بىرىنچى باسقۇچ: 30 يىل ئىلگىرىكى ئىسلاھات، ئىشىكنى ئېچىۋىتىش بىلەن باشلانغان. بۇ يەردە ئىزچىللىق توغرىسىدا ئىككى ئېغىز گەپ قىلىشقا توغرا كېلىدۇ. بىزنىڭ دۆلىتىمىزدە يېڭى بىر شۇجى ۋەزىپىگە ئولتۇرسا، ئۇنىڭ تەدبىرلىرى ئالدىنقى نۆۋەتلىك شۇجىنىڭكىگە ئوخشىمايدۇ. بولمىسا سەۋىيىسىنى چىقارغاندەك بولمايدۇ. ئالدىنقى نۆۋەتلىك شۇجىمۇ ئاۋال بار پۇلنى پاكىز خەجلىۋىتىپ ئاندىن بىر نەرسە دەي، مەندىن كېيىنكىسى نېمە بولسا بولمامدۇ دەيدۇ. شۇنىڭ بىلەن سىياسەتلەرنىڭ ئىزچىل بولماسلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. لېكىن قاراپ بېقىڭلار، ئامېرىكا جۇڭگوغا تاقابىل تۇرغاندا ھەر نۆۋەتلىك زوڭتۇڭلارنىڭ ھەممىسى ئىزچىللىقنى ساقلايدۇ. بىر ئىلمىي فانتازىيىلىك روماندا ھەر بىر زوڭتۇڭ تەختتىن چۈشكەندە بىر پارچە كۈندىلىك خاتىرىنى كېيىنكى نۆۋەتلىك زوڭتۇڭغا تاپشۇرىدۇ دېيىلگەن. ئامېرىكىنىڭ ھەر نۆۋەتلىك زوڭتۇڭلىرىنىڭ سىياسەت جەھەتتىكى ئىزچىللىقىدىن قارىغاندا بىزنىڭ بۇ گەپتىن گۇمانلىنىشقا ھەققىمىز يوق. بولۇپمۇ سۆۋىت ئىتتىپاقى بىلەن جۇڭگوغا تاقابىل تۇرغاندا ئاجايىپ ئىزچىل! 30 يىل ئىلگىرى ئامېرىكا بىرىنچى باسقۇچنى باشلاپ، خەلقئارالىق ئىش تەقسىماتى دېگەن شوئارنى كۆتۈرۈپ چىققان. بۇ شوئار ئېسىڭلاردىمۇ؟ نەچچە ئون يىلنىڭ ئالدىدا ياساش كەسپىنى قىلىپ باققان بولساڭلار بۇنى بىلىسىلەر. خەلقئارالىق ئىش تەقسىماتى دېگەن نېمە؟ ئېسىڭلاردىمۇ؟ بىزنىڭ جۇڭگونىڭ قىلىدىغىنى نېمە؟ ياساش! بىز ئاخىرى ياساش كەسپى چوڭ دۆلىتىگە ئايلاندۇق. خەلقئارالىق ئىش تەقسىماتى دېگەن شوئار ئاستىدا بىز ياساش كەسپىنىڭ باشقا غەيرىي ياساش ھالقىلىرىنى ياۋروپا – ئامېرىكىغا ئۆتۈنۈۋەتتۇق. توغرىدۇ؟ بۇلار 1- مەھسۇلاتنىڭ تەتقىق قىلىنىپ لايىھىلىنىشى؛ 2- ئاچقۇچلۇق زاپچاسلار؛ 3- ئەشيا ئوبوروت يولى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. مۇشۇلارنىڭ ھەممىسىنى قوش قوللاپ ياۋروپا – ئامېرىكىغا بېرىۋىتىپ، ئۆزىمىز پەخىرلەنگەن ھالدا ياساش كەسپى چوڭ دۆلىتىگە ئايلاندۇق. بۇنىڭدا مەسىلە بارمۇ؟ مەسىلە چوڭ. چۈنكى كىم ياساش كەسپىنىڭ باشقا ئۈچ غەيرىي ياساش ھالقىلىرىنى كونترول قىلسا، شۇ ياساش كەسپىنىڭ باھا بېكىتىش ھوقۇقىنى كونترول قىلالايدۇ. شۇڭا بىزنىڭ بۇ يەردىكى ياساش كەسپىنى قىلىدىغانلارنىڭ ئىشى ئىنتايىن جاپالىق. سىلەر ياساش كەسپىدىن باش كۆتۈرۈپ چىققانلار بۇنى ئۇقىسىلەر. ياساش كەسپى ئادەم قىلىدىغان ئىش ئەمەس. ئەتىگەندىن كەچكىچە ئىشەكتەك ئىشلەيدىغان گەپ، ئىنتايىن زىرىكىشلىك. مىڭ تەستە مەھسۇلاتنى چىقىرىپ قارىساڭ، باھادا سېنىڭ دىگىنىڭ ھېساب ئەمەس. بىر ياساش كەسپى چوڭ دۆلىتىدە باھا بېكىتىش ھوقۇقى يوق! بۇنىڭ نەتىجىسى نېمە؟ سىنىڭ پايداڭ تەبىئىيلا زور دەرىجىدە تۆۋەنلەپ كېتىدۇ، باشقا نەتىجە يوق. سىلەر ئىشلىتىۋاتقان ئايفوننى مىسالغا ئالايلى، كۆپچىلىك ئېسىڭلاردا تۇتۇڭلار، بىر دانە ئايفوندا ئالما شىركىتى 1- ھالقا (مەھسۇلاتنىڭ تەتقىق قىلىنىپ لايىھىلىنىشى) ۋە 3- ھالقا (ئەشيا ئوبوروت يولى) نى كونترول قىلىدۇ. شۇڭا بىر دانە ئايفون ئالما شىركىتىگە 360 دوللار قىممەت يارىتىدۇ. 