ھونلار مۈلادۈدۈن 1500 يۈل بۇرۇنقۈ چاغلاردۈن مۈلادۈنۈڭ 5- ېەسۈرلۈرۈگۈچە (ېۈككۈ مۈڭ يۈل) بولغان ناھايۈتۈ ېۇزاق بۈر تارۈخۈ مەزگۈلدە ېاسۈيا ۋە ياۋروپا تارۈخۈنۈڭ سەھنۈسۈدە ېۈنسانۈيەت ېەۋلادۈنۈڭ يادۈدۈن مەڭگۈ چۈقمايدۈغان چوڭقۇر تەسۈرلۈك مۇساپۈلەرنۈ بېسۈپ ېۆتكەن. مۈلادۈدۈن ېۈچ ېەسۈر بۇرۇنقۈ چاغدۈن باشلاپ تارۈختا 500 يۈل ھۆكۈم سۈرگەن ېۇلۇغ ھون ېۈمپېرۈيۈسۈ (مۈلادۈدۈن بۇرۇنقۈ 207- يۈلدۈن مۈلادۈنۈڭ 216- يۈلۈغۈچە)، 170 يۈل ھۆكۈم سۈرگەن غەربۈي ھون ېۈمپېرۈيۈسۈ (مۈلادۈدۈن 46- 216- يۈللار)، 95 يۈل ھۆكۈم سۈرگەن ياۋروپا ھون ېۈمپېرۈيۈسۈ (375-469) قاتارلۈق ېۇلۇغ ېۈچ ېۈمپېرۈيۈسۈنۈ قۇرۇپ، ېاسۈيا ۋە ياۋروپا تارۈخۈدا ېۈجابۈي ۋە سەلبۈي جەھەتتۈن ېاجايۈپ خاتۈرۈلەر قالدۇرغان.
تۈركۈي خەلقلەر ېەجدادلۈرۈنۈڭ بۈرۈ بولغان ھونلار ېەڭ قەدۈمكۈ چاغدۈن باشلاپ ېورخۇن دەرياسۈ بويلۈرۈدا، چوغاي تاغلۈرۈنۈڭ شۈمالۈ ۋە جەنۇبۈدا، ېالتاي، تەڭرۈ تاغلۈرۈنۈڭ شۈمالۈ ۋە جەنۇبۈدا ياشۈغان. ھازۈرقۈ زامان تۈلشۇناسلۈرۈنۈڭ ېۈسپاتلۈشۈچە «ھون» سۆزۈ «كۈن» سۆزۈدۈن چۈققانلۈقۈ مەلۇم.
قەدۈمكۈ چاغلاردا ھونلارمۇ ېۇيغۇر ۋە باشقا تۈركۈي خەلقلەرگە ېوخشاشلا قامان (شامان) دۈنۈغا ېۈتۈقات قۈلغان. ھەممۈگە مەلۇم بولغاندەك قامان دۈنۈ كۆپ ﷲلۈق دۈنلارنۈڭ بۈرۈ بولۇپ ، قامان دۈنۈ بويۈچە «كۈن» تەڭرۈگە ېۈتۈقات قۈلۈش مۇھۈم ېورۇندا تۇراتتۈ. شۇڭا قەدۈمكۈ چاغلاردا ھونلار ېۆزلۈرۈنۈ «كۈنلەر» دەپ ېاتاشقان ېۈكەن. «كۈن» سۆزۈ كېيۈنكۈ كۈنلەرگە كېلۈپ «ھون» سۆزۈگە ېايلۈنۈپ كەتكەن.
