ھېكىمەتلىك لەتىپىلەر
مەۋلانا جالالىدىن رۇمى ئۆيىدە يەيدىغان ھىچبىر يىمەكلىك قالمىغانلىقىنى ئېيىتقان ئايالىدىن قايتا - قايتا سورىدى:
ــ ھىچ نەرسە قالمىدىمۇ؟
ــ ھەئە.
ــ ئېغىزغا ئالىدىغان ھىچبىر يىمەكلىك يوقمۇ؟
ــ يوق.
ــ ھىچ نەرسە يوق؟
ــ ھىچ نىمە قالمىدى...
ــ راستىنلىمۇ؟!...
ھەزىرتى مەۋلانىنىڭ يۈزلىرىدە شاتلىق جىلۋىلىنىپ، قوللىرىنى دۇئاغا ئاچتى:
ــ ئاللاھىم، ساڭا ھەمدۇ سانالار بولسۇنكى، ئۆيۈم رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنىڭ ئۆيلىرىگە ئوخشاپتۇ...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بىر كىشى ھەسەن بەسرى ھەزىرەتلىرىنىڭ ئالدىغا كىلىپ:« پالانچى سەن ھەققىدە پۇستانى ناماقۇل گەپلەرنى قىلدى»، دىدى.
ــ قاچان؟
ــ بۈگۈن.
ــ قەيەردە؟
ــ ئۆيىدە.
ــ ئۇنىڭ ئۆيىدە نىمە قىلۋاتقان ئىدىڭ؟
ــ زىياپەتكە بارغان ئىدىم.
ــ زىياپەتتە نىمە يىدىڭ؟
ھېلىقى كىشى سەككىز خىل تائامنىڭ ئىسمىنى سانىدى.
شۇندا ھەسەن بەسرى:
ــ ئاشۇ كىشىنىڭ سەككىز خىل تائامى قارنىڭغا سىغدىيۇ، بىر ئېغىز گىپى سىغمىدىمۇ؟ قوپ، كەتكىن بۇ يەردىن، دىدىلەر ۋە غەيۋەتچىنى دەرگاھىدىن قوغلاپ چىقاردى.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بىر خىرىستىيان مۇرتى دىيارىمىزغا كىلىپ، ياش بىر بالىدىن چىركاۋنىڭ يولىنى سورىدى.
بالا پوپقا چېركاۋنى كۆرسىتىپ قويدى. پوپ مىننەتتار بولۇپ دىدى:
ــ بارىكاللا ئوغلۇم، ئەتە ئاشۇ چېركاۋغا كەلسەڭ ساڭا جەننەتنىڭ يولىنى كۆرسىتىپ قويىمەن.
ياش بالا جاۋاپ بەردىكى:
ــ چېركاۋنىڭ يولىنى بىلمىگەن تۇرۇپ، جەننەتنىڭ يولىنى قانداق بىلەرسىزكىن؟!...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بەيازىد بىستەمىي ھەزرەتلىرى دورىخانا يېنىدىن ئۆتۈپ كىتىۋاتقىنىدا، بىر تىۋىپنىڭ ھاۋانچىدا دورا ئارلاشتۇرۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ:
ــ بەك چوڭ گۇناھكارمەن، شۇ كىسىلىمگە دورا بارمۇ؟، دەپ سورىدى.
تىۋىپ بېشىنى كۆتۈرمەستىن، دورىخانا پەنجىرىسىدىن قاراپ تۇرغان كىشىگە جاۋاپ بەردى:
ــ تەۋبىنىڭ تومۇرى بىلەن ئىستىخفارنىڭ ياپرىقىنى ئارلاشتۇر. قەلىپ ھاۋانچىسىدا تەۋھىد توقمىقى بىلەن ئۇرۇپ ئەزگىن. ئىنساپ ئەگلىكىدىن ئۆتكۈز. كۆز ياش بىلەن يۇغۇر. ئىشىق تونۇرىدا پىشۇر ۋە بامدات بىلەن شام ئوتتۇرسىدا كۆپرەك تەنەۋۋۇل قىل. كۆرىسەنكى خەستىلىگىڭدىن ئەسەرمۇ قالمايدۇ.
بىستەمىي ھەزرەتلىرىنىڭ كۆزلىرى ياشقا تولۇپ دىدى:
ــ يا رەببىم، بۇ دۇنيا خەستەخانىللىرىڭدا نىمىدىگەن ئىسىل تىۋىپلىرىڭ بار!...
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تارىخ ساھەسىدە جاھان مىقياسىدا ئوخشىشى كەم ئالىملاردىن بولغان مەھمۇد كامالدىن سورىدىلەر:
ــ سىزدىكى بىلىمنىڭ ئوندىن بىرىگىمۇ ئىگە ئەمەس كىشىلەر سىزدىن بىرنەچچە باراۋەر تونۇلدى. بۇنىڭ سەۋەبى نىمىكىن؟
ــ مەن بىلمەك ئۈچۈن ئۈگەندىم، ئۇلار بىلىنمەك ئۈچۈن!...
