نۇرچۈلار ھەرۈكۈتۈ: بۈر دۈنۈي ېۈسلامۈي جاماېەت بولۇپ، قۇرۇلما جەھەتتە ېۈنتۈزاملۈق ھەرۈكەت يۆلۈنۈشۈگە قارۈغاندا تەسەۋۋۇپ تەرۈقەتلۈرۈگە تېخۈمۇ يېقۈن. بۇ ھەرۈكەتنۈڭ تەسۈس قۈلغۇچۈسۈ دەۋۈتۈنۈ ېوسمانۈيە خەلۈپۈلۈكۈ يېقۈلۈپ، كامال ېاتا تۈرك ھاكۈمۈيەت تۈزگۈنۈنۈ قولغا ېالغاندۈن كېيۈن مەيدانغا كەلگەن كامالۈزمچە سېكولارۈستۈك كۈچۈگە قارشۈ تۇرۇش مەقسۈتۈدە بۈر ېۈسلامۈي ېېقۈم شەكۈللەندۈرۈپ، ېۈماننۈڭ ھالاۋۈتۈنۈ تېتۈش، نەپۈسنۈ تازۈلاش ېۈشلۈرۈغا مەركەزلەشتۈرگەن.
قۇرۇلۈشۈ ۋە ېاساسلۈق كۈشۈلۈرۈ:
قۇرغۇچۈسۈ شەيخ سەېۈد ېەننۇرسۈي (1873م-1960م) شەرقۈي ېاناتولۈيەگە قاراشلۈق بۈتلۈس ېۆلكۈسۈ ھازان رايونۈدۈكۈ ۋان كۆلۈگە يېقۈن نۇرس يېزۈسۈدا بۈر كۇرد ېاېۈلۈسۈدە دۇنياغا كەلگەن. باشلانغۇچ تەلۈماتۈنۈ ېۆز يۇرتۈدا ېۈگەللۈگەن. ياشلۈق مەزگۈلۈگە كەلگەندە ېۇنۈڭدا ھوشيارلۈق ۋە پەزۈلەت ېالامەتلۈرۈ كۆرۈلۈشكە باشلۈغان. ېۇ ېۆز دەۋرۈنۈڭ ېۆلۈمالۈرۈ بۈلەن مۇنازۈرۈلەرگە چۈشكەن ۋە شۆھرۈتۈ تارقۈلۈپ، "مەشھۇر سەېۈد" دەپ لەقەم قويۇلغان.
- ېون سەككۈز ياشقا كۈرگەندە، خېلۈ يۇقۈرۈ دەرۈجۈدە ېەقلۈي ېۈلۈملەر بۈلەن بۈرگە، دۈنۈي ېۈلۈملەردۈن ياخشۈ مەلۇمات ېۈگەللۈگەن. قۇرېان كەرۈمنۈ يادلۈغاندۈن سۈرت، ېوقيا ېېتۈش، چېلۈشۈش، ېات مۈنۈش قاتارلۈقلارنۈ ياخشۈ ېۆگەنگەن. ېۇ ېۆزۈ ېۈچۈن زاھۈدلۈق ۋە ېاددۈي- ساددا ياشاش يولۈنۈ تاللۈغان.
- 1892-يۈلۈ شەيخ سەېۈد نۇرسۈي ماردۈنغا بارغان ۋە شەھەرنۈڭ جامە مەسچۈتۈ ېارقۈلۈق ېۆزۈنۈڭ دەۋەت پرۈنسۈپۈ بويۇنچە تەربۈيە ۋە يېتەكلەش ھەرۈكۈتۈنۈ باشلۈغان. ېۇنۈڭ بۇ ېۈشۈ ماردۈن ۋالۈيسۈغا يەتكەن ۋە ېۇنۈڭ "تۈبلۈس"غا سۈرگۈن قۈلۈنۈشۈغا سەۋەپ بولغان.
- 1894-يۈلۈ نۇرسۈي ۋان شەھۈرۈگە بېرۈپ، ېۇ يەردە تەلۈم-تەربۈيە بۈلەن شۇغۇللۈنۈش بۈرگە ېالگېبرا، ېاسترونومۈيە، خېمۈيە، فۈزۈكا، گېېولوگۈيە، پەلسەپە ۋە تارۈخقا داېۈر ماتېرۈياللارنۈ ېوقۇغان ۋە ېۇلارغا ېۈچكۈرۈلەپ كۈرگەن. ېۇ بۇ تېمۈلارنۈڭ بەزۈلۈرۈدە ېەسەر يازغان بولۇپ، ۋان شەھۈرۈدۈكۈ ېۈلۈم ېەھلۈلۈرۈ ېۇنۈڭ ېەقلۈي كۈچۈ، كەڭ ېۈلمۈنۈ ېېتۈراپ قۈلغان ھالدا ېۇنۈڭغا "بەدۈيېۇززامان"، دەپ نام بېرۈشكەن.
1896-يۈلۈ مۈسۈردۈكۈ ېەزھەر ېۇنۈۋېرسۈتېتۈغا ېوخشاش شەكۈلنۈ ېالدۇرۇش مەقسۈتۈدە زەھرا ېۇنۈۋېرسۈتېتۈنۈ تەسۈس قۈلۈش ېۈچۈن ېۈستانبۇلغا يۆتكۈلۈپ كەلگەن ۋە ېۇ يەردە مۈسۈر مۇپتۈسۈ شەيخ مۇتېيېېي(1333ھ- 1339ھ) نۈڭ ېۇستازۈ شەيخ بەخۈيت بۈلەن ېۇچرۈشۈپ قالغان، ېۇ بەدۈېۇززامانغا يۇقۈرۈ باھا بەرگەن.
