داۋامى

يۇنۇس ناشتا قىلىۋېتىپ ئاپىسىغا:
— ئاپا، مەنچە ئەلچىلىككە بارغان ۋاقتىمىزدا مومامنىمۇ ئېلىۋالساق ياخشى بولاتتى، - دېدى ۋە قوشۇپ قويدى:
— شۇڭا مەن بۈگۈن بېرىپ مومامنى ئېلىپ كېلەيمىكىن دەيمەن؟
مەريەمنىڭ ئاچچىقى كەلدى:
— سەنمۇ ھەددىڭدىن ئېشىشقا باشلىدىڭ. ئۇنى ئېلىپ كەلسەڭ، دەردىنى سەن تارتمايسەن، مەن تارتىمەن.
— ئاپا، كۈنلەرنىڭ بىرىدە سەنمۇ قېرىيسەن، سېنىڭ كېلىنىڭمۇ ساڭا شۇنداق مۇئامىلە قىلسا، سەن قانداق قىلىسەن؟
— ئۇ قانداق گەپ؟ مەن كېلىنىمنىڭ ئىشىغا ئارىلاشمايمەن، ھەممە ئادەمنىڭ ئۆزىنىڭ ئەركىنلىكى بار. خالىسا، ئۇمۇ مېنى باقمىسۇن. سەن تېخى ھېلىتىن مېنى باقمايمەن دەۋاتامسەن؟ بىز سېنى نېمە جاپالاردا چوڭ قىلدۇق؟
— موماممۇ ئىككى ئوغلىنى شۇنداق جاپادا بېقىپتىكەن، ئەمدىلىكتە يالغۇز قالدى.
— نەدىمۇ يالغۇز بولسۇن؟ ئەتراپىدا ئۇنىڭغا ئوخشاشلار جىققۇ؟
— سەن ئۇنىڭ ئورنىدا بولمىغاچقا، ئۇنى چۈشىنىشىڭ مۇمكىن ئەمەس. نېمە بولسا بولسۇن، مومامنىڭ ئۇ يەردە تۇرۇشى كاللامدىن پەقەتلا ئۆتمەيدۇ.
— بۇ گەپلەرنى داداڭنىڭ قېشىدا دېگۈچى بولما. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئەلچىلىككە ئۇنى ئاپىرىپ نېمە قىلىمىز؟ يا زىياپەت ياكى مۇراسىم بولمىسا، تويۇڭ بولغاندا ئېلىپ كېلەرسەن.
يۇنۇس ناشتىسىنى چالا - پۇچۇق قىلىپلا ئورنىدىن تۇردى. چاپىنىنى ئېلىپ، ئۆمەر فارۇقنىڭ يېنىغا بارماقچى بولۇپ، ئۆيدىن چىقتى. ئۆمەرنىڭ سەمىمى ۋە ئاقكۆڭۈللۈكى ئۇنى تەسىرلەندۈرگەنىدى.
يېرىم سائەتتىن كېيىن، ئۇ بولكىخانىغا يېتىپ كەلدى. ئۆمەر يۇنۇسنى كۆرۈپ، ئاخشامقى ئىش ئېسىگە كەلدى - دە، بىر ئاز خىجىل بولدى ۋە:
— ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم، خۇش كەلدىڭ يۇنۇس، مەن بۇ يەردە! - دېدى.
يۇنۇس كۈلۈمسىرەپ:
— ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام! ساڭا يولۇقۇپ ئۆتەي دېگەنىدىم. ياخشى تۇرۇۋاتامسەن؟ ئاخشام سېنى قىيىن ئەھۋالدا قويغانلىقىم ئۈچۈن كەچۈرۈم سورايمەن.
— ياقەي، ئەسلىدە مەن كەچۈرۈم سورىشىم كېرەك. قارا، بۈگۈن مۇنداق قىلايلى. ۋاقتىڭ بولسا، بېرىپ چاي ئىچكەچ پاراڭلىشىپ كېلەيلى. مېنىڭ ئون مىنۇت دەم ئېلىشىم بار.
— سېنى ئاۋارە قىلماي. مەن ئىش ئىزدەۋاتاتتىم.
— ئاۋارە قىلىش دېگەن قانداق گەپ؟ مېنىڭ دەم ئېلىش ۋاقتىم تۇرسا؟
— مەيلى ئەمىسە.
ئۇلار تۈنۈگۈنكى چايخانىغا كېلىپ، بىر بوش ئۈستەل تېپىپ ئولتۇردى. ئۆمەر فارۇق:
— شۇنداق قىلىپ، ئىش ئىزدەۋاتىمەن دېگىن؟
— ھەئە، ئىشلىمىسەم بولمىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە، توي قىلىدىغان بولىۋاتىمەن، ئالىي مەكتەپكىمۇ ئۆتەلمىدىم.
— ئاللاھ ئاقىۋىتىنى خەيرلىك قىلسۇن!
— ئەلۋەتتە، خەيرلىك. بۇنىڭدىنمۇ خەيرلىك ئىش بولامدۇ؟ بۇنداق بەخت ھەممە ئادەمگە نېسىپ بولىۋەرمەيدۇ. بىز بىر - بىرىمىزنى سەۋدايىلارچە ياخشى كۆرىمىز. ئاللاھ سېنىمۇ سۆيگىنىڭ بىلەن مۇرادىڭغا يەتكۈزسۇن!
— ئامىن! ئەمما يەنىلا ئالدىراپ ھۆكۈم چىقىرىۋەتمە. بىر ئىشنىڭ خەيرلىك ياكى ئەمەسلىكىنى بىر ئاللاھ بىلىدۇ.
