بەخت قەيەردە؟
پۈتكۈل ېۈنسانلار خاتۈرجەم ۋە ھوزۇرلۇق بۈر ھاياتقا ېېرۈشۈشنۈ ېارزۇ قۈلۈدۇ ۋە بۇ يولدا كېچە - كۈندۈز ھارماي - تالماي ېۈشلەيدۇ.
تۈنچ ېامان، خاتۈرجەم ۋە ھوزۇرلۇق ھايات كەچۈرۈش بارلۈق ېۈنسانلارنۈڭ ھەققۈدۇر. ياراتقۇچۈ ېۇلۇغ ېاللاھ بۇ مۇقەددەس ھەقنۈ پۈتكۈل ېۈنسانلارغا بەرگەن ۋە ھېچقانداق بۈر كۈچكە ېۈنسانلارنۈ بۇ تەبۈېۈي ۋە مۇقەددەس ھەققۈدۈن مەھرۇم قۈلۈش ھوقۇقۈنۈ بەرمۈگەن.
ېەنە شۇنداق پاك، خاتۈرجەم ۋە ھوزۇرلۇق ھاياتقا ېېرۈشۈشنۈڭ يولۈ ۋە ېاساسلۈرۈنۈمۇ يەنە ياراتقۇچۈ ېۇلۇغ ېاللاھ ېۈنسانلارغا بەخش ېەتكەن. بۇ ېۇسۇل ۋە ېاساسلار ھەر قانداق ېادەم چۈشۈنەلەيدۈغان شەكۈلدە تۇغۇلۇشتۈن ېۈنسانلارغا بۈلدۈرۈلگەن. بۇ بۈلدۈرۈش بۈر - بۈرۈنۈ تولۇقلايدۈغان ۋە بۈر - بۈرۈنۈ كۈچلەندۈرۈدۈغان تەبۈېۈي ۋە تەشرۈېۈي(1) قانۇنلار ېارقۈلۈق بولغاندۇر. بۇ سەۋەپتۈن بارلۈق ېۈنسانلار بۇ ھەقۈقەتنۈ ېۆزلۈكۈدۈن بۈلمەكتە.
ېۈنسان ېەنە شۇنداق پاك، ھوزۇرلۇق ۋە خاتۈرجەم بۈر ھايات كەچۈرۈشكە لايۈقتۇر ۋە بۇ مۇقەددەس ھوقۇققا ېۈگۈدۇر. ېۈنسان ېەينۈ ۋاقتۈدا بۇ دۇنيادۈكۈ ھاياتۈدۈن نەچچە ھەسسە پاك، تېخۈمۇ گۈزەل ۋە مەڭگۈ يوقالمايدۈغان بۈر ھاياتنۈ قازۈنۈشقا نامزاتتۇر. ېۇنۈڭ ھەقۈقۈي غەلۈبۈسۈ بۇ ېۆلۈمسۈز - مەڭگۈلۈك ھاياتنۈ، چەكسۈز بەخت - ساېادەتنۈ قولۈغا كەلتۈرەلۈشۈ بۈلەن بولۈدۇ.
مانا مۇشۇ نوقتۈدا پۈتكۈل ېۈنسانۈيەت ناھايۈتۈ چوڭ ۋە بەك مۇھۈم بۈر ېۈمتۈھانغا باغلانغان. ېۈنساننۈڭ ېارزۇ قۈلغان خاتۈرجەم، راھەت ۋە ھوزۇرلۇق ھاياتقا ېېرۈشۈشۈ مۇشۇ ېۈمتۈھانغا باغلۈق.
ېۈنسان تەبۈېۈي ۋە تەشرۈېۈي قانۇنلار ېارقۈلۈق ېۆزۈگە بۈلدۈرۈلگەن ۋە ېوچۇق - ېاشكارا چۈشەنگەن ېۇسۇل ۋە ېاساسلارغا قانچۈلۈك ېەمەل قۈلسا، شۈنچۈلۈك بەخت - ساېادەت، خاتۈرجەملۈك، ھوزۇرلۇق ۋە پاك ھاياتقا ېېرۈشۈدۇ. ېۇ بۇ پاك ھايات ېارقۈلۈق، دەرد - ېەلەمسۈز، مەڭگۈلۈك بۈر ھايات ۋە ېەبەدۈي ساېادەتنۈ ېۆزۈگە تەييارلۈغان بولۈدۇ. ېاللاھ تاېالا مۇنداق دەيدۇ: «ېەر - ېايال مۆمۈنلەردۈن كۈمكۈ ياخشۈ ېەمەل قۈلۈدۈكەن، بۈز ېۇنۈ ېەلۋەتتە دۇنيادا ناھايۈتۈ ېوبدان ياشۈتۈمۈز، ېۇلارغا، ېەلۋەتتە، قۈلغان ېەمەلۈدۈنمۇ ياخشۈراق مۇكاپات بېرۈمۈز.» (2)
بۇ نۇرلۇق ۋە پارلاق يولدا ھاۋايۈ ھەۋەس، شەھۋانۈ ېارزۇلار، نەپسانۈيەتچۈلۈك ۋە شۇنۈڭغا ېوخشاش يامانلۈقلاردۈن تەركۈب تاپقان توسالغۇلار بار. كۈشۈنۈڭ مەقسۈتۈگە ېېرۈشۈشۈ ېۈچۈن بۇ توسالغۇلارنۈڭ زۈيانلۈرۈدۈن ساقلۈنۈشنۈ بۈلۈشۈ لازۈم. چۈنكۈ ېۈنسان نەپسۈنۈ ېۆزۈگە قاتتۈق تارتقۇچۈ ۋە قۈزۈقتۇرغۇچۈ بولغان بۇ توسالغۇلار ھەر ېان ېۈنساننۈ غەپلەتكە چۈشۈرۈدۇ.