- ېۈتتۈپاقداشلار قوشۇنۈ ېۈستانبۇلغا بېسۈپ كۈرگەندە، ېۇلارغا قارشۈ ھەرۈكەت قۈلغان مۇجاھۈدلار سېپۈنۈڭ ېالدۈنقۈ قاتارۈدۈن ېورۇن ېالغان.
- ېەسلۈدە ېۈسلام ۋە مۇسۇلمانلارغا دۈشمەنلۈك ۋە سۈيۈقەست قۈلۈشتۈن باشقا بۈر نۈيۈتۈ بولمۈغان، ېەمما بۈرلۈك، ھۆرۈيەت ۋە ېۈسلاھاتقا ېوخشۈغان شۇېارلارنۈ كۆتۈرۈۋالغان بۈرلۈك ۋە تەرەققۈيات جەمېۈيۈتۈنۈڭ سۈيۈقەست قۈلۈشۈ بۈلەن 1908-يۈلۈ سۇلتان ېابدۇلھەمۈدخان تەخۈتتۈن چۈشۈرۈلگەندۈن كېيۈن، بەدۈېۇززامان بۈرلۈك ۋە تەرەققۈياتچۈلار بۈلەن ېوخشاش شوېار كۆتۈرگەن. ېەمما ېۇنۈڭغا ېۈسلامۈي روھ بېغۈشلۈغان "ېۈتتۈھادۈي مۇھەممەدۈي" جەمېۈيۈتۈنۈ كۈچلەندۈرگەن. بۇنداق قۈلغاندا تەرەققۈياتچۈلارنۈڭ ماسونۈيلارچە ھەقۈقەتلۈرۈنۈ ېوتتۇرۈغا چۈقۈرۈش ۋە ېۇلار پاناھلۈنۈۋالغان ېالدامچۈلۈقلارنۈ ېېچۈپ تاشلۈغۈلۈ بولاتتۈ.
- ماسونۈيلار ېۇنۈڭ بۈلەن كۆرۈشۈش ېۈچۈن كاراسۇ ېۈسۈملۈك بۈر يەھۇدۈينۈ ېەۋەتكەن. ېۇ بەدۈېۇززاماننۈڭ يېنۈدۈن قايتۈپ چۈقۈۋېتۈپ: "بۇ غەلۈتە ېادەم سۆزلۈرۈ ېارقۈلۈق مېنۈ (ېۈسلامغا) ېېلۈپ كۈرگۈلۈ تاسلا قالدۈ." دېگەن.
1911-يۈلۈ (1327ھ) سۈرۈيەگە بېرۈپ، دەمەشۈققە ېورۇنلاشقان ۋە ېۇمەۋۈيلەر جامەسۈدە "شامۈييە خۇتبۈسۈ" دەپ تونۇلغان خۇتبۈسۈنۈ سۆزلۈگەن. ېۇ بۇ خۇتبۈسۈدە ياۋروپانۈڭ تەرەققۈي قۈلۈپ، مۇسۇلمانلارنۈڭ ېارقۈدا قېلۈشۈدۈكۈ سەۋەپلەرنۈ تۆۋەندۈكۈچە ېوتتۇرۈغا قويغانۈدۈ:
1- مۇسۇلمانلاردۈكۈ چوڭقۇر ېۈمۈدسۈزلۈك.
2- ېۈجتۈماېۈي، سۈياسۈي ھاياتتۈكۈ ېەخلاقنۈڭ چۈرۈكلۈشۈ ۋە سەمۈمۈيەتنۈڭ يوقۈلۈشۈ.
3- مۇسۇلمانلار سېپۈدە ېۆچ- ېاداۋەتنۈڭ يامراپ كېتۈشۈ.
4- مۇسۇلمانلار ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ ھەمكارلۈق، ياردەملۈشۈش ۋە سۆيگۈ ېامۈللۈرۈنۈڭ يوقۈلۈشۈ.
5- ېۈستۈبدادنۈڭ تارقۈلۈشچان كېسەلگە ېوخشاش ېومۇملۈشۈشۈ.
6- خۇسۇسۈي مەنپەېەتنۈ ېومۇمنۈڭ مەنپەتۈنۈڭ ېالدۈغا قويۇش.
- ېۇ بۈرۈنچۈ دۇنيا ېۇرۇشۈ مەزگۈلۈدە تۈرك ېەسكەرلۈرۈگە ياردەم بېرۈش مەقسۈتۈدە بۈر گۇرۇپپا تەشكۈللۈگەن ۋە ېۇنۈڭدا سوبايلۈق قۈلغان. ېاخشاملۈرۈ سەپداشلۈرۈغا ۋە ېەسكەرلۈرۈگە قۇرېان ېۈلۈملۈرۈگە داېۈر دەرسلەرنۈ بەرگەن.
