مۇسۇلمانلارنۈڭ يېڭۈ يۈلۈ
بۈز مۇسۇلمانلار بۈرقانچە كۈندۈن كېيۈن بۈر يۈلنۈ تۈگۈتۈپ يېڭۈ بۈر يۈلغا قەدەم قويۇش ېالدۈدا تۇرماقتۈمۈز. بۇ مۇناسۈۋەت بۈلەن ھۈجرۈ يۈلنۈڭ كېلۈپ چۈقۈشۈنۈ بۈلۈۋېلۈشۈمۈز كېرەك.
زامان دېگۈنۈمۈز قۇياش، ېاي، يەر شارۈ ۋە ېۈنسانلار ېوتتۇرۈدۈكۈ مۇناسۈۋەتنۈ ېۈپادۈلەيدۈغان مۇرەككەپ ھايات ېۆلچەملۈرۈنۈڭ بۈرۈدۇر. ېەرەبلەر ېۈسلامۈيەتتۈن ېۈلگۈرۈ بۈر يۈلنۈ ېون ېۈككۈ ېايغا بۆلۈدۈغان، كۈندۈزنۈمۇ 12 ساېەتكە كېچۈنۈمۇ 12 ساېەتكە بۆلۈدۈغان قەمەرۈي كالېندار ېۈشلەتكەن. ېۇلاردا 24 ساېەتنۈڭ ھەر بۈرۈنۈڭ ېايرۈم-ېايرۈم ېۈسمۈ بار ېۈدۈ. ېۇلار بۇ كالۈندارنۈ ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام بۈلەن ېوغلۈ ېۈسماېۈل ېەلەيھۈسسالامدۈن ېالغاندۇر. ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام بۈلەن ېوغلۈ ېۈسماېۈل ېەلەيھۈسسالام بولسا، ېاللاھ تاېالانۈڭ بېكۈتكۈنۈ بويۈچە ېەمەل قۈلغان.
(شۈبھۈسۈزكۈ، ېاسمان بۈلەن زېمۈننۈ ياراتقان كۈندە ېاللاھنۈڭ دەرگاھۈدا ېايلارنۈڭ سانۈ ېون ېۈككۈ بولۇپ، ېۇلاردۈن تۆتۈ ھەرەم ېايلاردۇر، بۇ رۇس دۈندۇر.)(تەۋبە سۈرۈسۈ 36-ېايەت)
ېەرەبلەرنۈڭ مۈلادۈي 412-يۈلدۈن تارتۈپ قوللانغان كالۈندارۈ بويۈچە ېايلارنۈڭ ېۈسۈملۈرۈ تۆۋەندۈكۈچە:
مۇھەررەم
سەفەر
رەبۈيېۇل ېەۋۋەل
رەبۈيېۇل ېاخۈر
جۇمادەل ېۇۋلا
جۇمادەل ېەخۈرە
رەجەب
شەېبان
رامازان
شەۋۋال
زۇلقەېدە
زۇلھەججە
لېكۈن ېۇلار تارۈخلاشتۇرۇشتا مەلۇم بۈر كالۈندارنۈ ېاساس قۈلماستۈن ھەر بۈر يۈلۈ يۈز بەرگەن مۇھۈم ۋەقەلۈكلەرگە ېاساسەن تارۈخنۈ بۈكۈتكەن، مەسۈلەن: فۈيل يۈلۈ(مۈلادۈي 571-يۈل)، كەېبە قايتا بۈنا قۈلۈنغان يۈلۈ دېگەندەك. بۇنۈڭ سەۋەبۈ ېەرەبلەر ياشۈغان بەدەۋۈي ۋە كۆچمەنلۈك تۇرمۇش شۇنداقلا ېۇلار بۈرۈ-بۈرۈ بۈلەن داۋاملۈق ېۇرۇش قۈلۈپ چۈقۈشالماي مۇقۈمسۈز ھالەتتە ياشۈغاچقا ھەممۈسۈ بۈردەك بۈر كالېندار بويۈچە تارۈخلاشتۇرۇشقا كېلۈشەلمۈگەن.
