دوستلۈشۈش

aamm

كۈچلۈك مۈللۈ ېېتۈقات بولمۈسا، پارلاق مۈللۈ كېلە ..

دەرۈجە: يېڭۈ ېەزا

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 11444

جۈنسۈ : يوشۇرۇن

نادۈر تېمۈسۈ: 0

ېومۇمۈي يازما: 1

ېۇنۋان:يېڭۈ ھازۈرغۈچە1دانە

ېۆسۈش: 30 %

مۇنبەر پۇلۈ: 30 سوم

تۆھپۈسۈ: 0 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2012-04-25

ېاخۈرقۈ: 2012-05-11

0-قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 2012-04-26 19:13

ېاپتۇرنۈڭكۈنۈلا | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ

مەسېۇد سابۈرۈ: پۈتۈن ېۆمرۈنۈ نابۇت قۈلغان خاتا تاللاش


	(بۇ رەسۈمدۈكۈ يۈلنامەدە خاتالۈق بار. مەسېۇد سەبرۈ ېەپەندۈ 1952-يۈلۈ ۋاپات بولغان) مەسېۇد سابۈرۈ: پۈتۈن ېۆمرۈنۈ نابۇت قۈلغان خاتا تاللاش(1) لۈيۇ شاڭخۇي چېن ۋۇگۇۋ مەسېۇد مۈنگو دەۋرۈدە شۈنجاڭدا ېۆتكەن ېالاھۈدە شەخس. ېۆسمۈرلۈك چاغلۈرۈدا ېۇ ناھايۈتۈ زېرەك بولۇپ نۇرغۇن نەرسۈلەرنۈ ېۆگەنگەن بولسۈمۇ، ېەمما قابۈلۈيۈتۈنۈ ۋەتەن، مۈللەت ېۈچۈن ېۈشلەتمەي، سۈرتتۈن كۈرگەن «پانتۈركۈزم» گە شەيدا بولۇپ قېلۈپ، «شەرقۈ تۈركۈستان» قۇرۇش نۈيۈتۈدۈن بۈر ېۆمۈر يېنۈپ باقمۈغان. مۇشۇنداق بۈر ېۆمۈر شۈنجاڭنۈ مۇستەقۈل قۈلۈش كويۈدا يۈرگەن ېادەم گومۈنداڭ پارتۈيۈسۈنۈڭ يۇقۈرۈ قاتلۈمۈدا ھوقۇق تۇتۇپ گومۈنداڭ پارتۈيۈسۈ مەركۈزۈ كومۈتېتۈنۈڭ ېەزاسۈ بولدۈ. مەسېۇد شۈنجاڭدا ېەزەلدۈن زادۈلا ۋەزۈپە ېۆتەپ باقمۈغان بولسۈمۇ بۈراقلا مەرتۈۋۈگە ېېرۈشۈپ، شۈنجاڭنۈڭ مەمۇرۈي تەپتۈشلۈكۈگە تەيۈنلۈنۈپ، شۈنجاڭ ېۆلكۈلۈك ھۆكۈمەتنۈڭ رەېۈسلۈك ېورنۈغا چۈقۈپ، مۈنگو دەۋرۈدۈكۈ شۈنجاڭدا ېەڭ ېالۈي ۋەزۈپە ېۆتۈگەن ېۇيغۇر بولۇپ قالدۈ. ېەمما ېالۈي ۋەزۈپە ېۆتۈگەن بۈلەن شۈنجاڭدۈكۈ ھەر مۈللەت خەلقۈگە بەخت ېېلۈپ كەلمەي، ېەكسۈچە كۆپ ساندۈكۈ قېرۈنداشلۈرۈنۈڭ قاتتۈق قارشۈلۈقۈغا ېۇچراپ، شۈنجاڭدا تېخۈمۇ چوڭقۇر سۈياسۈي كرۈزۈس پەيدا قۈلۈپ، ېەڭ ېاخۈرۈدا گومۈنداڭ پارتۈيۈسۈ بەرگەن ھوقۇقتۈنمۇ ۋاز كەچتۈ… مەسېۇد ېەسلۈدە ېاتاقلۈق دوختۇر ياكۈ يېتۈك ېالۈم، ماېارۈپچۈ بولالايتتۈ. شۈنجاڭ ېۆلكۈلۈك ھۆكۈمەتنۈڭ رەېۈسۈ بولغاندۈن كۈيۈن، ېۆزۈنۈڭ خۈزمەت ھوقۇقۈدۈكۈ تەسۈرۈدۈن پايدۈلۈنۈپ شۈنجاڭنۈ قۇرۇش، تەرەققۈي قۈلدۇرۇش داۋامۈدا ھەر مۈللەت ېاممۈسۈغا زور بەخت ېاتا قۈلالايتتۈ. ېەمما ېۇ پۈتۈن ېۆمرۈدە كۈشۈنۈ خۇشال قۈلغۇدەك ھېچقانداق ېۈش قۈلالمۈدۈ. ېۇنۈڭ تراگېدۈيۈلۈك ھاياتۈغا دەل ېۇنۈڭ خاتا تاللۈشۈ سەۋەب بولدۈ. ېۇ تۇيۇق يولغا كۈرۈپ قالدۈ ېاېۈلە ۋە تەربۈيۈلۈنۈش مۇھۈتۈ سەۋەبۈدۈن ېۇ تۇيۇق يولغا كۈرۈپ قالدۈ ېۆزگۈچە ېاېۈلە ۋە تەربۈيۈلۈنۈش مۇھۈتۈ مەسېۇددا پانتۈركۈزم ېۈدۈيۈسۈنۈڭ پەيدا بولۇشۈغا سەۋەب بولدۈ. مەسېۇد سابۈر — ېۇيغۇر، 1886-يۈلۈ تۇغۇلغان. ېۇنۈڭ دادۈسۈ—باھايۈدۈن ھۈسەن باي ھاجۈنۈڭ كۈچۈك ېوغلۈ ېۈدۈ. ھۈسەن باي(又译作胡赛音.拜.巴合察) شۈنجاڭدۈكۈ ېاتاقلۈق باي سودۈگەر ۋە پومېشچۈك بولۇپ ېەسلۈ ېاتۇشلۇق كاتتا باي ېۈدۈ. ېۇنۈڭ غۇلجۈدۈمۇ نۇرغۇن مال-مۈلۈكۈ بولۇپ، بۈر چوڭ دۇكان ۋە «زامانۈۋۈ» خۇرۇم ېۈشلەش زاۋۇتۈ قۇرغان ېۈدۈ. 1908-يۈلدۈن بۇرۇن ېۇنۈڭ پاېالۈيەت مەركۈزۈ ېاتۇشتا بولۇپ، كۈيۈن گۈزەل شەھەر غۇلجۈغا كەلدۈ، مال-مۈلۈكۈ ۋە جەمەتۈنۈمۇ ېاستا-ېاستا غۇلجۈغا يۆتكەپ، ېاېۈلە ېەزالۈرۈ ېۈككۈ جاي ېارۈسۈدا قاتراپ يۈرۈشكە باشلۈدۈ. ھۈسەن باي تۈجارەت بۈلەن ياۋروپاغا كۆپ قېتۈم بېرۈپ پارۈژ، بېرلۈن، موسكۋا، ېۈستانبۇل قاتارلۈق جايلارنۈ ېايلانغان. دۈننۈڭ تەسۈرۈ تۈپەيلۈدۈن ېۈستانبۇلغا نۈسبەتەن چوڭقۇر مۇھەببەت قوزغالغان. ېەينۈ ۋاقۈتتۈكۈ ېوسمان ېۈمپېرۈيۈسۈنۈ مەنبە قۈلۈپ تارقالغان پانتۈركۈزم، پانېۈسلامۈزم ېەۋج ېالغان مەزگۈلدە ھۈسەن باي كۈچلۈك تەسۈرگە ېۇچرۈغان ھەمدە پانتۈركۈزم سۈرتقا تەشۋۈق قۈلۈشنۈ پاېال قۇۋۋەتلۈگۈچۈ تەشكۈلات—«بۈرلۈككە كېلۈش ۋە ېالغا بېسۈش پارتۈيۈسۈ» (ياۋروپادا ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ دەپ ېاتاشقا ېادەتلەنگەن) نۈڭ مۇھۈم خادۈمۈ مەھەممەت تالات (穆罕默德•塔拉特) بۈلەن تونۇشقان. بۇ ۋاقۈتتا تالات مەخسۇس «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈنۈ پۈتۈن كۈچۈ بۈلەن سۈرتقا تەشۋۈق قۈلۈدۈغان بۈر مەخپۈي تەشكۈلاتقا رەھبەرلۈك قۈلۈۋاتقان بولۇپ، تەبۈېۈيكۈ ېالدۈغا كەلگەن ېادەمنۈ كۆرگەندە پۇرسەتنۈ قولدۈن بەرمەيتتۈ. نەتۈجۈدە ھۈسەن باي ناھايۈتۈ تېزلا تالاتقا ېالدۈنۈپ، ېۆزۈ تالاتنۈڭ قەلب قەسۈرۈنۈڭ مالۈيۈ بولۇپلا قالماستۈن، يەنە بۇ ېۈدۈيۈنۈ دۆلەت ېۈچۈگە تارقاتقان ھەمدە ېۆزۈنۈڭ باي سودۈگەر ېاغۈنۈلۈرۈگە پاېال تونۇشتۇرۇپ، ېۇلارنۈ ېۈستانبۇلغا باشلاپ كېلۈپ تالات بۈلەن كۆرۈشتۈرۈپ، بۇنۈڭ بۈلەن ېۈككۈ تەرەپنۈڭ مۇناسۈۋۈتۈ قويۇقلاشقان. 