قۈزلارغا ېۈھسان قۈلۈش دېگەننۈڭ مەنۈسۈ نېمە؟
قۈزلارغا ېۈھسان قۈلۈش ېۇلارغا ۋە ېۇلارنۈڭ دۈن ۋە دۇنيالۈق پۈتۈن ېۈشلۈرۈغا كۆڭۈل بۆلۈپ، ېۇلارغا دۇنيا ۋە ېاخۈرەتتە پايدۈلۈق بولغان مەنپەېەتلەرنۈ كەلتۈرۈشتە قېتۈرقۈنۈپ تۈرۈشچانلۈق كۆرسۈتۈش، ېۇلارنۈ تەربۈيۈلەشتە، بېقۈشتا، قاتارغا قوشۇشتا قېتۈرقۈنۈپ ېۈش قۈلۈش دېگەنلۈكتۇر.
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مۇنداق دېگەن: «كۈمكۈ ېۇنۈڭ ېۈككۈ قۈزۈ ياكۈ ېۈككۈ ھەمشۈرۈسۈ بولۇپ، ېۇلارغا ېۈھسان قۈلۈدۈكەن، ېۇ كۈشۈ بۇ ېۈككۈسۈنۈڭ سەۋەبۈ بۈلەن جەننەتكە كۈرۈدۇ»([1]).
قۈزلارغا ۋە ھەمشۈرۈلەرگە قانداق ېۈھسان قۈلۈنۈدۇ؟
تەبۈېۈيكۈ، ېۈھسان پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامدۈن ېۆگۈنۈش بۈلەن قۈلۈنۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام پۈتۈن پەرزەنتلۈرۈگە، خۇسۇسەن، سۆيۈملۈك قۈزۈ فاتۈمە رەزۈيەللاھۇ ېەنھاغا ېۈھساننۈڭ ېەڭ كۆرۈنەرلۈك ېۈلگۈسۈنۈ كۆرسەتكەن ېۈدۈ.
قاچان فاتۈمە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېنۈغا كۈرگۈنۈدە، ېۇنۈڭغا ېورنۈدۈن تۇراتتۈ ۋە پېشانۈسۈگە سۆيۈپ يېنۈدا ېولتۇرغۇزاتتۈ. ھازۈرقۈ زاماندا قانچۈلۈك ېاتا قۈزلۈرۈغا شۇنچۈلۈك مېھرۈبانلۈقنۈ ۋە ھۆرمەتنۈ كۆرسۈتەلەيدۇ؟
مۇسۇلمانلارنۈڭ يولباشچۈسۈ، دۆلەتنۈڭ رەېۈسۈ، مەسجۈدنۈڭ ېۈمامۈ، ېۈسلام قوشۇنۈنۈڭ ېالۈي قوماندۈنۈ ۋە ېاللاھ تاېالانۈڭ ھەم خەلقنۈڭ نەزەرۈدە ېەڭ چوڭ ھۆرمەت- ېېھتۈرامغا سازاۋەر بولغان كاتتا بۈر پەيغەمبەر شۇنچۈلۈك ېەھمۈيەتلۈك ېۈشلۈرۈنۈ قايرۈپ قويۇپ، ېالدۈغا كۈرگەن قۈزۈغا ېالاھۈدە ېورنۈدۈن تۇرۇپ، ېۇنۈڭغا سالام بەرگەن ۋە باغرۈغا باسقان يەردە، ېادەتتۈكۈ ېۈنسانلار قانداق بولۈشۈ كېرەك؟ پەيغەمبۈرۈمۈزنۈڭ بۇ كەمتەرلۈكۈ ېالدۈدا بەزۈبۈر دۈندار قۈياپەتتۈكۈ كۈشۈلەرنۈڭ، موللا ېاتالغانلارنۈڭ، ھاجۈ - ھەرەم بولغانلارنۈڭ ۋە ېاز- تولا مەنسەپكە ياكۈ بايلۈققا ېېرۈشۈپ غادايغانلارنۈڭ ېۆزلۈرۈنۈ ھېچكۈمگە تەڭ قۈلماسلۈقۈنۈ نېمە دېگۈلۈ بولسۇن؟
فاتۈمە رەزۈيەللاھۇ ېەنھا ياتلۈق بولغاندۈن كېيۈن، ېۇلار پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېۆيۈدۈن سەل يۈراق بۈر جايدا ماكانلاشقان ېۈدۈ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام بۈر ساھابۈنۈڭ يېنۈغا بېرۈپ، ېۇنۈڭغا: «مەن قۈزۈمنۈڭ پۈراقۈغا بەرداشلۈق بېرەلمۈدۈم، سېنۈڭ ېۆيۈڭدۈن ماۋۇ ېۆينۈ بۈزگە سېتۈپ بەرسەڭ، قۈزۈمنۈ ماڭا يېقۈن بۇ جايغا كۆچۈرۈپ كەلسەم» دەيدۇ. ساھابە: ”يا رەسۇلەللاھ! مەن ۋە ېۆيۈم ېاللاھنۈڭ يولۈغا ېاتالغان، خالۈغانچە تەسەررۇپ قۈلۈڭ“دەيدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام فاتۈمە رەزۈيەللاھۇ ېەنھانۈ ېۆيۈنۈڭ يېنۈغا كۆچۈرۈپ كېلۈدۇ.
