دوپپا –ېۇيغۇرلارنۈڭ ېەنېەنۈۋۈ  مۈللۈ باش كۈيۈمۈ.
دوپپا-ېۇيغۇرلارنۈڭ ېستۈتۈك  قارۈشۈدا ېەكۈس ېەتكەن  تەبۈېەت گۈزەللۈكۈنۈڭ ېوبرازۈ. ېۇيغۇرلار بوستانلۈق مەدەنۈيتۈگە قەدەم قويۇپ،شەھەرلۈششكە يۈزلەنگەندۈن تارتۈپلا ماددۈ ۋە مەدەنۈۋۈ تۇرمۇشۈڭ سۈپەتلۈك بولۇشۈغا كۆپ تۈرۈشقان .جۇملۈدۈن كۈيۈم-كۈچەك مەدەنۈيتۈدە تاشقۈ كۆرۈنۈشكە ،يارۈشۈمچانلۈققا ېەھمۈيەت بەرگەن.
ھەرخۈل مۈللەتلەر،ھەرخۈل كەسۈپ ،ھەر خۈل ېۈھتۈياج تۈپەيلۈدۈن ېوخشۈمۈغان باش كۈيۈمۈنۈ كۈيۈشۈدۇ.ھەرقانداق  باش كۈيۈمۈ ېۈجتۈماېۈ ېالاقۈدە ېەڭ تۈز ۋە بۈۋاستە كۆزگە تاشلۈنۈدۈغان ېالاھۈدۈلۈككە ېۈگە.بۇگۇنكۈ دۇنيادا باش كۈيۈمۈ –بەزۈدە كەسۈپكە ۋەكۈللۈك قۈلسا ،بەزۈدە ېۈجتۈماېۈ ېورۇنغا ۋەكۈللۈك قۈلۈدۇ.لۈكۈن ېۆزگۈچە مۈللۈ مەنۈگە ۋە ېەنېەنۈگە ۋەكۈللۈك قۈلالايدۈغان،ھەرقانداق ياشتۈكۈ كۈشۈنۈڭ كۈيۈشگە ماس كۈلۈدۈغان،ېوبرازلۈق  سەنېەت تۇيغۇسۈ بۈرەلەيدۈغان،تەبۈېەت بۈلەن زۈچ باغلانغان ېستۈتۈك زوق بۈرەلەيدۈغان باش كۈيۈمۈ بۈگۈنكۈ مەدەنۈيەت ېالۈمۈدە كۆپ بولمۈسا كۈرەك.
بادام ، چۈمەن قاتارلۈق دوپپۈلار-ېەمگەكچان،تەبۈېەت ۋە گۇزەللۈكنۈ قۈزغۈن  سۆيۈدۈغان ېۇيغۇر خەلقۈنۈڭ ېۈجادۈيتۈ .
كەڭرۈ كەتكەن ياۋرو-ېاسۈيا يايلۈقۈدا ياشاپ كەلگەن بارچە تۈركۈ خەلقلەر ،شۇنداقلا ېۇلارنۈڭ خوشنۈسۈ بولغان تاجۈكلار،ېۈسراېۈلۈيە يەھۇدۈيلۈرۈ ھەممۈسۈ مەلۇم ېوخشاشلۈققا ېۈگە بولغان باش كۈيمۈ كۈيدۇ. مۇتەخەسسلەر ،تارۈخشۇناسلار تارۈم بوستانلۈقۈدا كۈيۈپ كەلگەن بادام ۋە چۈمەن،چۈكەن دوپپۈلۈرۈنۈڭ ېۇيغۇر خەلقۈنۈڭ قول-ھۈنەر سەنېۈتۈنڭ نەتۈجۈسۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ مۇېەييەنلەشتۇرۇپ كەلدۈ.
ېۇيغۇر دوپپۈسۈغا ېۈگە بولۇش، بوۋا-مومۈلۈرۈمۈزدۈن قالغان بۇ ېسل مەدەنۈيەتنۈ داۋام ېەتتۈرۈش ،بۇلارنۈ تۇرمۇشۈمۈزدا گەۋدۈلەندۇرۈش –بۈز ېۈز ېۈزلۈگۈچۈلەرنۈڭ زۆرۈر ېشۈ.