— ھەممە ئىش شۇنداق ئوچۇق تۇرمامدۇ؟ ئالدىمىزدا بەختسىزلىككە سەۋەب بولغۇدەك ھېچبىر ئامىل يوق. ھەم بىر - بىرىمىزنى شۇنداق ياخشى كۆرۈشىمىز ھەم ھەر ئىككى ئائىلە توي ئىشىمىزغا قوشۇلدى. ھال - ئوقىتىمىزمۇ خېلى ياخشى، خەققە موھتاج بولۇپ قالمايمىز.
ئۆمەر فارۇقنىڭ يۈزىدە ئاچچىق بىر كۈلۈمسىرەش ئەكس ئەتتى. يۇنۇس بۇنى كۆرۈپ سورىدى:
— خاتا گەپ قىلدىممۇ؟
ئۆمەر فارۇق بىردەم نېمە دەپ جاۋاب بەرسەم بولار دەپ ئويلانغاندىن كېيىن، ئۇنىڭ سوئالىغا سوئال بىلەن جاۋاب بەردى:
— سەنچە توغرىمۇ؟ بەختلىك بولۇش ئۈچۈن سەۋدايىلارچە ئاشىق ۋە پۇل بولسىلا بولامدۇ؟ مەنچە ھەقىقەتكە ئاشىق بولمىغانلارنىڭ سۆيگۈسى خۇددى سوپۇن كۆپۈكىگە ئوخشايدۇ. بەخت دېگەن نېمە؟ ئۆتكۈنچى ھەۋەسلەرنى قاندۇرۇشمۇ؟ پەقەت بۇ دۇنياغىلا خاس بولغان بەخت ئىنساننى ئىككى دۇنيالىق بەختلىك قىلىشقا يېتەمدۇ؟
— ۋاي - ۋۇي، سوئال دېگەننى ياغدۇرۇۋەتتىڭغۇ؟ چۈشىنىشلىكرەك گەپ قىلساڭچۇ؟
— ئەمىسە مۇنداق دەي: مەسىلەن، ئالدىڭدا بىر كۆۋرۈك بار دەيلى. بۇ كۆۋۈكتىن چوقۇم ئۆتۈشۈڭ كېرەك. كۆۋرۈكتىن ئۆتۈپ بولغاندىن كېيىنلا، كۆۋرۈك غايىب بولۇپ كېتىپ، سەن كەينىڭگە قايتالمايسەن. سەن كۆۋرۈكنىڭ ئۇ بېشىدا مەڭگۈ قېلىشقا مەجبۇرسەن. سېنىڭ ھازىرقى ھالىڭ خۇددى كۆۋرۈكتىن تېخى ئۆتمىگەن ۋاقتىڭغا ئوخشايدۇ. كۆۋرۈكنىڭ ھەر ئىككى تەرىپىدە كۆزنى قاماشتۇرىدىغان ئېسىل نەرسىلەر بار. ساڭا: «ئەگەر بۇ تەرەپتىكىلەرگە بېرىلىپ كەتسەڭ، يەنە بىر تەرەپتىكىلەردىن مەھرۇم قالىسەن» دېيىلسە، سەن مەڭگۈلۈك بەخت بار يەرنى تاللىماي، ئۆتكۈنچى نەرسىلەرگە بېرىلەمسەن؟ بۇنى ھەقىقىي بەخت دېگىلى بولامدۇ؟
— توختا، توختا. ئۆيلىنىش، بەختلىك بولۇش گۇناھمۇ؟
— ياق، ھەرگىز ئۇنداق ئەمەس. دەل ئەكسىچە، ئۇ دېگەنلىرىڭ سېنىڭ كۆۋرۈكتىن ئۆتۈشۈڭگە تۈرتكە بولىدىغان ئامىللاردۇر.
— قانداق؟
— كۆۋرۈك ئىگىسى بەلگىلىگەن قائىدە - تۈزۈملەر بار.  سەن كۆۋرۈك ئىگىسىنىڭ تەلىپىگە كۆنسەڭ، ئۇ چاغدا ھەر ئىش - ھەرىكىتىڭ كۆۋرۈكتىن ئۆتۈشۈڭنى ئاسانلاشتۇرىدۇ. توي قىلىش ئەنە شۇ ئامىللارنىڭ بىرىدۇر.
— ئۇنداقتا، كۆۋرۈك دېگىنىڭ بۇ دۇنيامۇ؟
— كۆۋرۈك ساڭا بېرىلگەن ھايات، ۋاقىت ۋە مۆھلەت. كۆۋرۈكنىڭ بۇ بېشىدا دۇنيا، ئۇ بېشىدا ئاخىرەت بار.
— ئاجايىپ گەپقۇ بۇ، توي قىلىش بىلەن ئۇ كۆۋرۈكتىن ئۆتۈشنىڭ نېمە ئالاقىسى بار؟
— ماڭا قارا يۇنۇس، بۇ تېمىنى ئىككى ئېغىز گەپ بىلەنلا چۈشەندۈرۈپ بەرگىلى بولمايدۇ. ئەمما ساڭا شۇنى ئېيتىپ قوياي، ھەممىدىن ئاۋۋال بىز كۆۋرۈك ئىگىسىنى ياخشى تونۇشىمىز كېرەك.
— لېكىن بىز ئۇنى تونۇيدىغان تۇرساق؟
— ئۇنداق ئەمەستۇ؟
— ئۇ نېمە دېگىنىڭ؟ ئاللاھ بار، مەن ئۇنىڭ بار ۋە بىرلىكىگە ئىمان كەلتۈرىمەن.
— بىر شەيئىنىڭ مەۋجۇدلۇقىنى بىلىش باشقا، ئۇنى تونۇش باشقا. مەسىلەن، ئىستانبۇل دېگەن شەھەرنىڭ بارلىقىنى بىلىسەن، ئەمما بۇ ئىستانبۇلنى چۈشىنىدىغانلىقىڭدىن دېرەك بەرمەيدۇ، شۇنداق ئەمەسمۇ؟
— شۇنداق.