2- ھالقا (ئاچقۇچلۇق زاپچاسلار) نى ئامېرىكا، ياپونىيە، كورىيە، تەيۋەن قاتارلىقلار كونترول قىلىدۇ. بۇ 187 دوللار قىممەت يارىتىدۇ. ئۇنداقتا بىزنىڭ جۇڭگو قىلىۋاتقان ياساش كەسپىچۇ؟ فۇشىكاڭنى مىسالغا ئالساقمۇ بولىدۇ، سىلەر فۇشىكاڭ بىلەن ھەمكارلىشىۋاتىسىلەر، شۇنداققۇ؟ فۇشىكاڭ، گۇاڭدا، يىڭيېدا ئۈچى ئاساسەن ئالمىنىڭ ئايفون، ئايپەد، ئايمەك، ئايپاد دېگەندەك مەھسۇلاتلىرىنى ياساپ بېرىۋاتىدۇ. ئەمىسە فۇشىكاڭ ئايفون ياساپ قانچە پۇل تېپىۋاتىدۇ؟ 6.54 دوللار! يەنى ئالمىنىڭ 1- ھالقا بىلەن 3- ھالقىنى كونترول قىلىپ ياراتقان قىممىتى بىزنىڭكىدىن 60 ھەسسە كۆپ، ئامېرىكا، ياپونىيە، كورىيە، تەيۋەنلەرنىڭ 2- ھالقىنى كونترول قىلىپ ياراتقان قىممىتى بىزنىڭكىدىن 30 ھەسسە كۆپ. فۇشىكاڭ تاپقان 6.54 دوللاردىن بارلىق تەننەرخنى چىقىرىۋەتسەك، پايدىسى بىر دوللارغىمۇ يەتمەيدۇ. مانا بۇ بىزنىڭ جۇڭگونىڭ ياساش كەسپى. 2003- يىلىغا كەلگەندە ياساش كەسپىنىڭ يامان سۈپەتلىك رىقابىتى باشلىنىپ، پايدا تېخىمۇ تۆۋەنلەپ كەتتى. جەنۇبىي ئافرىقا دۇنيا لوڭقىسى پۇتبول مۇسابىقىسىدە ئىشلىتىلگەن سۇناينى مىسالغا ئالساق، بىر سۇناي ئاران بىر مو (خەلق پۇلى) پايدا قىلىدۇ. يەنە سىلەرنىڭ ئېغىر سانائەتمۇ بار. چىرۈي پىكاۋىنى مىسالغا ئالساق، ئاشۇنداق مۇرەككەپ ئىش تەرتىپلىرى بىلەن مىڭ تەستە بىر پىكاپنى ياساپ چىقساڭ، 132 يۈەن پايدا قىلىدۇ، توغرىمۇ؟ ۋىيچەي ماتورلىرىچۇ؟ بۇنى دىسەم سەكرەپ كېتىسىلەر. بىر توپا ئىتتىرىش ماشىنىسىنىڭ ماتورى ئاران 50 يۈەن پايدا قىلىدۇ. مۇشۇنداق ياساش كەسپىنىڭ سىلەرچە يەنە نېمە ئەھمىيىتى بار؟ نېمىشقا مۇشۇنداق بولىدۇ؟ شۇنى ئەستە تۇتۇڭلاركى، ئامېرىكىنىڭ جۇڭگوغا تاقابىل تۇرۇش قورالى سۆۋىت ئىتتىپاقىنىڭ نېفىت ئېكسپورتىغا زەربە بەرگەنگە ئوخشىمايدۇ. بۇ باشقا بىر خىل ئۇرۇش، باھا بېكىتىش ھوقۇقى ئۇرۇشى! بىرىنچى باسقۇچتىكى باھا بېكىتىش ھوقۇقى ئارقىلىق جۇڭگونىڭ ياساش كەسپىگە زەربە بېرىش ئۇرۇشى جۇڭگونىڭ ئېچىنىشلىق مەغلۇبىيىتى بىلەن ئاياقلاشتى.

ياساش كەسپىدە باھا بېكىتىش ھوقۇقىمىز يوقكەن، ئۇنداقتا كانچىلىق، يېزا ئىگىلىك كەسپلىرىدە باھا بېكىتىش ھوقۇقىمىز بارمۇ؟ يەنىلا يوق، نېمىشقا؟ چۈنكى بىز بۇ ئىشنىڭ تېگى تەكتىنى چۈشەنمەيمىز. بۈگۈن دۆلەت كارخانىلىرىدىن نۇرغۇن خادىملار كەپتۇ، بىز بۇ پۇرسەتتە كانچىلىق ئىشلىرىنىڭ پارىڭىنى قىلىشايلى. بىزنىڭ دۆلەت كارخانىلىرىمىز چەتئەلدىن كان سېتىۋىلىشنى ئەڭ ياخشى كۆرىدۇ. ئالدىنقى قېتىم خۇنەندە سۆزلىگەندە، لىكسىيەدىن كېيىنكى تاماق ۋاقتىدا خۇالىڭ پولات زاۋۇتىنىڭ بىر نەچچە باشلىقلىرى يېنىمغا كېلىپ، بۇرۇنراق دېمەمتىڭىز، بىلگەن بولساق، ئاۋسترالىيە تۆمۈر كېنىنى سېتىۋالمايتتۇق دېيىشتى. مەن ئۇلارغا كۆپرەك ئۆگەنسەڭلار بىلەتتىڭلار، ئۆگەنمەيسىلەر ئەمەسمۇ دېدىم. ھەر قايسىڭلارنىڭ كونا مۇقامغا قايتا دەسسىمەسلىكىڭلار ئۈچۈن، بۈگۈن سىلەرگە يىپيېڭى پىكىر يولىنى ئېيتىپ بېرىمەن. گېپىمنى ئەستە تۇتۇڭلار، كاننى نەدىن سېتىۋىلىش مۇھىم ئەمەس، ئەمىسە نېمە مۇھىم؟ باھا بېكىتىش ھوقۇقى ئەڭ مۇھىم.
جۇڭگو نېفىت شىركىتىنى مىسالغا ئالايلى، ئۇلار ئىراق نېفىتلىكىنى ئۆز ئالدىمىزغا ئاچىدىغان بولدۇق دەپ پو ئاتتى. بۇ ئىشتىن خەۋىرىڭلار باردۇ؟ ئويلاپ بېقىڭلار، ئىراقتەك مۇشۇنداق چوڭ دۆلەت، يەنە كېلىپ ئامېرىكا كونترول قىلىدىغان دۆلەت، نېفىت ئاچىدىغان ئىشنى جۇڭگو نېفىت شىركىتىگە شۇنداق ئاسان تۇتقۇزۇپ قويارمۇ؟ بېشىڭدا ئەمەس، قۇڭاڭدا ئويلىساڭمۇ بۇنىڭ مۇمكىن ئەمەسلىكىنى بىلەلەيسەن. "جۇڭگو نېفىتى" سەن پو ئاتقاندا پېقىر لاڭ شيەنپىڭنىڭ سىنى تەتقىق قىلىشىدىن قورقمىدىڭمۇ؟ دەرۋەقە تەتقىقاتىم ئاياقلىشىپ، تېلېۋىزوردا بىر كۆرسىتىلىۋىدى، ئۇلارنىڭ زۇۋانى ئۆچۈپ، قايتا پو ئاتماس بولدى. "جۇڭگو نېفىتى" نىڭ ھىكايىسىنى ئاڭلىغۇڭلار بارمۇ؟ "جۇڭگو نېفىتى" بىز ئىراقتىكى بىر نېفىتلىكنى مۇستەقىل ئېچىش ھوقۇقىغا ئېرىشتۇق دېدى. ۋاي ۋاي ۋاي ۋاي ۋاي، ئەمدى ئامېرىكىنىڭ بىزنى قانداق ئويناتقانلىقىغا قارايلى. ئىراق ئامېرىكا تەرىپىدىن ئىشغال قىلىنغاندىن كېيىن، نېفىتلىكنى كىم ئارتۇق قىلىپ سېتىشنىڭ ئىلگىرىكى ئۇسۇلىنى ئۆزگەرتتى. ھازىرقىسى ھاۋالە بىلەن ئىشلەپچىقىرىش. ئىراقنىڭ بارلىق نېفىتلىكلىرىنى ئىراق جەنۇب نېفىت شىركىتى كونترول قىلىدۇ. خېرىدار چاقىرىش دېگەنلىك – چەتئەل شىركىتى بارلىق مەبلەغ، تېخنىكا، خادىم، ئۈسكۈنىلەرنى ئۆزى چىقىرىپ، ئىراق جەنۇب نېفىت شىركىتىگە ياردەملىشىپ نېفىت قازىدۇ، ئاندىن پەقەت شۇ شىركەتكىلا سېتىپ بېرىدۇ دېگەنلىكتۇر. ئارقىدىن سانىغاندا ئىككىنچىسى "جۇڭگو نېفىتى" بىلەن ئەنگلىيە نېفىت شىركىتى بىرلىكتە قويغان باھا بولۇپ، بىر تۇڭ نېفىتنى قېزىپ، قانچىلىك باھادا ئىراق جەنۇب نېفىت شىركىتىگە سېتىپ بېرىدىغانلىقىنى پەرەز قىلىپ بېقىڭلار. 3.99 دوللار! ئاڭلىدىڭلارمۇ؟ ئىراق جەنۇب نېفىت شىركىتى تېخى بۇ باھانىمۇ رەت قىلدى. ئەڭ ئاخىرقى باھانى كىم قويدى؟ جۇڭگو نېفىت شىركىتى، بىر تۇڭى 2 دوللار! دېھقان ئىشلەمچىلەردىنمۇ ئېچىنىشلىق! تەننەرخىغىمۇ يەتمەيدۇ. بىزنىڭ پۇقرالار بېرىپ "جۇڭگو نېفىتى" گە تولۇقلىما بەرسە بولىدۇ. سىلەر ئېغىر سانائەتنىڭ ئادەملىرى بىلىسىلەر. ئىراقتا بىر تۇڭ نېفىت قېزىشنىڭ تەننەرخى 4 دوللاردىن يۇقىرى بولىدۇ. ئەمما جۇڭگو نېفىت شىركىتى ئادەم كۈچى، ئۈسكۈنە، كاپىتال، كۆچمە مەبلەغ چىقىرىپ نېفىت قازغاندىن كېيىن، بىر تۇڭىنى 2 دوللاردىن ئىراق جەنۇب نېفىت شىركىتىگە سېتىپ بېرىدۇ. چۈنكى سەندە باھا بېكىتىش ھوقۇقى يوق. ئامېرىكىلىقلار بىزنى قانداق ئوينىتىشنى بىلىدۇ. ئۇلار ئىراق جەنۇب نېفىت شىركىتىنىڭ كەينىدە تۇرۇپ، بىر تۇڭىنى 3 دوللاردىن ئېلىپ كېتىدۇ. ئاندىن 120 دوللار باھادا جۇڭگولۇقلارغا سېتىپ بېرىدۇ. مانا بۇ "جۇڭگو نېفىتى" نىڭ ئۆز ئالدىغا نېفىت قېزىش ھوقۇقى! ئامېرىكىلىقلار نېفىت قېزىشقا كۆڭۈل بۆلمەيدۇ، ئۇلارنىڭ كۆڭۈل بۆلىدىغىنى باھا بېكىتىش ھوقۇقى. ئۇلار جەنۇب نېفىت شىركىتىدىن ئىبارەت بۇ ئۆتكەلنى چىڭ تۇتۇپ، باھا بېكىتىش ھوقۇقىغا ئېرىشكەن.