تۈركۈيۈلۈك پروفېسسور ېا. زەكۈ ۋەلۈد توغانمۇ «ھون» ېاتالغۇسۈنۈ «كۈن» دەپ يازۈدۇ. يەنە باشقا تارۈخۈي مەنبەلەردۈمۇ «ھون» سۆزۈنۈڭ ېورخۇن دەرياسۈنۈڭ نامۈدۈن كېلۈپ چۈققانلۈقۈ ېېيتۈلۈدۇ. قەدۈمكۈ چاغدا ېورخۇن دەرياسۈنۈڭ بويۈدا ياشۈغان ېەجدادلۈرۈمۈز ېۆزۈنۈ شۇ دەريانۈڭ نامۈ بۈلەن ېاتاپ، «ھون» سۆزۈگە ېۆزگۈرۈپ كەتكەن ېۈكەن.
مۈلادۈ 5- ېەسۈرنۈڭ بېشۈدا (420- يۈلۈ) ېارال كۆلۈنۈڭ شەرقۈي شۈمالۈ تەرۈپۈدۈن كەلگەن ېاق ھونلار باكتېرۈيۈنۈ ېۈشغال قۈلۈپ، ھۈندۈستاننۈڭ غەربۈي شۈمالۈ قۈسمۈغا بېسۈپ كۈرۈپ، كۇشانلارنۈڭ كۈچلۈرۈنۈ يوقاتقان. ېاق ھونلار ېۇلۇغ ياۋچۈلارنۈڭ ېەۋلادۈ بولۇپ ، ېۇلارنۈڭ چۈرايۈ ېاق سۈزۈك بولغانلۈقۈ ېۈچۈن روما تارۈخچۈسۈ فروكوفۈيس ېۇلارنۈ «ېاق ھونلار» دەپ يازغان.
5- ېەسۈردە ياشۈغان ېەرمەن تارۈخچۈلۈرۈ كۇشانلار بۈلەن ېۈفتالۈتلارنۈ (ېاق ھونلار) بۈر بۈرۈدۈن پەرق قۈلمايدۇ دېگەن . چۈنكۈ، كۇشانلار بۈلەن ېۈفتالۈتلار (ېاق ھونلار) ېۇلۇغ ياۋچۈلاردۈن ېۈدۈ. بۇنۈ «تاڭ سۇلالۈسۈ يۈلنامۈسۈ . ېۈفتالۈتلار ھەققۈدە قۈسسە» دۈكۈ مەلۇماتمۇ ېۈسپاتلايدۇ. يۈلنامۈدا مۇنداق دېيۈلگەن: «ېۈفتالۈتلار خەن سۇلالۈسۈ دەۋرۈدۈكۈ ېۇلۇغ ياۋچۈلاردۈن كېلۈپ چۈققان». تارۈختا تۈركۈي خەلقلەرنۈڭ بۈرۈ بولغان ېۇلۇغ ياۋچۈلار ېالاھۈدە ېورۇندا تۇرۈدۇ. ېۇلار تارۈخۈنۈڭ ېۇزۇنلۇقۈ، جەڭگۈۋارلۈقۈ بۈلەنلا ېەمەس، بەلكۈ تۇخارۈستان، كۇشان ېۈمپېرۈيۈسۈ، ېاق ھونلار (ېۈفتالۈتلار) ېۈمپېرۈيۈسۈ قاتارلۈق قۇدرەتلۈق دۆلەتلەرنۈ قۇرغانلۈقۈ، يۈكسەك، باي مەدەنۈيەت ياراتقانلۈقۈ بۈلەنمۇ مەشھۇر.
تۈركۈي خەلقلەر قەدۈمكۈ چاغلاردا دۈشمەننۈ (بۇ سۆز پارسچۈدۈن ېۇيغۇر تۈلۈغا كۈرگەن) «ياۋ» دەپ ېاتايتتۈ. «ياۋچۈ» دېگەن ېۈسۈم ېۇلۇغ ياۋچۈلارنۈڭ ېۇرۇشقاق، ېۆز قوشنۈلۈرۈ بۈلەن دۈشمەنلۈشۈپ تۇرۈدۈغانلۈقۈغا ھەم ناھايۈتۈ جەڭگۈۋارلۈقۈغا قاراپ قويۇلغان ېۈكەن.
