مەخمۇتجان سۈدۈق تەرجۈمۈسۈ
تەھرۈردۈن: 1854-يۈلۈ «ۋاشۈنگتون ېالاھۈدە رايونۈ» دۈكۈ ېاق تەنلۈكلەرنۈڭ رەھبۈرۈ ېامېرۈكۈنۈڭ غەربۈي شۈمال قۈسمۈ-تۈنچ ېوكيان بويۈدۈكۈ كەڭ ېۈندۈېان زېمۈنۈنۈ سېتۈۋېلۈشنۈ ېوتتۇرۈغا قويغان ھەمدە ېۈندۈېانلار ېۈچۈن، جان ساقلۈغۇدەك «پاناھلۈق جاي» بۆلۈپ بېرۈشكە ۋەدە بەرگەن. تۆۋەندۈكۈ بايانلار يەرلۈك ېۈندۈېانلار ېاقساقۈلۈنۈڭ ېۇلارغا بەرگەن جاۋابۈ.سۈلەر قانداق قۈلۈپ كۆك ېاسمان بۈلەن بۇ ېۈللۈق زېمۈننۈ ېېلۈپ-ساتالايسۈلەر؟ سۈلەرنۈڭ بۇ سوداڭلار بۈزنۈڭچە قۈلچە ېەقۈلگە سۈغمايدۈغان ېۈش! ناۋادا بۇ زېمۈندۈكۈ ساپ ھاۋا، زۇمرەت سۇلارغا ېۈگۈدارچۈلۈق قۈلمۈغان بولساق سۈلەر كۈمدۈن سېتۈۋالماقچۈ ېۈدۈڭلار! بۇ زېمۈندۈكۈ ھەربۈر تال ياپراق، ھەربۈر سۈقۈم تۇپراق، ھەربۈر تال گۈياھ، قۇرت-قوڭغۇز ۋە ېورمانلار ېۈستۈدە لەيلەپ يۈرگەن سۇس تۇمانمۇ بۇ مۈللەتنۈڭ خاتۈرۈسۈ ۋە ۋۇجۇدۈدا پاك ھەم مۇقەددەستۇر. ھەتتا دەرەخلەرنۈڭ تومۇرلۈرۈدا ېېقۈۋاتقان سۇيۇقلۇقمۇبۈزنۈڭ ېەسلۈمۈمۈز بۈلەن يۇغۇرۇلغان. ېاق تەنلۈكلەر ېۆزۈنۈڭ كۈندۈك قېنۈ تۆكۈلگەن زېمۈننۈ روھۈ ېۇ دۇنياغا سەپەر قۈلغان ۋاقتۈدۈلا ېۇنتۇپ كېتۈدۇ. بۈراق بۈز ېۆلۈپ كەتسەكمۇ بۇ گۈزەل زېمۈننۈ ھەرگۈز ېۇنتۇمايمۈز. چۈنكۈ ېۇ بۈزنۈڭ ېانۈمۈزدۇر.
بۈز تۇپراقتۈن تۆرەلگەن، ېاخۈر تۇپراققا ېايلۈنۈمۈز. شۇڭا بۇ تۇپراقتۈكۈ خۇش پۇراق گۈللەر بۈزنۈڭ ېاچا-سۈڭۈللۈرۈمۈز. بۇغا، ېارغۈماق، بۈركۈتلەر بۈزنۈڭ قېرۈنداشلۈرۈمۈز. ھەيۋەتلۈك چوققۈلار، بۈپايان ېوتلاقلار، ھايۋانات ۋە ېادەملەرنۈڭ ھەممۈسۈ بۈر ېۇرۇققا مەنسۇپ. شۇڭا، ۋاشۈنگتوننۈڭ رەھبۈرۈ بۇ زېمۈننۈ سېتۈۋېلۈشنۈ ېارزۇ قۈلۈدۈغانلۈقۈنۈ ېېيتقاندا، بۇ بۈزگە تولۈمۇ غەيرۈي تۇيۇلدۈ. ېۇ يەنە بۈزنۈڭ خاتۈرجەم تۇرمۇش كەچۈرۈشۈمۈز ېۈچۈن تېخۈ پاناھلۈنۈدۈغان جاي بۆلۈپ بېرۈدۈغانلۈقۈنۈ ېېيتۈپتۇ. بۇ گەپچە ېۇ بۈزنۈڭ دادۈمۈزغا، بۈز ېۇنۈڭ باللۈرۈغا ېايلۈنۈپ قالۈدۈغان ېوخشايمۈز. شۇڭا، بۈز سۈلەرنۈڭ بۇ زېمۈننۈ سېتۈۋېلۈش تەلۈپۈڭلارنۈ ېوبدان ېويلاشمۈساق بولمايدۇ. بۇ ېۇنداق ېوڭاي ېۈش ېەمەس.