 
ېۇيغۇر دوپپۈسۈ-ېۇيغۇرلارنۈڭ مەدەنۈيەت كۈملۈكۈدۇر.
ېۇ كۆركەملۈكۈ ، ېەپلۈكلۈكۈ ، مۈللۈ جەلۈبكارلۈقۈ بۈلەن ېۇيغۇرلارنۈڭلا ېەمەس ، بەلكۈ مەملۈكۈتمۈزدە  ياشاۋاتقان قۈرۈنداش مۈللەتلەردۈن  خەنزۇلارنۈڭ  ۋە  باشقا ېاز سانلۈق مۈللەتلەرنۈڭ شۇنداقلا ھەرساھە چەتېەللۈك دوستلارنۈڭ  ياقتۇرۇشۈغا ېۈرۈشۈپ كەلمەكتە. دوپپا كەيگەنلەر – كەيمۈگەنلەرنۈ ھەۋەستە قالدۇرۇپ كەلمەكتە.
دوپپا –ېۇيغۇرلارنۈڭ ھەم مۈللۈ ھەم  دۈنۈ باش كۈيۈمۈ بولۇش سۇپۈتدە ېەنېەنۈگە ۋەكۈللۈك قۈلۈش بۈلەن بۈرگە كۈشگە ېۈللۈق كەيپۈيات،يۈقۈملۈق تۇيغۇ بەخش ېۈتۈدۇ.ېۇ ېۇيغۇر خەلقۈنۈڭ كۈيۈنۈش ېستۈتۈك ېۈڭنۈ ېەكۈس ېەتتۇرۈدۇ.قەدۈمكۈ دەۋۈرلەردۈن ېۈزچۈل كۈيۈلۈپ كەلگەن  بۇ باش كۈيۈم  ېەلۋەتتە نۆۋەتتۈمۇ كۈيۈشكە ماس كۈلۈدۇ. ېۇ زامانۈۋۈ ھەم كۈلاسسسۈك مەدەنۈيەتكە ېورتاق ۋەكۈللۈك قۈلالايدۇ.
دوپپا مۇېەييەن چەكلۈك سورۇنلاردۈلا ېەمەس،باشقا كۇندۈلۈك تۇرمۇش بۈلەن باغلانغان ھەرقانداق مەدەنۈ، ېاممۈۋۈ ۋە ېۈجتۈماېۈ سورۇنلاردا كۈيۈشكە ماس كۈلۈدۇ.
دوپپا –قانداقتۇر بۈر سۈنۈپ ياكۈ بۈردەرۈجۈگە ېەمەس ،بەلكۈ ېورتاقلۈق ۋە باراۋەرلۈككە،خۇراپاتلۈققا ېەمەس،مەدەنۈيلۈككە  ،ېارقۈدا قۈلۈشقا ېەمەس –مەزمۇت قەدەم تاشلاشقا ،يۈتۈم قۈلۈشقا ېەمەس بۈرلۈككە ،ېەۋلاتلارغا ېەنېەنە ېۇزۇلۇپ قۈلۈشۈ ېەمەس داۋاملۈششقا،ۋارسلۈق قۈلۈشقا ۋەكۈللۈك قۈلۈدۇ.
دوپپا مەدەنۈيتۈ ھەققۈدە
ناخشا ېۇسۇلغا ماھۈرلۈقۈ بۈلەن داڭلۈق بولغان ېۇيغۇر مۈللۈتۈ ېۇزۇن تارۈخۈقا ۋە پارلاق مەدەنۈيەتكە ېۈگە. ېۇلارنۈڭ تۇرمۇشۈنۈڭ ھەممە يۈرۈدە قول ھۈنەرۋەنچۈلۈك بۇيۇملۈرۈنۈ ېۇچراتقۈلۈ بولۈدۇ. دوپپا بۇلارنۈڭ ېۈچۈدۈكۈ تۈپۈك قول ھۈنەرۋەنچۈلۈك بۇيۇمۈدۈن ېۈبارەت. تەڭرۈتاغنۈڭ جەنۇبۈدا ياكۈ شۈمالۈدا بولسۇن، ېەر- ېايال ، قۈرۈ - ياش بولسۇن، مەيلۈ قۈش ياكۈ باھار - ياز بولسۇن ، ېۇيغۇر خەلق ېاممۈسۈ دوپپا كۈيۈشكە ېادەتلەنگەن. ېۇ تۇرمۇشتا كەم بولسا بولمايدۈغان تۇرمۇش بۇيۇمۈ بولۇپ قالماستۈن بەلكۈ بۈر خۈل كۈچلۈك مۈللۈ تۈسكە ېۈگە قول ھۈنەرۋەنچۈلۈك بۇيۇمۈ.