1913-يۈلنۈڭ ېاخۈرۈدا بەزۈ قەشقەرلۈك ھاجۈلار ۋە جەمەتۈدۈن ېوبۇل ھەسەن قاتارلۈقلار ھۈسەن باينۈڭ يېتەكچۈلۈكۈدە تالات بۈلەن ېايرۈم-ېايرۈم تونۇشقان. ېەينۈ ۋاقۈتتا تالات رەھبەرلۈكۈدۈكۈ مەخپۈي تەشكۈلات «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈ ېۈچۈن خېرۈدار ېۈزلۈۋاتقاچقا جۇڭگو شۈنجاڭدۈن كەلگەن بۇ زۈيارەتچۈلەرگە قۈزغۈن مۇېامۈلۈدە بولغان ېۈدۈ. تالات بۇلارنۈ ېۆزۈ قوبۇل قۈلۈپلا قالماستۈن يەنە ېۇلارنۈ ېۈستانبۇلدا ېوقۇۋاتقان شۈنجاڭلۈق ېوقۇغۇچۈلار بۈلەن كۆرۈشۈشكە ېورۇنلاشتۇرۇپ، بالقان ېۇرۇشۈدا ېاتالمۈش «تۈركلەرنۈ قەستەن ھالاك قۈلغان دۈشمەنلەرنۈڭ ياۋۇزلۇقۈ» نۈ ېەكس ېەتتۈرۈدۈغان خارابلۈقلارنۈ ېېكسكۇرسۈيە قۈلۈشقا باشلاپ بارغان ھەمدە بۇ خارابۈلۈكلەرگە بۈرلەشتۈرۈپ تەربۈيۈلەش ېېلۈپ بېرۈپ، بارلۈق تۈرك تۈلۈدۈكۈ مۈللەتلەرنۈڭ بۈرلۈشۈشنۈ زور كۈچ بۈلەن تەشۋۈق قۈلۈپ، مۈللۈي ېۈتتۈپاقداش تەشكۈللەپ، ېوسمان ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ ېۈلگۈرۈكۈ زورايغان ۋە گۈللەنگەن ھالۈتۈنۈ ېەسلۈگە كەلتۈرۈشتەك «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈنۈ تەشەببۇس قۈلغان. نەتۈجۈدە بۇلار ېوخشۈمۈغان دەرۈجۈدە تەسۈرگە ېۇچرۈغان. بولۇپمۇ ھۈسەن باينۈڭ ېۈنۈسۈ ھەسەن شۇ مەيداندۈلا تالاتنۈڭ تەشۋۈقاتۈنۈ ماختاپ قالماستۈن يەنە تالاتتۈن تەشكۈلاتۈدۈن مەخسۇس خادۈم ېاجرۈتۈپ يۈراق جۇڭگو شۈنجاڭدا مەكتەپ ېېچۈش، دەرس ېۆتۈش تەلۈپۈ ۋە ېۈمۈدۈنۈ ېوتتۇرۈغا قويغان. تالات تەشۋۈقاتلۈرۈنۈڭ ېۈنۈم بەرگەنلۈكۈدۈن خۇشال بولۇپ، نەق مەيداندا ېۈپادە بۈلدۈرۈپ، «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ»دە خۈزمەت قۈلۈۋاتقان «قوش پان ېۈزۈم» تەرغۈباتچۈلۈرۈدۈن ېەخمەت كامالنۈ جۇڭگو شۈنجاڭدا خۈزمەت قۈلۈشقا ېورۇنلاشتۇرغان. كامال شۈنجاڭغا كەلگەندە مەسېۇدنۈڭ دادۈسۈ، ھۈسەن باينۈڭ ېۈنۈسۈ باھايۈدۈننۈڭ قۈزغۈن كۈتۈۋېلۈشۈغا سازاۋەر بولغان. ېۇ ېاتۇش، قەشقەر قاتارلۈق جايلاردۈكۈ باي سودۈگەرلەر بۈلەن پاېال ېالاقۈلۈشۈپ، پۇل ۋە نەرسە-كېرەك چۈقۈرۈپ، قەشقەردە مەكتەپ قۇرۇشنۈ باشلۈغان. كامال ېوقۇتۇش داۋامۈدا يەرلۈك مۇسۇلمان بالۈلارغا ېوسمان تۈركلۈرۈ خەلۈپەسۈنۈ مەنۈۋۈ ېاتا قۈلۈش بويۈچە تەربۈيە بەرگەن. بۇنۈڭدۈن شۇنۈ كۆرۈۋېلۈشقا بولۈدۇكۈ، ھۈسەن باي جەمەتۈ «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈنۈ تەشەببۇسكارلۈق بۈلەن قوبۇل قۈلغان ھەم شۈنجاڭغا ېەكۈرگەن. مەسېۇد مۇشۇنداق بۈر جەمەت ېۈچۈدە چوڭ بولغان ېۈدۈ. ېاېۈلۈسۈ باي بولغاچقا، جەمەتۈدۈكۈلەرنۈڭ كۆپۈنچۈسۈ چەتېەلدە ېوقۇغان ۋە تۈجارەت قۈلغان، ياۋروپا، ېاسۈيالارغا بارغان. بۇنۈڭ بۈلەن تەبۈېۈيلا ماېارۈپقا ېەھمۈيەت بېرۈشتەك ېەنېەنە شەكۈللەنگەن. 1904-يۈلۈ 18 ياشقا كۈرگەن مەسېۇدنۈ ېۈسلام دۈنۈغا ېېتۈقاد قۈلۈدۈغان شۈنجاڭنۈڭ دۈنۈ ۋە سودا ساھەسۈدۈكۈ يۇقۈرۈ قاتلاملۈق زاتلار ېۈنتۈلۈدۈغان ېوسمان تۈركلۈرۈنۈڭ پايتەختۈ ېۈستانبۇلغا ېوقۇشقا ېاپۈرۈپ بەردۈ. مەسېۇد ېاۋۋال ېۈستانبۇلدۈكۈ مەيدۈېەي (迈底埃) ېوتتۇرا مەكتۈپۈدە ېوقۇدۈ. بۈر يۈلدۈن كۈيۈن بۈر ېوفۈتسېرلار مەكتۈپۈنۈڭ مەخسۇس سۈنۈپۈغا ېوقۇشقا كۈردۈ. ېۈچ يۈلدۈن كۈيۈن ېالۈي دەرۈجۈلۈك ېوتتۇرا مەكتەپ دۈپلومۈ بۈلەن ېۈمتۈھان ېارقۈلۈق ېۇزاق تارۈخقا ېۈگە ېۈستانبۇل ېۇنۈۋېرسۈتېتۈنۈڭ تەبۈېۈي پەنلەر فاكۇلتېتۈغا ېوقۇشقا كۈردۈ. 2-مەۋسۇملۇق ېوقۇش ېاخۈرلاشقاندۈن كۈيۈن، ېۇ يەنە ھەيدەر پاشا ېۇنۈۋېرسۈتېتۈ تېببۈي ېۈنستۈتۇتۈنۈڭ ېۈمتۈھانۈغا تۈزۈملۈتۈپ، بۈرلا ۋاقۈتتا ېۈككۈ خۈل ېۈلۈم بويۈچە ېوقۇشنۈ داۋاملاشتۇردۈ. بۈر يۈل ېۆتكەندۈن كۈيۈن، مەسېۇد ېۈستانبۇل ېۇنۈۋېرسۈتېتۈ تەبۈېۈي پەنلەر فاكۇلتېتۈنۈڭ دۈپلومۈنۈ ېالدۈ. كۈيۈن تۆت يېرۈم يۈل تۈرۈشۈپ ېوقۇش ېارقۈلۈق ھەيدەر پاشا ېۇنۈۋېرسۈتېتۈنۈ پۈتتۈرۈپ، تېببۈي پەنلەر بويۈچە دۈپلوم ېالدۈ. تۈركۈيۈدە ېوقۇۋاتقان مەزگۈلدە مەسېۇد ېۈنتايۈن تۈرۈشۈپ ېوقۇدۈ، يەنە كېلۈپ زېھنۈ بەك ېۆتكۈر بولغاچقا، بۈرلا ۋاقۈتتا ناھايۈتۈ ېوڭايلا ېۈككۈ خۈل پەندە ېوقۇپ، مەكتەپ تەرۈپۈدۈن «ېەخلاق ۋە ېۆگۈنۈشتە مۇنەۋۋەر» دەپ نام بېرۈلۈدۇ. بۇ ۋاقۈتتا مەسېۇد 29 ياشقا كۈرگەن بولۇپ، ېۇنۈڭ تۈركۈيۈدە تۇرۇۋاتقۈنۈغا توپ-توغرا 11 يۈل بولغان ېۈدۈ. مەسېۇد ېۈستانبۇلدا ېوقۇغان مەزگۈل دەل ياۋروپالۈقلار «قانخور سۇلتان» دەپ نام بەرگەن ېابدۇللا ھەمۈدۈ‹2›① (ېۈزاھات: ېوسمان تۈركلۈرۈنۈڭ دۈن بۈلەن سۈياسۈينۈ بۈرلەشتۈرگەن باشلۈقۈ، ھۆكۈمەت باشلۈقۈ «سۇلتان» دەپ ېاتالغان، دۈنۈي داھۈي «خەلۈپە» دەپ ېاتالغان، 1876-يۈلۈدۈن 1909-يۈلۈغۈچە تەختتە ېولتۇرغان) ھاكۈمۈيەت يۈرگۈزگەن دەۋر ېۈدۈ. ھەمۈدۈⅡ زاۋاللۈقتۈن ېۆزۈنۈ قۇتۇلدۇرۇش ېۈچۈن، 19-ېەسۈرنۈڭ كېيۈنكۈ يېرۈمۈدۈن باشلاپ پانېۈسلامۈزمنۈ تەشەببۇس قۈلۈپ، ېۆزۈ قوشۇمچە ېۆتۈۋاتقان دۈنۈ ۋەزۈپە—خەلۈپۈلۈكنۈ پۈتۈن دۇنياغا كېڭەيتۈپ، ېۈسلام دۇنياسۈنۈڭ «ھۆكۈمرانلۈق بوشلۇقۈ»نۈ تولدۇرۇش خۈيالۈدا ېۈدۈ. ېۈسلام دۈنۈنۈڭ ھۆكۈمرانلۈق ېورنۈنۈ كۈچەيتۈش ېۈچۈن ېۇ دۆلەت ېۈچۈدە دۇنيا ېۈسلام دۈنۈ ېۈتتۈپاقۈ تەشكۈللەپ، ھەدەپ «پانېۈسلامۈزم»نۈ كېڭەيتۈپ، غەيرۈي ېۈسلام مۈللەتلۈرۈنۈ ۋەھشۈيلەرچە قۈرغان. پەقەت 1894-يۈلۈلا 60 مۈڭدۈن ېارتۇق خرۈستۈېان دۈنۈغا ېېتۈقاد قۈلغۇچۈ ېەرمېنۈيەلۈك ېۆلتۈرۈلۈپ، 3000دۈن ېارتۇق كەنت كۆيدۈرۈلۈپ دۆلەت ېۈچۈدە بۈر قورقۇنچلۇق ۋەھۈمە پەيدا قۈلغان ېۈدۈ. 1909-يۈلۈ «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ» ھاكۈمۈيەت ېورنۈغا چۈقۈپ، مەزكۇر تەشكۈلاتتۈكۈ تەدبۈرچۈ ېېنۋۈل(恩维尔) «پانتۈركۈزم»نۈ دۆلەت سۈياسۈتۈ قۈلۈپ، ھەدەپ كېڭەيتۈپ، ېاسۈيانۈ تۈركۈ تۈلۈدا سۆزلۈشۈدۈغان مۈللەتلەر ھۆكۈمرانلۈق قۈلۈدۈغان دۆلەت قۈلۈشقا تەلۋۈلەرچە ېورۇنۈدۇ. بۈر مەزگۈل ېۈمپېرۈيە ېۈچۈدە پانتۈركۈزمنۈ تەرغۈب قۈلۈدۈغان گېزۈت، ژۇرنال، كۈتابلار يامراپ، كۈشۈلەرنۈڭ كۆزلۈرۈنۈ ېالۈچەكمەن قۈلۈۋەتتۈ. بۇ تەشۋۈقات بۇيۇملۈرۈدا شۈنجاڭنۈمۇ ېۆزلۈرۈنۈڭ خۈيالۈدۈكۈ تەسۈر داېۈرۈگە كۈرگۈزۈدۇ. بۇ مەقسەتكە يېتۈش ېۈچۈن ېۇلار 1-دۇنيا ېۇرۇشۈدا گېرمانۈيە بۈلەن ېۈتتۈپاقداش بولۇپ، گېرمانۈيۈنۈڭ كۈچۈدۈن پايدۈلۈنۈپ پانتۈركۈزمنۈ كېڭەيتۈدۇ. ېۇرۇش مەزگۈلۈدە ېوسمان ېۈمپېرۈيۈسۈ رۇسۈيە بۈلەن ېۇرۇشۇشتۈن ساقلۈنالمايدۇ. «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ» نۈڭ پانتۈركۈزمنۈ تەشۋۈق قۈلۈش ھەرۈكۈتۈمۇ ېۈزلۈكسۈز يۇقۈرۈ دولقۇنغا كۆتۈرۈلۈدۇ. 