— ئەقىلسىز ۋە ماڭقۇرتلاردىن باشقىسى ئاللاھنىڭ بارلىقىغا ئىمان كەلتۈرىدۇ. لېكىن مەسىلە ئۇنى ھەقىقىي تۈردە، يەنى ئاللاھنى ئىسىم - سۈپەتلىرى بىلەن تولۇق تونۇش - تونۇماسلىقتا. ئۆزىمىز چۈشەنمىگەن نەرسىنى ھەقىقىي سۆيەلمەيمىز.
— مەن بۇ گېپىڭگە ئانچە قوشۇلمايمەن. بىز ئاللاھنى تونۇيمىز ھەم چىن دىلىمىزدىن سۆيىمىز.
— ئېيتقىنە قېنى، ئاللاھنى قانداق سۆيىسەن؟
— ئاللاھ باردۇر، ئۇنىڭ ئوخشىشى ۋە تەڭدىشى يوقتۇر. كائىناتتىكى ھەممە نەرسىنى ئۇ ياراتقان.
— ئاللاھ بۇنچىۋالا نەرسىنى نېمە ئۈچۈن ياراتقان؟
— ھە، بىزنى توپىدىن...
ئۆمەر ئۇنىڭ سۆزىنى بۆلدى:
— مەن ئۇنى دېمىدىم. يارىتىش سەۋەبىنى سوراۋاتىمەن.
— سەۋەبى؟
— ھەئە، سەۋەبى.
— ئۇنى بىز بىلەلمەيمىز.
— نېمىشقا بىلەلمىگۈدەكمىز؟ ئەمەلىيەتتە، ئاللاھ قۇرئان كەرىمدە كائىناتتىكى نەرسىلەرنى نېمە ئۈچۈن ياراتقانلىقىنى بايان قىلغان. ئاللاھ ياراتقانىكەن، ھەممە نەرسە ئۇنىڭ ئىلكىدە بولۇشى كېرەك، شۇنداققۇ؟
— ئەلۋەتتە.
— شۇنداق بولغانىكەن، كائىناتنى باشقۇرۇش ھوقۇقىمۇ ئۇنىڭ ئىلكىدە. ئەمما بىز ئۇنىڭ «ھاكىملىق» سۈپىتىنى چۈشەنمىگەنلىكىمىز ئۈچۈن، ئۇنىڭ قانۇنلىرىغا بويسۇنۇشنى، يەنى شەرىئەت قانۇنىغا بويسۇنۇشنى خالىمايمىز.
— ھەقىقەتەن ئۆزگىچە.
— نېمە ئۆزگىچە؟
— مەن بۇرۇن بۇنى پەقەت ئويلاپ باقماپتىكەنمەن.
ئۆمەر فارۇق سائىتىگە قارىدى، ۋاقىت توشۇپ قالغانىدى. ئۇ يۇنۇسقا قاراپ:
— مەن كەتمىسەم بولمايدۇ. كۆۋرۈك ئىگىسى: «ئامانەتكە خىيانەت قىلماڭلار» دەپ بۇيرۇغان. خوجايىننىڭ ھەققىگە قارا سانىسام بولمايدۇ. بىز باشقا كۈنى پاراڭلىشايلى، بولامدۇ؟
— ئەلۋەتتە. پاراڭلىشىپ كاللامدىكى چىگىشلىشىپ كەتكەن پىكىرلەرنى يېشىشىم كېرەك.
ئۇلار ئايرىلغاندىن كېيىن، يۇنۇس دادىسىنىڭ يېنىغا باردى. دادىسى يۇنۇسقا بىر شەخسىي شىركەتنىڭ بوغالتىرلىق بۆلۈمىدىن ئىش تېپىپ قويغانىدى.
يۇنۇس شىركەتكە بېرىپ، مۇناسىۋەتلىك رەسمىيەتلەرنى بېجىردى. كەچ ئىشتىن چۈشۈشكە يېقىن ئۆمەر فارۇق بىلەن كۆرۈشمەكچى بولدى ۋە دادىسىغا تېلېفون قىلىپ بۈگۈن كەچرەك كېلىدىغانلىقىنى ئېيتتى.
ئۇ ئۆمەرنىڭ ئىش يېرىگە كەلگىنىدە، ئۆمەر ئىشتىن چۈشەي دەپ تۇرغانىدى. يۇنۇس قورۇنغان ھالدا:
— ئەگەر مالال كۆرمىسەڭ، بىر ئاز ئايلىنىپ كەلسەك بوپتىكەن، - دېدى. ئۆمەر:
— ئەلۋەتتە بولىدۇ، — دەپ خوشاللىق بىلەن قوبۇل قىلدى.
ئۇلار دۇكاندىن چىققاندا، يۇنۇس:
— ئەتىگەنكى پاراڭلاردىن كېيىن، مېنىڭ كاللامدىكى ئوي - پىكىرلەر قالايمىقانلىشىپ كەتتى. شۇڭا سېنى ئاۋارە قىلىپ تۇرۇپتىمەن.
— ئاۋارە قىلدىم دېگەن نېمە گەپ، سېنىڭ بىلەن پاراڭلاشسام مېنىڭمۇ كۆڭلۈم ئېچىلىپ قالىدۇ.
— رەھمەت، ئەمىسە ئېيتايمۇ؟
— بولىدۇ، قۇلىقىم سەندە.
— شۇ كۆۋرۈك مەسىلىسىدە، سەن نىكاھنىڭ كۆۋرۈكتىن ئوڭۇشلۇق ئۆتۈشىمىزگە ياردىمى بولىدىغانلىقىنى ئېيتقان ئىدىڭ. شۇ ئىشنى بىر ئاز تەپسىلىي سۆزلەپ بەرگەن بولساڭ.
— بۇنى چۈشەنمەك ئۈچۈن ئاۋۋال قۇللۇق ئېڭى بولۇشى كېرەك.