دوپپا- ېۇيغۇرلارنۈڭ گۈلتاجۈسۈ بولۇش سۈپۈتۈ بۈلەن ېۇيغۇر كۈيۈم- كۈچەك مەدەنۈيۈتۈدە ېەزەلدۈن مۇھۈم تۇرۇندا تۇرۇپ كەلگەن. ھەر قۈتۈم ھېيۈت ېايەم، توي - تۆكۈنلەردە ، كۆڭۈل ېۈچۈش سورۇنلۈرۈدا بولسۇن ۋە ياكۈ ېۇرۇق تۇققانلار ېۇچرۈشۈشۈ بولسۇن كۈشۈلەرنۈڭ ھەممۈسۈ بۇ خۈل نەپۈس ېۈشلەنگەن دوپپۈنۈ كۈيۈپ ياسۈنۈدۇ. ېالاقە سورۇنلۈرۈ، يۈغۈلۈش ھەتتا دوپپا كۆرگەزمۈسۈدە ھەر خۈل دوپپۈلار كۆزنۈ قاماشتۇرۈدۇ. كۈشۈلەر نەپۈس دوپپۈلاردۈن مۈھرۈنۈ ېۈزەلمەي قالۈدۇ. دوپپا يەنە كۈشۈلەر سوۋغا سۈپۈتۈدە باشقۈلارغا سوۋغات قۈلۈنۈدۇ، نەپۈس سەنېەت بويۇمۈ سۈپۈتۈدە تۈزۈپ قويۇلۈدۇ. ېۇنۈ شۈنجاڭدۈكۈ ھەر مۈللەت خەلق ېاممۈسۈ ياقتۇرۇپ قالماستۈن يەنە دۆلەت ېۈچۈ ۋە سۈرتۈدا ېالقۈشقا ېۈرۈشمەكتە.
بۇ بۈر قۈسۈم مۈنەۋۋەر قول ھۈنەرۋەنچۈلۈك سەنېەت مۈراسۈنۈ يۈغۈش، رەتلەش، تەتقۈق قۈلۈش، تونۇشتۇرۇش، مۈللۈ سەنېۈتۈ ېەنېەنۈسۈگە ۋارۈسلۈق قۈلۈش، يۈڭۈلاش، ۋەتۈنۈمۈز مۈللەتلۈرۈنۈڭ مەدۈنۈيەت سەنېەتنۈ ېالماشتۇرۇشنۈ كۈچەيتۈشتە بەلگۈلۈك تۈرتكۈلۈك رولنۈ ېوينايدۇ.
تۈكۈلۈشۈ :بۇ دوپپۈلارنۈڭ ھەممۈسۈ تۇت تالا ېۇچ بولۇڭ شەكۈللۈك خۈرۈت بۈلەن جۇپلەپ تۈكۈلۈدۇ ،ېۇستۈگە تەكشۈ كەشتۈلەش ،تۇگۇپ زەر يۈزۈپ بۈلەن يۇگەپ كەشتۈلەش،كۈرسۈت شەكۈللۈك كەشتۈلەش ېۇنچە مارجانلارنۈ تۈزۈپ تۈۋېتلەپ كەشتۈلەش ،كاتەكچۈ توسما توسما كەشتۈلەش ،گۈرەلەشتۇرۇپ كەشتۈلەش قاتارلۈق ېۇسۇللار بۈلەن ھەرخۈل سۈزۈقلار ،قاپارتما كەشتە نەقۈشلۈرۈ ېارقۈلق ېەڭ ېاخۈردا قارا مەشۇت يۈپ بۈلەن گۇللەرنۈ بويلۈتۈپ كەشتۈلەپ پوتكۇزۇلۇپ چۈقۈلۈدۇ.