چۈنكۈ بۈز ېۈچۈن بۇ زېمۈن بەك مۇقەددەستۇر. دەريا-كۆللەردە مەۋج ېۇرۇۋاتقۈنۈ پەقەت سۇلا ېەمەس بەلكۈ ېەجدادلۈرۈمۈزنۈڭ قېنۈدۇر. ناۋادا بۇ زېمۈننۈ سۈلەرگە بېرۈۋەتسەك سۈلەر بۇ زېمېننۈڭ مۇقەددەسلۈكۈنۈ ېېسۈڭلاردا چۈڭ تۇتۇپلا قالماستۈن، بەلكۈ بالۈلۈرۈڭلارغۈمۇ ېېيتۈپ قويۇشۇڭلار كېرەك. كۆل يۈزۈدە جۈمۈرلاپ تۇرغان ھەربۈر شولۈمۇ بۈزنۈڭ تارۈخۈمۈزنۈ ۋە كەچۈرمۈشلۈرۈمۈزنۈ سۆزلەپ بېرەلەيدۇ. سۇلارنۈڭ ېاستا-ېاستا شۈلدۈرلۈغان ېاۋازۈ ېەجدادلۈرۈمۈزنۈڭ شۈۋۈرلاشلۈرۈ، سۇ بۈزنۈڭ ھاياتۈمۈز، ېۇ بۈزنۈڭ تەشنالۈقۈمۈزنۈ قاندۇرۈدۇ، بۈزنۈ قولۋاق بۈلەن يۈراقلارغا ېېلۈپ بارۈدۇ. بالۈلۈرۈمۈزنۈ تەربۈيۈلەيدۇ. ناۋادا بۈز بۇ زېمۈننۈ سۈلەرگە بېرۈۋەتسەك تاغ-دەريالارنۈڭ بۈزنۈڭ ھاياتۈمۈز شۇنداقلا، سۈلەرنۈڭمۇ نۈجاتكارۈڭلار ېۈكەنلۈكۈنۈ ېېسۈڭلاردا چۈڭ تۇتۇڭلار ۋە كېيۈنكۈلەرگە بۇنۈ ېۇقتۇرۇپ قويۇڭلار. شۇڭا، قېرۈنداشلارغا قانداق مۇېامۈلە قۈلساڭلار، بۇ زېمۈنغۈمۇ شۇنداق مۇېامۈلە قۈلۈڭلار! بۈز ېاق تەنلۈكلەرنۈڭ بۈزنۈ چۈشەنمەيدۈغانلۈقۈنۈ بۈلۈمۈز. سۈلەرگە نۈسبەتەن، بۈر جاي بۈلەن يەنە بۈر جاينۈڭ ھېچقانداق پەرقۈ يوق. سۈلەر ېەجدادلۈرۈڭلارنۈڭ تۇپراق بېشۈنۈ ېۇنتۇپ كەتتۈڭلار، ېۇنۈڭ بۈلەن كارۈڭلار بولمۈدۈ. كېيۈنكۈلەر بۇ زېمۈننۈ خالۈغانچە دەپسەندە قۈلسا ھېچقانداق ېۈپادە بۈلدۈرمۈدۈڭلار، ېالدۈنقۈلارنۈڭ چۈرۈغۈنۈ ېۆچۈرمەسلۈك ۋە ېۇلارغا ۋارۈسلۈق قۈلۈش كېرەكلۈكۈنۈ ېېسۈڭلاردۈن چۈقۈرۈپ قويدۇڭلار. سۈلەر بۇ زېمۈننۈ، يەنۈ بۈزنۈڭ جۈنۈمۈزنۈ تاۋار ېورنۈدا كۆرۈپ سېتۈۋالماقچۈ بولۇۋاتۈسۈلەر، سۈلەرنۈڭ تويماس نەپسۈڭلار بۇ زېمۈننۈ بۈر قاقاسلۈققا ېايلاندۇرۇپ قويدۈ. مەن ھېچ بۈلەلمۈدۈم، سۈلەرنۈڭ شەھۈرۈڭلار بۈزنۈڭ كۆزۈمۈزگە سۈغمايدۇ. سۈلەرنۈڭ شەھۈرۈڭلاردا خاتۈرجەملۈكتۈن ېېغۈز ېېچۈش مۇمكۈن ېەمەس. باھاردا دەرەخ يوپۇرماقلۈرۈنۈڭ شۈلدۈرلاشلۈرۈ، قۇرت-قوڭغۇزلارنۈڭ يېقۈملۈق چۈرۈلداشلۈرۈنۈ ېاڭلۈغۈلۈ بولمايدۇ. شاۋقۇن-سۈرەن كۈشۈنۈ بۈزار قۈلۈدۇ. بۈركۈتنۈڭ قاقۈلدۈشۈنۈ، پاقۈنۈڭ كېچۈدۈكۈ كۇرۇلداشلۈرۈنۈ ېاڭلۈمۈغان تۇرمۇشنۈ قانداقمۇ تۇرمۇش دېگۈلۈ بولسۇن! مەن، بۈر ېۈندۈېان بولۇش سالاھۈيۈتۈم بۈلەن ېەنە شۇنداق ېويلايمەن. ېۈندۈېانلار يامغۇردۈن كېيۈنكۈ ساپ ھاۋادۈن نەپەس ېېلۈشنۈ، مەيۈن شامالنۈڭ سۇ يۈزۈنۈ يېنۈك سۈيپاپ ېۆتكەندۈكۈ يېقۈملۈق ېاۋازۈنۈ ھەم شاماللار ېېلۈپ كەلگەن دېۋۈرقاي يۈلۈمۈنۈڭ تاتلۈق پۇرۈقۈنۈ ياخشۈ كۆرۈدۇ. ساپ ھاۋامۇ بۈز ېۈچۈن ېۈنتايۈن مۇھۈم. چۈنكۈ بارلۈق جانلۈقلار ېۇنۈڭ بۈلەن نەپەسلۈنۈدۇ. ېادەم، دەل-دەرەخ ۋە ھايۋانات ھەممۈسۈ ېوخشاش. ېەپسۇس، سەكراتقا چۈشكەن كۈشۈ ھەرقانداق پۇراقنۈ سېزەلمۈگۈنگە ېوخشاش ېاق تەنلۈكلەرمۇ ېۆزۈ نەپەس ېېلۈۋاتقان ھاۋانۈ پەرق ېېتەلمەيدۇ.
ناۋادا بۈز بۇ جاينۈ سۈلەرگە بېرۈۋەتسەك، ېېسۈڭلاردا بولسۇنكۈ، بۇ زېمۈن ېەزۈزدۇر. بۈز نەپەس ېېلۈۋاتقان ھاۋا ۋە ېۇ ساقلاۋاتقان ھاياتلۈقمۇ ېوخشاشلا ېەزۈز. مەيۈن شامال ېەجدادلۈرۈمۈزغا تۇنجۈ ساپ ھاۋانۈ ېاتا قۈلدۈ ۋە ېەڭ ېاخۈرقۈ نەپۈسۈنۈمۇ قوينۈغا ېالدۈ.