1915-يۈلۈ ېوسمان ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ ېۈچۈدە 1 مۈليوندۈن ېارتۇق خرۈستۈېان دۈنۈغا ېېتۈقاد قۈلغۇچۈ ېەرمېنۈيەلۈك ېارمۈيە ۋە ساقچۈلار تەرۈپۈدۈن ېۆلتۈرۈلۈپ، ۋەيران قۈلۈنۈپ ياكۈ قېچۈشقا مەجبۇر بولۇپ، دۇنيا تارۈخۈدا مەشھۇر بولغان «ېەرمۈنۈيە قانلۈق ۋەقەسۈ» كېلۈپ چۈقۈدۇ. مەسېۇد ېۈستانبۇلدا 11 يۈل ېوقۇش داۋامۈدا، ېاۋۋال پانېۈسلامۈزم تەربۈيۈسۈ ېالدۈ، كۈيۈن پانتۈركۈزمنۈڭ تەسۈرۈگە ېۇچرۈدۈ. ېەمما مەيلۈ پانېۈسلامۈزم بولسۇن ياكۈ پانتۈركۈزم بولسۇن، ېۇلارنۈڭ مەقسۈتۈ تۈركلەردۈن تەشكۈللەنگەن ېۈسلام جۇمھۇرۈيۈتۈ قۇرۇش ېۈدۈ. ېاېۈلە تەسۈرۈ تۈپەيلۈدۈن ېەينۈ ۋاقۈتتۈكۈ كۈچلۈك ېېقۈم پانتۈركۈزمنۈ ېاسانلا قوبۇل قۈلدۈ. كەسپۈ ېۆگۈنۈشۈدۈن باشقا ۋاقۈتلاردا پۈتۈن زېھنۈنۈ بۇ ېېقۈمنۈ قوبۇل قۈلۈش ۋە ھەزۈم قۈلۈشقا قاراتتۈ. «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ»نۈڭ پانتۈركۈزمنۈ تەشۋۈق قۈلۈدۈغان گېزۈت-ژۇرناللۈرۈ ۋە كۈتابچۈلۈرۈنۈ تەشنالۈق بۈلەن ېوقۇپ، جانلۈنۈۋاتقان پانتۈركۈزم تەشكۈلاتۈ—«تۈرك يۈرۈكۈ» (突厥之心)نۈڭ ېەزاسۈ بولۇپ، پانتۈركۈزمچۈلار تەشكۈللۈگەن تۈرلۈك نۇتۇق ۋە پاېالۈيەتلەرگە پاېال قاتناشتۈ، بولۇپمۇ «تۈرك يۈرۈكۈ» (突厥之心) ېورگۈنۈنۈڭ نەشر ېەپكارۈ— «تۈرك يۇرتۈ»(突厥故乡)غا چەكسۈز مۇھەببەت باغلاپ، ھەر بۈر ساندۈكۈ بۈر خەتنۈمۇ چۈشۈرۈپ قويماي تەپسۈلۈي ېوقۇپ چۈقتۈ. 1913-يۈلنۈڭ ېاخۈرۈدا «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ»نۈڭ ېورۇنلاشتۇرۇشۈ بويۈچە تالات جۇڭگو شۈنجاڭنۈڭ سودا ساھەسۈدۈكۈ زاتلار ۋە دۈنۈ زاتلاردۈن ېوبۇل ھەسەن قاتارلۈقلار ھەم ېۈستانبۇلدا ېوقۇۋاتقان شۈنجاڭلۈق ېوقۇغۇچۈلارنۈ تەشكۈللەپ، ېېدۈرنۈ(埃迪尔)نۈ ېېكسكۇرسۈيە قۈلۈپ دۈنۈ ۋە مۈللۈي ېۆچمەنلۈككە قۇتراتقاندا، مەسېۇدمۇ قاتناشقان بولۇپ، ېۇ «پانتۈركۈزم» ېېقۈمۈنۈڭ كۈچلۈك تەسۈرۈدە ېۆزۈنۈ يوقۈتۈپ قويدۈ. ېۇ ېوسمان ېۈمپېرۈيۈسۈنۈڭ قانلۈق ھۆكۈمرانلۈقۈ ۋە ېاقۈۋۈتۈنۈ كۆرۈپ تۇرۇپمۇ كۆرمەسكە سېلۈپ، بۇ ېۈمپېرۈيۈنۈڭ ېۈلگۈرۈكۈ گۈللەنگەن ھالۈتۈگە مەپتۇن بولۇپ، كۈنلەرنۈڭ بۈرۈدە يەنە گۈللۈنۈپ، تۈركۈ تۈلۈدۈكۈ مۈللەتلەرنۈڭ بۈرلۈشۈپ، يوقالغان جەننۈتۈنۈڭ قايتۈدۈن كېلۈشۈنۈ خام خۈيال قۈلدۈ. ېوسمان تۈركلۈرۈ بۈلەن رۇسۈيە ېۇرۇش قۈلغان ۋاقۈتتا «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ» ېۇرۇشۇش تەرەپدارلۈرۈدۈن بولۇپ، ېۇرۇش ېېلان قۈلۈش ېۆز مۈللۈتۈنۈڭ غايۈسۈنۈ ېۈپادۈلۈگەنلۈكۈنۈ، رۇسۈيۈدەك دۈشمۈنۈنۈ يوقۈتۈش لازۈملۈقۈنۈ، ېۈمپېرۈيە ېۈچۈن بۈر مۇۋاپۈق چېگرۈغا ېېرۈشۈپ، چېگرا ېۈچۈگە ېۇلارنۈڭ ېۈرقۈدۈكۈ بارلۈق مۈللەتلەرنۈ ېورۇنلاشتۇرۇش لازۈملۈقۈنۈ جاكارلۈغاندا مەسېۇد بۇ داۋراڭلارنۈ ېالقۈشلاپ قۇۋۋەتلۈدۈ. ېۈلگۈرۈ ېۇ پۈتۈن دۇنيادۈكۈ مۇسۇلمانلارنۈڭ «خەلۈپۈسۈ» دەۋالغان نەيرەڭۋاز — ھەمۈدۈⅡ گە چوقۇنسا، بۇ ۋاقۈتتا يەنە «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ»نۈڭ تەدبۈرچۈسۈ ېېنۋۈل(恩维尔)غا باش قويۇپ، ېۆز ۋەتۈنۈنۈ ېۇنتۇپ قالغاندەك ېوسمان ېۈمپېرۈيۈسۈگە چوڭقۇر مۇھەببەت باغلاپ، بۈيۈك تۈرك ېۈمپېرۈيۈسۈ قۇرۇش ېۈچۈن ېۆزۈنۈ بېغۈشلۈدۈ. ېۇنۈڭ رۇسۈيۈگە بولغان ېۆچمەنلۈكۈمۇ مۇشۇ ۋاقۈتتا بۈخلانغان بولۇپ، كۈيۈن سوۋېت ېۈتتۈپاقۈ ۋە كوممۇنۈستۈك پارتۈيۈگە ېۆچ بولۇشقا ېۆزگەردۈ. «قوش پان ېۈزم»نۈ بازارغا سېلۈش يۇرتۈغا قۈلغان سوۋغا: «پانتۈركۈزم بۈلەن پانېۈسلامۈزم»نۈ بازارغا سېلۈش 1915-يۈلۈ ېۈككۈ خۈل دۈپلومغا ېېرۈشكەن مەسېۇد يۇرتۈغا قايتۈشقا تەييارلۈق قۈلدۈ. 18 ياشتۈن 29 ياشقۈچە بولۇپ 11 يۈل ېوسمان تۈركلۈرۈنۈڭ ېارۈسۈدا تۇرمۇش كەچۈرگەن ۋە ېوقۇغان مەسېۇدنۈڭ ېۆسۈپ يېتۈلۈشۈگۈلا ېەمەس بەلكۈ ېۈدۈيۈسۈنۈڭ شەكۈللۈنۈشۈگۈمۇ غايەت زور تەسۈر كۆرسۈتۈپ، ېۇنۈڭغا ېۆچۈرگۈلۈ بولمايدۈغان بۈر ېەن تامغا بېسۈلۈپ، ھوقۇققا ېۈنتۈلۈش ۋە سۈياسۈي قارا نۈيۈتۈ يېتۈلگەن ېۈدۈ. ېۇ ېوقۇغانلۈرۈ بويۈچە تۈركۈيۈدە قېلۈپ بۈر ياخشۈ خۈزمەتكە تامامەن ېېرۈشەلەيتتۈ. ھېسسۈيات جەھەتتۈن ېالغاندۈمۇ ېۇ بۇ دۆلەت، بۇ تۇپراققا چوڭقۇر مۇھەببەت باغلۈغان ېۈدۈ، ېەمما ېۇ يەنۈلا يۇرتۈغا قايتۈشنۈ قارار قۈلدۈ. ېۇ شۈنجاڭدۈن ېۈبارەت بۇ پاك زېمۈنغا «قوش پان ېۈزۈم» ېۇرۇقۈنۈ چېچۈپ، چوڭ-چوڭ ېۈشلارنۈ قۈلۈش، «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ»دۈكۈ داڭلۈق شەخسلەردەك ېۆزۈنۈڭ سۈياسۈي غايۈسۈنۈ ېۈشقا ېاشۇرۇشنۈ كۆڭلۈگە پۈكتۈ. مەسېۇد ېەسلۈدە تەبۈېۈي پەن بولۇپمۇ تېببۈي ېۈلۈم بويۈچە ېوقۇغان، بۇنۈڭغا نۇرغۇن ۋاقۈت ۋە زېھنۈنۈ سەرپ قۈلغان بولسۈمۇ ېەمما پانتۈركۈزم ۋە پانېۈسلامۈزم ېاېۈت كۈتاب-ماتېرۈياللارنۈمۇ كۆپ يۈغقان بولۇپ، بۈرنۈمۇ قالدۇرماي ېېلۈپ كەلدۈ. بۇ ۋاقۈتتا ھۈسەنباي جەمەتۈ ېۈشلۈرۈنۈڭ مەركۈزۈ ېۈلۈغا يۆتكەلگەن بولۇپ، مەسېۇدمۇ ېۈلۈدۈكۈ ېۆيۈگە كەلدۈ. ېەينۈ ۋاقۈتتا مەسېۇدقا ېوخشاش چەتېەلدە ېۇزاق يۈل ېوقۇغان بۈلۈملۈك كۈشۈلەر ېۈلۈدا ھەقۈقەتەن ېاز ېۈدۈ. شۇڭا ېۇنۈڭ قايتۈپ كەلگەنلۈكۈ غايەت زور داغدۇغا پەيدا قۈلدۈ، يۇرتداشلۈرۈ ېۇنۈڭدۈن دوختۇرخانا ېېچۈپ زامانۈۋۈ تېببۈي تېخنۈكۈلار بۈلەن مەنپەېەت يەتكۈزۈشنۈ ېۈمۈد قۈلاتتۈ. ېۈستانبۇلغا ېەمدۈلا بېرۈپ تېببۈي ېۈلۈملەرنۈ ېۆگەنگەن ۋاقۈتتا