داۋامى بار

يەنە جۇڭگو خېمىيە سانائەت گۇرۇھىنىڭ ھىكايىسىنى ئاڭلىغۇڭلار بارمۇ؟ ئۇلار بىز كانادانىڭ ئۈچ كالىي كېنىنى سېتىۋالىدىغان بولدۇق دەپ پو ئاتتى. سىلەرچە كانادا ھۆكۈمىتى قانداق ئىنكاس قايتۇرار؟ ئۇلار قارشى ئالىمىز دېدى. بىز چوقۇم ئەجەبلىنىمىز، دۆلەت بايلىقى ئەمەسمۇ، قانداقسىگە چەتئەل شىركىتىگە ساتقۇدەك؟ كۆپچىلىك، ئەمدى ئۇنتۇپ قالماڭلار، ئۇلار بايلىقنىڭ ئۆزىگە كۆڭۈل بۆلمەيدۇ، كۆڭۈل بۆلىدىغىنى باھا بېكىتىش ھوقۇقى! مەن بۇنى چوڭقۇر تەتقىق قىلغان، مەن سۆزلەشكە ئەڭ سالاھىيەتلىك ئادەم. كانادانىڭ قانۇنىدا بۇ ئۈچ كالىي كېنى دۆلەت ئىچىگە قارىتا چوقۇم باھا چۈشۈرۈپ رىقابەتلىشىشى، دۆلەت سىرتىغا قارىتا چوقۇم ھەر بىرى ئۈچتىن بىر قىسىم مەبلەغ چىقىرىپ، بىرلەشمە توشۇپ سېتىش شىركىتى - كامفورتىسنى قۇرۇپ بايلىقنى مونوپول قىلىشى شەرت دەپ بەلگىلەنگەن. مەقسەت كانادا پۇقرالىرىغا مەنپەئەت يەتكۈزۈپ، كالىينىڭ باھا بېكىتىش ھوقۇقىنى كونترول قىلىش. شۇڭا بۇ ئۈچ كالىي كېنى ساڭا ئايرىم ھالدا بىر نەرسە ساتالمايدۇ، چوقۇم بىرلەشمە توشۇپ سېتىش شىركىتى ئارقىلىق خەلقئارالىق باھادا ساتىدۇ. ئەمىسە كانادا ھۆكۈمىتى نېمىشقا بۇ ئۈچ كالىي كېنىنى جۇڭگو خېمىيە سانائەت گۇرۇھىنىڭ سېتىۋىلىشىغا يول قويىدۇ؟ چۈنكى كانادانىڭ قانۇنى بويىچە ئەگەر جۇڭگو خېمىيە سانائەت گۇرۇھى بۇ ئۈچ كالىي كېنىنى سېتىۋالسا، دۆلەت ئىچىگە قارىتا باھا چۈشۈرۈپ رىقابەتلىشىشى شەرت، شۇنىڭ بىلەن كانادا ھۆكۈمىتى تۆۋەن باھادا سېتىۋىلىپ، كامفورتىسقا تاپشۇرغاندىن كېيىن، ئۇلار ئاپىرىپ جۇڭگولۇقلارغا يۇقىرى باھادا ساتىدۇ. جۇڭگو خېمىيە سانائەت گۇرۇھى ئۈچ كالىي كېنىنى سېتىۋالغان تۇرۇقلۇق، نېمىشقا ئەڭ چوڭ پايچىك سالاھىيىتىدە كامفورتىسنى ئاسانلا كونترول قىلىۋالمايدۇ دەپ سورىشىڭلار مۇمكىن. سىلەرگە ئېيتىپ بېرەي، 1985- يىلى كانادادا بىر تۈرلۈك رىقابەت كۈچى قانۇن لايىھىسى ئوتتۇرىغا چىقتى. ئۇنىڭ ئىچىدىكى 5- ماددا 15- تارماققا ئاساسلانغاندا، ئەگەر جۇڭگو خېمىيە سانائەت گۇرۇھى بۇ ئۈچ كالىي كېنىنى سېتىۋالسا، كامفورتىسنى كونترول قىلىشقا ئۇرۇنىدىغان ھەر قانداق قىلمىشى قانۇننىڭ جازاسىغا ئۇچرايدۇ. ئەڭ ئېغىر بولغاندا جۇڭگو خېمىيە سانائەت گۇرۇھىنىڭ قانۇنىي ۋەكىلى 14 يىل كېسىلىدۇ، 200 مىليون كانادا دوللىرى جەرىمانە قويۇلىدۇ. شۇڭا كانادا ھۆكۈمىتىنىڭ بۇ قانۇن لايىھىسى ھەر قانداق چەتئەل مەبلىغىنىڭ كالىي كانلىرىنى سېتىۋىلىپ، كامفورتىسنى كونترول قىلىش غەرەزلىرىنى قانۇنىي شەكىلدە توسۇۋەتكەن. جۇڭگو خېمىيە سانائەت گۇرۇھى بۇ كانلارنى سېتىۋالسا بىرلا ئىشنى قىلالايدۇ، ئۇ بولسىمۇ قېزىپ چىقارغان كالىينى تۆۋەن باھادا كانادا ھۆكۈمىتىگە سېتىپ بېرىش. سەن كامفورتىسقا ھەمتاۋاق بولالمايسەن، ئەڭ ئاخىرىدا كانادا ھۆكۈمىتى كامفورتىس شىركىتى ئارقىلىق يۇقىرى باھادا جۇڭگوغا ساتىدۇ. "جۇڭگو نېفىتى" بىلەن ئوپئوخشاش.
بۇلار ئامېرىكا ۋە كانادا ھۆكۈمەتلىرىنىڭ باھا بېكىتىش ھوقۇقى ئارقىلىق نېفىت ۋە كالىينى كونترول قىلىشىنىڭ ئەڭ يۇقىرى دەرىجىسى. كان بايلىقلىرىنى سېتىۋالماقچى بولغانلار دۆلەت ئىچىدە ئوينىساڭلار بولىدۇ، چۈنكى بۇ يەردە باھا بېكىتىش ھوقۇقىنى ھېچكىم چۈشەنمەيدۇ. ئەمما چەتئەلدە ئوينىماقچى بولساڭلار، ئاقمايدۇ. تۆۋەندە باھا بېكىتىش ھوقۇقىنى چۈشەنمەسلىكنىڭ نەتىجىسىنى سىرەك داڭگالنى مىسال قىلىپ چۈشەندۈرىمەن. دىڭ شياۋپىڭ ئىلگىرى "ئوتتۇرا شەرقتە نېفىت بولسا، جۇڭگودا سىرەك داڭگال بار" دېگەن. بۇنىڭدا نېمە دېمەكچى بولغىنى كۆرۈنۈپلا تۇرىدۇ. لېكىن ئۇ يەنە بىر جۈملە گەپنى ئېيتمىغان، مەن ئۇنىڭ ئورنىدا دەپ قوياي، ئوتتۇرا شەرقمۇ نوچى، جۇڭگومۇ نوچى، ئەمما ھەر ئىككىلىسىدە يوق باھا بېكىتىش ھوقۇقى! سىرەك داڭگالنىڭ گېپىگە كېلەيلى. 1990- يىلى جۇڭگونىڭ سىرەك داڭگىلى يەر شارى سىرەك داڭگال زاپاس مىقدارىنىڭ %80 نى، مەھسۇلات مىقدارىنىڭ %96 نى ئىگىلىگەن. بىز پۈتۈن دۇنيادىكى بىردىنبىر مونوپولچى بولغاچقا، باھادا بىزنىڭكىلەرنىڭ ھېساب بولۇشى كېرەك ئىدى. گو تەيمىڭ ئايفون ياساپ، باھا بېكىتىش ھوقۇقى بولمىسا توغرا چۈشەنگىلى بولىدۇ، نېمىشقا؟ چۈنكى سەن مونوپولچى ئەمەس. فۇشىكاڭ قىلمىسا، گۇاڭدا قىلسىمۇ بولىدۇ، يىڭيېدا قىلسىمۇ بولىدۇ. ۋاھ دەپ كەتكۈدەك ئىش يوق. بىراق سىرەك داڭگالدىچۇ؟ يەنىلا بىزنىڭ دېگىنىمىز ھېساب ئەمەس. ھەتتا سىرەك داڭگالنىڭ باھا بېكىتىش ھوقۇقىنىمۇ ئامېرىكا، ياپونىيە كونترول قىلىدۇ! ئىندىينى مىسالغا ئالايلى. سىرەك داڭگال تەركىبىدە 17 خىل ئاز ئۇچرايدىغان ئېلېمېنتلار بار بولۇپ، ئىندىي شۇلارنىڭ بىرى. باشقۇرۇلىدىغان سىنارەدنىڭ ئوقبېشى، يەنە سۇيۇق كرىستاللىق ئېكران دېگەندەكلەرگە ئىشلىتىلىدۇ. زاپاس مىقدارى ئاران 16000 توننا بولۇپ، ئالتۇننىڭ زاپاس مىقدارىدىن كۆپ ئاز. قائىدە بويىچە ئېيتقاندا، زاپاس مىقدارى ئالتۇننىڭكىدىن ئاز، ئىشلىتىلىشى ئالتۇننىڭكىدىن كۆپ بولغاندىكىن، ئالتۇندىن قىممەت بولۇشى كېرەك ئىدى. بىر توننا ئالتۇننى 50 مىليون دوللارغا ساتقىلى بولىدۇ. ئەمما بىر توننا ئىندىينى قانچە پۇلغا سېتىۋاتىمىز؟ ئاران 3 مىليون دوللارغا! ياپونلۇقلارنىڭ بىزنى قانچىلىك بوزەك قىلىۋاتقانلىقىنى بىلەمسىلەر؟ بىر توننىسى 3 مىليون دوللارلىق باھادا ئىندىينى ئېلىپ كېتىپ، پىششىقلاپ مەھسۇلات چىقىرىپ، ئون ھەسسە باھادا بىزگە سېتىۋاتىدۇ. بىر نەچچە يىلدىن بېرى پۈتۈن دۇنيادا تەبىئىي بايلىقلارنىڭ باھاسى شىددەت بىلەن ئۆسۈۋاتىدۇ، ئەمما پەقەت بىر خىل بايلىقنىڭ باھاسى چۈشۈۋاتىدۇ. ئۇ نېمە؟ سىرەك داڭگال. 2010- يىلىنىڭ ئاخىرىدا جۇڭگو سىرەك داڭگىلىنىڭ باھاسى 1990- يىلىدىكىنىڭ %64 گە چۈشۈپ قالدى، پەقەت مۇشۇ بىر خىل تەبىئىي بايلىقنىڭ باھاسىلا چۈشتى، قالغان ھەممىسى ئۆرلىدى. باھا بېكىتىش ھوقۇقىنى چۈشەنمەيدىغان دۆلەتنىڭ سەۋىيىسى مۇشۇنچىلىك! نېمىشقا كونترول قىلىشنى كانادا، ئامېرىكىلاردىن ئۆگەنمەيسەن؟ ئىندىينىڭ تەمىنلەش مىقدارىنى كونترول قىلغىلى بولمامدۇ؟ سىلەرگە ئېيتاي، سودا مىنىستىرلىكى بۇنى قىلالمايدۇ. ئۇلارنىڭ قىلىدىغىنى پەقەتلا نورما چېكىنى بېكىتىش. توقۇمىچىلىققىمۇ نورما بېكىتىدۇ، سىرەك داڭگالغىمۇ نورما بېكىتىدۇ، بېكىتىپ قويۇپ يەنە سېتىۋىرىدۇ! كانچىلىقىمىزنىڭ ئەھۋالى ئەنە شۇنچىلىك، يېزا ئىگىلىكنىڭ ئەھۋالى قانداقتۇ؟ مېنىڭ بىر نەچچە كارخانىچى ئوقۇغۇچىلىرىم مەندىن مۇئەللىم يېقىندا سانائەتنى قىلماق تەسلىشىپ كەتتى، ئازراق يەر ئېلىپ يېزا ئىگىلىك بىلەن شۇغۇللىنىپ باقايلى دەۋاتىمىز دەپ مەسلىھەت سورىغانىدى، مەن ئۇلارغا مېنىڭ دەرسىمنى ئاڭلاپ بولۇپ قارار قىلىڭلار دېدىم. بۇغداي، گۈرۈچ قاتارلىق يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ باھاسىنى كومپارتىيە كونترول قىلىدۇ. نېمىشقا؟ مال باھاسىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن، يەنە بىر مۇنچە سەۋەبلەر بار. بۇ مەھسۇلاتلارنىڭ پارچە سېتىلىش باھاسى، توپ سېتىلىش باھاسى قاتارلىقلار كومپارتىيەنىڭ قولىدا. بۇنى بىز بىلگەن يەردە ياۋروپا – ئامېرىكىلىقلار بىلمەي قالارمۇ؟ شۇڭا ئۇلار بۇ نەرسىلەرنىڭ باھاسىنى كونترول قىلىمىز دەپ كۈچىمەيدۇ. ئەمىسە ئۇلار نېمىنى كونترول قىلىدۇ؟ ئۇرۇق، ئوغۇت ۋە دېھقانچىلىق دورىلىرىنىڭ باھا بېكىتىش ھوقۇقىنى!
ئۇرۇقنى مىسالغا ئالساق، شەرقتىكى ئۈچ ئۆلكىنىڭ %50 كۆكتات ئۇرۇقى بىرلا ئامېرىكا شىركىتىدىن كېلىدۇ. دېھقانچىلىق دورىلىرىچۇ؟ جۇڭگونىڭ دېھقانچىلىق دورا زاۋۇتلىرى تۆۋەن دەرىجىلىك دورىلارنىلا ئىشلىيەلەيدۇ، ئالىي دەرىجىلىك دورىلار پۈتۈنلەي ياۋروپا – ئامېرىكىنىڭ قولىدا. 2008- يىلى ئامېرىكا ئوت – چۆپ يوقىتىش دورىسىغا ئىشلىتىلىدىغان گلىفوزاتنىڭ بىر توننىسىنىڭ باھاسىنى 20 مىڭ يۈەنگە ئۆستۈرۈۋىدى، دۆلەت ئىچىدىكى نۇرغۇن دېھقانچىلىق دورىسى زاۋۇتلىرى تاقىلىپ قالدى. ئەڭ ئاخىرىدا ئوتتۇرا، ئالىي دەرىجىلىك دېھقانچىلىق دورىلىرىنى پۈتۈنلەي گىرمانىيە، ئامېرىكا شىركەتلىرى كونترول قىلىۋالدى. توغرىدۇ؟ دېھقانچىلىق دورىسى ئىشلەپ باققان بولساڭلار، بۇ گەپلەرنى بىلىسىلەر.