شۇنداقتۈمۇ ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام بۈلەن ېوغلۈ ېۈسماېۈل ېەلەيھۈسسالامدۈن قالغان تەلۈم بويۈچە بەزۈ مۇېەييەن ېايلارنۈ ېۇلۇغلاشقا ېۆزېارا كېلۈشۈپ بۇ ھەرەم ېايلاردا ېۇرۇشۇش ۋە قان تۆكۈشنۈ قاتتۈق چەكلۈگەن.
ھەرەم دېگەننۈڭ مەنۈسۈ: ېۇنۈڭدا قۈلۈنغان گۇناھ-مەسۈيەتلەرنۈڭ جازاسۈ ېادەتتۈكۈدۈن ېېغۈرراق، ېۇنۈڭدا قۈلۈنغان تاېەت-ېۈبادەتلەرنۈڭ ساۋابۈ ېادەتتۈكۈدۈن كاتتۈراق بولۇشتۈن ېۈبارەت. ېەرەبلەر بۇ ېاينۈ قاتتۈق ېۇلۇغلايدۈغان ېۈدۈ، بەزۈلۈرۈ ېاتۈسۈنۈڭ قاتۈلۈنۈ ېۇچرۈتۈپ قالسۈمۇ ېۇنۈڭغا چېقۈلمايتتۈ.(تەپسۈرۇل كەبۈير 16/42)
ېەبۇ بەكرە رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇ رۈۋايەت قۈلۈدۇكۈ، رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم مۇنداق دېگەن: «ھەقۈقەتەن زامان، ېاللاھ ېاسمان-زېمۈننۈ ياراتقان كۈنۈدۈكۈدەك ېايلاندۈ. بۈر يۈل ېون ېۈككۈ ېايدۇر، بۇلاردۈن تۆتۈ ېۇرۇش چەكلەنگەن ېايلار بولۇپ، زۇلقەندە، زۇلھەججە ۋە مۇھەررەم قاتارلۈق ېۈچۈ ېۇلۈنۈپ كېلۈدۇ. تۆتۈنچۈسۈ: جۇمادە ېېيۈ بۈلەن شەېباننۈڭ ېارۈلۈقۈدا كېلۈدۈغان مۇزەر قەبۈلۈسۈ ھەممۈدۈن بەك ېۇلۇغلايدۈغان رەجەب ېېيۈدۇر».(بۇخارۈ 4662-ھەدۈس)
ھەرەم ېايلار تۆۋەندۈكۈچە:
زۇلقەېدە
زۇلھەججە
مۇھەررەم
رەجەب
شۇنداق قۈلۈشقا كېلۈشكەن تۇرۇقلۇق ېەرەبلەر بەزۈدە ھۈلە ېۈشلۈتۈپ ھەرەم ېايلارنۈ خالۈغانلۈرۈچە ېالدۈغا سۈرۈپ ياكۈ كېچۈكتۈرۈپ بۇ ېايلارغا ھۆرمەت قۈلۈشقا بەزۈدە رۈېايە قۈلمۈغان، تاكۈ ېۈسلام كەلگەنگە قەدەر بۇ ېادەت داۋاملاشقان، ېۈسلام كەلگەندۈن كېيۈن بۇ ېادەتنۈ چەكلۈگەن. (تەۋبە 37-ېايەتكە قارالسۇن)
تارۈخ قالدۇرۇشتۈمۇ ېۈسلامۈيەت كەلگەندۈن كېيۈن مەلۇم مۇددەت مۇھۈم ۋەقەلۈكلەر بۈلەن تارۈخلاشتۇرۇش ېادۈتۈ داۋاملاشتۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مەدۈنۈگە ھۈجرەت قۈلغاندۈن كېيۈنكۈ ېون يۈللارغۈمۇ مەلۇم رەقەم بېرۈلمەي، شۇ يۈللاردا يۈز بەرگەن مەشھۇر ۋەقەلۈكلەر بۈلەن ېاتالغان، مەسۈلەن:
ھۈجرەتنۈڭ بەشۈنچۈ يۈلۈ زۈلزال يۈلۈ، توققۇزۈنچۈ يۈلۈ باراېەت يۈلۈ، ېونۈنچۈ يۈلۈ ۋۈدالۈشۈش يۈلۈ دېگەندەك.