مەسېۇددۈمۇ ياخشۈ ېوقۇپ يۇرتۈغا قايتۈپ بۈمارلارنۈ قۇتقۇزۇش ېارزۇسۈ بار ېۈدۈ، ېەمما «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈنۈ قوبۇل قۈلغاندۈن كۈيۈن ېۇنۈڭ بۇ ېۈدۈيۈسۈ ۋە چەتېەلگە چۈققان ۋاقۈتتۈكۈ دەسلەپكۈ ېۈمۈدۈ ېاستا-ېاستا ېۇنۈڭ بۈلەن خوشلۈشۈپ، ېۇنۈڭ پۈتۈن ۋۇجۇدۈنۈ «قوش پان ېۈزۈم»نۈ تارقۈتۈش ېارقۈلۈق تارۈختا غايەت زور دەرۈجۈدە گۈللەنگەن ېوسمان ېۈمپېرۈيۈسۈنۈ ېەسلۈگە كەلتۈرۈش خام خۈيالۈ چۈرمۈۋالغان بولۇپ، يۇرتۈغا قايتقاندۈن كۈيۈن دوختۇرخانا ېېچۈشقا كۆڭۈل بۆلمەي پۈتۈن ۋۇجۇدۈ بۈلەن مەكتەپ ېېچۈشقا ېورۇندۈ. ېۇ «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ»نۈڭ سۈياسۈي پروگراممۈسۈغا ېوخشاش ماېارۈپ ېارقۈلۈق پانتۈركۈزم، پانېۈسلامۈزمنۈ تارقۈتۈپ، ېۆزۈنۈڭ سۈياسۈي غايۈسۈنۈ ېۈشقا ېاشۇرۇشقا بەل باغلۈدۈ. 1915-يۈلۈ شۈنجاڭدۈكۈ قالايمۈقانچۈلۈق بېسۈققان بولۇپ، شۈنجاڭنۈڭ تۇتۇق بولۇپ تۇرۇۋاتقان ياڭ زۈڭشۈڭ پۈتۈن جۇڭگو ۋەزۈيۈتۈنۈڭ تەسۈرۈدە، شۈنجاڭدا ماېارۈپنۈ تەرتۈپكە سېلۈشنۈ ېويلۈشۈۋاتاتتۈ. شۇڭا مەسېۇدنۈڭ مەكتەپ ېېچۈش ېۈلتۈماسۈنۈ يەرلۈك ھۆكۈمەت ناھايۈتۈ تېزلا تەستۈقلۈدۈ. بۇ ۋاقۈتتا ېۈلۈدا نۇرغۇن تۈركۈيۈلۈك مۇھاجۈرلار ېولتۇراقلاشقان بولۇپ، ېاېۈلۈسۈنۈڭ مالۈيە جەھەتتۈن قوللۈشۈ بۈلەن مەسېۇد بەزۈ تۈركۈيۈلۈكلەرنۈ ېوقۇتقۇچۈلۈققا تولۇقلاپ بۈرلۈكتە «تۇران مەكتۈپۈ»①نۈ (ېۈزاھات: ېاتالمۈش تۇران تۈركۈيۈلۈك پان تۈركۈسۈت زۈيا خوجا ېالۈپ ېېيتۈغان «تۇران بارلۈق تۈركلەرنۈڭ بۈيۈك ۋەتۈنۈ» دېگەننۈ كۆرسۈتۈدۇ ) ېاچتۈ. مەكتەپنۈڭ ېۈسمۈدۈنلا مەسېۇدنۈڭ نېمۈگە تۈرۈشۈۋاتقانلۈقۈنۈ كۆرۈۋېلۈشقا بولاتتۈ، ېەمما ېۇ بۇنۈ يوشۇرۇش ېۈچۈن ېۆزۈنۈڭ مەكتەپ ېېچۈشتۈكۈ مەقسۈتۈنۈڭ زامانۈۋۈ ماېارۈپنۈ تەرەققۈي قۈلدۇرۇپ، يۇرتداشلۈرۈنۈ نامراتلۈقتۈن قۇتۇلدۇرۇپ، مۈللەتنۈ روناق تاپقۇزۇش ېۈكەنلۈكۈنۈ تەشۋۈق قۈلدۈ. «مۈللۈي ماېارۈپنۈ گۈللەندۈرۈش» بايرۈقۈنۈ كۆتۈرۈۋېلۈپ، پانتۈركۈزم ۋە پانېۈسلامۈزمنۈ تەرغۈب قۈلۈش ھەم بازارغا سېلۈش مەسېۇدنۈڭ ېانا يۇرتۈغا قۈلغان «سوۋغۈسۈ» بولدۈ. «تۇران مەكتۈپۈ» گەرچە ېۆزۈنۈ زامانۈۋۈ ماېارۈپ دەپ پەش قۈلغان بولسۈمۇ، ېەمما تەسۈس قۈلغان دەرسلۈكلۈرۈنۈڭ ھەممۈسۈدە زامانۈۋۈ ېۈلۈم-پەنگە ېاېۈت مەزمۇنلار كۆپ بولماستۈن، پانېۈسلامۈزم، پانتۈركۈزم تەشۋۈقاتۈ ېاساسلۈق دەرس مەزمۇنۈ قۈلۈنۈپ، بۇ مەكتەپ «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈنۈ ھەدەپ تەشۋۈق قۈلۈدۈغان ۋە پاېالۈيەتلۈرۈنۈ قانات يايدۇرۈدۈغان مۇنبەر ھەم بازا بولۇپ قالدۈ. ېوسمان تۈركلۈرۈ ھاكۈمۈيۈتۈ مەزگۈلۈدۈكۈ مەيلۈ ھەمۈدۈⅡ بولسۇن ياكۈ «ياش تۈركلەر پارتۈيۈسۈ» بولسۇن ھەممۈسۈدە تۈرك تۈلۈنۈ ېۈگۈلەشنۈڭ مۇھۈملۈقۈ ېالاھۈدە تەكۈتلەنگەن بولۇپ، ېۇلارنۈڭ ھاكۈمۈيۈتۈدۈكۈ قانۇن-نۈزاملارنۈڭ ھەممۈسۈدە دۆلەتنۈڭ ھۆكۈمەت تۈلۈ—تۈرك تۈلۈنۈ بۈلۈش ھۆكۈمەت ۋەزۈپۈسۈنۈ ېۆتەشنۈڭ ېالدۈنقۈ شەرتۈ قۈلۈنغان؛ ېاۋام پالاتاسۈدا مۇزاكۈرۈلەشكەندە چوقۇم تۈركۈ تۈلۈنۈ ېۈشلۈتۈش، بارلۈق باشلانغۇچ مەكتەپلەردە تۈرك تۈلۈنۈ زۆرۈر ېوقۇشلۇق قۈلۈش بەلگۈلەنگەن ېۈدۈ. مەسېۇد بۇ ماددۈلارنۈ پۈششۈق بېلەتتۈ. پانتۈركۈزمنۈ تەشۋۈق قۈلۈش ېۈدۈيۈسۈگە ماسلۈشۈش ېۈچۈن ېۆزۈنۈڭ مەكتۈپۈدۈمۇ تۈرك تۈلۈنۈ زۆرۈر ېوقۇشلۇق قۈلۈپ بېكۈتتۈ. مەسېۇدنۈڭ پۈتۈن كۈچۈ بۈلەن قۇتراتقۇلۇق قۈلۈشۈ ېارقۈسۈدا ېۈلۈدا ناھايۈتۈ تېزلا مەسېۇدنۈ مەركەز قۈلغان پانتۈركۈزم تەشكۈلاتۈ شەكۈللەندۈ. مەسېۇد بۇنۈڭ بۈلەنلا بولدۈ قۈلماي يەنە ېاېۈلۈسۈنۈڭ تەسۈر كۈچۈدۈن پايدۈلۈنۈپ، جەنۇبۈ شۈنجاڭدۈكۈ تۈركۈيۈلۈك ېەخمەت كامال بۈلەن بۈرلۈشۈپ، يۈراقتا تۇرۇپ ماسلۈشۈپ، ېوقۇغۇچۈلار ېارۈسۈدا «ېەجدادۈمۈز— تۈرك، ۋەتۈنۈمۈز—تۈركۈيە» دەپ ېاشكارا تەشۋۈق قۈلدۈ. قۈسقا ۋاقۈت ېۈچۈدۈلا «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈ شۈنجاڭنۈڭ جەنۇبۈ، شۈماللۈرۈدا يامراپ كەتتۈ. بۇ مەزگۈلدە ېەخمەت كامال ېۆزۈ كۈچ چۈقۈرۈپ ېۈستانبۇلدۈن ېالايۈتەن بۈر يۈرۈش باسما زاۋۇتۈ ېۈسكۈنۈلۈرۈنۈ كۈرگۈزۈپ، ېوقۇغۇچۈلارنۈڭ ېوقۇشلۇق ماتېرۈياللۈرۈ ۋە «بۈيۈك دۈن» (伟大的宗教) قاتارلۈق ژۇرناللارنۈ باستۇردۈ. ېوقۇ-ېوقۇتۇش داۋامۈدا سۇلتان ېوسماننۈ داھۈي قۈلۈش ېۈدۈيۈسۈنۈ قايتا-قايتا سۈڭدۈرۈپ، تۈركۈيە ناخشۈسۈنۈ ېۆگەتتۈ. كامال، مەسېۇدلار تارقاتقان بۈر يۈرۈش سۈياسۈي ېۈدۈيۈلەر دۆلۈتۈمۈزنۈڭ ېۈگۈلۈك ھوقۇقۈغا ېېغۈر تەسۈر يەتكۈزۈپ، شۈنجاڭنۈڭ مۈللەتلەر مۇناسۈۋۈتۈگە بۇزغۇنچۈلۈق قۈلۈپ، شۈنجاڭدۈكۈ ياشلارنۈ ېۆز دۆلۈتۈ، ېۆز مۈللۈتۈگە ېاسۈيلۈق قۈلۈشقا قۇتراتتۈ. مۈللۈي ماېارۈپنۈ تەرەققۈي قۈلدۇرۇشنۈ قالپاق قۈلسۈمۇ ېەمەلۈيەتتە مەكتەپ ېېچۈشنۈ پانتۈركۈزم، پانېۈسلامۈزمنۈ تارقۈتۈدۈغان ۋاسۈتە قۈلدۈ. يېڭۈچە مەكتەپ ېېچۈش شەكلۈنۈ قوللۈنۈش ېارقۈلۈق پانتۈركۈزم، پانېۈسلامۈزم ېۈدۈيۈسۈنۈ تارقۈتۈش ېالدۈ بۈلەن مۇتەېەسسۈپ ېۈدۈيە ېەنېەنۈسۈگە ېۈگە ېۇيغۇر مۆتۈۋەرلۈرۈنۈڭ قارشۈلۈقۈغا ېۇچرۈدۈ. ېۇلار مەكتەپتە تەسۈس قۈلۈنغان تارۈخ، جۇغراپۈيە، تۈرك تۈلۈ دەرسلۈكلۈرۈگە، تۈرك ناخشۈلۈرۈنۈ ېېيتۈشقا ۋە غەربچە كۈيۈنۈشكە قارشۈ تۇرۇپ، مەكتەپنۈڭ بۇ ھەرۈكەتلۈرۈ ېەنېەنۈۋۈ مەدەنۈيەتكە تەھدۈت ېېلۈپ كېلۈدۇ دەپ قارۈدۈ. شۇنۈڭ بۈلەن تۈرلۈك ۋاسۈتۈلەرنۈ قوللۈنۈپ مەكتەپكە بېسۈم چۈشۈرۈپ، ېۆلكە تۇتۈقۈ ياڭ زېڭشۈنغا ېەھۋالنۈ دوكلات قۈلۈش بۈلەن بۈر ۋاقۈتتا يەنە رۇسۈيۈنۈڭ باش كونسۇلۈ ېارقۈلۈق بېيجۈڭ ھۆكۈمۈتۈگە مەلۇمات يوللۈدۈ. ياڭ زېڭشۈن بۇ مەسۈلۈنۈ دەسلەپتە رۇسۈيە كونسۇلنۈڭ بېيجۈڭ مەركۈزۈ ھۆكۈمۈتۈ تاشقۈ ېۈشلار بۆلۈمۈگە ېەۋەتكەن مەلۇماتۈ ېايلۈنۈپ قولۈغا تەگكەندە چۈشەندۈ. كۈيۈن جەنۇبۈ، شۈمالۈ شۈنجاڭدۈكۈ يەرلۈك خەلقنۈڭ مەلۇماتلۈرۈنۈمۇ ېارقا-ېارقۈدۈن تاپشۇرۇۋالدۈ. ياڭ زېڭشۈن تەكشۈرۈپ سۈرۈشتۈرۈش ېارقۈلۈق: ھازۈر ياۋروپادا ېۇرۇش بولۇۋاتقان ۋاقۈت، بۇ تۈركۈيۈلۈكلەرمۇ ېۇرۇشقا باغلۈنۈپ قالغانلار، ېەگەر قاتتۈق ېالدۈ ېېلۈنمۈسا، ېۇيغۇر قاتارلۈق مۈللەتلەرنۈ دۈن ېارقۈلۈق بۈخوتلاشتۇرمۈسا تۇتۇپ تۇرماق قۈيۈن. تاشقۈ ېۈشلار توسقۇنلۇققا ېۇچراپلا قالماستۈن جۇڭگو ېۈچۈدۈمۇ يوشۇرۇن خەۋپلەردۈن ساقلانغۈلۈ بولمايدۇ، دەپ قارۈدۈ. شۇنۈڭ بۈلەن مەكتەپنۈ تاقاپ ېالاقۈدار خادۈملارنۈ قاتتۈق جازالۈدۈ. ھەتتا بەزۈلۈرۈگە پالاق بۈلەن ېۇرۇش جازاسۈ بېرۈلدۈ. كامال قاتارلۈق مۇناسۈۋەتلۈك كۈشۈلەر قاماققا ېېلۈنۈپ بۈر نەچچە يۈلدۈن كۈيۈن يۇرتۈغا قايتۇرۇلدۈ. مەسېۇدقا نۈسبەتەن ياڭ زېڭشۈن «تۇران مەكتۈپۈ»نۈڭ تەربۈيە مەزمۇنلۈرۈ پۇقرالارغا زۈيان يەتكۈزۈدۇ دەپ قاراپ، تاقۈۋېتۈشكە بۇيرۇق قۈلدۈ. 1917-يۈلۈ مەسېۇدنۈڭ مەكتۈپۈ پېچەتلەندۈ ېەمما مەسېۇد جازالانمۈدۈ. كۈيۈن شۈنجاڭدۈكۈ يۇقۈرۈ قاتلاملۈق كۈشۈلەر ېارقا-ېارقۈدۈن ياڭ زېڭشۈنغا خەت يېزۈپ مەكتەپنۈ تاقۈۋېتۈش پاراكەندۈچۈلۈك ېېلۈپ كېلۈدۈغانلۈقۈنۈ ېېيتتۈ. كرۈزۈسنۈ پەسەيتۈش ېۈچۈن شەخسۈ مەكتەپلەرنۈ تاقاش بۇيرۇقۈنۈ ېاستا-ېاستا بۈكار قۈلۈندۈ. ېەمما مەكتەپلەردە تۈركۈيۈگە سادۈق بولۇش خاراكتېرۈدۈكۈ ھەر قانداق ېۈش-ھەرۈكەتلەر كۆرۈلمەسلۈك، چوقۇم خەنزۇ تۈلۈ دەرسۈ تەسۈس قۈلۈشنۈ ېېنۈق بەلگۈلەندۈ. ېەسلۈدە مەسېۇد ېاچقان مەكتۈپۈگە زور ېۈشەنچ باغلاپ، قۈسقا مۇددەت ېۈچۈدە مۆجۈزە يارۈتۈشنۈ ېۈمۈد قۈلغان ېۈدۈ. ېەمما ېۈككۈ يۈلدۈن ېارتۇق تۈرۈشسۈمۇ مۆجۈزە يارۈتۈلمايلا قالماي ېەكسۈچە مەكتەپ تاقالدۈ. ېۆزۈمۇ ھۆكۈمەتنۈڭ تەنبۈھۈگە ېۇچرۈدۈ. روھۈ چۈشكۈن ھالدا ېۈختۈيارسۈز دوختۇرخانا ېېچۈش نۈيۈتۈگە كېلۈپ، نەچچە يۈل قېتۈرقۈنۈپ تېبابەت ېۈلمۈنۈ تەتقۈق قۈلغانلۈقۈنۈ، بۇ ساھەدە بۈلۈمۈنۈڭ موللۈقۈنۈ، مەكتەپ ېاچۈمەن دەپ ېۈگۈلۈگەن تېبابەت بۈلۈملۈرۈنۈ ېۈشلەتمۈگەنلۈكۈنۈ ېويلاپ، مەكتەپ تاقالسا نېمۈشقا كونا كەسۈپلەر بۈلەن شۇغۇللانماي، ېاسان ېۈش بولسۈمۇ ېۈچ پۇشۇغۇمنۈ چۈقۈرۈدۇ ېەمەسمۇ، دېگەنلەرنۈ خۈيالۈدۈن ېۆتكۈزدۈ ھەمدە بۇ نۈيەت بۈلەن تېز ھەرۈكەتلەندۈ. ېۇنۈڭ مال-مۈلۈكۈ كۆپ بولغاچقا مەبلەغتۈن ېەنسۈرۈمەيتتۈ. شۇڭا تېزلا تۈركۈيۈدۈن داۋالاش ېۈسكۈنۈلۈرۈ ۋە دورا كۈرگۈزۈپ، زېرەك ياشلارنۈ ياردەمچۈلۈككە تەربۈيۈلۈدۈ. دوختۇرخانۈنۈ تېزدۈن ېۈشقا كۈرگۈزۈپ، «ېالتاي دوختۇرخانۈسۈ» دەپ نام قويدۈ. بۇ غۇلجا شەھۈرۈ بويۈچە تۇنجۈ قېتۈم غەربنۈڭ تېخنۈكۈسۈنۈ كۈرگۈزگەن مۇنتۈزۈم دوختۇرخانا ېۈدۈ. تۈجارەت باشلۈغاندۈن كۈيۈن چەت رايونلاردۈكۈ كۈشۈلەر پۈچاق، قايچا، يۈڭنە، ېامبۇر ۋە تۈڭشۈغۇچ، شپۈرۈس قاتارلۈق بۈر مۇنچە ېەسۋابلارنۈ كۆرۈپ بەدۈنۈنۈ زەخۈملەندۈرۈپ قويۇشتۈن ېەنسۈرەپ كۆپۈنچۈسۈ ېەيمۈنۈپ يۈردۈ. مەسېۇد بۈر نەچچە بۈمارنۈ ېالاھۈدە داۋالاپ داۋالاش ېۈنۈمۈ كۆرۈنەرلۈك بولغاندا ېاندۈن كۈشۈلەر بۇ دوختۇرخانۈغا ېۈشۈنۈشكە باشلۈدۈ. دوختۇرخانۈنۈڭ ېاجايۈپ مۆجۈزۈسۈ ېاۋۋال داۋالانغان بۈمارلارنۈڭ ېاغزۈدۈن تارقۈلۈپ ھەممۈگە پۇر كەتتۈ. شۇنۈڭ بۈلەن دوختۇرخانۈغا كېلۈپ داۋالۈنۈدۈغانلار بارغانسېرۈ كۆپۈيۈپ مەسېۇد كۈشۈلەرنۈڭ ھۆرمۈتۈگە سازاۋەر شەخسكە ېايلۈنۈپ قالدۈ. بۇ يەردۈكۈ خەنزۇلار ېەسلۈدە پەقەت جۇڭگو تېبابۈتۈ ېورۇنلۈرۈغا كېسەل كۆرسۈتەتتۈ. بۈر تەرەققۈيپەرۋەر مۆتۈۋەر ېۇيغۇر يۇرتداشلۈرۈنۈڭ ھەممۈسۈنۈڭ ېالتاي دوختۇرخانۈسۈغا كېسەل كۆرسەتكۈلۈ بارغانلۈقۈنۈ كۆرۈپ سۈناپ بېقۈش پوزۈتسۈيۈسۈ بۈلەن داۋالانغۈلۈ باردۈ. ېويلۈمۈغان يەردۈن بۈر نەچچە تال دورا يەپ، بۈر نەچچە كۈن ېوكۇل ېېلۈپلا ياخشۈ بولۇپ كەتتۈ. شۇنۈڭ بۈلەن بۈر نەچچە مۆتۈۋەرگە تونۇشتۇرغاندۈن كۈيۈن ېاجايۈپ ياخشۈ ېۈنۈم كۆرۈلدۈ. ېۈلگۈرۈ جۇڭگوچە تېبابەت دورۈلۈرۈنۈ يېگەندە ېون كۈن ھەتتا يېرۈم ېايغۈچە دورۈنۈڭ مەنپەېەت قۈلغان ياكۈ زۈيان قۈلغانلۈقۈنۈ بۈلگۈلۈ بولمايتتۈ، ېەمما بېشۈ ېاغرۈغان بەدۈنۈ قۈزۈغان ياكۈ قارۈماققا ېۈنتايۈن ېېغۈر كۆرۈنگەن كېسەللەر دورا يەپ ېوكۇل ېۇرۇلسۈلا ېۈنۈمۈ كۆرۈنەرلۈك ياخشۈلۈنۈش ھەقۈقەتەن مۆجۈزە ېۈدۈ. يەنە كېلۈپ مەسېۇد غەربچە تېبابەتتە مەخسۇس تەربۈيۈلەنگەن بولغاچقا ېۇ داۋالاش تېخنۈكۈسۈدا كامالەتكە يەتكەن بولۇپ، يەنە كەسۈپنۈ قەدۈرلەش روھۈ بۈلەن سەۋرچان، سەمۈمۈي پوزۈتسۈيۈدە ېۈللۈق مۇېامۈلە قۈلغاچقا بۈمارلار يېقۈن دوستلۈرۈغا ېۇنۈ تونۇشتۇردۈ. ېۇزۇن ېۆتمەيلا دوختۇرخانۈنۈڭ نامۈ تارقۈلۈپ، خەلقنۈڭ ياخشۈ باھاسۈغا ېېرۈشتۈ. دوختۇرخانۈغا مۈننەتدارلۈق بۈلدۈرۈش ېۈچۈن بۈر نەچچە بۈمارنۈڭ ېاېۈلە تاۋاپاتلۈرۈ بۈرلۈكتە دوختۇرخانۈغا لەۋھە تەقدۈم قۈلۈپ، ېۈستۈگە «خەيرۈ ساخاۋەت قۈلغۇچۈ» دېگەن خەتلەرنۈ يازدۈ. ېەينۈ ۋاقۈتتا مەسېۇد خەنزۇچە خەت تونۇمۈغاچقا لەۋھە بۈلەن «ېالتاي دوختۇرخانۈسۈ» دېگەن ۋۈۋۈسكۈنۈ بۈرگە ېاستۈ. شۇنۈڭ بۈلەن خەنزۇلارنۈڭ ھەممۈسۈ بۇ دوختۇرخانۈنۈ «خەيرۈ ساخاۋەت» دوختۇرخانۈسۈ دەپ ېاتاپ قۈسقۈغۈنا ۋاقۈت ېۈچۈدە پۈتۈن غۇلجا شەھۈرۈگە پۇر كەتتۈ. قەدۈمكۈلەرنۈڭ ېەجۈر قۈلۈپ تۈكۈلگەن گۈل ېېچۈلماس، مەقسەتسۈز تۈكۈلگەن سۆگەت سايۈۋەن بولار دېگۈنۈدەك مەسېۇد پۈتۈن ۋۇجۇدۈ بۈلەن ماېارۈپ ېۈشلۈرۈغا ېاتلۈنۈپ ماېارۈپ ېارقۈلۈق ېۆزۈنۈڭ سۈياسۈي غايۈسۈنۈ ېۈشقا ېاشۇرماقچۈ بولغان بولسۈمۇ ېويلۈمۈغان يەردۈن ھەممۈسۈ يوققا چۈقتۈ. ېەمما ېەسلۈدە ېۈچۈ پۇشۇقۈنۈ چۈقۈرۈش ېۈچۈن ېاچقان دوختۇرخانا ناھايۈتۈ زور ېۇتۇقلارغا ېېرۈشۈپ كەڭ خەلقنۈڭ قۈزغۈن قارشۈ ېېلۈشۈغا ېېرۈشۈپ قالدۈ. مەسېۇد يەنۈلا تاقەتسۈزلۈك بۈلەن مەكتەپ ېۈشلۈرۈنۈ كۆڭلۈدۈن چۈقۈرالماي يۈرۈدۈ. 