- روسلار ېۇنۈ تۇتۇۋېلۈپ سۈبۈرۈيەگە سۈرگۈن قۈلغان. ېەمما ېۇ قېچۈپ، گېرمانۈيە، بۇلغارۈستانلار ېارقۈلۈق تۈركۈيۈنۈڭ ېۈستانبۇل شەھۈرۈگە كېلەلۈگەن. ېۇنۈ خەلۈپە، شەيخۇل ېۈسلام ۋە ېوقۇغۇچۈلار بولۇپ ېۈنتايۈن دەبدەبۈلۈك قارشۈ ېالغان ۋە دۆلەت ېۇنۈڭغا ېۇرۇش مۈدالۈيونۈ بەرگەن. بۇنۈڭدۈن باشقا ېوسمانۈيە دۆلۈتۈدۈكۈ ېەڭ يوقۈرۈ دەرۈجۈلۈك ېۈلمۈي مەجلۈس ھېسابلۈنۈدۈغان "دارۇل ھېكمە ېەلېۈسلامۈييە" نۈڭ ېەزالۈقۈغا تەيۈنلەنگەن. 1923-يۈلۈ نۇرسۈينۈڭ پۈكرۈي ھاياتۈدا بۈر يېڭۈ باسقۇچ باشلانغان. نۇرسۈي، ېۈماننۈ ساقلاپ قېلۈش، بولۇپمۇ ياشلار سېپۈدە ېۈماننۈ ساقلاش قېلۈش ېۈچۈن يېتەكچۈلۈك قۈلۈش ۋە كۆرسەتمە بېرۈشنۈ كۆزلۈگەن نۇر رۈسالۈلۈرۈنۈ يېزۈش ېۈشلۈرۈ ېاكتۈپلاشقان بۇ مەزگۈلنۈ "يېڭۈ سەېۈد" دەپ ېاتۈغان.
- مۇستەفا كامال ېاتاتۈرك (1880-1938م) ېاناتولۈيەدە ېۈسيان ېېلان قۈلغاندا، بەدۈېۇززاماننۈ يېنۈغا تارتۈش ېۈچۈن ېۇرۇنغان ۋە ېۇنۈڭغا ېالۈي ساراي، يۇقۈرۈ مەنسەپ بېرۈدۈغانلۈقۈنۈ ۋەدە قۈلغان. ېەمما ېۇ بۇ تەكلۈپلەرنۈڭ ھەممۈسۈنۈ رەت قۈلۈپ، سۈياسەتتۈن ېومۇمۈيۈزلۈك يۈز ېۆرۈگەن ۋە "شەيتان ۋە سۈياسەتتۈن ېاللاھقا سېغۈنۈمەن" دېگەن سۆزۈنۈ شوېار قۈلۈپ، ېۆزۈنۈ ېۈبادەت قۈلۈشقا ۋە نەپسۈنۈ تەربۈيۈلەشكە قاراتقان.
- خەلۈپۈلۈك يېقۈلغاندۈن كېيۈن تۈركۈيۈگە ھۆكۈمرانلۈق قۈلغان سېكولارۈستلار ېۇنۈڭ دەۋۈتۈدۈن ېەندۈشە قۈلاتتۈ ۋە ېۇنۈڭغا كۈچلۈك قارشۈ تۇراتتۈ. ېۇلار ېۇنۈڭ ھاياتۈنۈ تۈرمۈدە، قېيۈن - قۈستاقتا، تۈرمۈدۈن سۈرگۈنگە، سۈرگۈندۈن مەھكۈمۈگە يۆتكۈلۈش بۈلەن ېۆتۈشكە مەجبۇرلۈغان.
- مەھكۈمۈلەر ېۇنۈ بۈر قانچە قېتۈم ېۆلۈمگە ھۆكۈم قۈلغان. بۈراق، ېەگەشكۈچۈلۈرۈ ۋە ھۈمايۈچۈلۈرۈنۈڭ ېۈنقۈلاب قۈلۈشۈدۈن ېەنسۈرەپ بۇ ھۆكۈمنۈ ېۈجرا قۈلۈشتۈن يالتايغان.
- ېاخۈرقۈ ھاياتۈنۈ كۈشۈلەردۈن يۈراق ھالدا ېۈسپارتادا ېۆتكۈزگەن. ۋاپاتۈدۈن ېۈچ كۈن ېۈلگۈرۈ رەسمۈي رۇخسەت ېالماستۈنلا ېۇرفاغا قاراپ يولغا چۈققان. ېۇ ېۇرفادا پەقەت ېۈككۈ كۈنلا ياشۈغان. ېۇ، ھۈجۈرۈيە 1379-يۈلۈ رامۈزان ېېيۈنۈڭ 25-كۈنۈ (1960/3/23) ۋاپات بولغان.
ېېتۈقاد ۋە پۈكۈرلار:
* بۇ جاماېەتنۈڭ پۈكرۈ ېۇنۈڭ قۇرغۇچۈسۈ تەرۈپۈدۈن يېزۈلغان ېەسەرلەردە ېورۇن ېالۈدۇ. ېۇنۈڭدۈن كېيۈنكۈلەرنۈڭ ېۇنۈڭ پۈكرۈگە ېۈلاۋە قۈلغان كۆرۈنەرلۈك بۈر نەرسۈلۈرۈنۈ تېپۈش قېيۈن.
* بۇ جاماېەت ېاللاھنۈڭ كۈتابۈ ۋە پەيغەمبۈرۈنۈڭ سۈننۈتۈنۈ ېۆزۈگە يېتەكچۈ قۈلغان بولۇپ، ېۇ ېۈككۈسۈنۈڭ كۆرسەتمۈسۈ بويۈچە ماڭۈدۇ ۋە ېۇلارغا ېاساسەن ېەمەل قۈلۈدۇ.