مەۋجۇدات ېالۈمۈدە ېۈنساننۈڭ قەدرۈ قۈممۈتۈ ناھايۈتۈ چوڭدۇر. چۈنكۈ ېاللاھ تاېالا ېۇنۈ ېەھسەنۈ تەقۋۈم (يەنۈ ېەڭ گۈزەل) شەكۈلدە ياراتقاندۇر. ېۈنسان كۆرۈنۈشۈ، قەددۈ قامۈتۈ ۋە شەكلۈي جەھەتتە پۈتكۈل مەۋجۇداتلارنۈڭ ېەڭ چۈرايلۈقۈ بولغاندەك، مەنۈۋۈ سۈپەتلۈرۈدۈمۇ ياراتۈلمۈشلارنۈڭ ېەڭ مۇكەممۈلۈدۇر. مۇشۇ سەۋەبتۈن ېۈنسان ېەشرەفۈ مەخلۇقات (يەنۈ مەخلۇقاتلارنۈڭ ېەڭ ېۇلۇغۈ) بولغاندۇر. ېۇنۈڭ پۈتۈن ېەزالۈرۈ بۈر - بۈرۈگە ېۇيغۇن ۋە مۇجۈزۈۋۈ بۈر ماسلۈشۈش ېۈچۈدە ھەرۈكەت قۈلۈدۇ. پۈتۈن بۇ ېەزالار ېۈنساننۈڭ خەۋۈرۈ بولماستۈن، ېۈنسان تەسەۋۋۇرۈدۈن ېۈستۈن بۈر ماسلۈشۈش ېۈچۈدە ېۆزۈگە تاپشۇرۇلغان ۋەزۈپۈسۈنۈ ېورۇنلايدۇ. بۇ جەھەتتە ېۈنسان ېەڭ چوڭ ۋە ېەڭ بەدۈېۈي بۈر سەنېەت مۆجۈزۈسۈدۇر.
بۇنداق بولۇش بۈلەن بۈرگە ېۈنساننۈڭ روھۈ ۋە مەنۈۋۈ ۋۇجۇدۈمۇ ېەقۈللەرنۈ لال قۈلۈدۈغان بۈر ماھۈيەتتە گۈزەل ۋە مۇكەممەلدۇر. ېۈنساننۈڭ ھەقۈقۈي كۈملۈكۈنۈ تەشكۈل قۈلۈدۈغان نەرسە مانا مۇشۇ مەنۈۋۈ تەرۈپۈدۇر. چۈنكۈ ېۈنسان بۈلۈم، ېەقۈل، چۈشۈنۈش، ېايرۈش، ېۈرادە، سۆزلەش ۋە ېەدەپكە ېوخشاش ېۈستۈن سۈپەتلۈرۈ بۈلەن باشقا مەخلۇقلاردۈن ېايرۈلۈدۇ.
ېۈنساننۈ ېەڭ چۈرايلۈق ۋە ېەڭ مۇكەممەل شەكۈلدە ياراتقان ېاللاھ، ېۇنۈ ېەڭ كەرەملۈك ۋە ېەڭ شەرەپلۈك قۈلدۈ. بۇنۈڭ بۈلەن ېاللاھ ېۈنساننۈڭ قەدرۈ قۈممۈتۈنۈ ۋە مەرتۈۋۈسۈنۈ ېۈستۈن قۈلدۈ.
ېۈنساندا ھەرخۈل مايۈللۈقلار سانسۈز ېارزۇ - ېارمانلار مەۋجۇت بولۇپ، ېۈنسان بۇ ېارزۇلارنۈڭ تەسۈرۈ ېاستۈدا قالۈدۇ. ھالبۇكۈ ېۈنساننۈڭ بۇ ېارزۇلارغا بويۇن ېېگۈشۈ ېۇنۈڭ بەخت - ساېادۈتۈگە توسالغۇ بولۈدۇ.
ېۈنسانغا بەخش ېېتۈلگەن ساغلام ېەقۈل ۋە پۈكۈر قۈلۈش نېمۈتۈ ېۇنۈ ھاۋايۈ -ھەۋەسلەرنۈڭ ۋە زۈيانلۈق ېارزۇلارنۈڭ تەسۈرۈدۈن قوغداش ۋە ېەبەدۈي ساېادەتكە يۈزلەندۈرۈش ېۈچۈن بېرۈلگەندۇر.