دېھقانچىلىق دورىسى ئىشلەش تەسمۇ؟ دورىنىڭ بوتۇلكىسىغا قارىساق، ئۈستىدە ھەر خىل تەركىبلەر پىرسەنتلىرىگىچە بار. بۇ خام ماتېرىياللارنى سېتىۋىلىشمۇ ئاسان. ئەمما قاش – كۆزىنى ياساپ، ئوخشاش رېتسىپ بويىچە ئىشلەپچىقارساق، بۇ دورىلار قۇرت ئۆلتۈرەلمەيدۇ. نېمىشقا؟ بۇ يەردە باسف شىركىتى يالغان ئېيتقىنى يوق، بەلكى پۈتكۈل دېھقانچىلىق دورىسى ياساش ھۈنىرىدە بىز ئۆلچەمگە يېتەلمەيۋاتىمىز. ماشىنىسازلىق كەسپىنى قىلىدىغان كارخانىچىلار ئەستە تۇتۇڭلار، جۇڭگونىڭ بۈگۈنكى ماشىنىسازلىق كەسپىنىڭ ئەڭ چوڭ مەسىلىسى – ھۈنەردە ئۆلچەمگە يېتەلمەسلىكتۇر. بۇ ئەڭ تەس ئىش. ھۈنەردە ئۆلچەمگە يېتەلمەسلىك دېگەن نېمە؟ بىزدە ھۈنەر سەۋىيىسىنىڭ مۇقىملىقىغا كاپالەتلىك قىلىدىغان يېتەرلىك ئىش ھالقىلىرى ئېقىمى يوق، بۇ ئىنتايىن مۇھىم مەسىلە. بۇ مەسىلە مۇشۇ يەردە ئولتۇرغان ھەممە كەسىپتىكىلەردە بار. ئەمما دېھقانچىلىق دورىسى ئىشلەيدىغانلاردا ھەتتا ئەڭ ئاددى باھا بېكىتىش ھوقۇقىمۇ يوق. مۇشۇنداق بېسىلىش ئاستىدا، جۇڭگو دېھقانچىلىق دورا بازىرى ئاساسەن چەتئەل مەبلىغىنىڭ ئىگىدارچىلىقىغا ئۆتۈپ كەتتى. 2008- يىلىدىن باشلاپ بۈگۈنگە قەدەر جۇڭگو تۇپرىقىدىكى دېھقانچىلىق دورا زاۋۇتلىرىنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك زىيان تارتتى. ھەممىسى تۆۋەن دەرىجىلىك دورىلار، ئامال يوق. ئەمىسە ئوغۇتچۇ؟ كالىي كېنىنى بايا سۆزلىدىم. كالىي كېنى كالىيلىق ئوغۇت ئىشلەپچىقىرىشنىڭ خام ماتېرىيالى، يەنە ئازوتلۇق ئوغۇت بىلەن فوسفورلۇق ئوغۇتمۇ بار. بۇلارغا نېمە كېرەك؟ گۈڭگۈرت. ئامېرىكا بىزگە نېمە قىلدى؟ 2008- يىلىنىڭ ئوتتۇرىسىدا ئامېرىكا ۋال كوچىسى گۈڭگۈرتنىڭ باھاسىنى شىددەت بىلەن ئۆستۈرۈپ، بىر توننىسىنى 6000 يۈەنگە چىقاردى. بىزنىڭ ئوغۇت زاۋۇتلىرىمىز يۇقىرى باھادا سېتىۋىلىپ كەلگەندىن كېيىن، ۋال كوچىسى باھانى كونترول قىلىپ، بىر توننىسىنى 400 يۈەنگە چۈشۈردى. شۇ چاغدا جۇڭگودىكى نەچچە يۈز ئوغۇت زاۋۇتى تاقىلىپ، ئۇلارنى ياۋروپا – ئامېرىكىدىكى ئوغۇت زاۋۇتلىرى سېتىۋالدى. شۇڭا بۈگۈن جۇڭگودىكى فوسفورلۇق ئوغۇت، ئازوتلۇق ئوغۇت ۋە كالىيلىق ئوغۇتلار ئاساسىي جەھەتتىن شۇلارنىڭ قولىدا. باھادا شۇلارنىڭ دېگىنى ھېساپ. نېمىشقا پەقەت ئۇرۇق، ئوغۇت ۋە دېھقانچىلىق دورىسىنىڭ باھاسىنىلا كونترول قىلىدۇ؟ چۈنكى مۇشۇ باھا بېكىتىش ھوقۇقلىرى ئارقىلىقلا جۇڭگونىڭ سانائەت، كانچىلىق ۋە يېزا ئىگىلىكىدىكى غايەت زور پايدىنى سۈپۈرۈپ ئېلىپ كەتكىلى بولىدۇ. بۇ ھازىرقى زاماندىكى بىر مەيدان ئىس – تۈتەكسىز ئۇرۇش. بۇ ئۇرۇش داۋاملاشسا، جۇڭگو ئىقتىسادى تەرەققىي قىلغانسېرى، خەلق شۇنچە نامراتلىشىدۇ. يەنە نەچچە يىل ئۆتكەندىن كېيىن، جۇڭگو بەلكىم ئەڭ نامرات دۆلەتكە ئايلىنىشى مۇمكىن. چۈنكى بىزنىڭ سانائەت، كانچىلىق، يېزا ئىگىلىك ساھەلىرىمىزنىڭ ھېچقايسىسىدا باھا بېكىتىش ھوقۇقى يوق.