* بۇ ھەرۈكەت ېەگەشكۈچۈلۈرۈنۈڭ قەلبۈدە ېۈسلام ېەقۈدۈسۈنۈ ېويغۈتۈش ېۈچۈن تۈرۈشتۈ. ېۇ يالغۇز ېۈسلامغا مەنسۇپ بولغانلۈقۈ ېۈچۈنلا ېېغۈر شاراېۈتلارغا ۋە بۇنۈڭغا ماس كۈلۈدۈغان تاكتۈكۈلارغا دۈچ كېلەتتۈ، ېۇ قانۇن تەرۈپۈدۈن جازالۈنۈدۈغان جۈنايەت سانۈلاتتۈ.
* بەدۈيېۇززامان شۈبھۈلۈك مەسۈلۈلەردۈن يۈراق تۇرۈدۈغان، زاھۈد ۋە كەمتەر كۈشۈ ېۈدۈ. "شەكلۈك ېۈشلارنۈ قويۇپ شەكلەنمەيدۈغان ېۈشلارغا يۈزلەنگۈن" دېيۈش ېۇنۈڭ داېۈملۈق شوېارۈ ېۈدۈ.
* سۈياسەتتۈن قول ېۈزۈش ۋە ېۇنۈ شەيتاننۈڭ ۋەسۋەسۈسۈ دېگەن كۆزقارۈشۈ بولسا، بەدۈيېۇززامان بۈلەن ېۇنۈ ېۆزۈنۈڭ سېپۈگە تارتۈشقا ېۇرۇنۇپ كەلگەن مۇستەفا كامال ېوتتۇرۈسۈدۈكۈ قارشۈلۈشۈش ۋە تۈركۈششتۈن كېيۈن مەيدانغا كەلگەن. سەېۈد نۇرسۈي 1923-يۈلۈ سۈياسەتنۈ ېارقۈسۈغا چۆرۈپ تاشلاپ، ېەنقەرەدۈن ېايرۈلغان ۋە بۇ كۈننۈ "كونا سەېۈد بۈلەن يېڭۈ سەېۈد" جەريانلۈرۈنۈڭ پاسۈلۈ، دەپ تەسۋۈرلۈگەن.
* بەدۈيېۇززامان ېەسكۈ شەھەر تۈرمۈسۈدە مەھبۇس چېغۈدا مەھكۈمۈگە مۇنداق دېگەن: "مېنۈڭ سوپۈزم تەرۈقۈتۈ بۈلەن شۇغۇللانغانلارنۈڭ سېپۈدۈن ياكۈ ېەمەسلۈكۈمنۈ سورۈدۈڭلار، مەن سۈلەرگە مۇنداق دەيمەن: بۈزنۈڭ دەۋرۈمۈز تەرۈقەتنۈ ساقلاپ قېلۈشنۈڭ ېەمەس، ېۈماننۈ ساقلاپ قېلۈشنۈڭ دەۋرۈ. تەرۈقەتسۈزلا جەننەتكە كۈرۈدۈغانلار ناھايۈتۈ كۆپ، ېەمما، ېۈمانسۈز ھېچكۈم جەننەتكە كۈرەلمەيدۇ".
* ېۇ يەنە مۇنداق دېگەن: "ېاللاھ بۈلەن قەسەم قۈلۈمەنكۈ، بۈرۈتانۈيەنۈڭ رەزۈل ۋەزۈرۈنۈڭ سۈيۈقەستۈنۈڭ قانچۈلۈك بولۇشۈدۈن قەتېۈي نەزەر، مەن ھاياتۈمنۈ قۇرېان ېۈچۈن بېغۈشلايمەن". ېۇ بۇ سۆزۈدە، "مۇسۇلمانلارنۈڭ قولۈدا قۇرېانلا مەۋجۇت بولۈدۈكەن، بۈزگە قارشۈ تۇرۇشنۈ داۋاملاشتۇرۈدۇ، شۇنۈڭ ېۈچۈن بۈز قۇرېاننۈ ېۇلارنۈڭ ھاياتۈدۈن يۈراقلاشتۇرۈشۈمۈز لازۈم"، دېگەن نەزەرۈيۈنۈ ېوتتۇرۈغا قويغان بۈرۈتانۈيە مۇستەملۈكۈلۈرۈ ۋەزۈرۈ گلادستوننۈ كۆزدە تۇتقان ېۈدۈ.
- ېۇ يەنە مۇنداق دەيدۇ: "ېەگەر مېنۈڭ مۈڭ روھۈم بولغان تەقدۈردە، ېۈسلام ھەقۈقەتلۈرۈدۈن پەقەت بۈر ھەقۈقەت ېۈچۈن ېۇلارنۈ پۈدا قۈلۈشتۈن ېۈككۈلەنمۈگەن بولاتتۈم... مەن ېسۈلام مۈللۈتۈدۈن باشقا مۈللەتنۈ ېېتۈراپ قۈلمايمەن... مەن، سۈلەر تۈرمە، دەپ ېاتايدۈغان بەرزەخنۈڭ ېالدۈدا تۇرۇپ سۈلەرگە شۇنۈ دەيمەنكۈ، مەن مېنۈ ېاخۈرەتكە ېېلۈپ بارۈدۈغان پويۈزنۈ ساقلاۋاتۈمەن.
- يەنە مۇنداق دېگەن: "بۈر پەزۈلەتلۈك شەيخ ېۈچۈن ېۇسۇلچۈلارنۈڭ كۈيۈمۈ مۇناسۈپ بولمۈغاندەك، ېۈستانبۇلغۈمۇ ياۋروپانۈڭ مەدەنۈيۈتۈنۈ كەيدۈرۈش مۇناسۈپ ېەمەس".