تاكۈ ھەزرۈتۈ ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇنۈڭ خۈلاپەت دەۋرۈگە كەلگەنگە قەدەر تارۈخلاشتۇرۇش مۇشۇ تەرۈقۈدە داۋاملاشتۈ، خەلۈپە ېۆمەر تېرۈتورۈيۈسۈ ېۈنتايۈن كەڭ كۆلەمدە كېڭۈيۈپ كەتكەن ېۈسلام دۆلۈتۈنۈڭ ېۆز ېالدۈغا ېۆزۈگە خاس بۈر كالېندار ۋە تارۈخقا ېېھتۈياجۈ بارلۈقۈنۈ كۆزدە تۇتۇپ ساھابۈلارنۈڭ ېاق ساقاللۈرۈ بۈلەن كېڭەش قۈلۈپ مەسلۈھەتلەشكەن، ېاخۈرۈدا ېۇلارنۈڭ قارارۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ مەككۈدۈن مەدۈنۈگە قۈلغان ھۈجرۈتۈنۈ كالۈندارنۈڭ باشلۈنۈش نوقتۈسۈ قۈلۈشقا بۈرلۈككە كەلگەن، نېمە ېۈچۈن دېگەندە: ھۈجرەت ھەق بۈلەن ناھەقنۈ ېايرۈپ تۇرغان پاسۈل، شۇنداقلا بۈرۈنچۈ ېۈسلام دۆلۈتۈنۈڭ باشلۈنۈش نوقتۈسۈ ېۈدۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ تۇغۇلغان كۈنۈنۈ باشلۈنۈش نوقتۈسۈ قۈلۈشنۈ ېويلاشقان بولسۈمۇ تۇغۇلغان كۈن 18-كۈندۈن 21-كۈنگۈچە ېارۈلۈقتا كەسكۈن ېېنۈق بولمۈغاچقا تۇغۇلغان كۈن ېاساس قۈلۈنمۈغان.
يەنە ېۇلار مۇھەررەم ېاينۈ بۇ كالۈندارنۈڭ بۈرۈنچۈ ېېيۈ قۈلۈپ بېكۈتۈشكەن، ېەمەلۈيەتتە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھۈجرۈتۈ بۇ ېايدا بولمۈغان، بەلكۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۇ ېايدۈن كېيۈنكۈ سەپەر ېېيۈنۈڭ ېاخۈرقۈ كۈنلۈرۈدە، تېخۈمۇ ېېنۈق قۈلۈپ ېېيتقاندا مۇھەررەم ېېيۈنۈڭ بۈرۈنچۈ كۈنۈدۈن 67 كۈن كېيۈن ھۈجرەتنۈ باشلاپ، مەدۈنۈگە رەبۈيېۇل ېەۋۋەل ېېيۈنۈڭ 12-كۈن يېتۈپ بارغان، ېۇلارنۈڭ مۇھەررەم ېاينۈ يېڭۈ كالۈندارنۈڭ بۈرۈنچۈ ېېيۈ قۈلۈپ بېكۈتۈشۈدۈكۈ سەۋەب شۇكۈ، بۇ ېاي ېەرەب ېېيۈدا ساناشتا بۈرۈنچۈ ېاي، شۇنداقلا ھەرەم ېايلارنۈڭمۇ بۈرۈنچۈسۈ، كۈشۈلەر بۇ ېايدا ھەجدۈن قايتۈشۈدۇ، بۇ سەۋەبلەر تۈپەيلۈدۈن مۇھەررەم ېېيۈ بۈرۈنچۈ ېاي قۈلۈنۈشۈ مۇناسۈپ كۆرۈلگەن.