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ھەزىرتى باھاۋۇددىن نەقشىبەندىدىن مۇرۇتلىرى بىر كارامەت كۆرسىتىشنى سوراشتى. ھەزرەت ئورۇنلىرىدىن تۇردىدە، يەڭگىل - يەڭگىل بەش - ئالتە قەدەم مېڭىپ، يەنە جايىغا كىلىپ ئولتۇردى. مۇرۇتلىرى ھەيران بولۇپ قاراشتى. ھەزىرتى نەقشىبەندى دىدىلەر:
ــ ئىككى يەلكەمدە تاغدەك - تاغدەك گۇناھلارنى كۆتۈرۈپ، قۇشتەك يەڭگىل مىڭىشىمنىڭ ئۆزى كارامەت ئەمەسمۇ؟!...
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بىر كىشى مەشھۇر تۈرك شائىرى مەھمەد ئەكىف ئەرساينى مازاق قىلماقچى بولۇپ:
ــ ئەپەندىم، سىز مال دوختۇرلۇق كەسپىنى پۈتتۈرگەن ئىدىڭىز ھە؟
ــ ھە، بىرەر يېرىڭ ئاغرىۋاتامدۇ؟!...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بىر ئالىم غەيۋەتچىگە دىدى:
ــ ئېيتايلۇق، سەن يامانلاۋاتقان كىشىنىڭ ئابرۇيى كېمەيدى، ئەمما بۇ تۆكۈلگەن ئابروي كىلىپ سىنىڭ ئابرويۇڭغا قوشۇلمايدىغۇ؟!...
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بىر باي دۆۋلەتمەنلىكىدىن كېرىلىپ، شەيىخكە دىدى:
ــ سىزگە قانچىلىك پۇل، ئالتۇن كېرەك بولسا مانا مەندىن سوراڭ!
ــ ياق، دىدى شەيىخ، مەن قۇلۇمنىڭ قۇلىدىن نەرسە سورىمايمەن.
ــ ھە؟، مەن قانداقسىگە سىزگە قۇل بولاي؟، دەپ غەزەپلىنىپتۇ باي.
شەيىخ جاۋاپ بىرىپ:
ــ نەفىس مىنىڭ قۇلۇم، سەن بولساڭ نەفىسنىڭ قۇلىسەن!...
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ئوقۇتقۇچى:
ــ ئىنسان ئادەمسىمان مايمۇندىن پەيدا بولغان.
ئوقۇغۇچى ئوقۇتقۇچىغا ئىشارە قىلىپ پەس ئاۋازدا:
ــ بەزىللىرى ئادەمسىمان ئېشەكتىن.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
دۇنيادا ھىچقانداق دەلىل قالمىغان تەقدىردىمۇ، بىر مىكروبنىڭ ھاياتى ئاللاھنى ئاڭلاش ۋە ئاڭلىتىش ئۈچۈن يېتەرلىكتۇر.
ــ پاستىرناك
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بىز يولدا ئۇچراشتۇق، ئەزان ئاۋازى ئاڭلاندى.
ــ يۈر جۈمەگە،ـ دىدىم،ـ بۈگۈن جۈمە.
ــ مەچىتكە بارمايدىغانلىقىمنى بىلىسەنغۇ؟، دىدى.
ــ بىلىمەن، ئەمما قاچانغىچە بارمايسەن؟
ــ نىمە دىسەم بولا، روھىم توغرا كەلمەيدۇ. ھەم تەييارلىقىم يوق. بولدىلا، ئىشتىنىمنىڭ تىزى تىتىلىپ، دەزمىلىنىڭ بۇزۇلىشىدىن قورقىمەن... بولدىلا، ئەرزىمەيدۇ....
كۈلكەم قىستىدى.
ــ ھەزىللىشۋاتامسەن؟
ــ ھەزىل - پەزىلى يوق، ئاق كىيىمنى ياخشى كۆرىشىمنى، داغ چۈشۈرمەسلىكىمنى بىلىسەنغۇ.
ھەقىقەتەن شۇنداق ئىدى. ئۇ كۆپۈنچە ئاق كىيىم كىيەتتى. كىيىملىرى دائىم دەزماللانغان، پاكىز، ئازادە ئىدى...
ئارىدىن ئىككى ئاي ئۆتۈپ، توساتتىن ئۇنىڭ مەسچىتكە كەتكەنلىكىنى ئاڭلاپ قالدىم. يۈگۈرۈپ جامەگە كىردىم. ئۇ ناماز سەپلىرىنىڭ ئەڭ ئالدىدا ئىدى.
ئاستا - ئاستا ئالدىغا يېقىنلىشىپ پەس ئاۋازدا ئۇنىڭغا:
ــ ۋوي ئاغىنە، ساڭا نىمە بولدى؟ مەسچىتكە بارمايمەن دېمىگەنمىتىڭ؟، دەپ سورىدىم.
ئۇنىڭدىن سادا كەلمىدى. چۈنكى ئۇ باشتىن ئاياغ ئاپپاق كېپەنگە ئورانغان ھالدا تاۋۇتتا يېتىپ، ئۇنىڭ ئۈچۈن جىنازا نامىزى ئوقۇلىشىنى كۈتىۋاتقان ئىدى.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ئۆزبىكچىدىن ئۇيغۇرچىلاشتۇرۇلىدى.