— بىز ئۇنىڭسىزمۇ قۇل تۇرساق؟
— ئەمما بىز قۇللۇق قىلىۋاتامدۇق؟
— قانداق دەيسەن؟
— ئەسلى مەسىلە بىزنىڭ قۇللۇقنى بىجا كەلتۈرگەن - كەلتۈرمىگەنلىكىمىزدە. قۇللۇق بىز بىلىدىغان ناماز، روزا، زاكات ۋە ھەجدىنلا ئىبارەت ئەمەس. قۇللۇق يىغىپ ئېيتقاندا، شەرتسىز ئىتائەت ۋە ساداقەتتۇر.
يۇنۇس چۈشەندىم دېگەندەك بېشىنى لىڭشىتتى. ئۆمەر فارۇق سۆزىنى داۋاملاشتۇردى:
— بىز ئەتىگەنكى سۆھبىتىمىزدە «ئاللاھنى تونۇش كېرەك» دېگەنىدۇق.
يۇنۇس ئۇنىڭ سۆزىنى بۆلدى:
— ئۇنىڭدىن ئاۋۋال ماڭا شۇ نىكاھ ئىشىنى بىر ئىزاھلاپ بەرسەڭ.
— بولىدۇ. ئۇنىمۇ چۈشەندۈرىمەن. ئاللاھ ھەممە نەرسىنىڭ ھۆكۈمرانىدۇر. شۇنداقلا، ئەڭ ئادالەتلىكتۇر. دېمەك، ئاللاھ ھۆكۈم قىلىدۇ ۋە ئۇنىڭ ھۆكمى مۇتلەق ئادىل بولىدۇ. مەن بايا: «قۇللۇق مۇتلەق ساداقەت دېمەكتۇر» دېگەنىدىم. ئەمدى ئاللاھقا ئىبادەت قىلىشنى ئېلىپ ئېيتساق، بىر ئىنسان ئەگەر: «ئى ئاللاھ! سەن مېنىڭ ئىلاھىمسەن» دېسە ۋە شۇنىڭغا ئىشەنسە، كەلىمە شاھادەت ئېيتقان بولىدۇ. كەلىمە شاھادەتنىڭ مەنىسى: «ئى ئاللاھ! سەندىن باشقا ھۆكۈمران يوقتۇر. مەن سېنىڭ ھۆكۈملىرىڭدىن ھەرگىز يۈز ئۆرۈمەيمەن. مېنىڭ ھاياتىمنى سەن بەلگىلەيسەن، ئەۋەتكەن پەيغەمبىرىڭگە مەڭگۈ قارشى چىقمايمەن» دېگەنلىك بولىدۇ.
— ئەمما دۇنيادا قانچە ئادەم بۇنىڭ مەنىسىنى بىلىدۇ ھەم بۇنداق دەيدۇ؟
— توغرا دەيسەن، لېكىن بىز بۇنى چوقۇم بىلىشىمىز كېرەك. بۇنى مۇشۇ بويىچە بىلگەن ۋە ئىشەنگەن كىشىنىڭ ئېيتقان شاھادىتى ئاندىن ھەقىقىي مەنىگە ئىگە بولىدۇ.
— شۇلارنىڭلا قۇللۇقى قوبۇل قىلىنامدۇ؟
— ھەئە، پەقەت شۇلارنىڭلا قوبۇل قىلىنىدۇ. ئەمدى نىكاھ ئىشىغا كېلەيلى!
— ھە، شۇنداق قىلايلى.
— بىز: «ئاللاھنىڭ قانۇنىدىن باشقا قانۇن تونىمايمىز» دېگەن ئىكەنمىز، ئاللاھنىڭ نىكاھ ھەققىدە بەلگىلىگەن قانۇنلىرىغا نەزەر سېلىشىمىز كېرەك. يەنى نېمىلەرگە دىققەت قىلىش ۋە قانداق رىئايە قىلىش... قاتارلىقلار.
— بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك قانۇنمۇ بارمۇ؟
— ئەلۋەتتە، پەقەت بۇنىڭغىلا مۇناسىۋەتلىك ئەمەس، يەنە ئاجرىشىش، مىراس بۆلۈشۈش، سىياسەت، ئەخلاق مەسىلىلىرى... قىسقىسى، ئىنسان ھاياتىغا مۇناسىۋەتلىك بولغان ھەر قانداق تۈرنىڭ ئۆزىگە خاس دەلىل ۋە قائىدىلىرى بار.
— «ئەخلاقىي پرىنسىپلار» دېگەن نېمە؟
— ئۆزىنى مۇسۇلمان دېگەن ھەر بىر كىشى ئەخلاقىي مەسىلىلەردە ئاللاھنىڭ قانۇن - قائىدىلىرىگە رىئايە قىلىشى كېرەك. ئەمما بەزى ئىككى يۈزلىمىچى كىشىلەر ئىبادەتتە مۇسۇلمان، لېكىن ئەخلاقتا ئەبجەش كېلىدۇ.
— ئەخلاقتا ئەبجەش دېگىنىڭ نېمىسى؟
— ئىجتىمائىي نۇقتىدىن ئېلىپ ئېيتساق، ھازىرقى جەمئىيىتىمىزدە ئەڭ كەڭ تارقالغان كۆز قاراش قايسى؟
— دىننىڭ دۆلەتكە، دۆلەتنىڭ دىنغا ئارىلاشماسلىقى.
— توغرا. دىننىڭ پرىنسىپلىرىغا يات بولغان ئەخلاق ياكى دىندىن ئايرىۋېتىلگەن ئەخلاق (تەبىئىيكى، بۇنىڭغا ئەخلاق دېيىشكىمۇ بولمايدۇ) ئەبجەش ئەخلاق بولماي نېمە؟
— باشقىچە قىلىپ ئېيتقاندا، دىنسىز ئەخلاق دېگىنە! ئەمىسە، ئىشىمىز چاتاقكەن جۇمۇ. دىندىن ئايرىۋېتىلگەن ھەرقانداق نەرسىدىن دىنسىزلىق كېلىپ چىقىدىكەن. بۇنى پەقەتلا ئويلاپ باقماپتىكەنمەن.