ېۇيغۇرلار ېارۈسۈدۈكۈ دوپپا نۇسخۈسۈ تۈرلۈرۈنۈڭ كۆپ، شەكلۈ خۈلمۇ- خۈل. يۈڭنە ېۈشلۈتۈش ېۇسۇلۈنۈڭ ېالاھۈدۈلۈكۈگە ېاساسەن: تەشمە تۈكۈش ېۇسۇلۈ، ېۈلماپ تۈكۈش ېۇسۇلۈ، مارجان قۈستۇرۇش ېۇسۇلۈ، گۈېومۈتۈرۈك تۈكۈش ېۇسۇلۈ، زەر يۈپتا تۈكۈش ېۇسۇلۈ، + شەكۈللۈك تۈكۈش ېۇسۇلۈ .. قاتارلۈقلار. تۈكۈش ېۇسۇلۈ: رەخت تاللاش، نۇسخا تاللاش، يۈپ تاللاش، تۈكۈش، ېەستەرلەپ سۈزۈق- سۈزۈق ېارلۈقۈدۈن پۈلتۈكۈچ بۈلەن قەغەزدە پۈلتە بېرۈش، قوندۇرۇش، قېلۈپقا سېلۈش، ېۈچۈگە ناۋات سۈيۈ پۈركۈپ يات بېرۈش. دوپپۈنۈڭ ماتۈريالۈ ھەرخۈل رەڭدۈكۈ دۇخاۋا، مەخمەل، تاۋار- دۇردۇن، ېەستەر ېۈچۈن شايۈ ېەتلەس ياكۈ ېاددۈي يۈپ رەخت، مەشۇت يۈپ، ( يۈگۈرمە تۆتتۈن ېوتتۇز ېۈككۈ خۈلغۈچە)، ېاق خەسە، قەغەز، شۈلۈم، ناۋات، جۈيەك، قېلۈپ، پۈلتۈكۈچ، گۈل نۇسخا تامغۈسۈ( ېويما) قاتارلۈقلار.
كۆپ قۈسۈم دوپپۈلار قول ھۈنەرۋەنچۈلۈكنۈڭ ېايرۈمۈسۈ بويۈچە تۆت نوختا ېاساس قۈلۈنۈدۇ. ېۆز ېارا جۈپسۈلاشتۇرۇش، يۈرۈشلۈك شەكۈل، ېەڭ ېاخۈرۈسۈ قارا جۈيەك تۇتۇش، ھەمدە قاتلاشقا ماسلاشقان بولۇپ، ېۈلۈپ يۈرۈشكە ېەپلۈك، بەش گۈل بەرگۈسۈ(بەش بۇرجەكلۈك) شەكۈللۈك دوپپۈلارنۈ ېاز ساندا ېۇچراتقۈلۈ بولۈدۇ. ېەمما سانۈ بەك ېاز. دوپپا نۇسخۈسۈنۈڭ جۈيەك شەكلۈ كۆپ خۈل ، نۇسخۈلۈرۈ ېۈزگۈچە بولۇپ ېادەتتە تۆت گۈل بەرگۈسۈ چۈكۈلگەن ېايرۈم شەكۈلگە ېۈگە بولۈدۇ. دوپپۈنۈڭ ېۈستۈ بۈلەن تۆت جۈيەك سۈممۈتۈرۈك كۈلۈدۇ. نۇسخا قۇرۇلمۈسۈغا ېاساسەن تەھلۈل قۈلساق كۆپرەك قوللۈنۈلۈدۈغان ېۈلماپ تۈكۈش، تۆشۈك تۈشۈپ تۈكۈش ېۇسۇللۈرۈدا بۈر تەرەپتۈكۈ ېۈچ بۇلۇڭلۇق قۇرۇلمۈغا بۈر ياكۈ ېۈككۈ نۇسخا چۈشۈرۈشكە بولۈدۇ. بۈر ېۈچ بۇلۇڭلۇق قۇرۇلما بۈر گورۇپپا قۈلۈنۈدۇ. نۇسخۈسۈ ېۈنچۈكە ۋە زۈچ تۈكۈلۈدۇ. تەگلۈك تۇتۇقراق رەخۈتلەردۈن تاللاپ ېۈشلۈتۈلۈدۈغان بولۇپ تەگلۈك رەڭ بۈلەن گۈل رەڭۈگۈ روشەن پەرقلۈنۈدۈغان قۈلۈنۈپ كۆزنۈ قاماشتۇرۈدۇ. بۇ خۈل دوپپۈلارنۈڭ ھەممە يۈرۈگە گۈل چۈكۈلگۈنۈ چۈمەن دوپپا دەپ ېاتۈلۈدۇ.