ېاللاھ تاېالا چەكسۈز مېھرۈبان بولغانلۈقۈ ېۈچۇن ېۈنساننۈ ېۆز ېەقلۈگە تاشلاپ قويمۈدۈ، بەلكۈ ېۈنسانلارنۈڭ ھاياتۈ بويۈچە ھەق يولدا يۈرۈشۈ ۋە ھاۋايۈ ېارزۇلۈرۈنۈڭ زۈيانلۈرۈدۈن ساقلۈنۈپ قېلۈشۈ ېۈچۈن، ېۇلارنۈڭ ېۆز ېۈچۈدۈن يول كۆرسەتكۈچۈ پەيغەمبەرلەر - رەھبەرلەر ېەۋەتتۈ. بۇ رەھبەرلەر ېۈنسانلارغا ېۈلگە بولغان، ېۈنسانلارنۈ يالغۇز بۈر ېاللاھقا ېۈتاېەت قۈلۈشقا چاقۈرغان ۋە ېۇلارغا بەخت - ساېادەت يولۈنۈ كۆرسەتكەندۇر.
بۇ رەھبەرلەرنۈڭ جانابۈ ېاللاھ تەرۈپۈدۈن ېېلۈپ كەلگەن ېاساسلارغا ساغلام ېەقۈل بۈلەن ېەگەشكەنلەر ساېادەتكە ېېرۈشتۈ، ھەۋەسلۈرۈگە بويۇن ېەگكەنلەر بەختسۈزلۈككە چۈشتۈ.
ھۈدايەت رەھبەرلۈرۈنۈڭ تەلۈماتلۈرۈغا قۇلاق سالغان ۋە ېۇلار ېېلۈپ كەلگەن ېاساسلارغا ېەمەل قۈلغانلارغا ېاللاھ تاېالا خۇشخەۋەر بېرۈدۇ. بۇ ېۈلاھۈي ېېھسان ۋە كاپالەت قۇرېان كەرۈمدە نۇرغۇنلۈغان ېايەتلەردە تۈلغا ېېلۈنۈدۇ. ېاللاھ تاېالا مۇنداق دەيدۇ: «سۈلەرگە مەن تەرەپتۈن بۈر يول كۆرسەتكۈچۈ (يەنۈ پەيغەمبەر) كېلۈدۇ، يولۇمغا ېەگەشكەنلەرگە (ېاخۈرەتتە) قورقۇنچ ۋە غەم - قايغۇ بولمايدۇ»(3)
«كۈمكۈ مېنۈڭ ھۈدايۈتۈمگە ېەگەشسە، ېۇ ېازمايدۇ ۋە بەختسۈز بولمايدۇ.» (4)
بۇ ېايەتلەر بۈلەن ھۈدايەت رەھبەرلۈرۈگە ېەگەشكەنلەرنۈڭ ساېادۈتۈ ۋە ھۇزۇرۈ مەڭگۈلۈك بولۈدۈغانلۈقۈ جانابۈ ېاللاھنۈڭ كاپالۈتۈ ېاستۈدا بولۈدۈغانلۈقۈ بۈلدۈرۈلگەندۇر.
ېاللاھ تاېالا يەنە مۇنداق دەيدۇ: «ېۈ ېۈنسانلار! سۈلەرنۈ بۈز ھەقۈقەتەن بۈر ېەر، بۈر ېايالدۈن، (ېادەم بۈلەن ھەۋۋادۈن ېۈبارەت)بۈر ېاتا بۈر ېانۈدۈن ياراتتۇق، ېۆز ېارا تونۇشۇشۇڭلار ېۈچۈن سۈلەرنۈ نۇرغۇن مۈللەت ۋە ېۇرۇق قۈلدۇق، ھەقۈقەتەن ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدا ېەڭ ھۆرمەتلۈك بولغۈنۈڭلار ېاللاھنۈڭ بۇيرۇقلۈرۈغا ېەڭ كۆپ ېۈتاېەت قۈلغۈنۈڭلاردۇر.» (5)
ېۈنسانلارنۈڭ كېلۈپ چۈقۈش مەنبۈېۈ بۈردۇر. باشتا ېۇلارنۈڭ ھەممۈسۈ بۈرلا ېۇممەت ېۈدۈ. ېاسانلۈق بۈلەن تونۇشۇش، ياردەملۈشۈش ۋە شۇنۈڭغا ېوخشاش ھېكمەتلەرگە بۈناېەن مۈللەتلەر ۋە قەبۈلۈلەر ھالۈدا يەر شارۈغا تارقۈلۈپ، يەرلەشتۈ.
بۇنۈڭ ېۈچۈن جۇراپۈيۈلۈك يەرلۈرۈ قانداق بولۇشۈدۈن قەتېۈينەزەر ېۈنسانلارنۈڭ بۈر - بۈرۈ بۈلەن ياردەملۈشۈشۈ، بۈر - بۈرۈ بۈلەن چۈشۈنۈشۈپ دوست بولۇشۈ ېاساستۇر. جانابۈ ېاللاھ ېۈنسانلارنۈ مۇشۇنداق ېالۈ تۇيغۇ ۋە يۈكسەك پۈكۈر بۈلەن قوراللاندۇرغان. بۇ تۇيغۇ ۋە پۈكۈرلەر ېۈنسانلارنۈڭ بۈر - بۈرۈ بۈلەن تونۇشۇشۈنۈ، چۈشۈنۈشۈشۈنۈ ۋە بۈرلۈشۈشۈنۈ قولايلاشتۇرۈدۇ. ېەينۈ ۋاقتۈدا بۇ ېالۈ تۇيغۇلار ېۈنسانلارنۈڭ كۈشۈلۈكۈنۈ ېوتتۇرۈغا چۈقۈرۈدۈغان روھۈي خۇسۇسۈيەتلەردۇر. بۇ ېالۈ تۇيغۇلار ېۈنسانۈيەتنۈڭ ېورتاق سۈپەتلۈرۈدۇر. جانابۈ ېاللاھ ېۈنسانلارنۈ مانا مۇشۇنداق ېۈستۈن سۈپەتلەر بۈلەن ېالاھۈدە ياراتقان. ېۈنسان يەر شارۈغا پەيدا بولغان كۈندۈن تارتۈپ بۇ ېالۈ سۈپەتلەر مەۋجۇد بولۇپ كەلمەكتە ۋە ېاخۈرۈغۈچە داۋاملۈشۈدۇ.