— ئەگەر بىز ئۆزىمىز بىلگەنچە ياشاپ، ئاندىن: «ئاللاھ كەچۈرىدۇ» دەپ ئۆزىمىزگە تەسەللىي بەرمىسەك، ھەقىقەتەن ئىشىمىز چاتاق ئىدى. ئاللاھ ھەقىقەتەن گۇناھلارنى ئەپۇ قىلغۇچى، كەچۈرگۈچىدۇر، ئۇ گۇناھكارلارنى جازالاشقا ئالدىرىمايدۇ.
— ھە، بۇ سۆزلىرىڭدىن سەل يەڭگىللەپ قالغاندەك بولدۇم.
— ئەڭ ئاۋۋال تەۋبىنىڭ ھەقىقىي مەنىسىنى بىلىش كېرەك.
— ئۇنىمۇ سۆزلەپ بەرگىن ئەمىسە.
— باياتىن بېرى، ئۇ يەردىن - بۇ يەردىن سۆزلەپ ئۆتتۇق. قىسقىچە قىلىپ ئېيتقاندا، تەۋبىنىڭ مەنىسى ئەسلىگە قايتىش دېمەكتۇر. يەنى گۇناھىغا ھەقىقىي مەنىدە پۇشايمان قىلىپ، قايتا سادىر قىلماسلىققا قەسەم ئىچىشتۇر.
— ھە، ئەسلى مۇنداقكەندە؟
— شۇنداق. بۇ ياقتىن گۇناھ ئۆتكۈزۈپ، ئۇ ياقتىن: «ئاللاھ مېنى كەچۈر!» دېيىش تەۋبە قىلىش ھېسابلانمايدۇ. ئاللاھ نىسا سۈرىسىنىڭ بىر ئايىتىدە مۇنداق دەيدۇ: «ئاللاھ قوبۇل قىلىشنى ۋەدە قىلغان تەۋبە يامانلىقنى نادانلىقتىن قىلىپ سېلىپ، ئاندىن ئۇزۇنغا قالماي (يەنى ئۆلۈم كېلىشتىن بۇرۇن) تەۋبە قىلغانلارنىڭ تەۋبىسىدۇر. ئاللاھ ھەممىنى بىلىپ تۇرغۇچى، ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر. داۋاملىق يامان ئىشلارنى قىلىپ، بېشىغا ئۆلۈم كەلگەن چاغدا ئەمدى تەۋبە قىلدىم دېگۈچىلەرنىڭ تەۋبىسى ۋە كاپىر پېتى ئۆلگۈچىلەرنىڭ تەۋبىسى (يەنى ئۆلۈم ئالدىدا ئىمان ئېيتتىم دېگۈچىلەرنىڭ ئىمانى) قوبۇل قىلىنمايدۇ. ئەنە شۇلارغا قاتتىق ئازاب تەييارلىدۇق»[2].
— نېمىدېگەن ئوچۇق ئىپادىلەنگەن - ھە!
— ئەسلىدە قۇرئاننىڭ بارلىق مەزمۇنى مانا شۇنداق ئېنىق. ئەلۋەتتە ئۇنىڭ تېگىگە يېتىش ئۈچۈن ئوچۇق زېھىن ۋە ئۆتكۈر كاللا بولۇش كېرەك.
— ئاغىنە، مېڭەم ئېتىلىپ كېتەي دەپ قالدى. قەلبىمدە ئاجايىپ ھېسلار پەيدا بولۇشقا باشلىدى.
— شۇ نىكاھ مەسىلىسىنى تولۇق يېشىپ بولالمىدۇق تېخى.
— نېمە دېمەكچى بولغانلىقىڭنى چۈشەندىم. ئۇنداقتا، ماڭا نىكاھنىڭ قائىدىلىرى ھەققىدىكى كۆز قاراشلىرىڭنى ئېيتىپ بېرەمسەن؟ ۋاقتىڭنى ئېلىپ قويىدىغان بولدۇم.
— ۋاقتىمىز ئاللاھقا پىدا بولسۇن. ۋاقىت بەندىگە ئاللاھ تەرىپىدىن بېرىلگەن ئەڭ چوڭ دەسمايە، بەندە بولسا سودىگەردۇر. دىتسىز سودىگەر دەسمايىسىنى جايىدا ئىشلىتەلمەي ئاخىرىدا ۋەيران بولىدۇ. ئاللاھ تائالا سۈرە ئەسىردە بۇ ئەھۋالنى مۇنداق ئىپادىلەپ بەرمەكتە: «زامان بىلەن قەسەمكى، ئىمان ئېيتقان، ياخشى ئەمەللەرنى قىلغان، بىر - بىرىگە ھەقنى تەۋسىيە قىلىشقان، بىر - بىرىگە سەۋرنى تەۋسىيە قىلىشقان كىشىلەردىن باشقا ھەممە ئادەم چوقۇم زىيان ئىچىدىدۇر»[3]. ئاللاھ بىزنى ۋاقىتنى قەدىرلەيدىغانلاردىن بولۇشقا نېسىپ قىلغاي!
— ئامىن!
