۋە يەرلىك خۇسۇسىيەت جانلىق نامايان قىلىنغان.
شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق مۇزېينىڭ ئارخېئولوگلىرى 1975–، 1977–يىللاردا ئالمىلىق قەدىمكى شەھىرى خارابىسىنى قېزىش ۋە تەكشۈرۈش داۋامىدا چاغاتاي دەۋرىگە تەۋە ئالتە دانە كۈمۈش پۇل، يۈەن سۇلالىسى دەۋرىگە تەۋە بىر تال مىس پۇل ۋە باشقا ماددىي نەرسىلەرنى تاپقان. بۇنىڭدىن شۇنى بىلەلەيمىزكى، ئالمىلىق قەدىمكى شەھەر خارابىسىدىن تېپىلغان بۇ قەدىمكى پۇللار ئەينى ۋاقىتتا يۈەن سۇلالىسى بىلەن چاغاتاي خانلىقى ئوتتۇرىسىدىكى سودا مۇناسىۋىتىنىڭ قويۇق ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاپ بېرىدۇ. ئالمىلىق قەدىمكى شەھەر خارابىسىدىن تېپىلغان چاغاتاي خانلىقىغا ئائىت پۇللار ھازىر شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق مۇزېيدا، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق ئارخېئولوگىيە تەتقىقات يۇرتىدا، دالىيەن شەھىرىدىكى لۇشۈن مۇزېيىدا ساقلانماقتا...
مەنبە: شىنجاڭ پەلسەپە _ئىجىتمائىي پەنلەر تورى
توردىكى مەنبە:
http://munber.elqut.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=175
كەڭ ساي مۇنازىرە مۇنبىرى » ئۇيغۇر تارىخى » ئالمىلىق قەدىمكى شەھىرى خارابىسىدىن تېپىلغان قەدىمكى پۇللار 