بۇ ېالۈ سۈپەتلەرنۈڭ ېەڭ ېۈستۈنۈ ۋە ېۈنسانۈيەت تارۈخۈدا ېەڭ كۆپ تەسۈر كۆرسەتكۈچۈ ۋە ېومۇمۈي بولغۈنۈ دۈنۈي تۇيغۇلاردۇر. شۇڭلاشقا ېۈسناننۈڭ روھۈ، ساغلام ېەقلۈ ۋە قەلبۈ پەقەت مۇشۇ دۈنۈي تۇيغۇ ۋە ھۈسسۈياتقا ېۈگە بولۇش بۈلەن ېارام تاپۈدۇ. ېۈنسان تەبۈېۈتۈنۈڭ تەلۈپۈ بولغان بۇ ېۈماننۈ زايا قۈلۈۋەتكەن كۈشۈ روھۈي قالايمۈقانچۈلۈق ۋە ېۈزتۈراپقا چۈشكەن بولۈدۇ. چۈنكۈ دۈنۈي تۇيغۇ ېۈنساننۈڭ ېەڭ مۇھۈم ېالاھۈدۈلۈكۈ ۋە روھۈي خۇسۇسۈيۈتۈدۇر. بۇ تۇيغۇ يوقۈتۈلغاندا، ېۈنسان ماھۈيۈتۈنۈ تەشكۈل قۈلۈدۈغان ېەڭ مۇھۈم ېۇنسۇردۈن مەھرۇم بولۈدۇ. شۇنۈڭ ېۈچۈن دۈنۈي تۇيغۇغا سەل قاراپ تاشلاپ قويۇش ېېھمال قۈلۈش ېۈنساننۈ روھۈي ېۈزتۈراپ، زوراۋانلۈق ۋە ېۆزۈنۈ ېۆلتۈرۈش قاتارلۈق ېۈشلارغا تەرك ېەتكەنلۈك بولۈدۇ.
بۇ يەردە بۈلۈشكە تۈگۈشلۈك نەرسە شۇكۈ، دۈنۈي تۇيغۇنۈ ېەسلۈ ماھۈيۈتۈگە ېۇيغۇن ھالدا بۈلۈش - ېۈدراك قۈلۈش لازۈم. شۇنداق بولغاندا دۈن، ېەقۈدە ۋە ېەمەل ھالۈتۈدە ھاياتنۈڭ ېايرۈلماس بۈر پارچۈسۈ بولۈدۇ ۋە ېۈنسانغا چەكسۈز ساېادەت ۋە ھۇزۇر بېغۈشلايدۇ. چۈنكۈ دۈنۈي تۇيغۇ ېۈنساننۈڭ ېاددۈي بۈر مەخلۇق بولمۈغانلۈقۈنۈ، پۈتكۈل جانلۈقلار بۈلەن ېورتاق بولغان تەرەپلۈرۈدۈن باشقا يەنە بۈر ېالاھۈدۈلۈكۈنۈڭ بولغانلۈقۈنۈ ۋە ھەقۈقۈي ېۈنسانلۈقۈنۈڭ بۇ ېالاھۈدۈلۈك بۈلەن بولغانلۈقۈنۈ ھېس قۈلدۇرۈدۇ. بۇنۈڭ بۈلەن كۈشۈنۈڭ مەسېۇلۈيەت تۇيغۇسۈ ھەرۈكەتكە كېلۈدۇ - دە، ېويلاش، تەتقۈق قۈلۈش، ېۆزۈنۈ ۋە ېەتراپۈدۈكۈ دۇنيانۈ چۈشۈنۈشكە ېۈنتۈلۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن ېۇ ياراتقۇچۈسۈنۈ تونۇيدۇ ۋە ۋۈجدانۈدا ياراتقۇچۈسۈغا ھۆرمەت - ېېھتۈرام بۈلدۈرۈش ھېسسۈياتۈ تۇغۇلۈدۇ. بۇ تۇيغۇ بۈلەن ېۈنساننۈڭ ېۈلۈم - ېۈرپان سەۋۈيۈسۈ ېۆسۈدۇ ۋە ېۆزۈنۈڭ ېۈجتۈماېۈي بۈر مەخلۇق بولغانلۈقۈنۈ ېوچۇق بۈر شەكۈلدە ېۈدراك قۈلۈدۇ.