— نىكاھ مەسىلىسىگە كەلسەك، ئاللاھ قۇرئاندا: «مۇئمىن ئاياللار مۇئمىن ئەرلەر ئۈچۈندۇر» دېگەن. شۇنىڭ ئۈچۈن ھەدىسلىرىمىزدىمۇ ئۆمۈرلۈك ھەمراھىمىزنى تاللاشتا، ئالدى بىلەن ئۇنىڭ دىندار ياكى ئەمەسلىكىگە قاراشنىڭ بىزگە ئىككىلا ئالەمدە بەخت ئېلىپ كېلىدىغانلىقى بايان قىلىنغان. تاللاپ بولغاندىن كېيىن، ئۆتەشكە تېگىشلىك رەسمىيەتلەرنى ئاللاھ ۋە ئۇنىڭ رەسۇلىنىڭ بۇيرۇقىغا ئەمەل قىلغان ئاساستا ئېلىپ بېرىش، زىممىمىزگە يۈكلەنگەن مەجبۇرىيەتلەرنى ئاللاھ رازى بولىدىغان شەكىلدە ئۆتەش كېرەكلىكى تەكىتلەنگەن.
— ھەقىقەتەن بىلمەيدىغىنىڭ يوقكەن جۇمۇ!
— بەك ئاشۇرۇۋەتتىڭ، بىرنەچچە كىتاپ كۆردۈم شۇ، باشقا ئىلمىمنىڭ تايىنى يوق ھەم كىتاب ئوقۇش بىلەنلا ئىش تۈگىمەيدۇ. ئەڭ مۇھىمى، ئۆگەنگەنلىرىنى ئەمىلىيەتكە تەدبىقلىماق، ئوقۇغانلىرىنىڭ تېگىگە يەتمەكتۇر.
— ھە راست، ساڭا دېيىشنى ئۇنتۇپ قالغىلى تاس قاپتىمەن، دادام ماڭا بىر ئىش تېپىپتۇ. ئىش ھەققىدە بايانلار بارمۇ؟
— بولمامدىغان. ئىش ئەخلاقى، زامانىمىزدا بىزنىڭ ئەڭ كۆپ ئېھتىياجىمىز بولغان ئىنتايىن مۇھىم بىر نۇقتىدۇر. ئەگەر بىز ئاللاھ بۇيرۇغان «ئىش ئەخلاقى»غا رىئايە قىلمىساق، ئۇ ھالدا جەمئىيىتىمىزدە نامراتلىق، جىنايەت، ئوغرىلىق، قويمىچىلىق قاتارلىق يامان ئىللەتلەر ئەۋج ئېلىپ كېتىدۇ.
دەل شۇ چاغدا، ئۆمەرنىڭ يېزنىسى قولىدا بىر كونۋېرتنى كۆتۈرگەن ھالدا ئۇلارنىڭ يېنىغا كەلدى. ئۇنىڭ چىرايلىرى تۇتۇلۇپ كەتكەن بولۇپ، بىر ئىشقا ئاچچىقلىنىۋاتقانلىقى چىقىپلا تۇراتتى. يېزنىسى كونۋېرتنى ئۆمەرنىڭ ئالدىغا ئاتتى ۋە تېرىككەن ھالدا:
— ماۋۇنى ئالە! ئەتىدىن - كەچكىچە سېنىڭ كەينىڭدىلا يۈرەمدىم، ئەسكەرلىك ئۇقتۇرۇشۇڭ كەپتۇ!
— ئاۋارە بولمىسىڭىزمۇ بوپتىكەن، كەچتە ئۆيگە بارغاندا كۆرسەممۇ بولاتتى ئەمەسمۇ، — دېدى ئۆمەر.
— مەن سېنىڭ بۇ يەردە ئىكەنلىكىڭنى نەدىن بىلەي، كىم بىلىدۇ قايسى ھىزبۇللاھچى بىلەن كۆرۈشۈپ يۈرگىنىڭنى! مېنىڭ ئائىلەمنى پاراكەندە قىلىۋاتقان بۇ ھىزبۇللاھچىلارنىڭ ئۈستىدىن ئەرز قىلمىسام بولمىدى.    
— بۇ گەپلەرنى ئۆيدە قىلىشساق قانداق؟
— سەن بېشىڭ قايغان، پۇتۇڭ تايغان يەرلەردە يۈرۈپ، ئۆيگىمۇ ۋاقتىدا كەلمەيۋاتساڭ، سېنى تاپقىلى بولاتتىمۇ؟ — دېدى يېزنىسى ۋە كەينىگىمۇ قارىماي كېتىپ قالدى.
ئۆمەر فارۇق يېزنىسى كەتكەندىن كېيىن، لام - جىم دېمەي ئولتۇرۇپ قالدى. يۇنۇس كۆڭلى يېرىم بولغان ھالدا:
— كەچۈرگىن، ھەممىسى مېنىڭ كاساپىتىم، — دېدى.
— كەچۈرۈم سورىشىڭنىڭ ھاجىتى يوق. دېدىمغۇ، بىزنىڭ دۇنيا قاراشلىرىمىز ئايرىلغاندىن كېيىن، ئوتتۇرىدا زىددىيەت تۇغۇلدى. مەنمۇ ئۇلارنىڭ يېنىدا تۇرۇۋېلىپ بىزار قىلماسلىقىم كېرەك ئىدى. مەن ھازىر مۇشۇ ئىشقا چارە ئىزدەۋاتىمەن.
— ئەسكەرلىك ئۇقتۇرۇشۇڭ كەپتۇ، مۇبارەك بولسۇن، — دېدى يۇنۇس.
ئۆمەر فارۇق جاۋاپ بەرمىدى. بۇ مەسىلىنى ئۇنىڭغا دېسىمۇ ئۇ بەرىبىر چۈشەنمەيتتى، بەزى ئىشلارنى يەنىلا توغرا كىشىگە، مۇۋاپىق زاماندا دېيىش ئەڭ ئاقىلانە چارە ئىدى. شۇنىڭ ئۈچۈن ئۆمەر سۈكۈت قىلىشنى لايىق كۆردى. ئۇ كونۋېرتنى ئېچىپمۇ كۆرمىدى، چۈنكى ئەسكەرلىككە بارماي ئامالى بولمىغاندىن كېيىن، ئەسكەرلىكنى نەدە قىلىش ئۇنىڭغا بەرىبىر ئىدى.