باھا بېكىتىش ھوقۇقى دېگەن بۇ ئۈچ خەت توغرىسىدا مەن بىر نەچچە كىتاب يازدىم، ھۆكۈمەتكە ئېيتتىم. شۇنىڭغا خۇشالمەن، بۇ يىلدىن باشلاپ باھا بېكىتىش ھوقۇقى دېگەن گەپ ھۆكۈمەتتىكى نۇرغۇن ئەمەلدارلارنىڭ ئاغزىغا چىقتى. ئۇلار ئەمدى بىلدى. ئەمما ياۋروپا – ئامېرىكىلىقلار بىلەن تەڭ ئولتۇرۇپ تەڭ قوپىدىغان سەۋىيىگە يېتىش ئۈچۈن يەنە نۇرغۇن يىل كېتىدۇ. بۈگۈن ۋاقتىم چەكلىك، كانچىلىق بىلەن يېزا ئىگىلىكىنىڭ گېپىنى جىق قىلىدىغانغا ۋاقىت يوق. بۈگۈنكى نىشانىم ياساش كەسپىنى ئەتراپلىق سۆزلەش. خوش، ئۇنداقتا بىزنىڭ ياساش كەسپىمىز باھا بېكىتىش ھوقۇقىدىن مەھرۇم بولغاندىن كېيىن، 2003- يىلىدىن كېيىنكى يامان سۈپەتلىك رىقابەتلەر قوشۇلۇپ، پايدىسى زور دەرىجىدە تۆۋەنلەپ، 2006- يىلىنىڭ كېيىنكى يېرىمىغا كەلگەندە ئاخىرى تارىختىكى بىرىنچى قېتىملىق ياساش كەسپى كرىزىسى پارتلىدى. يەنى بىزنىڭ ياساش كەسپىنى ئاساس قىلغان كارخانىچىلىرىمىز داۋاملىق ئىشلەشنى خالىمىدى. شۇنىڭ بىلەن زور مىقداردىكى مەبلەغلىرىنى ياساش كەسپىدىن ئېلىپ چىقىپ، ئۆي – مۈلۈك، پاي چېكى، ئۆي جاھازلىرى، پۇئېر چېيى دېگەندەكلەرگە سېلىپ، 2006- يىلىدىكى ماغزاپنى پەيدا قىلدى. بۇ ماغزاپ 2008- يىلى 6- ئايدا گۇاڭدۇڭ، جياڭسۇ، جېجياڭلاردىكى ياساش كەسپىنىڭ 20~30% ۋەيران بولۇشىنىڭ بىشارىتى ئىدى. ۋاھالەنكى، بۇلتۇردىن باشلانغان ماغزاپ جۇڭگو ياساش كەسپىنىڭ يەنە بىر قېتىملىق ئېغىر كۈنلىرىنىڭ بىشارىتى بولۇپ قالىدۇ. ئالدىن ھۆكۈم قىلالايمىزكى، يىل ئاخىرىغىچە %40 ئىش توختايدۇ. ئۇنداقتا جۇڭگو ياساش كەسپى قانداق بولۇپ بۈگۈنكىدەك بۇنداق كۈنگە قالدى؟ ئەلۋەتتە ئالدى بىلەن ياساش كەسپىدىكىلەر باھا بېكىتىش ھوقۇقىدىن مەھرۇم قالدى، ئاندىن بۇنىڭغا يامان سۈپەتلىك رىقابەت قوشۇلدى. ئەمما 2006- يىلدىن كېيىن ھۆكۈمەت بىر قاتار خاتا سىياسەتلەرنى يولغا قويۇپ، ياساش كەسپى كرىزىسىنى تېخىمۇ ئېغىرلاشتۇرۇۋەتتى. ئەڭ ئاخىرىدا ئامېرىكا 10- ئايدا، مۇشۇ يىلى 10- ئاينىڭ بېشىدا ئېغىر مۇشتتىن بىرنى ئاتتى، تۈگىدى!
سائەت ئون يېرىم بوپ كېتىپتۇ، بىر سائەتتىن جىقراق سۆزلەپتۇق، 20 مىنۇت دەم ئالايلى. قايتىپ كىرگەندىن كېيىن، كۆپچىلىككە ھۆكۈمەتنىڭ قانداق خاتالىقلارنى سادىر قىلىپ، ياساش كەسپىنىڭ بۈگۈنكىدەك مۈشكۈل ئەھۋالغا چۈشۈپ قېلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلىقىنى سۆزلەپ بېرىمەن. ئازراق دەم ئېلىپ ئاندىن سۆزلەيلى، كۆپچىلىككە رەھمەت.
ياساش كەسپى باھا بېكىتىش ھوقۇقىدا مەغلۇب بولغاندىن كېيىن، 2006- يىلىنىڭ كېيىنكى يېرىمىدا باشلانغان بىرىنچى قېتىملىق كرىزىس يۈز بەردى. بۇ كرىزىستا بىز كېسەل بولدۇق، كېسەل بولغىنىمىزنىڭ نەتىجىسى 2006- يىلىنىڭ كېيىنكى يېرىمىدىن باشلانغان قىزىپ كېتىش ھادىسىسى بولدى. شۇ يىلدىن باشلاپ بۈگۈنگە قەدەر ئەھۋال ئېغىر دەرىجىدە يامانلاشتى. نېمىشقا؟ بۇنى ھۆكۈمەتنىڭ ئارقا – ئارقىدىن چىقارغان بىر نەچچە سىياسەتلىرى، خاتا ھۆكۈملىرى كەلتۈرۈپ چىقاردى. ھۆكۈمەتنىڭ سىياسەت يۆنىلىشىگە قاراپ مەندە بىرلا خىل ھېسسىيات بولدى، ئۇ بولسىمۇ ئېچىنىش! خوش، ئۇنداقتا بۇ سىياسەتلەرنىڭ خاتالىقى نەدە؟ ئەڭ چوڭ ئۈچ خاتالىقىنى سىلەرگە ئېيتىپ بېرەي، بۇ خاتالىقلار مەڭگۈلۈك پۇشايمان بولۇپ قالىدۇ، بىز بۇنىڭ ئۈچۈن ئېچىنىشلىق بەدەل تۆلەيمىز. 1. باجنىڭ زىيادە كۆپ بولۇشى؛ 2. مەبلەغ زەنجىرىنىڭ ئۈزۈلۈشى؛ 3. ئەمگەك تەننەرخىنىڭ زور كۆلەمدە ئۆسۈشى.