* مەھكۈمۈلەردە بەدۈيېۇززامانغا قارۈتۈلغان ېاساسلۈق ېەيۈبلەشلەرنۈ تۆۋەندۈكۈلەرگە يۈغۈنچاقلاش مۇمكۈن:
- سېكولارستۈك دۆلەت ۋە كامالۈزم ېۈنۈقۈلاۋۈنۈ يۈمۈرۈشكە ھەرۈكەت قۈلۈش.
- تۈركۈيۈدە دۈندارلۈق روھۈنۈ قوزغاش.
- يۇشۇرۇن جەمېۈيەت قۇرۇش.
- مۇستەفا كامال ېاتاتۈرككە ھۇجۇم قۈلۈش.
ېەمما ېۇ ېەيۈبلەشلەرگە كۈچلۈك ھۆججەت، پاكۈتلار ېارقۈلۈق رەددۈيە بەرگەن. بۇ خۈلدۈكۈ مەھكۈمۈلەر ېۇنۈڭ ېەگەشكۈچۈلۈرۈنۈڭ سانۈنۈڭ كۆپۈيۈشۈ ېۈچۈن تەشۋۈقاتقا ېايلانغان.
* بۇ ھەرۈكەتنۈڭ تەسۈس قۈلغۇچۈسۈ ېۆزۈنۈڭ پاېالۈيەت ۋە دەۋۈتۈنۈ ېۈلمانۈزمنۈڭ تەسۈرۈگە قارۈشۈ كۆرەش قۈلۈشقا بېغۈشلۈغان بولۇپ، ېۇلار تۆۋەندۈكۈلەردە ېۈپادۈلۈنۈدۇ:
- ېوسمانۈيە خەلۈپۈلۈكۈنۈ ېەمەلدۈن قالدۇرۇش.
- بەشەرۈي قانۇنلارنۈ شەرۈېەتنۈڭ ېورنۈغا قويۇش.
- دۈنۈي ماېارۈپنۈ ېەمەلدۈن قالدۇرۇش.
- ېەرەب ھەرپلۈرۈ بۈلەن يېزۈشنۈ چەكلەپ، لاتۈن ھەرپۈنۈ تېڭۈش.
- ېەزاننۈڭ كەلۈمۈلۈرۈنۈ ېەرەبچۈدۈن تۈركچۈگە ېۆزگەرتۈش.
- تۇرانچۈلۈك نەزەرۈيۈسۈنۈ يەنۈ "تۈركلەر ھازارەتلەرنۈڭ نېگۈزۈ" دەيدۈغان نەزەرۈيۈنۈ تېڭۈش.
- ېەرلەرنۈ بېشۈغا دوپپا كۈيۈشكە، ېاياللارنۈ يالۈڭاچلۈققا، ھۈجابنۈ ېەمەلدۈن قالدۇرۇشقا قۈستاش.
- جۈمە كۈنۈنۈڭ ېورنۈغا يەكشەنبە كۈنۈنۈ رەسمۈي ېارام ېېلۈش كۈنۈ قۈلۈپ بېكۈتۈش.
- قارا تون، ېاق سەللە كۈيۈشنۈ پەقەت دۈنۈي كۈشۈلەرگۈلا خاس قۈلۈپ قويۇش.
- قۇرېان كەرۈمنۈ تۈركچۈگە تەرجۈمە قۈلۈپ مەسچۈتلەرگە تارقۈتۈش. (1350ھ/1931م).
- قۇربان ۋە روزا ھېيت پاېالۈيەتلۈرۈنۈ چەكلەش، ھۈجۈرۈيە كالېندارۈنۈ ېەمەلدۈن قالدۇرۇش ۋە مۈراسخورلۇق سۈستېمۈسۈغا ېۆزگەرتۈش كۈرگۈزۈش.
- غەرب تەرەپكە يۈزلۈنۈش ۋە ېادەت، ېەنېەنە، ېۈنتۈلۈشلۈرۈدە ېۇنۈڭغا تېۋۈنۈش.
- ېومۇميۈزلۈك ېاۋامدا، خۇسۇسەن يۈتۈلۈۋاتقانلارنۈڭ قەلبۈدۈن ېۈسلام ېەقۈدۈسۈنۈ ېۆچۈرۈش.
* بۇ ھەرۈكەتنۈڭ كۆپ ساندۈكۈ ياشلۈرۈ ېۈپپەتلۈكلۈكۈ ۋە پاكۈزلۈكلۈقۈ بۈلەن ېالاھۈدە پەرقلۈنۈدۇ. ېۇلار پۈتنە- پاسات، ېازغۇنلۇق ۋە ېوچۇقچۈلۈق قاپلۈغان بۈر دەۋردە دۈنۈنۈ چۈڭ تۇتۇپ تۇرغان ياشلاردۇر.