ئۆمەر ئاخىرى ئارىدىكى جىمجىتلىقنى بۇزۇپ:
— ھە راست، ئىش تاپتىم دەۋاتاتتىڭ، مۇبارەك بولسۇن! نېمە ئىشكەن؟ - دەپ سورىدى. ئۆمەر جاۋاب بەردى:
— بىر خۇسۇسىي شىركەتتە بوغالتىرلىق قىلغۇدەكمەن.
— يېڭى ئىشىڭ ياراشقاي.
— رەھمەت. سەندىن بىر ئىشنى سورىسام بولامدۇ؟
— سورىغىن.
— سېنىڭ شەخسىي ئىشىڭنى سورىماقچىدىم. سېنىڭ سۆيگىنىڭمۇ سەن بىلەن ئوخشاش كۆز قاراشتىمۇ؟
— سۆيگىنىم؟
— ھېلىقى كۈنى بېكەتتە دېيىشكەن ئىدۇققۇ...
— ھە، ئۇ ئىشنى دەمسەن، شۇنداق، مەن ئۇنى سۆيىمەن. ئۇنىڭغا ھەقىقىي سۆيگۈمنى بېرىپ، ئوتىدا كۆيۈشنى خالايمەن، ھەتتا بۇ يولدا جېنىمنى بېرىشكىمۇ تەييارمەن. ئەمما ئۇنىڭ بۇنى قوبۇل قىلىدىغان ياكى قىلمايدىغانلىقىنى بىلمەيمەن.
— ئۇنداق بولسا، سۆيگۈڭنى ئۇنىڭغا ئېيتىپلا قۇتۇلغىن. شۇ چاغدا ئۇنىڭمۇ سېنى سۆيىدىغان ياكى سۆيمەيدىغانلىقىنى بىلەلەيسەن. بولمىسا ساڭىمۇ ئۇۋال ساڭىمۇ نېمە جاپا؟!
— ھەي، جېنىم ئاغىنە! مەن دېمىسەممۇ ئۇ مېنىڭ ھېس - تۇيغۇلىرىمنى مەندىنمۇ ياخشى بىلىدۇ، ھەتتا مېنىڭ سۆيگۈمنىڭ راست ياكى ساختا ئىكەنلىكىنى، ئۇنىڭ ئۈچۈن جېنىمدىن كېچىپ كېچەلمەيدىغانلىقىمدىن تارتىپ بىلىدۇ.
— ئۇنداقتا ئۇ نېمە دەيدۇ؟
— مەن ئۇنىڭ قوبۇل قىلىدىغانلىقىغا ئىشىنىمەن.
— بىرەرسىنى ئارىغا قويۇپ باقساڭ بولمامدۇ؟ ساڭا ھەقىقەتەن ئىچىم ئاغرىپ قالدى.
— ئاللاھ بىلەن قۇلنىڭ ئارىسىدا ئەلچىلىك قىلىشنىڭ ھاجىتى يوق.
يۇنۇس شۇ چاغدىلا ئۇيقۇدىن ئويغانغاندەك بولۇپ:
— قارا سېنى! سەن «سۆيگىنىم» دېسەڭ مەن تېخى باشقىچە ئويلاپ يۈرۈپتىمەن، — دېدى.
— بىز ھەممە نەرسىگە ماددا نۇقتىسىدىن قاراشقا كۆنۈپ كەتتۇق.
—  ئېيتقىنىڭ ئورۇنلۇق. ئەمىسە بىزنىڭ ھاياتىمىزدا ئايال كىشى بولماسلىقى كېرەكمۇ؟
— ئەلۋەتتە بولۇشى كېرەك. لېكىن مەن يۇقىرىدا دەپ ئۆتكەندەك، قائىدە - پرىنسىپلارغا ئەمەل قىلغان ئاساستا بولسا بولىدۇ. مەسىلەن، مۇھەببەتلىشىشنى ئېلپ ئېيتايلى، ئىسلامىي نۇقتىدىن باقمىغان تەقدىردىمۇ، ئۇنىڭ خاتا ئىكەنلىكى مانا مەن دەپ چىقىپ تۇرىدۇ. يەنى بىرسى بىلەن مۇھەببەتلىشىسەن، چىقىشالمىساڭ ئايرىلىپ كېتىسەن ۋە  باشقىسىنى تاپىسەن. ئاخىرىدا شۇ كىرلەنگەن ئۆتمۈشۈڭ بىلەن يەنە باشقىسىغا ئۆيلىنىسەن. بىر مۇسۇلمان تۇرۇپ، ئاللاھنىڭ ھوزۇرىغا بۇلغانغان بىر ئۆتمۈش بىلەن بېرىش توغرىمۇ سەنچە؟
— سەن پەقەت مۇھەببەتلىشىپ باقمىغانمۇ؟
— مەن ھىدايەت تېپىشتىن بۇرۇن مۇھەببەتلەشكەنىدىم. ھىدايەت تاپقاندىن كېيىن، مەن يۈرگەن قىزغا: «مەن بىلەن بۇ يولغا كىرگىن. مەن سېنى ياخشى كۆرىمەن، سېنى تاشلاشقا كۆڭلۈم ئۇنىمايدۇ. ئەگەر ماقۇل كۆرسەڭ، بىز بۇ ئالەمدىلا ئەمەس، ئۇ دۇنيادىمۇ بىرگە بولالايمىز» دېدىم.
— ئۇ نېمە دېدى؟
— ھاياتىنى ئۆزى بىلگەنچە ياشاشنى خالايدىغانلىقىنى، مېنىڭ ئىسلام يولىنى تۇتقىنىم ئۈچۈن مېنى ئەمدى ياخشى كۆرەلمەيدىغانلىقىنى ... ۋەھاكازالارنى دېدى. ئويلاپ باققىنە، ھەقىقىي سۆيگۈ مۇشۇنداق بولامدۇ؟ ھازىرقى ياشلارنىڭ قىلىۋاتقانلىرى، نەپسى ۋە ئىستەكلىرىنى قاندۇرۇشتىن باشقا نەرسە ئەمەس.