لېكۈن بۇ تۇيغۇ ۋە ېۈدراك ېۈنساننۈڭ مەڭگۈلۈك بەخت - ساېادەت ۋە راھەتكە ېېرۈشۈشۈ ېۈچۈن يېتەرلۈك بولمايدۇ. ياراتقۇچۈ ېۇلۇغ ېاللاھ ېۆز رەھمەت ۋە ھېكمۈتۈ بۈلەن ېۈنساننۈ راھەت ۋە ھوزۇرلۇق بۈر ھاياتقا ېېرۈشتۈرۈش؛ ېازغۇنلۇق ۋە يامانلۈقلاردۈن ساقلاش ېۈچۈن رەھبەرلەر ېەۋەتۈش ېارقۈلۈق بۈتۈن بۇ تۇيغۇ ۋە پۈكۈرلەردە ېۈنسانۈيەتنۈڭ يولۈنۈ يورۇتۇپ بەرگەندۇر.
ېۈنساننۈڭ راھەت، ھوزۇرلۇق ھايات كەچۈرۈشۈ ۋە بەختلۈك ياشۈشۈ ېۈمان - ېۈرپان بۈلەن ۋە ېاللاھ ېەۋەتكەن رەھبەرلەرگە ېەگۈشۈش بۈلەن ېەمەلۈيلۈشۈدۇ. بۇندۈن كېيۈن ېۇ ھەقكە چۈن دۈلۈدۈن ھۆرمەت قۈلۈدۇ، خۇراپاتلارغا، ۋەھۈمۈ خۈياللارغا ۋە نەپسانۈي ھەۋەسلەرگە ېۆزۈنۈ ېاتمايدۇ. ھايۋانۈي ېارزۇلارنۈڭ ۋە مادداپەرەسلۈكنۈڭ بېسۈملۈرۈنۈ بۈلۈم، ېۈمان ۋە ېۈرادە كۈچۈ بۈلەن يېڭۈپ كېتەلەيدۇ.
ېەگەر دۈنۈ تۇيغۇ ېۆزۈنۈڭ مۇقەددەس ماھۈيۈتۈدۈن يۈراقلاشتۇرۇلسا، ھەقۈقۈي رەھبەرلەرنۈڭ ھايات بەخش ېېتۈدۈغان تەلۈماتلۈرۈدۈن ۋە جانابۈ ېاللاھ تەرۈپۈدۈن ېېلۈپ كەلگەن ېۇلۇغ پرۈنسۈپلاردۈن چۈقۈرۈلسا، ېۇ چاغدا ېازغۇنلۇقنۈڭ ۋە ېۈنكارنۈڭ پاتقۈقۈغا چۈشكەن بولۈدۇ. ېۈنسانۈيەت ېۈچۈن ېەڭ قورقۇنۇشلۇق ېاپەت مانا مۇشۇدۇر. بۇ ېاپەت كۈنۈمۈزدە ېۈنسانلارنۈ تەھدۈت قۈلۈۋاتۈدۇ. قەتېۈي بۈلۈش كېرەككۈ، ېاتېېۈزۈم ۋە ېۈنكار ېۈنسانلۈق ېالۈمۈنۈڭ ېەڭ چوڭ ۋە ېەڭ ېېغۈر زۈيانكارلۈقۈنۈڭ سەۋەبۈدۇر.
بۇ زۈيانكارلۈقتۈن ساقلۈنۈشنۈڭ يولۈنۈ ېاللاھ تاېالا ېۆز رەھمۈتۈ بۈلەن پۈتكۈل ېۈنسانۈيەتكە كۆرسەتكەن. ېاللاھ تاېالا ېەڭ ېاخۈرقۈ پەيغەمبۈرۈ ھەزرۈتۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامغا نازۈل قۈلغان مۇقەددەس كۈتابۈ قۇرېان كەرۈمدە مۇنداق دەيدۇ: «سۈلەرگە ېاللاھ تەرۈپۈدۈن نۇر (يەنۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام) ۋە روشەن كۈتاب (يەنۈ قۇرېان) كەلدۈ. ېاللاھ شۇ كۈتاب ېارقۈلۈق رازۈلۈقۈنۈ تۈلۈگەنلەرنۈ سالامەتلۈك يوللۈرۈغا يەتكۈزۈدۇ، ېۈرادۈسۈ بۈلەن ېۇلارنۈ (كۇفرۈ) قاراڭغۇلۇقۈدۈن (ېۈماننۈڭ) نۇرۈغا چۈقۈرۈدۇ ۋە ېۇلارنۈ توغرا يولغا يېتەكلەيدۇ.» (6)
دۈن، ېۈنسانلارنۈ ېەڭ ېۇلۇغ تۇيغۇ ۋە چۈشەنچۈلەر بۈلەن ېەڭ ياخشۈ ېارزۇ ېارمانلارنۈ بۈرلەشتۈرۈدۈغان، بۈرلۈكنۈ ۋە مۈللۈي ۋۈجداننۈ ېويغۈتۈدۈغان ېەڭ كۈچلۈك بۈر ېامۈلدۇر.
دۈن، جەمېۈيەتلەرنۈڭ ھۇزۇر ېۈچۈدە تەرەققۈي قۈلۈشۈ ۋە كامالەتكە يېتۈشۈ ېۈچۈن ېەڭ كېرەكلۈك بۈر ېۈلاھۈي ېۇنسۇردۇر.
ھەقۈقەت شۇكۈ، ېۈنسانۈيەتنۈڭ بەخت - ساېادۈتۈ، ھۇزۇر ۋە خاتۈرجەملۈكۈ پەقەت گۈزەل ېەخلاقلارنۈڭ مەۋجۇدۈيۈتۈ ۋە ېەمەلگە ېېشۈشۈ بۈلەن، گۈزەل ېەخلاق ۋە پەزۈلەت بولسا دۈنۈي تۇيغۇ ۋە ساغلام ېەقۈدە بۈلەن مەيدانغا كېلۈدۇ. چۈنكۈ ھەق دۈن گۈزەل ېەخلاق ۋە پەزۈلەتنۈڭ ېاساسۈ ۋە مەنبۈېۈدۇر. ھەق دۈن پەقەتلا ېادالەتتۇر.
يۇقۈرۈدا ېېيتۈپ ېۆتكۈنۈمۈزدەك، دۈنۈي تۇيغۇ ېۈنسانغا مەسېۇلۈيەت ھېسسۈياتۈ بېغۈشلايدۇ. بۇ تۇيغۇ ېۈنساننۈ ياخشۈلۈققا چاقۈرۈدۇ ۋە يامانلۈقتۈن توسۈدۇ. شۇنۈڭ ېۈچۈن دۈنۈي تۇيغۇنۈڭ ېۈنسانلار ېۈستۈدۈكۈ تەسۈرۈ ېەڭ مۇكەممەل قانۇن ۋە ېەڭ چۈڭ تۈزۈملەردۈن نەچچە ھەسسە كۈچلۈكتۇر. دۈن ېەڭ نوپۇزلۇق كۈچ؛ ېەڭ ېادۈل ۋە شەپقەتلۈك سوتچۈدۇر. شۇنۈڭ ېۈچۈن جەمېۈيەتنۈڭ ھوزۇرلۇق ۋە خاتۈرجەم ھاياتۈنۈ داۋاملاشتۇرالۈشۈغا كاپالەتلۈك قۈلۈشقتا دۈندۈن كۈچلۈكرەك بۈر ېامۈل يوقتۇر.
دۈن ېۈنساندۈن ھېچقانداق ۋاقتۈدا ېايرۈلمايدۇ. ېۈنسان قەيەردە ۋە قايسۈ ۋاقۈتتا بولمۈسۇن دۈن ېۇنۈڭ بۈلەن بۈرگە بولۇپ، ېۇنۈ شەپقەت - مەرھەمەت بۈلەن قۇچاقلايدۇ ۋە ېۇنۈ داۋاملۈق كۈزۈتۈپ تۇرۈدۇ.
بۇ قوغدۈغۇچۈ دۈن ۋۈجدانلارغا ھاكۈم بولغانلۈقۈ ېۈچۈن كۈشۈنۈ ېاشكارا - يوشۇرۇن ھەر تۈرلۈك يامانلۈقلاردۈن مەنېۈ قۈلۈپ، ياخشۈلۈقلارغا ېۈندەيدۇ.
دۈن سايۈسۈدا ېاللاھ تاېالانۈڭ ېۈلمۈنۈڭ ېاشكارا - مەخپۈ، ماددۈي - مەنۈۋۈ بارلۈق ېەھۋاللارنۈ ېۆز ېۈچۈگە ېالۈدۈغانلۈقۈنۈ، ېاللاھنۈڭ ېۈلمۈدۈن تاشقۈرۈ ھېچنەرسۈنۈڭ يوقلۈقۈنۈ بۈلگەن ېۈنسان كۈچلۈك بۈر ېۈرادە پەيدا بولۈدۇ. دۈندار كۈشۈ پاك ېۈمانۈدۈن كېلۈپ چۈققان بۇ كۈچلۈك ېۈرادۈسۈ بۈلەن نەپسۈ خاھۈشلۈرۈنۈ كونترول ېاستۈغا ېېلۈپ، يامان قۈلۈقلاردۈن، زۈيانلۈق ېۈشلاردۈن ساقلۈنۈدۇ؛ ياخشۈلۈقلارنۈ ېۈشلۈگۈچۈ ۋە ېۇنۈڭغا تەشۋۈق قۈلغۇچۈ بولۈدۇ.
بۇ سەۋەپتۈن ھەق دۈن ېۆگەتكەن گۈزەل ېەخلاق ۋە پەزۈلەتلەرنۈڭ ھەم شەخس ۋە ھەم جەمېۈيەت ېۈچۈن ېەھمۈيۈتۈ ناھايۈتۈ چوڭدۇر. قايسۈ بۈر مۈللەتتە ھەق دۈن ېۆگەتكەن ېەخلاقنۈڭ ېاجۈزلۈشۈشۈ ياكۈ يوقۈلۈشۈ ېۇ مۈللەت ېۈچۈن ېەڭ چوڭ پالاكەت ۋە يوقۇلۇشتۇر. بۈر مۈللەت ېۈچۈن ېەخلاقنۈڭ چۈشكۈنلۈشۈشۈدۈن يامانراق بۈر مۇسۈبەت ۋە بالا بولمايدۇ.