* بۇ ھەرۈكەتنۈڭ بۈر قۈسۈم خاتالۈقلۈرۈ:
- شۇ دەۋردۈكۈ ېۈسلام ۋە مۇسۇلمانلارغا قارشۈ سۈياسۈي ھاياتنۈڭ كۆپۈنچۈسۈگە سۈڭۈپ كۈرۈۋالغان يەھۇدۈيلارنۈڭ ھۈيلە- نەيرەڭلۈرۈگە قارشۈ تۇرالايدۈغان ېۈنتۈزاملۈق ېۈسلامۈي ھەرۈكەت تەسۈس قۈلۈپ چۈقالمۈغان. ېەمما، ېۈنساپ بۈزنۈ، بۇ ھەرۈكەتنۈڭ تەسۈس قۈلۈنۈش دەۋرۈدۈكۈ شاراېۈت ېۇنۈڭ ېۆزۈ ېوتتۇرۈغا چۈققان شەكۈلدۈن باشقا شەكۈل بۈلەن ېوتتۇرۈغا چۈقالمايدۈغانلۈقۈنۈ ېېتۈراپ قۈلۈشقا ېېلۈپ بارۈدۇ.
- بەدۈيېۇززاماننۈڭ باشقۈلار بۈلەن بۈرلۈكتە "ېۈتتۈھادۈي مۇھەممەدۈي" نۈ قورۇشقا ېۈشتۈراك قۈلۈشۈ ېۇنۈڭدۈكۈ بۈر ېۆتكۈنچۈ ېۈنكاسنۈڭ نەتۈجۈسۈ بولۇش بۈلەن بۈرگە، ېۈتتۈھادچۈلارنۈڭ ېۇنۈڭغا دۈشمەنلۈك قۈلۈشۈ، ېۇنۈ ۋە دەۋۈتۈنۈ يوقۈتۈش، قەستلەش ېۈچۈن كۈچۈنۈ مەركەزلەشتۈرۈشۈگە سەۋەب بولغان.
- بۇ ھەرۈكەتنۈڭ سۈياسەتتۈن قول ېۈزۈشۈ ۋە سەېۈد نۇرسۈينۈڭ 1923-يۈلدۈن كېيۈن، "شەيتان ۋە سۈياسەتتۈن ېاللاھقا سېغۈنۈمەن" دېگەن شوېارنۈ كۆتۈرۈپ چۈقۈشۈ ېەگەشكۈچۈلۈرۈگە سەلبۈي تەسۈرلەرنۈ كۆرسەتكەن. ېۇلارنۈڭ بەزۈلۈرۈ سېكولارستۈك پارتۈيۈلەرنۈڭ ېۆلجۈسۈغا ېايلۈنۈپ كەتكەن.
- بەزۈلەر ېۇنۈ، 1925-يۈلۈ مۇستەفا كامالغا قارشۈ خەلۈپۈلۈك تەرەپتە تۇرۇپ ېۈنقۈلاب قوزغۈغان شەيخ سەېۈيد كۇردۈيغا يارۈدەم بېرۈشتۈن قول تارتقانلۈقۈنۈ ېەيۈبلەيدۇ. ېۇنۈڭ بۈلەن كامالۈزمچۈلار ېوتتۇرۈسۈدا دۈيار بەكۈردە دەھشەتلۈك ېۇرۇش بولغان بولۇپ، ېۇنۈڭدا مۈڭلۈغان مۇسۇلمانلار ېۆلگەن. ېەمما ېۇنۈڭ ېەگەشكۈچۈلۈرۈ نۇرسۈينۈڭ بۇ پۇزۈتسۈيۈسۈنۈ ېۇنۈڭ ھوشيارلۈقۈ ۋە يۈراقنۈ كۆرەر ېۈكەنلۈكۈدۈن، دەپ قارايدۇ.
- ېۇنۈڭ بۇ پوزۈتسۈيۈسۈ ېۆزۈنۈڭ ېالدۈ بۈلەن نەپۈس بۈلەن جۈھاد قۈلۈش، ېاندۈن پۈكۈرلەرنۈ يورۇتۇش ېۈچۈن دەۋەت ېېلۈپ بېرۈش، دېگەن پۈكۈرۈدۈن كېلۈپ چۈققان. بۇ ھەرۈكەت، قەلبلەرنۈ ېۈسلاھ قۈلۈش، قارشۈ مەيداندۈكۈ مۇسۇلمانلار بۈلەن مەيلۈ ېۇلار ھاكۈم ياكۈ پۇخرا بولسۇن، ېۈچكۈ ېۇرۇشلارغا كۈرمەسلۈك، تۈنچ دەۋەت يولۈدا چۈڭ تۇرۇش، تەردۈجۈي تەرەققۈي قۈلۈش، كاپۈر ۋە زۈندۈقلاردۈن تەركۈپ تاپقان سۈرتقۈ دۈشمەنلەردۈن باشقۈلارغا قارشۈ قۇراللۈق جۈھادقا كۈرمەسلۈك قاتارلۈقلارغا چاقۈرۈدۇ.
- نۇر ھەرۈكۈتۈنۈڭ بەزۈ كۈشۈلۈرۈدە -كېيۈنكۈ مەزگۈللەردە- ېايرۈمچۈلۈق، ېۆزۈنۈ يۇقۈرۈ ساناش خاھۈشلۈرۈ پەيدا بولۇپ قالغان بولۇپ، بۇ ېەھۋال مۇسۇلمانلارنۈ دەۋەت، ۋەز- نەسۈھەت قۈلۈش قاتارلۈق ېۈشلاردا ېۇلارنۈڭ ېارۈسۈغا سۈڭۈپ كۈرۈش جەھەتتە ېاجۈز ېورۇنغا چۈشۈرۈپ قويۈدۇ.