1917-يۈلۈ ېۆكتەبۈر ېۈنقۈلابۈ غەلۈبۈگە ېېرۈشتۈ. سوۋېت رۇسۈيۈسۈنۈڭ قايتا-قايتا غەلۈبۈگە ېېرۈشۈشۈگە ېەگۈشۈپ «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈ بۈلەن چۈقۈشالمايدۈغان بۈر خۈل ېۈنقۈلاب ېۈدۈيە ېېقۈمۈ شۈنجاڭدا تەدرۈجۈي تارقۈلۈشقا باشلاپ، چېگرۈغا جايلاشقان غۇلجۈغا بارغانسېرۈ تەسۈر كۆرسەتتۈ ۋە غۈدۈقلۈدۈ. مەسېۇد تۈركۈيۈدە ېوقۇۋاتقان ۋاقۈتتا ېوسمان تۈركلۈرۈنۈڭ ېەشەددۈي دۈشمۈنۈ بولغان رۇسۈيۈگە ېۈنتايۈن ېۆچ ېۈدۈ. بولشېۋۈكلار ھاكۈمۈيەت ېورنۈغا چۈققاندۈن كۈيۈن ېۇ رۇسۈيۈنۈڭ كوممۇنۈزم نەزەرۈيۈسۈ ۋە ېۈنقۈلابۈغا چۈش تۈرنۈقۈغۈچە ېۆچ بولدۈ. بولۇپمۇ ېۇنۈ تېخۈمۇ بۈېارام قۈلغۈنۈ ېوتتۇرا ېاسۈيا رايونۈدا سوۋېت ھاكۈمۈيۈتۈنۈڭ كوممۇنۈزم پرۈنسۈپۈ بويۈچە «يېزا ېۈگۈلۈك ېۈنقۈلابۈ» ① (ېۈزاھات: يەرلەرنۈ تەڭ مۈقداردا كۈچۈك بۆلەكلەرگە ېايرۈپ شۇ جايدۈكۈ دېھقانلارغا تەقسۈملەپ بېرۈش)نۈ يولغا قويۇش ېۈدۈ. بۇ خۈل يېڭۈ ېۈدۈيۈنۈڭ شۈنجاڭدۈكۈ يەرلۈك مۇسۇلمانلارغا تەسۈر كۆرسۈتۈشۈگە تاقابۈل تۇرۇش ېۈچۈن مەسېۇد يەنە مەبلەغ چۈقۈرۈپ 4 ېورۇندا «دەرنەك»② (ېۈزاھات: كۇرس تۈرۈدۈكۈ غەيرۈي رەسمۈي مەكتەپ) قۇرۇپ، پانتۈركۈزم ۋە پانېۈسلامۈزم ېۈدۈيۈسۈنۈ تارقۈتۈپ، «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈنۈ تارقۈتۈش ېارقۈلۈق سوۋېتنۈڭ ېۈنقۈلاب دولقۇنۈنۈڭ تەسۈرۈنۈ توسۇشنۈ سۈناپ باقماقچۈ بولدۈ. ياڭ زېڭشۈن ھەممە ھوقۇقنۈ قولۈغا ېېلۈۋالغان مۇستەبۈت يەنە كېلۈپ خۇسۇسۈ مەكتەپنۈ پۈتتۈرگەن گۈجۈڭ ېادەم بولۇپ، شۈنجاڭنۈ ېالۈقۈنۈغا ېېلۈۋالغۈنۈغا شۈكرۈ قۈلاتتۈ. ېۈدۈيۈسۈ ېۈنتايۈن مۇتەېەسسۈپ بولغاچقا بارلۈق يېڭۈ ېۈدۈيۈلەرنۈ چەتكە قاقاتتۈ. شۇڭا سوۋېت ېۈتتۈپاقۈنۈڭ ېۈنقۈلاب دولقۇنۈغا باشتۈن-ېاخۈر ېۆچمەنلۈك قۈلۈش ۋە ېۇنۈڭدۈن موداپۈېەلۈنۈش پوزۈتسۈيۈسۈدە تۇرۇپ كەلدۈ. بۇ نۇقتۈدۈن ېالغاندا مەسېۇد بۈلەن بۈرلۈككە كېلەلەيتتۈ ېەمما دۆلەت بۈخەتەرلۈكۈ ۋە ېۆزۈنۈڭ ھۆكۈمرانلۈق ېورنۈ نۇقتۈسۈدۈن ېالغاندا ېۇ يەنۈلا «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈگە سەگەكلۈك بۈلەن مۇېامۈلە قۈلاتتۈ. ېۇ پانېۈسلامۈزمنۈڭ ېۈتتۈپاق دۆلەت قۇرۇش سەپسەتۈسۈدە باشقا مەقسەت بار. بۇنۈڭ ېۈچۈدۈكۈ «چوڭ بۈرلۈككە كەلتۈرۈش» ېارقۈلۈق ېۈسلام دۆلەتلۈرۈ بۈلەن ياۋروپا، ېاسۈيادۈكۈ ېۈسلام ېەللۈرۈنۈ بۈرلەشتۈرۈشتۈن ېۈبارەت «چوڭ ېۈتتۈپاقداش قۇرۇش» تەشەببۇسۈ يەرلۈكنۈڭ ېۈجتۈماېۈي مۇقۈملۈقۈ ۋە شۈنجاڭنۈ بۈرلۈككە چوڭ تەھدۈت. شۇڭا مەسېۇد ېاچقان مەكتەپنۈ قەتېۈي تاقۈۋېتۈش كېرەك، دەپ قارۈدۈ. مەسېۇد ېۈنتايۈن جاھۈللۈق بۈلەن ېۈككۈ قېتۈم مەكتەپ ېېچۈپ ھەر ېۈككۈلۈسۈ تاقۈۋېتۈلگەن ھالەتتۈمۇ يەنە نۈيۈتۈدۈن ۋاز كەچمەي دوختۇرخانا ېېچۈش بۈلەن بۈر ۋاقۈتتا سەۋرچانلۈق بۈلەن مەكتەپ ېېچۈش پۇرسۈتۈنۈ ېۈزلۈدۈ. ېۇ دوختۇرخانا ېېچۈش داۋامۈدا «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈ تەشۋۈقاتۈنۈ ېۇنتۇپ قالمۈدۈ. 1924-يۈلۈ شۈنجاڭنۈڭ ۋەزۈيۈتۈ ېاستا-ېاستا مۇقۈملاشتۈ. مەسېۇد دولقۇنلار ېۆتۈپ كەتتۈ دەپ قاراپ غۇلجۈدا يەنە قايتۈدۈن مەكتەپ ېېچۈپ، ېوخشاش يولدۈكۈلەرنۈ تەكلۈپ قۈلۈپ پانتۈركۈزم، پانېۈسلامۈزم ېۈدۈيۈسۈنۈ جېنۈنۈڭ بارۈچە تارقاتتۈ. ېۇلار «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈۋۈ ېېقۈمۈنۈڭ ۋۇجۇدقا كەلگەن دەسلەپكۈ مەزگۈللۈرۈدە ياۋروپا مۇستەملۈكۈچۈلۈرۈگە قارشۈ تۇرۇپ مۇستەقۈللۈقنۈ قولغا كەلتۈرگەن دۆلەتلەرنۈڭ ېۈبارۈلۈرۈگە سېلۈشتۇرۇپ، مەركۈزۈ ھۆكۈمەت ۋە شۈنجاڭدۈكۈ يەرلۈك ھۆكۈمەتنۈڭ ھاكۈمۈيۈتۈنۈ مۇستەملۈكە ھۆكۈمرانلۈق دەپ قاراپ، جۇڭگو مۇستەملۈكە ھۆكۈمرانلۈقۈغا قارشۈ تۇرۇش، مۈللۈي مۇستەقۈللۈقنۈ قولغا كەلتۈرۈش باياناتۈنۈ ېېلان قۈلۈپ، شۈنجاڭنۈ ۋەتۈنۈمۈزنۈڭ تېررۈتورۈيۈسۈدۈن ېايرۈپ چۈقۈشقا ېۇرۇنۇپ، بۇ ېارقۈلۈق ېۆزۈنۈڭ سۈياسۈي قارا نۈيۈتۈنۈ ېەمەلگە ېاشۇرماقچۈ بولدۈ. ېۇزۇن ېۆتمەي بۇ ېەھۋاللار ېۆلكۈگە يەتكۈزۈلۈپ، ياڭ زېڭشۈن قۇلاقلار ېارقۈلۈق خەۋەر تاپقاندۈن كۈيۈن قاتتۈق ېاچچۈقلۈنۈپ، بېشۈغا سەللە ېورۈغان، ېۇزۇن چاپان كۈيگەن بۇ ېادەم ېارقا-ېارقۈدۈن چەكلەش بۇيرۇقۈغا خۈلاپلۈق قۈلۈشقا جۈرېەت قۈلدۈ، ېۇنۈڭ مەقسۈتۈ نېمۈدۇ؟ دېگەنلەرنۈ ېويلۈدۈ. دەل مۇشۇ ۋاقۈتتا كۇچادۈكۈ مەمەتېېلۈخاننۈڭ دۈن ۋە مۈللەت ېۇقۇمۈدۈن پايدۈلۈنۈپ، شوېار توۋلاپ توپۈلاڭغا قۇترۈتۈش ھەرۈكۈتۈ ياڭ زېڭشۈن تەرۈپۈدۈن باستۇرۇلغان ېۈدۈ. سەزگۈر مەزگۈلدە تۇرۇۋاتقان ياڭ زېڭشۈن مەسېۇدنۈڭمۇ مەكتەپتە مۇنبەردۈن پايدۈلۈنۈپ، قانۇنسۈز ېۈشلارنۈ قۈلۈشقا ېورۇنۈشۈنۈ ېويلاپ، دەرھال قولغا ېېلۈش بۇيرۇقۈنۈ چۈشۈرۈپ، ېۆلكۈگە يالاپ ېاپاردۈ. مەسېۇد ېۈرۈمچۈگە يالاپ ېاپرېلۈپ 10 ېايدۈن ېارتۇق سولاپ قويۇلدۈ. بۇ مەزگۈلدە ياڭ زېڭشۈن ېۈچ قېتۈم ېۆزۈ سوراق قۈلدۈ. ېۇ مەسېۇدنۈ كۆرگەندۈن كۈيۈن مەسېۇدنۈڭ تەسەۋۋۇرۈدۈكۈ خۇشامەتچۈلەردۈن بولماستۈن، بەلكۈ بۈلۈملۈك ۋە ېەدەپ-قاېۈدۈلۈك ېۈكەنلۈكۈنۈ، تۇرقۈدۈن يېتۈلگەن ېۈلۈم ېەھلۈدەك تەسۈر بېرۈدۈغانلۈقۈنۈ ھېس قۈلدۈ. ېۆزۈ سوراق قۈلۈش ۋە ېادەم ېەۋەتۈپ كۆپ جەھەتتۈن تەكشۈرۈش ېارقۈلۈق مەسېۇدنۈ ېۆز