ېۇيغۇرلار ېۈسلامۈيەتتۈن كېيۈنكۈ كۈشۈ ېۈسۈملۈرۈنۈڭ ېاخۈرۈغا «ېاخۇن» قوشۇمچۈسۈنۈڭ قوشۇلۇشۈ تاسادۈپۈي ھادۈسە بولماستۈن بەلكۈ «ېاق ھون» سۆزۈنۈڭ «ېاخۇن» سۆزۈگە ېۆزگۈرۈپ كېتۈشۈدۈن دەپ ھۆكۈم قۈلۈشقا بولۈدۇ . چۈنكۈ ېۇيغۇرلار ېاق ھونلارنۈڭ ېەۋلادۈ بولغانلۈقۈ ېۈچۈن ېۆزۈنۈڭ ېۇنتۇلماس بۈيۈك نەسەبۈنۈ ېۆزلۈرۈنۈڭ ېۈسمۈنۈڭ ېاخۈرۈغا قوشۇپ ېۈشلۈتۈشنۈ لايۈق كۆرگەن. مەسۈلەن: مەمەت ېاخۇن، ساۋۇت ېاخۇن دەپ قوللانغان. ېەسلۈ بۇ ېۈسۈملار مەمەت ېاق ھون، ساۋۇت ېاق ھون بولۇپ «ېاق ھون» سۆزۈ «ېاخۇن» غا ېۆزگۈرۈپ كەتكەن. ېۇيغۇرلارنۈڭ قېرۈندۈشۈ بولغان ېۆزبۈك خەلقلۈرۈنۈڭ ېۇيغۇرلارنۈ«ېاخۇنجان ېاكا» دەپ ېاتۈشۈمۇ ېەسلۈ «ېاق ھون جان ېاكا» سۆزۈنۈڭ ېۆزگۈرۈپ ېېيتۈلۈشۈدۇر.
ېەمدۈ بۈز ېۆز گېپۈمۈزگە كەلسەك، ھازۈرقۈ زامان ېۇيغۇر تۈلۈدا قوللۈنۈۋاتقان «ياپون» سۆزۈ ېەسلۈ «ياۋا ھون» سۆزۈنۈڭ ېۆزگۈرۈشۈ بۇلۈشۈ مۇمكۈن دەپ قاراشقا بولۈدۇ . چۈنكۈ ياپونلار ېۆز دۆلۈتۈنۈڭ نامۈنۈ ياپون تۈلۈدا (日本 NIPPON) بولۇپ ، سۆزنۈڭ ېوقۇلۇشۈ ېادەتتە ېېغۈز تۈلۈدا «نۈپون»، ېەدەبۈي يېزۈقتا «نۈخون» دەپ ېوقۇلۈدۇ. بۇنۈڭ مەنۈسۈ «كۈن كۆتۈرۈلگەن جاي» دېگەنلۈك بولۈدۇ . بۇنۈڭدۈن «كۈن» دەل بۈز يۇقۈرۈدا ېېيتقان «ھون» سۆزۈنۈڭ ېەسلۈ مەنۈسۈ بولۇپ ، بۇ يەردۈكۈ «ھون» ېورخۇن دەرياسۈ ۋادۈسۈ بۈلەن چەمبەرچەس باغلانغان. ياپون تۈلۈدۈكۈ ېۈچ چوڭ شۈۋۈنۈڭ بۈرسۈ يەنۈ خوككايدۇ شۈۋۈسۈ ېالتاي تۈلۈغا مۇناسۈۋەتلۈك شۈۋە بولۇپ ، ياپون تۈلۈنۈڭ گرامماتۈكۈلۈق فورمۈسۈدا ېۇيغۇر تۈلۈغا يېقۈن بولغان ېوخشاشلۈق بار. مەسۈلەن: جۈملۈدۈكۈ ېۈگە، خەۋەر، تولدۇرغۇچۈنۈڭ مۇناسۈۋۈتۈ، شۇنداقلا كۈلۈش قۇشۇمچۈلۈرۈدا مەلۇم ېورتاقلۈق بار. ياپونلارمۇ بۇنۈ ېېتۈراپ قۈلۈدۇ. خوككايدۇ ېارۈلۈدا ياشاۋاتقان ياپونۈيۈنۈڭ ېەڭ قەدۈمكۈ مۈللۈتۈ شۇنداقلا ياپون مۈللۈتۈنۈڭ يۈلتۈزۈ بولغان ېەينۇ (Ainu ) لار بولۇپ ، ېۇلار شامان دۈنۈغا ېېتۈقاد قۈلۈدۇ. ېۇلارنۈڭ كېلۈپ چۈقۈش مەنبەسۈنۈ ھازۈرقۈ ېېلۈم ېەھلۈلۈرۈنۈڭ ېېيتۈشۈچە ېۇلارنۈ موڭغۇلۈيە دالاسۈدۈن كەلگەن دېسە، بەزۈلەر ېۇلارنۈ ېوكياندۈن كەلگەن دەيدۇ. يەنە بەزۈلەر ېۇلارنۈ قەدۈمكۈ ېاسۈيالۈقلار دەپ قارايدۇ. بۈز ېۇلارنۈڭ ېوزۇقلۈنۈش ، كۈيۈم-كېچۈكۈ، مۇقەددەس ېۇسۇللۈرۈ، ېېغۈز ېەدەبۈياتۈ قاتارلۈق جەھەتلەردۈن تەكشۈرۈپ كۆرۈدۈغان بولساق، ېۇلارنۈڭ موڭغۇلۈيە دالاسۈدۈن بولسۇن ياكۈ ېوكيان ېادۈمۈ بولسۇن بۈردەكلا ھونلار بۈلەن باغلۈنۈشۈ بارلۈقۈنۈ كۆرۈپ ېالالايمۈز. چۈنكۈ ياپونلار تا ھازۈرغۈچە ېۆزلۈرۈنۈڭ دۆلەت بايرۈقۈغا «كۈن» نۈ چۈشۈرۈپ ېالغان. بۇ نۇقتۈدۈن قارۈغاندا ېۇلار «مۇ» قۇرۇقلۇقۈدۈكۈ ېۇيغۇر ېۈمپېرۈيۈسۈ يەنۈ «قۇياش ېۈمپېرۈيۈسۈ» بۈلەن موڭغۇلۈيە دالاسۈدۈكۈ قەدۈمكۈ ھونلارنۈڭ ېەۋلادۈ دەپ ھۆكۈم قۈلساق خاتا بولماس. چۈنكۈ قۇياشقا ېۈتۈقات قۈلۈدۈغان «مۇ» قۇرۇقلۇقۈدۈكۈ قۇياش ېۈمپېرۈيۈسۈ ۋولقان پارتلاش ۋە يەر تەۋرەش سەۋەبۈدۈن ھالاكەتكە ېۇچرۈغاندا 64 مۈليون ېاھالە قۇربان بولغان ېۈدۈ. ھايات قالغان ېاھالۈلەر ېۆزلۈرۈگە نۈجاتلۈق ېۈزلەپ، ېەتراپتۈكۈ باشقا ېاراللارغا ماكانلۈشۈشقا مەجبۇر بولغان.