سالام بېرۈشتۈكۈ ېۈھسان
ېاللاھ تاېالا مۇنداق دەيدۇ: ﴿وَإِۇَا چُيِّيْتُم بِتَچِيَّەٍ فَچَيُّواْ بِۆَچْسَنَ مِنْھَا ۆَوْ رُدُّوھَا﴾ يەنۈ «سۈلەرگە بۈراۋ سالام قۈلسا، سۈلەر ېۇنۈڭدۈنمۇ مۇكەممەل سالام قۈلۈڭلار ياكۈ سالامنۈ ېەينەن قايتۇرۇڭلار»([2]).
مەلۇمكۈ، مۇكەممەل سالام قۈلۈش ”ېەسسالامۇ ېەلەيكۇم“ دېگەن كۈشۈگە، ”ۋە ېەلەيكۇم ېەسسالام ۋە رەھمەتۇللاھۈ ۋە بەرەكاتۇھۇ (يەنۈ ېاللاھنۈڭ ېامانلۈقۈ، رەھمۈتۈ سۈلەرگە بولسۇن) دېيۈش، سالامنۈ ېەينەن قايتۇرۇش ” ۋە ېەلەيكۇم ېەسسالام“ دېيۈشتۇر.
مۇسۇلمانلارنۈڭ بۈر - بۈرۈ بۈلەن ېۇچراشقۈنۈدا، بۈر - بۈرۈگە سالام بېرۈشۈنۈڭ ېۆزۈمۇ ېۈھساندۇر. چۈنكۈ مۇسۇلمانلار باشقۈلارغا ېوخشاش”ياخشۈمۇسۈز؟“ دەپ ھال سوراپ قويماستۈن، ېۇچراشقان كۈشۈسۈگە ېامانلۈق ۋە سالامەتلۈك تۈلەيدۇ. بۇنۈڭدۈنمۇ ياخشۈ ېەھۋال سوراش بارمۇ دۇنيادا؟
ېۇلۇغ پەيغەمبۈرۈمۈز ھەزرۈتۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالام ېاللاھ تاېالادۈن بۈزگە ېېلۈپ كەلگەن ېۈسلام دۈنۈدا، ېۈنسانۈيەتنۈڭ بەخت -ساېادۈتۈ ېۈچۈن يېتەرلۈك خەزۈنۈلەر بار. ېۈنسانلارنۈڭ بەخت-ساېادۈتۈ بۇ ېۇلۇغۋار خەزۈنۈلەرنۈ بۈلۈپ پايدۈلۈنۈشۈغا باغلۈق ېۈش.
جېدەل ۋە مۇنازۈرۈدە ېۈھسان قۈلۈش
بۇ ماۋزۇدۈمۇ ېاللاھ تاېالا بەندۈلۈرۈگە بەزۈ تەۋسۈيەلەرنۈ قۈلۈشنۈ چەتتە قالدۇمۈغان ۋە مۇنداق دېگەن: ﴿وَجَادِلْھُم بِالَّتِي ھِيَ ۆَچْسَنُ﴾ يەنۈ «ېۇلار بۈلەن ېەڭ چۈرايلۈق رەۋۈشتە مۇنازۈرۈلەشكۈن»([3]).