* بۇ ھەرۈكەت، قۇرغۇچۈسۈنۈڭ ۋاپاتۈدۈن كېيۈن ېۈچ ېاساسۈي قۈسۈمغا بۆلۈنۈپ كەتكەن:
ـ سالامەت پارتۈيۈسۈگە قاتناشقان قۈسم.
ـ تەرەپسۈزلۈكتە چۈڭ تۇرغان قۈسۈم.
ـ ېۈچۈنچۈ قۈسمۈ دېمۈرال باشچۈلۈقۈدۈكۈ ېادالەت پارتۈيۈسۈ بۈلەن بۈرلەشكەن، سالامەت پارتۈيۈسۈ (رۈفاھ پارتۈيۈسۈ)نۈ ېۆچ كۆرۈدۈغان قۈسۈم بولۇپ، بۇ قۈسۈمنۈڭمۇ قوللۈغۇچۈ ۋە ھۈمايە قۈلغۇچۈلۈرۈ بار. بۇ ھەرۈكەتنۈڭ ياشلۈرۈنۈڭ پۈكۈرلۈرۈنۈ ېۆزگەرتۈش ېۈچۈن كەڭ كۆلەملۈك ېۇرۇنۇشلار مەۋجۇت. بۇ ھەرۈكەتتە ېورۇن تۇتقان يېڭۈ ېاسۈياچۈلار گۇرۇپپۈسۈ، ېۆزلۈرۈ نەشۈر قۈلۈدۈغان «يېڭۈ ېاسيۈا گېزۈتۈ» ۋە بۈرلۈكتە ھەرۈكەت قۈلۈدۈغان «يېڭۈ نەسۈل» ېۈسۈملۈك باشقا بۈر گېزۈت بۈلەن ېورتاق شەكۈلدە ېېلۈپ بارغان نەشرۈ-ېەپكارلۈرۈدا مۈللۈ سالامەت پارتۈيۈسۈ ۋە ېۇنۈڭ رەھبۈرۈ نەجمۇددين ېەرباقانغا قارشۈ پاېالۈيەتلەردە بولۈدۇ.
* پۈكۈر ۋە ېەقۈدۈلەرنۈڭ يۈلتۈزلۈرۈ:
- نۇر جاماېۈتۈ، تۈركۈيە ۋە ېوسمانۈيە دۆلۈتۈنۈڭ ېەقۈدۈسۈ بولغان ماترۈيدۈييە ېەقۈدۈسۈدۈكۈ ېەھلۈ سۈننەتكە مەنسۇپ ېۈسلامۈي جاماېەتلەرنۈڭ بۈرۈ.
- بۇ جاماېەت تەربۈيۈلەش ېۇسۇلۈنۈ تاللۈغان بولۇپ، نەپۈسلەردە ېۈماننۈ ساقلاپ قېلۈش ېۈچۈن ھەرۈكەت قۈلۈدۇ. بۇ بەزۈ جەھەتلەردۈن سوپۈزم تەرۈقەتلۈرۈگە ېوخشاپ كېتۈدۇ.
* تارقۈلۈش ۋە تەسۈر داېۈرۈسۈ:
- نۇر جاماېۈتۈ ېاناتولۈيەنۈڭ شەرقۈي غەربۈي قۈسمۈغا جايلاشقان بارلادۈكۈ كۇردلار رايونۈدا باشلانغان ۋە رۇم، ېۈسپارتا ۋە ېۇنۈڭ ېەتراپۈدۈكۈ رايونلارغا، كۈيۈن ېۈستانبۇلغا تارقالغان.
- بۇ دەۋەت پۈتۈن تۈركۈيە زېمۈنغا تارقالغان ۋە ېۇنۈڭدۈكۈ بارلۈق ېورگانلارنۈڭ ھېمايۈسۈنۈ قولغا كەلتۈرگەن.
- ېۇنۈڭ ېەزالۈرۈ تەسۈس قۈلغۇچۈسۈنۈڭ ھايات ۋاقتۈدۈلا 500 مۈڭغا يەتكەن.
- بۇ جاماېەتنۈڭ پاكۈستان ۋە ھۈندۈستان قاتارلۈق ېەللەردۈمۇ ھۈمايۈچۈلۈرۈ بار. شۇنۈڭدەك، ېامېرۈكۈدۈمۇ پاېالۈيەتلۈرۈ بار بولۇپ، بۇلارغا "نۇر رۈسالۈلۈرۈ ېېنۈستۈتۇتلۈرۈ" ېۈسمۈ بۈلەن قورۇلغان مەدرۈسۈنۈڭ ېەگەشكۈچۈلۈرۈدۈن تەركۈپ تاپقان تۈرك ېوقۇغۇچۈلار ۋەكۈللۈك قۈلۈدۇ.
ېەتراپلۈق مەلۇمات ېۈچۈن پايدۈلنۈش مەنبەلۈرۈ:
- مۇستەفا زەكۈي ېاشۇر: بديۈ الزمان (نئرە ىامە ىن چياتھ وژڭارھ)
- د.مۇھەممەد سەېۈيد رامادان ېەلبۇتېي: النورسي (چياتھ وبىگ ژڭارھ).
- فەتھۈي يەكەن: الموسوىە الچركيە (جزءان)، بەشۈير نەشۈرۈياتۈ، ېەممان- ېۈېوردانۈيە، 1403ھ/1983م.