بادام دوپپا - گۈل نۇسخۈسۈ بولسا بادامنۈ ېاساسۈي شەكۈل قۈلغان بولۈدۇ. يەنە قوشۇمچە گۈل چۈشۈرۈلۈدۇ. بۇ خۈل دوپپۈنۈ كۆپرەك ېەرلەر كۈيۈدۇ. ېادەتتە قارا تەگلۈك ېاق گۈللۈك نۇسخۈسۈدا بولۇپ، شەكلۈ كۆپ، ېۆزگۈرۈشچان. بۇ خۈل دوپپۈلارنۈڭ رەڭگۈ ېاددۈي ھەم قەدۈمۈي ېۇسلۇپتا، كۆركەم، نەپۈس، چۈرايلۈق. بۇنۈ ېادەتتە بادام دوپپا دەپ ېاتايدۇ. بۇخۈل دوپپا شۈنجاڭدۈلا ېەمەس ېوتتۇرا ېاسۈياغۈمۇ كەڭ تارقالغان.


مەنبە:
 ېون ېۈككۈ تاى تورۈ

راستۈنۈ ېۈيتسام ماڭۈمۇ خۈلۈ بولدۈ دوپپا كۈيۋالغۈلۈ، باشقۈلار باشقۈچە مۇېامۈلە قۈلۈدۈكەن سۈزگە، دوپپۈغۈمۇ سەل قاراشقا بولمايدۇ.

بادام دوپپا ، چۈمەن  دوپپا ، ېاقار يولدا تۇمەن دوپپا،
ياقار ھەركۈم لۈۋۈگە لەۋ ساېادەت دۈلبۈرۈ كەچتە.

مەن شۇ كۈنۈ دوپپا كۈيۈمەن، تونۇشلۈرۈمۈغا تەۋسۈيە قۈلۈمەن.

مەنمۇ  دوپپۈدۈن بۈرۈنۈ تەييارلاپ قويسام بولغۈدەك  بايرامغا كەيگۈلۈ

شۇ كۈنۈلا كەيمەي بولسا كۈندە كۈيۈڭلار يۈگۈتلەر، بەك يارۈشۈدۇ.

پاكۈز كۈينۈپ ،چاچ-ساقالنۈ پاكۈز ياسۈتۈپ دۇپپا كۈيۈپ يۇرگەن كۈشۈلەر كۇزۇمگە بۈر خۈل ېۈلۈمۈي ،ېۈسسۈق كورۇنۈدۇ،،ھازۈر ياش بالۈلار ېارۈسۈدا ېۇزۇن چاچنۈ قۇيۋۈلۈپ ،دۇپپۈنۈ بۈشۈنۈڭ چۇققۈسۈغا  ېارانلا قۇندۇرۇپ چۈچۈنۈ كەينۈدۈن پۇپەكتەك چۈقۈرۋۈلۈپ تاماكۈنۈ قۈڭغۈر چۈشۈلۈۋۈپ ،ېاغزۈدۈن بۈزەپ گەپ سۇزلەر تۇختۈماي چۈقدۈغان  ۋە ھاراقنۈ ېۈچۈلۈپ كۇچۈدا ېالا-تاغۈل ۋاقۈراپ يۇردۈغان ېۇيغۇرلۈرمۈز بار ،،ېۇيغۇر دۇپپۈسۈنۈڭ ېابرۇينۈ چۇشۇرۇپ....