بۈز بۇ جاينۈ سۈلەرگە بېرۈۋەتسەك، بۇ زېمېنغا ېوبدان قاراڭلار، بۇ يەرنۈڭ مۇقەددەسلۈكۈنۈ ېېسۈڭلاردا چۈڭ ساقلاڭلار. بۇ يەر ېاق تەنلۈكلەرمۇ خۇش پۇراق گۈللەردۈن ھوزۇرلۈنالايدۈغان جاي بولسۇن.
مەن نەزەر داېۈرەمنۈڭ تارلۈقۈدۈن ېارتۇقچە نەرسۈلەرنۈ چۈشۈنۈپ كەتمەيمەن…. بۈراق، سان-ساناقسۈز سۇ كالۈلۈرۈنۈڭ دالۈدۈكۈ چۈرۈپ كەتكەن جەسەتلۈرۈنۈڭ ېەسلۈدە ېاق تەنلۈكلەرنۈڭ پويۈزدا كېتۈۋۈتۈپ قۈلغان ېوۋ خۇمارلۈقۈنۈڭ نەتۈجۈسۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ ېېنۈق كۆرگەنمەن. لېكۈن ېۇلارنۈڭ سەپەر ېۈستۈدە كېتۈۋۈتۈپلار قۈلغان شۇنچۈكۈ ېۈشلۈرۈنۈڭمۇ نېمە ېۈچۈن بۈزنۈڭ ھاياتلۈق ېۈچۈن قۈلغان كۈرەشلۈرۈمۈزدۈن ېۈستۈن تۇرۈدۈغانلۈقۈنۈ ھېچ چۈشەنمەيمەن. ھايۋانلار بولمۈغان بولسا ېادەملەر قانداق قۈلار ېۈدۈ؟ ېەگەر، پۈتكۈل ھايۋانلار ېۆلۈپ تۈگۈسە، ېۈنسانلارمەنۈۋۈ جەھەتتۈكۈ يۈگانۈلۈق تۇپەيلۈدۈن تۈگۈشۈپ كېتەتتۈ. شۇ سەۋەتۈن، مايۋانلارغا كەلگەن ھەرقانداق خەۋۈپ ېوخشلار ېنسانلارغۈمۇ كۈلۈدۇ. چۇنكۈ ېۇلار ېوتۈرسۈدا زۈچ باغلۈنۈش بار. سۈلەر چوقۇم كۈيۈنكۈلەرگە، ېۇلار دەسسەپ تۇرغان بۇ تۇپۈراقنڭ ېەجدادلۈرۈمۈزنۈڭ جەسەت توپۈسۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ، ېۇلارنۈڭ بۇ تۇپۈراقنۈ قەدۈرلۈشۈ كېرەكلۈكۈنۈ، بۇ زۈمۈنغا ېۆزمۈلۈتۈنڭ قۈنۈ سۈڭگەچكە مۇشۇنداق گۇلەپ ياشنۈغانلۈقۈنۈ ېۈنۈق ېۇقتۇرۇپ قويۇڭلار! بۇ زۈمۈن ېۆز بالۈلۈرۈغا ېۈللۈقلۈق يەتكۇزۈدۈغان مېھرۈبان ېانا. ېۇنۈڭ بۈشۈغا كەلگە بارلۈق ياخشۈلۈق-يامانلۈقلار ېۇنۈڭ قوينۈدۈكۈ كۈشۈلەرگۈمۇ كېلەتتۈ. كۈمكۈ ېانا تۇپراقنۈ كۆزگە ېۈلمايدۈكەن، ېاخۈرقۈ ھېسبتا باشقۈلارمۇ ېۇنۈ كۆزگە ېۈلمايدۇ. بۈز تۇپراقنۈڭ ېۈنسانلارغا تەۋە ېەمەس، بەلكۈ ېۈنسانلارنۈڭ تۇپراققا تەۋە ېۈكەنلۈكۈنۈ ېېنۈق بۈلۈمۈز. ېۇنۈڭ بېشۈغا كەلگەن ھەرقانداق قۈسمەت ېوخشاشلا ېۈنسانلارغۈمۇ كېلۈدۇ. ېۈنسان تەبۈېەتنۈڭ قانۇنيەتلۈرۈنۈ ېۆزگەرتۈشكە ېامالسۈز. گەرچە ېاق تەنلۈكلەر ېۆزۈنۈ ياراتقۇچۈ ېۈگەم بۈلەن يېقۈنچۈلۈقۈ باردەك، دوست-بۇرادەردەك ھېس قۈلسۈمۇ، ېەمما ېۇلار تەڭرۈنۈڭ ېورتاق جازاسۈدۈن قېچۈپ قۇتۇلالمايدۇ. كېسۈپ ېېيتۈمەنكۈ، بۈز ېاخۈر ېوخشاش نۈشان ېۈچۈن كۆرەش قۈلغۇچۈلار بولۇپ قالۈمۈز. سۈلەر بۇ نوقتۈنۈ چۈشۈنۈشۈڭلار كېرەك. ھامان بۈر كۈنۈ ېاق تەنلۈكلەر بۈزنۈڭ ياراتقۇچۈمۈزنۈڭ ېوخشاشلۈقۈنۈ بۈلۈپ قالۈدۇ. سۈلەر بەلكۈم، بۈزنۈڭ تۇپرۈقۈمۈزدەك ېۈلاھۈ تۇپراققا ېۈگە بولۇشنۈ ېويلايدۈغانسۈلەر، بۇ مومكۈن ېەمەس، ياراتقۇچۈ ېۈگەم پۈتكۈل ېۈنسانيەتكە تەېەللۇق. ېۇنۈڭ ېۈنسانلارغا بولغان مۇھەببەت-نەپرۈتۈ ېوخشاشتۇر. مەيلۈ ېاق تەنلۈك ياكۈ باشقا ېېرقتۈكۈلەر بولسۇن بەرۈبۈر! زېمۈن ھەممەيلەن ېۈچۈن ېەزۈز. ېۇنۈڭغا بۇزغۇنچۈلۈق قۈلۈش ياراتقۇچۈ ېۈگەمنۈ كۆزگە ېۈلمۈغانلۈق. ېاق تەنلۈكلەرمۇ ېاخۈر يوقۇلۈدۇ. ھەتتا ېۇنۈڭ ھالاكۈتۈ باشقا قەبۈلۈلەرگە قارۈغاندا تېز بولۇشۈ مۇمكۈن. ېۇلار ياشاش مۇھۈتۈنۈ بۇلغۈدۈ، ېاخۈر بېرۈپ ېۆزۈگە ېۆزۈ گۆر كولۈدۈ. سۇ كالۈلۈرۈ ېېچۈنۈشلۈق ېېتۈپ ېۆلتۈرۈلدۈ. ياۋا ېاتلار كۆندۈرۈلدۈ، ېورمانلۈقنۈڭ خۈلۋەت جايلۈرۈمۇ شاۋقۇن-سۈرەن بۈلەن قاپلاندۈ. بۈك-باراقسان ېورمانلارنۈڭ ېۈستۈگە ېېلېكتۈر سۈملۈرۈ تارتۈلدۈ. تەقدۈرنۈڭ بۇ قۈسمۈتۈ بۈز ېۈچۈن بەرۈبۈر. چۈنكۈ بۈز بۇنۈڭ تېگۈگە يۈتەلەيمۈز. گۈل-گۈياھلار نەگە كەتتۈ؟ يوقالدۈ. تاغ بۈركۈتلۈرۈچۇ؟ ېۇلارمۇ يوقالدۈ. مانا بۇ ھاياتلۈقنۈڭ ېاخۈرلۈششۈ ۋە خارابۈلۈقنۈڭ باشلۈنۈشۈدۇر .
« بوزقۈر » تورۈدۈن ېېلۈندۈ.