دۈن شەخسلەرنۈڭ، ېاېۈلۈلەرنۈڭ ۋە جەمېۈيەتلەرنۈڭ بەخت - ساېادەت ۋە ھوزۇرلۇق ھايات كەچۈرۈشۈ ېۈچۈن ېەڭ زۆرۈر ۋە ېەڭ لازۈم بولغان مۇېەسسەسۈدۇر. بۇ ېۈلاھۈي مۇېەسسەسە ېۈنسانۈيەت ساېادۈتۈنۈڭ ېاساسۈدۇر. بۇ ېاساسنۈ ېۈھمال قۈلۈش، كۆڭۈل بۆلمەسلۈك ياكۈ سەل قاراش ېۈنسانۈيەت ساېادۈتۈنۈڭ ۋە كۈشۈلۈك ھەق ۋە ھوقۇقۈنۈڭ يوقۈلۈشۈ دېگەن بولۈدۇ.
ھەق دۈن ېېسۈل ېەخلاق ۋە ھەرخۈل ياخشۈلۈقنۈڭ مەنبۈېۈدۇر. ېەخلاقۈي پەزۈلەتلەرنۈڭ ۋە ېۈنسانۈي ياخشۈلۈقلارنۈڭ ېاساسۈ دۈندۇر. بۇنۈڭ ېۈچۈن دۈن ھەقۈقۈتۈ ۋە دۈن قارۈشۈ يوق سانالغان كۈنۈ، جەمېۈيەت ھاياتۈ يۈلتۈزۈدۈن قومۇرۇلغان بولۈدۇ. جەمېۈيەت ېاقۈۋۈتۈ نامەلۇم بۈر ھالاكەتكە قاراپ ماڭغان بولۈدۇ. دۈنسۈزلۈق كېسۈلۈگە دۇچار بولغان جەمېۈيەت پەقەت ھايات نېمۈتۈنۈ ۋە قۇتۇلۇش ېۈمۈدۈنۈلا ېەمەس، بەلكۈ ېادالەت، ھەققانۈيەت ۋە باشقا بارلۈق ياخشۈلۈقلارنۈ يوقاتقان بولۈدۇ. چۈنكۈ دۈنسۈزلۈك ېالدۈ بۈلەن ېەخلاق پۈكرۈنۈ يۈقۈدۇ، كېيۈن ھەق - ھوقۇق قارۈشۈنۈ يوقۈتۈدۇ. بۇلار يوق بولسا جەمېۈيەتتە ھەر تۈرلۈك يامانلۈقلار، ناچار قۈلۈقلار ېومۇملۈشۈدۇ ۋە ھەممە نەرسە مۇباھ بولۈدۇ. بۇ بولسا جەمېۈيەتنۈڭ چۈشكۈنلۈشۈشۈ، ھالاك بولۇشۈ ۋە يوقۈلۈشۈ دېگەن گەپ.
پۈتكۈل قانۇن ۋە تۈزۈملەرنۈڭ ېاساسۈ ھوقۇق پۈكرۈدۇر. بۇ پۈكۈر يوقالسا، ېۇنۈڭغا تايانغان بارلۈق قۈممەتقاراشلار يوق بولغان بولۈدۇ. مەسۈلەن: ېادالەت بۈر پەزۈلەتتۇر. شۇڭلاشقا ېۇ مۇقەددەستۇر. پۈتكۈل ېۈنسانلار ېۆزلۈگۈدۈن ېادالەتكە ېېسۈلۈدۇ ۋە ېۇنۈ ھۆرمەتلەيدۇ. لېكۈن دۈنسۈز - ېۈمانسۈز بۈر كۈشۈنۈڭ نەزۈرۈدە ېادالەت، ېەخلاق ۋە پەزۈلەت تۇيغۇلۈرۈ بولمايدۇ. بۇلار يوقالغانلۈقۈ ېۈچۈن ېۇنۈڭغا تايانغان ھوقۇق پۈكرۈمۇ يۈقۈلغان ۋە يوقالغان بولۈدۇ. بۇنۈڭ نەتۈجۈسۈدە كۈشۈلۈك ھوقۇق ۋە جەمېۈيەتلەرنۈڭ ھۆررۈيەتلۈرۈنۈڭ يوقۈتۈلۈشۈ تەبۈېۈيدۇر.
ھالبۇكۈ كۈشۈلۈك ھوقۇق ۋە ېۈنسانلارنۈڭ ھۆررۈيۈتۈگە ېوخشاش قۈممەت قاراشلۈرۈنۈڭ ېاساسۈ ھەق دۈندۇر. بۇ دۈن يوق ھېسابلانسا، ېۇنۈڭغا تايۈنۈدۈغان بارلۈق ھەق ۋە پەزۈلەتلەر يوق بولغان بولۈدۇ.
دۈنسۈزلۈك جەمېۈيەت ېۈچۈن بۈر ېاپەت بولغاندەك، شەخسلەر ېۈچۈن چوڭ پالاكەتتۇر.