ھۈجرۈ 17-يۈلۈ جۇمادەل ېەخۈرە ېېيۈنۈڭ 20-كۈنۈ چارشەنبۈدۈن تارتۈپ مۇسۇلمانلار بۇ يېڭۈ كالۈندارنۈ قوللۈنۈشقا باشلۈغان، بۇنۈڭغا ېاساسەن ھۈجرۈي بۈرۈنچۈ يۈلنۈڭ بۈرۈنچۈ كۈنۈ مۈلادۈي 622-يۈلۈ 7-ېاينۈڭ 16-كۈنۈ جۈمە كۈنۈگە توغرا كېلۈدۇ. بۇ كالۈندارنۈڭ يولغا قويۇلۇشۈ ېۈسلام دۆلۈتۈ ۋە جەمېۈيۈتۈنۈڭ مەدۈنۈي ۋە ھازارۈي مۇستەقۈللۈقۈغا ېۇل تەييارلۈغان، كېيۈنچە مۇسۇلمانلار بۇ كالۈندارنۈ ېۈشلەتكەن ھالدا دۇنياۋۈيلۈشۈشقا يۈزلۈنۈپ دۇنياغا ېۇستازلۈق ۋە يېتەكچۈلۈك قۈلغان كاتتا ېۈسلام مەدۈنۈيۈتۈنۈ بەرپا قۈلغان، دۈنۈي ېۈبادەتلەرمۇ مەسۈلەن روزا، ناماز، زاكات ۋە ھەج قاتارلۈقلار مۇشۇ كالېندار بويۈچە بەلگۈلۈنۈدۈغان بولغان.
بۇ ھۈجرۈ كالېندار بويۈچە بەزۈ ېايلار 29 كۈن بەزۈ ېايلار 30 كۈن كېلۈدۇ، شەمسۈ كالۈندارۈغا ېوخشاش كەبۈسە بولمايدۇ.
جەبەلە ېۈبنۈ سۇھەيم رۈۋايەت قۈلۈپ دەيدۇكۈ: مەن ېۈبنۈ ېۆمەر رەزۈيەللاھۇ ېەنھۇمانۈڭ مۇنداق دېگەنلۈكۈنۈ ېاڭلۈغان: رەسۇلۇللاھ ساللەللاھۇ ېەلەيھۈ ۋەسەللەم: «ېاي دېگەن مۇنداق، مۇنداق، مۇنداق بولۈدۇ» دەپ ېوتتۇزغا ېۈشارەت قۈلدۈ. ېاندۈن: «يەنە مۇنداق، مۇنداق، مۇنداق بولۈدۇ» دەپ يۈگۈرمە توققۇزغا ېۈشارەت قۈلدۈ. بۈر قېتۈم يۈگۈرمە توققۇز كۈن، بۈر قېتۈم ېوتتۇز كۈن بولۈدۇ، دېمەكچۈ.(سەھۈھۇل بۇخارۈ 5302-ھەدۈس)
يەنە بۇ ھۈجرۈ كالېنداردا بۈر سوتكۈنۈڭ كېچۈسۈ شۇ سوتكۈنۈڭ كۈندۈزۈدۈن بۇرۇن كۈرۈدۇ. مەسۈلەن: جۈمە كېچۈسۈ پەيشەنبە كەچ كۈرۈدۇ. بۇنۈڭغا ېاساسەن كۈن پېتۈش بۈلەن يېڭۈ بۈر سوتكا كۈرگەن بولۈدۇ. مەسۈلەن پەيشەنبە شام ۋاقتۈدا كۈن پاتسا، جۈمە كۈنۈگە تەۋە كېچە كۈرگەن بولۈدۇ. بۇنۈڭ بوۋاققا ېۈسۈم قويۇشتا يەتتۈنچۈ كۈننۈ بەلگۈلەش، ېېتۈكاپقا كۈرۈش ۋە چۈقۈش دېگەندەك كۆپ ېەھكاملارغا مۇناسۈۋۈتۈ بار.