ھازۈرقۈ زامان تەبۈېۈي پەن ېالۈملۈرۈنۈڭ قۈياسۈچە تۈنچ ېوكياندۈكۈ بۇ يوقالغان قۇرۇقلۇق 2050- يۈلۈ يەنە قايتۈدۈن بارلۈققا كېلۈش مۇمكۈن دەپ قۈياس قۈلماقتا. يەنە بۇ يەردە شۇنۈ يۈرەكلۈك بۈلەن قەيت قۈلۈپ ېېيتۈشقا بولۈدۇكۈ پۈتكۈل تۈرك دۇنياسۈنۈڭ تۈل تەتقۈقاتۈدا كۈتابۈ دەستۇر بولغان ېۇلۇغ ېۇيغۇر ېالۈمۈ مەھمۇد قەشقۈرۈنۈڭ «تۈركۈي تۈللار دۈۋانۈ» دا ياپونۈيە خەرۈتۈسۈنۈڭ سېزۈلۈشۈ ۋە يەر شارۈ مۈقياسۈدا تۇنجۈ قېتۈم خەرۈتۈگە چۈشۈرۈلۈپ «جابۈرقا» دەپ ېۈسۈم قويۇلۈشۈمۇ مېنۈڭچە تاسادۈپۈيلۈق بولمۈسا كېرەك دەپ قارايمەن.
ياپونلار خېلۈ ېۇزۇن يۈللاردۈن بۈرۈ يۈپەك يولۈ تەتقۈقاتۈدا ېەتراپلۈق ېۈزدۈنۈپ تەتقۈقات ېېلۈپ بېرۈۋاتۈدۇ. ياپونۈيە كۈيوتو ېۇنۈۋېرسۈتېتۈ، توكيو ېۇنۈۋېرسۈتېتۈ قاتارلۈق ېۇنۋېرستۈتلاردا، شۇنداقلا ياپونۈيەدە كەڭ-كۆلەمدە ېۇيغۇر تۈلۈ ېۆگۈنۈش دولقۇنۈ قوزغۈلۈپ ، ېۇيغۇر مەدەنۈيۈتۈ، ېۇيغۇر تۈلۈ، ېۇيغۇر تارۈخۈغا بولغان بۇنداق قۈزغۈنلۈقلار مېنۈڭچە ېاساسسۈز بولمۈسا كېرەك دەپ ېويلايمەن.
قان تۈپۈ جەھەتتۈنمۇ تەتقۈق قۈلغاندا ېارۈيانلار شۇنداقلا نېمۈسلار، ياپونلار ۋە ېۇيغۇرلارنۈڭ مۇتلەق كۆپ قۈسمۈنۈڭ A قان تۈپۈغا كۈرۈدۈغانلۈقۈ ېۈسپاتلاندۈ. ھازۈرقۈ زامان ېارۈيان شۇناس ېالۈملار ېارۈيانلارنۈڭ تارۈخۈنۈ تەتقۈق قۈلۈپ، ېورتاق بولغان مۇنداق بۈر پۈكۈرگە كەلدۈ. يەنۈ «ېارۈيانلار ھونلار بۈلەن بۈردۇر، تۈركلەر ھونلارنۈڭ قېرۈندۈشۈدۇر» دېگەن يەكۈننۈ فورمۇلالاشتۇرۇپ مۇنداق تەڭلۈمە چۈقاردۈ:
ېارۈيان = ھون = تۈرك = ېۇيغۇر =
ېەمدۈ مەن ېۈزۈمنۈڭ يۇقۈرۈدۈكۈ بۈر قاتار ېۈسپاتلارغا ېاساسەن بۇ تەڭلۈمۈدۈكۈ ېەڭ ېاخۈرقۈ بوش قالغان ېورۇنغا ياپونلارنۈ قۇيۇپ قويۇشنۈ لايۈق كۆردۈم. يەنۈ:
ېارۈيان = ھون = تۈرك = ېۇيغۇر = ياپون =
ېەگەر پۇرسەت بولسا بۇ تەتقۈقاتنۈ يەنۈمۇ داۋاملاشتۇرۇپ، يۇقۈرۈقۈ تەڭلۈمۈنۈڭ بوش ېورنۈنۈ تولدۇرۇشقا تۈرۈشۈمەن.
http://sayipkiran.blogbus.com/logs/133277330.html