سۈزگە بۈراۋ ياقمايدۈغان بۈر گەپنۈ قۈلسا، «بۇ نېمۈدۈگەن قاملاشمۈغان سۆز» دەيسۈز. ېەگەر ېەدەپلۈكرەك بولسۈڭۈز «مەن بۇ سۆزگە قوشۇلمايمەن»دەيسۈز. لېكۈن ھەر ېۈككۈ جاۋابتا ېۈھسان ېەمەلگە ېاشمۈغان. ېەگەر سۈز”سۈزمۇ مېنۈڭ كۆز قارۈشۈمنۈ ېاڭلاپ باققان بولسۈڭۈز“ دېسۈڭۈز ھەممۈدۈن ياخشۈ ېەمەسمۇ؟!
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامدۈن مۇنازۈلۈشۈش ېۇسۇلۈنۈ ېۆگۈنەيلۈ، پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام مەككۈدە دەسلەپ ېۈسلامنۈ تەشۋۈق قۈلغان ۋاقۈتلۈرۈنۈڭ بۈرۈدە، مەككۈنۈڭ كاتتۈۋاشلۈرۈدۈن ېۇتبە ېۈبنۈ رەبۈېە پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ يېنۈغا كېلۈپ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ شەنۈگە لايۈق كەلمەيدۈغان پەس تەكلۈپلەرنۈ ېوتتۇرۈغا قويۈدۇ، ېۇنۈ ېۈسلام دەۋۈتۈدۈن ۋاز كېچۈشكە ېۈندەپ، بۇ يولدا ېەگەر بايلۈق خالۈسا، پۈتۈن مەككۈنۈڭ بايلۈقۈنۈ يۈغۈپ بېرۈشنۈ، مەنسەپ تۈلۈسە، ېۇنۈ ېۆزلۈرۈگە پادۈشاھ قۈلۈۋېلۈشنۈ، ېەگەر ېەقلۈدۈن ېازغان بولسا، ېەڭ ېۇستا دوختورلارنۈ تەكلۈپ قۈلۈپ ېۇنۈ داۋالۈتۈشنۈ ېوتتۇرۈغا قويۈدۇ. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ېۇنۈڭ سۆزلۈرۈنۈ تولۇق ېېيتۈۋېلۈشۈ ېۈچۈن پۇرسەت بېرۈپ، سۆز ېارۈلۈقۈدا: «سۆزلە ېەبۇ ۋەلۈد([4])، ېاڭلاۋاتۈمەن» دەيدۇ. ېۇتبەنۈڭ سۆزۈ ېاخۈرلاشقاندۈن كېيۈن، ېۇنۈڭغا: «سۆزۈڭ تۈگۈدۈمۇ ېەبۇل ۋەلۈد؟» دەيدۇ ۋە ېۆزۈنۈڭ جاۋابۈنۈ چۈرايلۈقچە بېرۈپ، ېۇنۈ يولغا سېلۈپ قويۈدۇ.
پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ بۇ ېېسۈل ېەخلاقۈ ېۈنسانلارغا ېەڭ ېەدەبلۈك رەۋۈشتە مۇنازۈرۈلۈشۈش ېۇسۇلۈنۈ ۋە مۇنازۈرە ېەخلاقۈنۈ ېۆگۈتۈدۇ. ھازۈرقۈ يۈگۈرمە بۈرۈنچۈ ېەسۈرنۈڭ مەدەنۈيەتلۈك ېۈنسانلۈرۈنۈڭ كوپلۈرۈدە بولمۈغان، بەزۈلۈرۈدە بولغاندۈمۇ تېخۈ يېتۈلۈپ تولۇقلانمۈغان گۈزەل ېەخلاقلار ېۈنسانۈيەتنۈڭ ېۈپتۈخارلۈق ېۈلگۈسۈ ھەزرۈتۈ مۇھەممەت ېەلەيھۈسسالامدا تولۈقۈ بۈلەن بار ېۈدۈ. شۇڭا مۇسۇلمانلارلا ېەمەس، بەلكۈ پۈتۈن ېۈنسانۈيەت مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ېەخلاقۈنۈ ېۆگۈنۈشكە ېۈنتايۈن موھتاج.