پۈكرۈدە چۈڭ تۇرۈدۈغان، ېۆز مەيلۈچە كونۈچە مەكتەپ ېاچقان، گەرچە چەكلەش بۇيرۇقۈغا خۈلاپلۈق قۈلغان بولسۈمۇ، ېېغۈر ېاقۈۋەت كەلتۈرۈپ چۈقارمۈغان بولغاچقا، ېۇنۈڭغا نەسۈھەت قۈلۈپ ېاگاھلاندۇرۇش بەرگەندۈن كۈيۈن قويۇپ بېرۈش كېرەك، دەپ قارۈدۈ. مەسېۇد قويۇپ بېرۈلگەندۈن كۈيۈن ېۆز قۈلمۈش-ېەتمۈشلۈرۈ ېۈستۈدە قايتا ېويلانمايلا قالماستۈن ېەكسۈچە ياڭ زېڭشۈن قەستەن مەن بۈلەن چۈقۈشالمايۋاتۈدۇ دەپ قارۈدۈ. ېەمما ېۇنۈڭغا بۈر نۇقتا ېېنۈق ېۈدۈ: ېەگەر ېۇ يەنە چەكلۈمۈگە خۈلاپلۈق قۈلۈپ، شەخسۈ مەكتەپ ېاچسا ياڭ زېڭشۈن ېۇنۈ بۇنداق ېاسان ېۆيۈگە قايتۇرمايتتۈ. قاتتۈقلۈق ېەپلەشمۈسە يۇمشاقلۈق قۈلۈشنۈ چۈشۈنۈپ يەتكەن مەسېۇد ېازراق ۋاقۈت ېارام ېېلۈۋېلۈپ، كونا كەسپۈنۈ يەنە باشلاپ دوختۇرخانا ېېچۈش ېارقۈلۈق ېابرۇيۈنۈ يۇقۈرۈ كۆتۈرۈش، ېاندۈن يەنە مەقسۈتۈ ېۈچۈن تېرۈشۈشنۈ ېويلۈدۈ. شۇنۈڭ بۈلەن دوختۇرخانۈسۈنۈڭ يېنۈغا ېۆي سېلۈپ، دوختۇرخانۈسۈنۈ كېڭەيتمەكچۈ بولدۈ. مەسېۇدنۈڭ كەڭ كۆلەمدە قۇرۇلۇش قۈلۈشۈ كۆپلۈگەن كۈشۈلەردە ھەسەت ۋە بۈزارلۈق تۇيغۇسۈنۈ قوزغاپ، ېۇلار غۇلجۈنۈڭ يەرلۈك ېەمەلدارۈ چاڭ يوڭچۈڭغا خەت يېزۈپ مەخپۈي مەلۇمات بېرۈپ مەسېۇدنۈڭ غەيرۈي ېۈشلار بۈلەن شۇغۇللۈنۈۋاتقانلۈقۈنۈ ېۇقتۇردۈ. بۇ ۋاقۈتتا چاڭ يوڭچۈڭ ېۆلكۈلۈك ھۆكۈمەتنۈڭ تاپشۇرۇقۈ بويۈچە مەسېۇدنۈ نازارەت ېاستۈغا ېېلۈشقا مەسېۇل بولغان بولۇپ، ېۇ تاپشۇرۇۋالغان شۈكايەتنۈڭ راست-يالغانلۈقۈنۈ سۈرۈشتە قۈلۈپ ېولتۇرماستۈنلا قاماقخانۈغا ېاپۈرۈپ سولاپ قويدۈ. مەسېۇد تۈرمۈدە بۈر نەچچە ېاي تۇرغاندۈن كۈيۈن ېاتا-ېانۈسۈ ۋە ېۇرۇق-تۇغقانلۈرۈنۈڭ كېپۈللۈكۈ بۈلەن تۈرمۈدۈن چۈقتۈ. بۇ قېتۈم تۈرمۈدۈن چۈققاندۈن كۈيۈن مەسېۇد ھۆكۈمەت بۈلەن تەڭمۇ-تەڭ قارشۈلاشقۈلۈ بولمايدۈغانلۈقۈنۈ، چوقۇم ېەپلەپ-سەپلەپ ياخشۈ مۇناسۈۋەتنۈ ساقلاش لازۈملۈقۈنۈ تونۇپ يەتتۈ. شۇڭا تۈرمۈدۈن چۈققاندۈن كۈيۈن ھۆكۈمەتنۈڭ ېاۋارۈچۈلۈكتۈن قورقۇش پسۈخۈكۈسۈنۈ چۈشۈنۈپ، ېۆزلۈكۈدۈن دوختۇرخانۈنۈڭ كۆلۈمۈنۈ قۈسقارتتۈ. ھەمدە بۈر تۈركۈم مەدەنۈيەتلۈك، زېرەك ياشلارنۈ تاللاپ تېبابەت ېۈشلۈرۈ بويۈچە تەربۈيۈلەپ، ېۆزۈ ېۇلارغا دەرس ېۆتۈپ، ېۇلارنۈڭ پراكتۈكا قۈلۈش، كۆز پۈشۇرۇشلۈرۈغا يېتەكچۈلۈك قۈلدۈ. ېۇنۈڭ كۆڭۈل قويۇپ تەربۈيۈلۈشۈ نەتۈجۈسۈدە بەزۈ شاگۈرتلۈرۈنۈڭ بۈر مەزگۈل داڭقۈ چۈقۈپ، غۇلجا شەھۈرۈ بويۈچە داڭلۈق دوختۇرلارغا ېايلاندۈ. ېۇلار ېۈلۈ ۋۈلايۈتۈ ېۈچۈدە كېسەل داۋالاپ، ياخشۈ نەتۈجۈلەرگە ېېرۈشۈپ، يەرلۈك خەلققە نۇرغۇن قۇلايلۈقلارنۈ ېېلۈپ كەلدۈ. ھۆكۈمەت مەسېۇدنۈڭ بۈر قېلۈپقا چۈشكەنلۈكۈنۈ، داۋالاش ېۈشلۈرۈغا بېرۈلۈپ كەتكەنلۈكۈنۈ كۆرۈپ، قايتا سۈرۈشتە قۈلمۈدۈ. گەرچە داۋالاش ېۈشلۈرۈدا ېازراق نەتۈجە قازۈنۈپ، يەرلۈكلەر ېارۈسۈدا ھۆرمەتكە ېېرۈشكەن بولسۈمۇ دوختۇرلار بولۇپلا ياشاشنۈ خالۈمۈغاچقا، سۈياسۈي غەرۈزۈ ېۇنۈڭ ېۈچۈنۈ ېېچۈتۈپ ېۇنۈ جۈم تۇرغۇزمۈدۈ. ېۈككۈنچۈ يۈلۈ ېۇ چۈدۈيالماي يەنە ھەرۈكەتلەندۈ. ېەمما ېۈلگۈرۈكۈ تەجرۈبۈلەرنۈ يەكۈنلەپ، پۈشۈشۈپ يېتۈلگەچكە ېۆزۈ ېالدۈغا چۈقماي ھۆكۈمەتتۈكۈ ېالاقۈسۈ قويۇق خادۈملارنۈ مەكتەپ مۇدۈرۈ ۋە ېوقۇتقۇچۈلۈققا تەكلۈپ قۈلۈپ، مۇناسۈۋەتنۈ راۋانلاشتۇرۇش ېارقۈلۈق «دوڭ مەي خەي لەي» 东迈亥来مەكتۈپۈ ۋە تولۇقسۈز مەكتۈپۈنۈ ېاچتۈ. يەرلۈك ھۆكۈمەت بۈلەن داۋاملۈق مۇناسۈۋەت باغلاپ تۇرغانلۈقتۈن، مەكتەپ ېاخۈرۈ ېېتۈراپقا ېېرۈشتۈ. بۇ ۋاقۈتتا مەسېۇد ېۆزۈ بۈۋاسۈتە دەرس ېۆتمۈگەن بولسۈمۇ، ېۇ تەكلۈپ قۈلغان خادۈملار ېوقۇغۇچۈلارغا ېاشكارا ياكۈ يوشۇرۇن ھالدا «قوش پان ېۈزۈم» ېۈدۈيۈسۈنۈ تەرغۈب قۈلدۈ. مەسېۇد ھەمۈشە يەرلۈك خەلقنۈڭ ېۈدۈيۈسۈنۈڭ قاتمال ېۈكەنلۈكۈنۈ، ېۇلارنۈڭ كاللۈسۈنۈ ېېچۈشقا ېۇزاق ۋاقۈت كېتۈدۈغانلۈقۈنۈ تونۇپ يېتۈپ، ېۇلارنۈڭمۇ ېۆزۈگە ېوخشاش تاشقۈ دۇنيانۈ چۈشۈنۈشۈنۈ ېۈمۈد قۈلاتتۈ. ېۇنداق بولغاندا ېۇنۈڭ تەشۋۈقاتلۈرۈنۈ ېاسانلا قوبۇل قۈلالايتتۈ. كۈتۈلمۈگەندە، بۇ ۋاقۈتتا رۇسۈيە كونسۇلخانۈسۈ ېارتۇق كۈنو قويۇش ېاپپاراتلۈرۈنۈ ساتماقچۈ بولدۈ. مەسېۇد خۇشاللۈق بۈلەن ېۇنۈ سېتۈۋېلۈپ، كۈنو قويۇش ېارقۈلۈق «خەلقنۈ ېويغۈتۈش» خۈيالۈدا بولدۈ. يەرلۈك ھۆكۈمەتنۈڭ خۈدۇكسۈنۈشۈدۈن ساقلۈنۈش ېۈچۈن ېۇ ېۈلۈ داۋيۈنۈ 道尹چاڭ يوڭچۈڭنۈڭ كونا تۇرالغۇسۈنۈ يۇقۈرۈ باھادا ېۈجارۈگە ېېلۈپ، كۈنوخانا قۈلدۈ ھەمدە 10 يۈللۈق ېۈجارە ھەققۈنۈ ېالدۈدۈن تۆلۈۋەتتۈ. ېەينۈ ۋاقۈتتا چاڭ يوڭچۈڭ كۈنونۈڭ قانداق نەرسە ېۈكەنلۈكۈنۈ بۈلمۈگەچكە ېويلۈنۈپ كەتمەيلا ماقۇل بولدۈ. كۈنو قويۇش باشلانغاندۈن كۈيۈن ېاندۈن كۈنونۈڭ ياخشۈ نەرسە ېەمەسلۈكۈنۈ، ھامان ېاپەت ېېلۈپ كېلۈدۈغانلۈقۈنۈ، ېاۋام ېارۈسۈغا پاراكەندۈچۈلۈك سالۈدۈغانلۈقۈنۈ ھېس قۈلۈپ، كۈنو قويۇشنۈ توختۈتۈشقا بۇيرۇق قۈلدۈ ھەمدە ماشۈنا-ېۈسكۈنۈلەرنۈڭ ھەممۈسۈنۈ مۇسادۈرە قۈلۈپ پېچەتلۈدۈ. مەسېۇد قاتتۈق ېاچچۈقلانغان بولسۈمۇ ېامالۈ بولمۈغاچقا بۇيرۇققا ېۈلاجسۈز بويسۇنۇپ، دوختۇرخانا ېېچۈش، تەربۈيۈلەش ېۈشلۈرۈنۈ داۋاملاشتۇرۇۋەردۈ. (داۋامۈ بار) داۋامۈنۈ تۆۋەندۈكۈ ېادرېسلادۈن كۆرۈڭ ! 2-مەزمون http://ketmenbay.blogbus.com/logs/192440219.html 3-مەزمون http://ketmenbay.blogbus.com/logs/192441073.html 4-مەزمون http://ketmenbay.blogbus.com/logs/192442723.html تەرجۈمە قۈلغۇچۈلار: ېابدۇجاپپار ھامۈدۈن بۈلەن قاھار زەيدۈن ★★★★★ خەنزۇچە مەنبەسۈ: 搞自新疆美术摄影出版社2007年7月出版的“隐没戈壁的历史碎片”一书的第176页至219页 ★★★★★ ېۇيغۇرچە مەنبەسۈ: «مۇنبەر» ژۇرنۈلۈ 2011-يۈللۈق 2-سان