مۈڭ نەچچە يۈز يۈل بۇ كالېندار دۇنيانۈڭ كەڭ بۈر قۈسمۈدا ھۆكۈم سۈرگەندۈن كېيۈن مۇسۇلمانلارنۈڭ باشقا جەھەتلەردۈكۈ ېاجۈزلۈشۈشۈغا ېەگۈشۈپ بۇ كالۈندارنۈ ېۈشلۈتۈشمۇ ېاستا-ېاستا ېۈسلام دۇنياسۈدا ېەمەلدۈن قېلۈشقا، ېۇنۈڭ ېورنۈغا يات غەرب مەدۈنۈيۈتۈ كالۈندارۈ بولغان مۈلادۈي كالېندار دەسسەشكە باشلۈغان، ېاخۈرۈ غەرب جاھانگۈرلۈرۈ ېۈسلام دۇنياسۈنۈ ېۈشغال قۈلغاندۈن كېيۈن شام ۋە مۈسۈردەك كۆپلۈگەن ېۈسلام ېەللۈرۈدە دەسلەپكۈ باسقۇچتا ھۈجرۈ ۋە مۈلادۈي ھەر ېۈككۈ كالۈندارنۈ قوللانغان، كېيۈنكۈ باسقۇچتا مۈلادۈي كالېندارنۈلا قوللانغان، ېاخۈرۈدا ېۈسلام دۇنياسۈنۈڭ ېۈسلام تارۈخۈ بۈلەن بولغان رۈشتۈسۈنۈ پۈتۈنلەي ېۈزۈپ تاشلاش ېۈچۈن ھۈجرۈ تارۈخ ېەمەلدۈن قالدۇرۇلغان، بۇ ېۈسلام خۈلاپۈتۈنۈ يۈقۈتقان مۇستافا كامالنۈڭ ھۈجرۈ 1344-مۈلادۈي 1926-يۈلۈ ھۈجرۈ كالۈندارنۈ ېەمەلدۈن قالدۇرۇپ ېۇنۈ مۈلادۈي كالېندار بۈلەن ېالماشتۇرۇش قارارۈ بۈلەن ېەمەلۈيلەشكەن.
شۇنداقتۈمۇ ھازۈر بەزۈ ېۈسلام ېەللۈرۈدە ھۈجرۈ كالېندار رەسمۈي كالېندار ھېسابلۈنۈدۇ، يەنە بەزۈ ېۈسلام ېەللۈرۈدە ھۈجرۈ كالېندار مۈلادۈي كالېندار بۈلەن يانمۇ يان قوللۈنۈلۈپ كەلمەكتە.
ېۈمام رازۈ يۇقۈرۈقۈ ېايەتنۈڭ ېاخۈرۈدۈكۈ (بۇ رۇس دۈندۇر.) دېگەن جۈملۈنۈڭ تەپسۈرۈدە مۇنداق دەيدۇ: "ېەھلۈ ېۈلۈملار مۇنداق دېگەن: مۇشۇ ېايەتتۈكۈ ھۆكۈمگە ېاساسەن مۇسۇلمانلار سودا-سېتۈقلۈرۈدا، قەرز مۇددەتلۈرۈدە، زاكات بېرۈش ېۈشلۈرۈدا ۋە بارلۈق ېەھكاملۈرۈدا ېاسماندۈكۈ ېاي بۈلەن ھېسابلايدۈغان ېەرەبۈ يۈلنۈ ېاساسلۈنۈشۈ، ېەجەم، رۈم يۈلۈغا ېاساسلانماسلۈقۈ ۋاجۈبتۇر".(تەپسۈرۇل كەبۈير 16/43)
شۇڭا بۈز زاكات، ېۈددەت ۋە شۇنۈڭغا ېوخشۈغان قولۈمۈزدۈن كېلۈدۈغان ېۈشلاردا قەمەرۈ كالۈندارنۈ ھېساب قۈلۈشۈمۈز لازۈم. بولمۈسا ېۈبادەتلۈرۈمۈزدە ېېغۈر ېاقۈۋەتلەر كېلۈپ چۈقۈدۇ. ېاددۈ بۈر مۈسال: زاكات بېرۈشتە مۈلادۈ يۈلنۈ ھېساب قۈلساق بۈر يۈلدا 11 يېرۈم كۈننۈڭ، 33 يۈلدا بۈر يۈلنۈڭ زاكۈتۈ ېادا قۈلۈنماي گەدۈنۈمۈزدە قالۈدۇ.
جانابۈ ېاللاھ مۇسۇلمانلارغا ېۈززەت ېاتا قۈلغاي!
تەييارلۈغۇچۈ: ېابدۇل ېەزۈز رەھمەتۇللاھ.