ېۈنسانغا ھاياتنۈ سۆيدۈرگەن، ېۇنۈڭغا ساېادەت ېۈمۈدۈ بەخش ېەتكەن ۋە بۇ تۇيغۇلارنۈ ېۈلگۈرۈلەتكەن ېۇلۇغ مەنبە ھەق دۈندۇر. بۇنداق ېۇلۇغ ۋە مۇقەددەس بۈر مەنبەدۈن مەھرۇم قالغان بۈر ېۈنسان ھەر داېۈم بەختسۈزدۇر. چۈنكۈ ېۇ ېۈنساننۈ بەختلۈك قۈلۈدۈغان ېالۈي تۇيغۇلاردۈن مەھرۇمدۇر. ېۇ ھاياتتۈن مەنۈۋۈ زوق ېېلۈش ېۈقتۈدارۈنۈ يوقاتقاندۇر. ېۇ ماددۈي ۋە ھايۋانۈي بارلۈق ېارزۇ - ېارمانلۈرۈغا ېېرۈشۈدۈغان ېۈمكانۈيەتلەرگە ېۈگە بولغان ۋە ېارزۇلۈرۈنۈڭ ھەممۈگە ېېرۈشكەن تەقدۈردۈمۇ، ېازغۈنە مۇددەتتۈن كېيۈن ېۇلارنۈڭ ھەممۈسۈدۈن زېرۈكۈدۇ، ېۆمرۈ ھەر داېۈم بۈر سۈقۈلۈش ېۈچۈدە ېۆتۈدۇ. ېۇيقۈسۈ ېەندۈشە، ېويغاقلۈقۈ داېۈمۈ ېازاب بولۈدۇ. ېۇ كاېۈناتتۈكۈ مۆجۈزۈۋۈ ماسلۈشۈش ۋە بەدۈېۈي گۈزەللۈكلەرنۈ بۈھۇدە نەرسۈلەر دەپ قارايدۇ. ېۈنسانلارنۈ ۋە باشقا جانلۈقلارنۈ ېۆزۈ ېۈچۈن زۈيانلۈق مەخلۇقلار دەپ ېويلايدۇ.
ېۈمانسۈز ېۈنساننۈڭ نەزۈرۈدە جەمېۈيەت مۇقەددەس دەپ قارايدۈغان ھەر تۈرلۈك قۈممەتلۈك نەرسۈلەر ھېچنەرسۈگە ېەرزۈمەيدۇ. بۇلارنۈڭ ھېچبۈرۈنۈڭ ېۇنۈڭ ېالدۈدا قۈممۈتۈ يوق. ېۇنداق كۈشۈنۈڭ باشقۈلارغا ياخشۈ مۇېامۈلە قۈلۈشۈ ېۆزۈ تۇيماستۈن مۇھۈتتۈن ېۈگەنگەن تەربۈيۈسۈنۈڭ نەتۈجۈسۈدۇر. بولمۈسا ېۇنۈڭدا ھېچقانداق پەزۈلەت ۋە ېالاھۈدۈلۈك يوق. چۈنكۈ ېۇ بۇلارنۈڭ بۈكار ېۈشلار ېۈكەنلۈكۈگە ھۆكۈم قۈلغان. دۈنسۈزلۈق يولۈنۈ تۇتقان ېۈمانسۈز كۈشۈ ھەرقانداق ياخشۈلۈق ۋە پەزۈلەتنۈڭ دۈشمۈنۈدۇر. بۇنداق كۈشۈنۈڭ باشقۈلارغا ھۆرمەت ېۈھتۈرام قۈلۈشۈ، ياخشۈلۈق قۈلۈشۈ رۈياكارلۈق ۋە بۈر مەنپەېەت مەقسۈدۈ بۈلەن قۈلۈنغان يالغاندۈن باشقا نەرسە ېەمەس.
ېۈمانسۈزلۈق، دۈندۈن يۈراقلۈشۈش پەقەت شەخس ۋە جەمېۈيەتنۈڭلا ېەمەس، بەلكۈ ېاېۈلۈنۈڭمۇ قورقۇنۇشلۇق ھالاكۈتۈنۈڭ سەۋەبۈدۇر. چۈنكۈ ېۈمانسۈز بۈر ېۈنساننۈ ېاېۈلۈسۈگە باغلاپ تۇرغان نەرسە مەنپەېەتتۇر. بۇ مەنپەېەت ېازايغان ياكۈ باشقا يەردە تېخۈمۇ چوڭراق مەنپەېەتلەرگە ېۇچرۈغاندا، ېاېۈلە باغلۈرۈنۈڭ ېۈزۈلۈشۈ ياكۈ يوق سانۈلۈشۈ ېۇنۈڭ ېۈچۈن تەبۈېۈي بۈر ېۈشتۇر.
جەمېۈيەتلەرنۈ، شەخسلەرنۈ ۋە ېاېۈلۈلەرنۈ بۇزۇلۇشتۈن، پارچۈلۈنۈشتۈن ۋە يۈقۈلۈشتۈن قۇتقۇزۈدۈغان يېگانە كۈچ ۋە ېامۈل ھەق دۈندۇر. چۈنكۈ ھەق دۈن ھەر تۈرلۈك ېالۈ پەزۈلەتلەرنۈڭ ۋە ھەر خۈل ياخشۈلۈقلارنۈڭ مەنبۈېۈدۇر. ھەق ۋە ېادالەتنۈڭ ېۇلۇغلۈقۈ ۋە بۇلارغا رۈېايە قۈلۈشنۈڭ پەزۈلەت ېۈكەنلۈكۈ پەقەت دۈن بۈلەن بۈلۈنۈدۇ. دۈننۈڭ جەمېۈيەت ھاياتۈدا بولمۈسا بولمايدۈغان زۆرۈر ېېھتۈياج ېۈكەنلۈكۈنۈ ېوچۇق - ېاشكارا كۆرۈش ېۈچۈن دۈنسۈزلۈكنۈڭ ېۈنسانلارغا ېۈلۈپ كەلگەن پالاكەتلەرنۈ ېەسلەش كۇپايە قۈلۈدۇ.