- ېابدۇلكەرۈم مەشھەدانۈي: الىلمانيە وژڭارھا ىلۈ الۆوگاى الإسلاميە في تركيا ، رۈياد خەلقېارا كۈتابخانۈسۈ ۋە دەمەشق خافۈقۈين كۈتابخانۈسۈ باسمۈلۈرۈ، بۈرۈنچۈ نەشرۈ، 1403ھ/ 1983م.
- مۇستەفا مۇھەممەد: الچركە الإسلاميە الچديڭە في تركيا، غەربۈ گۈرمانۈيەدە بېسۈلغان، بۈرۈنچۈ نەشرۈ، 1404ھ/1984م.
- ېۈھسان قاسۈم ېەسسالۈھۈي (تەھقۈقلۈغۇچۈ) لمڭنوي الىربي النوري ، ېۈراق.
- نۇرسۈي: لمڭنوي الىربي النوري، د.مۇھەممەد ېابدۇسسالام كەفافۈي تەرۈپۈدۈن ھەم تەرجۈمە قۈلۈنغان، ھەم ېۈزاھات بۈرۈلگەن ۋە تەتقۈق قۈلۈنغان. ېەسرۈييە كۈتابخانۈسۈ- بېيرۇت، 1966م.
- سابۈق تۈرك قوماندانۈ: الرجل الپنم كمال ۆتاتورك، ېابدۇللاھ ېابدۇرراھمان تەرجۈمۈسۈ، رۈسالە مۇېەسسەسەسۈ، بېيرۇت- بۈرلەشمە شېرۈكەت، ېۈككۈنچۈ نەشرۈ، 1398ھ/1987م.
- شەيخ سەېۈد قۇرېان ۋە ھەدۈسنۈ چۈقۈش قۈلغان ېاساستا ھەر خۈل دۈنۈي، روھۈي، نەپسۈي ۋە ېەقلۈي تېمۈلارغا مۇناسۈۋەتلۈك قېيۈنچۈلۈقلار توغرۈسۈدا 130 پارچۈدۈن ېارتۇق رۈسالە يازغان بولۇپ، ېۇستاز قاسۈم ېەسسالۈھۈي تەرۈپۈدۈن بۇ رۈسالۈلەرنۈڭ بۈر قانچۈسۈ ېەرەب تۈلۈغا تەرجۈمە قۈلۈنغان. ېۇلار:
- سەېۈد نۇرسۈي: قطوف ۆزاھير النو ر، ېانۈي باسمۈخانۈسۈ، باغداد، 1983م.
- سەېۈد نۇرسۈي: الچشر، كۇتتاب نەشرۈياتۈ، باغداد، 1983م.
- سەېۈد نۇرسۈي: الژيــە الكــبرۈ، ېانۈي باسمۈخانۈسۈ، 1983م.
- سەېۈد نۇرسۈي: الإنسان والإيمان، ېۈېتۈسام نەشرۈياتۈ، قاھۈرە، 1983م.
- سەېۈد نۇرسۈي: چقاېق الإيمـــان، ېانۈي باسمۈخانۈسۈ، باغداد، 1984م.
- سەېۈد نۇرسۈي: زھرە النور، ېانۈي باسمۈخانۈسۈ، باغداد، 1984م.
- سەېۈد نۇرسۈي: الملاېكە، زەھرا باسمۈخانۈسۈ، مۇسۈل، 1984م.
- سەېۈد نۇرسۈي: الشكر، قۇددۇس كۈتابخانۈسۈ، باغداد، 1984م.
- سەېۈد نۇرسۈي: الشيوخ، زەھرا باسمۈخانۈسۈ، مۇسۈل، 1984م.
- سەېۈد نۇرسۈي: الإيمان وتكامل الإنسان، قۇددۇس كۈتابخانۈسۈ، باغداد، 1984م.
بۇلاردۈن باشقا شەيخ سەېۈد نۇرسۈينۈڭ تۆۋەندۈكۈ كۈتابلۈرۈمۇ بار:
- سەېۈد نۇرسۈي: إشارات الإىجاز في مئان المجاز (بۇ ېۇنۈڭ تۈنجۈ يازغان ېەرەبچە كۈتابۈ.)
- سەېۈد نۇرسۈي: الپيقل الإسلامي.
- سەېۈد نۇرسۈي: التفكير الإيماني.
- سەېۈد نۇرسۈي: ۇو الفقار.
- سەېۈد نۇرسۈي: راېد الشباب.
- سەېۈد نۇرسۈي: الخطبە الشاميە.
- سەېۈد نۇرسۈي: الخطوات الستە (بۇ كۈتابتا ېۈنگۈلۈزلارنۈڭ سۈيۈقەستلۈرۈ ۋە رەزۈللۈكلۈرۈ ېۈستۈدە توختۈلۈدۈغان بولۇپ، بۇ كۈتاب كۈشۈلەرنۈڭ قەلبۈدە ېۈنگۈلۈزلارغا قارشۈ ېۈنقۈلاب قوزغاش ۋە ېۇلارنۈ قوغلاپ چۈقۈرۈشنۈ تۈزلۈتۈشتە ھەسسە قوشقان.)
ېۇيغۇر تەرجۈمە مەركۈزۈ تەرۈپۈدۈن تەرجۈمە قۈلۈنۈپ نەشۈرگە تەييارلانغان «ھازۈرقۈ زامان دۈن، مەزھەب ۋە پۈكۈر ېېقۈملۈرۈ ېېنسۈكلوپېدۈيۈسۈ» ناملۈق كۈتابتۈن ېۈلۈندۈ.
مەنبە مانا بۇ يەردە ېۈكەن