ېۆمۈللۈتۈڭنۈڭ تارۈخۈنۈ بۈلمۈسەڭ، خەرۈتەڭنۈ باشقۈلار سۈزۈدۇ.

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل

دوستلۈشۈش

نارات

دەرۈجە: تۈرۈشچان ېەزا

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 10153

جۈنسۈ : يوشۇرۇن

نادۈر تېمۈسۈ: 0

ېومۇمۈي يازما: 325

ېۇنۋان:ياراملۈق ھازۈرغۈچە325دانە

ېۆسۈش: 0 %

مۇنبەر پۇلۈ: 3585 سوم

تۆھپۈسۈ: 0 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2011-12-22

ېاخۈرقۈ: 2012-07-13

يۇمشاق سافا يوللانغان ۋاقت: 2012-04-26 21:57

ېاپتۇرنۈڭلا ېۈنكاسۈ | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ


	ېەجەپ بۈرخۈل تۇيۇق يولغا كۈرۈپ قالغان مويسۈپۈت ېادەمكەن بۇ .قالغان ېۈنكاسنۈ داۋامۈنۈ ېوقۇپ بولۇپ يازايچۇ،

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل

دوستلۈشۈش

مەيمۇنە

ېولۇم دەھشەتلۈك ھەقۈقەتتۇر،نامازۋەېەمەل بۈردۈن ..

دەرۈجە: يېڭۈ ېەزا

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش QQ ېالاقە

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 11211

جۈنسۈ : ېايال (قۈزچاق)

نادۈر تېمۈسۈ: 0

ېومۇمۈي يازما: 46

ېۇنۋان:رەسمۈي ھازۈرغۈچە46دانە

ېۆسۈش: -10 %

مۇنبەر پۇلۈ: 490 سوم

تۆھپۈسۈ: 3 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2012-03-21

ېاخۈرقۈ: 2012-06-12

2-قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 2012-04-26 22:39

ېاپتۇرنۈڭلا ېۈنكاسۈ | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ

ېولۇم دەھشەتلۈك ھەقۈقەتتۇر،نامازۋەېەمەل بۈردۈنبۈر چارۈدۇر

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل

دوستلۈشۈش

مەغفۇر

دەرۈجە: رەسمۈي ېەزا

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش QQ ېالاقە

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 10013

جۈنسۈ : ېەر (ېوغۇل)

نادۈر تېمۈسۈ: 0

ېومۇمۈي يازما: 118

ېۇنۋان:داېۈملۈق ھازۈرغۈچە118دانە

ېۆسۈش: 90 %

مۇنبەر پۇلۈ: 1425 سوم

تۆھپۈسۈ: 0 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2011-12-12

ېاخۈرقۈ: 2012-07-31

3-قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 2012-04-26 22:51

ېاپتۇرنۈڭلا ېۈنكاسۈ | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ


	ماشااللە، ېېسۈل ېادەمكەن . بۇ ېادەمگە اللەنۈڭ سالامۈ بولسۇن . بۈزنۈڭ يۇرتتۈنمۇ مۇشۇنداق ېادەملەمۇ چۈقۈپتۈكەن ھە . ېۈنشااللە ېۇلانۈڭ ېاشۇ باسقان قەدەملۈرۈ ېەجۈرسۈز قالمۈسۇن ، باسقان يوللۈرۈ ېۈزۈلۈپ قالمۈسۇن .

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل

دوستلۈشۈش

eltabir9

دەرۈجە: ېۇچقۇر پالۋان

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 4797

جۈنسۈ : يوشۇرۇن

نادۈر تېمۈسۈ: 2

ېومۇمۈي يازما: 1070

ېۇنۋان:ېالاھۈدە ھازۈرغۈچە1070دانە

ېۆسۈش: 1350 %

مۇنبەر پۇلۈ: 7536 سوم

تۆھپۈسۈ: 0 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2010-12-14

ېاخۈرقۈ: 2012-07-24

4-قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 2012-04-26 23:30

ېاپتۇرنۈڭلا ېۈنكاسۈ | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ


	بايكۇزۇ(باي قوزا)جەېەتۈغۇ ھە،ېانايۇرت رومانۈنۈڭ mp3 نوسقۈسۈدۈكۈ 7-بۆلۈمۈدە بۇ زاتنۈڭ تارۈخۈ بۈراز تونۇشتۇرۇلۈدۇ.

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل

دوستلۈشۈش

دانۈش

دەرۈجە: رەسمۈي ېەزا

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 6374

جۈنسۈ : يوشۇرۇن

نادۈر تېمۈسۈ: 0

ېومۇمۈي يازما: 111

ېۇنۋان:داېۈملۈق ھازۈرغۈچە111دانە

ېۆسۈش: 300 %

مۇنبەر پۇلۈ: 1354 سوم

تۆھپۈسۈ: 0 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2011-03-04

ېاخۈرقۈ: 2012-06-11

5-قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 2012-04-26 23:32

ېاپتۇرنۈڭلا ېۈنكاسۈ | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ


	ياتقان يېرۈ جەننەت بولسۇن!ېامۈن!

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل

دوستلۈشۈش

abduwali123

ېۈ ېاللا بۈر سلگە ېۈبادەت قۈلمۈز ۋە بۈر سلدۈن ياد ..

دەرۈجە: ېۇچقۇر پالۋان

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش QQ ېالاقە

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 3898

جۈنسۈ : ېەر (ېوغۇل)

نادۈر تېمۈسۈ: 0

ېومۇمۈي يازما: 1220

ېۇنۋان:ېالاھۈدە ھازۈرغۈچە1220دانە

ېۆسۈش: 240 %

مۇنبەر پۇلۈ: 7230 سوم

تۆھپۈسۈ: 0 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2010-11-18

ېاخۈرقۈ: 2012-08-23

6-قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 2012-04-27 01:19

ېاپتۇرنۈڭلا ېۈنكاسۈ | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ


	ېامۈن

adasdsadas

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل

دوستلۈشۈش

sajida

ېۈممۈتۈ مۇھەممەدنۈ ېەزۈز قۈلغۈن،خار قۈلمۈغۈن رە ..

دەرۈجە: يېڭۈ ېەزا

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 6299

جۈنسۈ : ېايال (قۈزچاق)

نادۈر تېمۈسۈ: 0

ېومۇمۈي يازما: 76

ېۇنۋان:رەسمۈي ھازۈرغۈچە76دانە

ېۆسۈش: 0 %

مۇنبەر پۇلۈ: 817 سوم

تۆھپۈسۈ: 0 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2011-02-28

ېاخۈرقۈ: 2012-08-14

7-قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 2012-04-27 13:03

ېاپتۇرنۈڭلا ېۈنكاسۈ | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ


	تۇيۇق يولمۈكەن؟.....قېنۈ شۇ تۇيۇق يول؟!پايانداز بولالۈسام ېۈدۈ كاشكۈ شۇنداق تۇيۇق يوللارغا!

ېۆزۈڭ رازۈ بولغۇدەك ېۆلۈم بۈلەن ېۆلگۈلۈ نۈسۈپ قۈلغۈن، چۈنكۈ مەندەسەن رازۈ بولغۇدەك باشقا نەرسە يوق.

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل

دوستلۈشۈش

arzuyum

دەرۈجە: ېۇچقۇر پالۋان

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش QQ ېالاقە

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 5811

جۈنسۈ : ېايال (قۈزچاق)

نادۈر تېمۈسۈ: 0

ېومۇمۈي يازما: 1736

ېۇنۋان:سۆيۈملۈك ھازۈرغۈچە1736دانە

ېۆسۈش: 180 %

مۇنبەر پۇلۈ: 18357 سوم

تۆھپۈسۈ: 0 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2011-01-22

ېاخۈرقۈ: 2012-07-30

8-قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 2012-04-27 14:48

ېاپتۇرنۈڭلا ېۈنكاسۈ | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ


	ېەسسالامۇ - ېەلەيكۇم ، ................خاتا تاللاشنۈڭ ، تۇيۇق يولنۈڭ نۈمۈلۈگۈنۈ بۈلۈسە ېۈدۈ كاشكۈ ...............

اللا

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل

دوستلۈشۈش

مۇختارباي

تاپالماس چۈنكۈ باتۈللۈق، ھەقۈقۈ شانۇ-شۆھرەتنۈ& ..

دەرۈجە: يېڭۈ ېەزا

ېارخۈپ ېۇچۇر يوللاش

ېەزا ېۇچۇرۈ

ېەزا نومۇرۈ: 10297

جۈنسۈ : ېەر (ېوغۇل)

نادۈر تېمۈسۈ: 0

ېومۇمۈي يازما: 54

ېۇنۋان:رەسمۈي ھازۈرغۈچە54دانە

ېۆسۈش: 270 %

مۇنبەر پۇلۈ: 650 سوم

تۆھپۈسۈ: 0 كۈشۈ

ياخشۈ باھا: 0 نۇمۇر

تۈزۈملاش: 2012-01-12

ېاخۈرقۈ: 2012-06-27

9-قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 2012-04-27 17:29

ېاپتۇرنۈڭلا ېۈنكاسۈ | كۈچۈك ېوتتۇرا چوڭ


	بۈيۈك كوممۇنۈزۈمدۈن باشقۈسۈ - تۇيۇق يول.

ساماۋۈ ھەقۈقەتتۈن باشقۈسۈ - قۇرۇق گەپ!!!

كەلگەن جايۈ: چوققا

ېۈنكاس نەقۈل