ئاۋال بىرىنچىسىگە كېلەيلى، ھەر قايسى كارخانىچىلار، سىلەر ئالدىنقى يىلى قانچىلىك باج تاپشۇرغىنىڭلارنى بىلەمسىلەر؟ بىز قولغا چۈشۈرگەن ئەمەلىي سانلىق مەلۇماتلاردا كۆرسىتىلىشىچە، ئالدىنقى يىلى سىلەر تاپشۇرغان بىۋاسىتە باج بىلەن ۋاسىتىلىك باج جۇڭگو كارخانىلىرىنىڭ باجدىن ئىلگىرىكى پايدىسىنىڭ %70 نى ئىگىلەيدىكەن. سىلەر ھەر بىرىڭلار قانچىلىك باج تاپشۇرىسىلەر؟ بىۋاسىتە باجغا ۋاسىتىلىك باجنى قوشقاندا، قوشۇلما قىممەت بېجى، ئىستىمال باجلىرىنى قوشقاندا، ھۆكۈمىتىمىزنىڭ ئالدىنقى يىلى شەخسلەردىن ئالغان بېجى ئوتتۇرىچە تاپاۋەتنىڭ %51.6 گە يەتكەن. بۇ ئىككى رەقەمنى ھۆكۈمەت ئېلان قىلغان. بۇ ئىككى رەقەم ئىنسانىيەت پەيدا بولغاندىن كېيىنكى ئەڭ يۇقىرى نىسبەت ھېسابلىنىدۇ. بۇنداق يۇقىرى باج يىغالايدىغان دۆلەت يوق، جۇڭگونىڭ 5000 يىللىق تارىخىدا بۇنداق يۇقىرى باج يىغقان سۇلالە يوق، ئەمما بىزنىڭ بۇ سۇلالىمىزدە يىغىلىۋاتىدۇ.
تۈنۈگۈن بىر يەردە دەرس سۆزلىسەم، ئۇلارنىڭ تەشۋىقات بۆلۈمىنىڭ باشلىقى ئۇچراپ قېلىپ، بىز شۇجىمىزنىڭ رەھبەرلىكىدە 9 ئاينىڭ ئىچىدە پۈتۈن يىللىق باج يىغىش نىشانىنى ئورۇنداپ بولدۇق دېدى. مەن ئۇنىڭ يۈزىنى ئايىمايلا، سىلەردەك مۇشۇنداق كادىرلار جۇڭگونى ئۈزۈل كېسىل ۋەيران قىلدىڭلار دېدىم. نېمىشقا؟ بۈگۈن سىلەرگە جاۋابىنى بېرەي. تاۋباۋ ۋەقەسى قانداق كېلىپ چىقتى؟ تاۋباۋ ۋەقەسىنىڭ يېقىندىكى غەۋغالىرىنى يىغىشتۇرغىلى بولمىدى. سىلەرچە پەقەت مايۈن ھېلىقىدەك تېخنىكا مۇلازىمەت ھەققى دېگەنلەرنى يىغىپ، ئاممىنىڭ نارازىلىقىنى قوزغاپ قويغاندىمۇ؟ ئىش بۇنداق ئاددى بولغان بولسا ياخشى بولاتتى. سىلەرگە بەزى سانلىق مەلۇماتلارنى ئېيتىپ بېرەي، بۇلتۇر جۇڭگونىڭ تور سودىسى 523 مىليارد يۈەنگە يەتكەن. 2009- يىلى 250 مىليارد ئىدى. يەنى بۇلتۇر بىر قاتلانغان. بۇ يىل ئالدىنقى يېرىم يىلدا 350 مىلياردقا يېتىپ بولدى. بۇ يىل ئاخىرلىشىشتىن ئاۋال 800 مىلياردتىن ئېشىپ كېتىدىغانلىقىغا ئىشەنسەك بولىدۇ. بۇ سانلارنىڭ قانچىلىك ھەيران قالارلىق ئىكەنلىكىنى بىلەمسىلەر؟ جۇڭگونىڭ GDP سى پۈتۈن دۇنيانىڭ %10 گە يەتمەيدۇ، ئەمما جۇڭگونىڭ تور سودىسى بۇلتۇر پۈتۈن دۇنيانىڭ %40 گە يەتتى. بۇ يىل پۈتۈن دۇنيا تور سودىسىنىڭ %50 گە يېتىدۇ. GDP سى پۈتۈن دۇنيانىڭ %10 گە يەتمەيدىغان دۆلەت %50 تور سودىسىنى ياراتسا، سىلەرچە جۇڭگو ئىقتىسادى ياخشىلىنىپ كېتىۋاتقانمىدۇ؟ خاتالاشتىڭلار، بۇ جۇڭگو ئىقتىسادىنىڭ بەربات بولۇۋاتقانلىقىنىڭ ئالامىتى. بۇنى بىلەمسىلەر؟

قېرنداشلا  ! بۇ ما قالىنى مەندىن سورىماي ئوقوۋىرىڭلا، ھەرگۈز خاپا بولمايمەن ھە!

ئاخىرى يەنە بار  خاتىر جەم بولۇڭلار.....................

بۇ  مىس-مىس تۇماق ئاخىرىنى يوللىمىغىلى بولۇپ كەتتىغۇ 3-4 ئاي ،سىزدە تولۇق بارمۇ .

مەن بىر تور بېكەتتە كۈرگەنتىم .بەك يامان ئۈتكۈر پىكىر قىلغان ئادەمكەن.ۇنىڭ دىگەنلىرى راستەكلا تۇرىدۇ.قارىسام.رەخمەت تېمىڭىزگە،

ھازىر ھەممە ئادەم دۆلەت مەمۇرى بولۇشنى ئارزۇلاۋاتىدۇ ،بۇنىڭ ھەممىسى بۇرۇنقى جەمىيەت ئەھۋالى كەلتۇرۇپ چىقارغان،بۇنىڭدىن كىيىنكى يىللاردا  دۆلەت مەمۇرلىرىنىڭ ئەھۋالى بۇرۇنقىدىن تۆۋەنلەش كۆرىلىدۇ،بۇ ئەھۋالنى ئەمگەك تەننەرخنىڭ يۇقىرلاپ كىتىشى كەلتۇرۇپ چىقىرىدۇ،خىزمىتىگە ئشىنىپ ئقتىدارىنى ئۆستۇرمەي باشلىق بولۇش كويىدا سورۇن تۇزۇپ يۇرگەنلەر بۇنىڭدىن كىيىن دىققەت قىلىغىنى ياخشى،جوڭگۇنىڭ ئەمىلى ئەھۋالى تىز سۇرئەتتە ئۇزگىرۋاتىدۇ ئشىنمەنكى %90ئادەمنىڭ تەپەككۇرى بۇنىڭغا يىتىشەلمەيدۇ،ئەگەر يىتىشەلىسە ئەۋلادلرىڭىزغا پايدىسى زور بولىدۇ.