قارشۈ تەرەپنۈڭ سۆزۈنۈ كۆڭۈل قويۇپ، تولۇق ېاڭلاشنۈڭ ېۆزۈ ېۈھسان قاتارۈغا كۈرۈدۈغان گۈزەل ېەخلاقتۇر
گەپ - سۆزدە ېۈھسان قۈلۈش
ېاللاھ تاېالا قۇرېان كەرۈمدە: ﴿وَقُل لِّىِبَادِي يَقُولُواْ الَّتِي ھِيَ ۆَچْسَنُ﴾ يەنۈ «مېنۈڭ بەنلۈرۈمگە ېېيتقۈنكۈ، ېۇلار ېەڭ چۈرايلۈق سۆزلەرنۈ قۈلسۇن»([5]) دەيدۇ.
ھەر قانداق يەردە ېالقۈشلۈنۈدۈغان، ېۈنسانلارنۈڭ كۆڭلۈنۈ يورۇتۈدۈغان، تاشتەك قاتتۈق يۈرەكلەرنۈمۇ ېېرۈتۈدۈغان، قاتتۈقلۈق بۈلەن ھەل قۈلغۈلۈ بولمايدۈغان ېۈشلارنۈ ھەل قۈلۈدۈغان سېھۈرلۈك نەرسە چۈرايلۈق سۆزدۇر!
ېۈھسان ھەممە ېۈشتا تەلەب قۈلۈنۈدۇ. ېوقۇغۇچۈلارنۈڭ ېۆگۈنۈشلۈرۈنۈ ېەستايۈدۈل قۈلۈشۈ، ېۈشچۈ - خۈزمەتچۈلەرنۈڭ ۋەزۈپۈسۈنۈ قېتۈرقۈنۈپ ېورۇندۈشۈ، ېاتا - ېانۈنۈڭ بالۈلۈرۈنۈ كۆڭۈل بۆلۈپ تەربۈيۈلۈشۈ، سودۈگەرلەرنۈڭ ۋە دۇكاندارلارنۈڭ خېرۈدارلارغا سەمۈمۈي بولۇشۈ، بالۈلارنۈڭ ېاتا - ېانۈسۈغا ۋە مۇېەللۈملۈرۈگە ساداقەتمەن بولۇشۈ، ېەرنۈڭ ېايالۈغا، ېايالنۈڭ ېېرۈگە سادۈق ۋە راستچۈل بولۇشۈ، دوستنۈڭ دوستقا سەمۈمۈي بولۇشۈ قاتارلۈق گۈزەل ېەخلاقلارنۈڭ ھەممۈسۈ ېۈھساندۈن سانۈلۈدۇ.([6])
تەييارلۈغۇچۈ: زەيتۇنەم ېابدۇلېەھەد
([1]) ېۈبنۈ ماجە رۈۋايۈتۈ.
([2]) نۈسا سۈرۈسۈ86-ېايەت.
([3]) نەھل سۈرۈسۈ125-ېايەت.
([4]) ېەبۇل ۋەلۈد – ۋەلۈدنۈڭ دادۈسۈ دېگەن سۆز بولۇپ، ېەرەبلەر ھۆرمەت يۈزۈسۈدۈن بۈر-بۈرۈنۈ ”پالانۈنۈڭ دادۈسۈ“ دەپ چوڭ بالۈسۈنۈڭ نامۈ بۈلەن ېاتۈشۈدۇ.
([5]) ېۈسرا سۈرۈسۈ53-ېايەت.
([6]) ېۈھسان توغرۇلۇق بۇ ماۋزۇنۈ يېزۈشتا مۈسۈرلۈق مەشھۇر ېۈسلام دەۋەتچۈسۈ ۋە تونۇلغان ناتۈق ېەمر خالۈدنۈڭ«مۆمۈننۈڭ ېەخلاقۈ» ناملۈق ېەسەرۈدۈن قۈسقارتۈپ پايدۈلۈنۈلدۈ
مەنبە:مەرۈپەت مۇنبۈرۈ