— ۋاي ئىسىت!
— نېمىگە ئۇنداق دەيسەن؟
— سىلەر ئايرىلىپ كەتتىڭلارمۇ؟
ئۆمەر جاۋابەن:
— ئاللاھ قۇرئاندا، ئەر - ئاياللار ئوتتۇرىسىدىكى نىكاھسىز مۇناسىۋەتلەرنىڭ ھارام ئىكەنلىكىنى ئېيتقان ۋە مۇسۇلمانلارغا ھاياتىنى بۇنىڭغا ئەمەل قىلغان ئاساستا ئورۇنلاشتۇرۇپ، «تاپتىن چىقماسلىق» قا چاقىرغان. نەپس ۋە شەيتاندىن ئىبارەت ئەڭ خەتەرلىك دۈشمەنلەردىن ھەر ۋاقىت ھوشيار تۇرۇشقا ئاگاھلاندۇرۇش بىلەن بىر ۋاقىتتا، كىمنىڭ سۆيۈشكە ئەڭ ئەرزىيدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ ئۆتكەن، — دېدى ۋە تۆۋەندىكى ئايەتنى ئوقۇدى:
ئېيتقىنكى، «ئەگەر سىلەرنىڭ ئاتاڭلار، ئوغۇللىرىڭلار، قېرىندىشىڭلار، خوتۇنلىرىڭلار ، ئۇرۇق - تۇغقانلىرىڭلار (ھەمدە ئۇلاردىن باشقىلار)، تاپقان پۇل - ماللىرىڭلار، ئاقماي قېلىشىدىن قورققان تىجارىتىڭلار، ياخشى كۆرۈدىغان ئۆيلىرىڭلار سىلەر ئۈچۈن ئاللاھتىن، ئاللاھنىڭ پەيغەمبىرىدىن ۋە ئاللاھنىڭ يولىدا جىھاد قىلىشتىنمۇ سۆيۈملۈك بولسا (يەنى شۇلار بىلەن بولۇپ كېتىپ، ئاللاھنىڭ پەيغەمبىرىگە ياردەم بەرمىسەڭلار)، ئۇ ھالدا سىلەر تاكى ئاللاھنىڭ ئەمر (يەنى مەككىنى پەتھى قىلىش ئىزنى) كەلگۈچە كۈتۈڭلار، ئاللاھ پاسىق قەۋمنى (يەنى ئاللاھنىڭ دىنىنىڭ چەك - چېگرىسىدىن چىقىپ كەتكۈچىلەرنى) ھىدايەت قىلمايدۇ.»[4]
— بۇ ھەقىقەتەن تەس ئىشكەن، سەن قانداق قىلىپ مۇۋەپپەقىيەت قازانغانسەن؟
— تەس دېسەڭ تەس، قولاي دېسەڭ قولاي. چۈنكى ئاللاھ بىزگە نەپس ۋە شەيتاندىن ئىبارەت دۈشمەنلەرنى يېڭىشكە لازىم بولغان ئەڭ مۇھىم قورالنى، يەنى ئەقىل، ئىمان ھەم ئىرادىنى بەرگەن. شۇنىڭ ئۈچۈن بىز ئىش قىلغاندا ئەقلىمىزنى ئىشلىتىپ، كېيىنكى پۇشايماندىن ساقلىنىشىمىز كېرەك.
— بۈگۈن خېلى كۆپ نەرسىلەرنى بىلىۋالدىم، رەھمەت ساڭا. لېكىن  دەيدىغان گەپلىرىم تېخى تۈگىمىدى. مەسىلەن، مېنىڭ موماممۇ دائىم ساڭا ئوخشاشلا سۆزلەيتتى، ئەمما بىزنىڭ ئۆيدە ھېچكىم ئۇنىڭ سۆزلىرىگە پەرۋا قىلمايتتى.
— موماڭ ھازىر نەدە؟ ئالەمدىن ئۆتتىمۇ؟
بۇ سوئالدىن يۇنۇسنىڭ يۈرىكى ئۆرتەندى:
— ياق، لېكىن..... بولدىلا، بۇ ئىشلارنى كېيىن پاراڭلىشايلى. مەن نۇرتەن بىلەن كۆرۈشمەكچىدىم، كەچ قالماي، — دېدى ۋە بىرئاز تۇرۇۋېلىپ:
— مېنىڭمۇ مۇۋەپپىقىيەت قازىنىشىم ئۈچۈن دۇئا قىلىپ قويارسەن، — دېدى.
ئىككىسى قول ئېلىشىپ خوشلاشتى.


داۋامى  بار...

داۋامى


يۇنۇس بىلەن ئۆمەر فارۇق خېلىلا ئىجىل دوستلاردىن بولۇپ قالدى. يېقىندا ئەسكىرىي مەجبۇرىيەتنى ئۆتەشكە ماڭماقچى بولغان ئۆمەر فارۇق بەزىبىر رەسمىيەتلىرىنى بېجىرمەكچى بولۇپ سىرتقا چىققانىدى. قايتىشىدا يۇنۇسنىڭ ئۆزىنى ساقلاپ تۇرغانلىقىنى كۆردى:
— ئوھوي يۇنۇس، يوقاپلا كەتتىڭغۇ؟ مەرھابا!
— مەرھابا ئۆمەر!
ئىككى دوست قۇچاقلىشىپ كۆرۈشتى. يۇنۇس:
— مەن ئىشقا چۈشتۈم، بىر تەرەپتىن توي تەييارلىقى بىلەن ئالدىراش بولۇپ كەتتىم. شۇڭا ساڭا يولۇقالمىدىم. ئۆزەڭ قانداقراق تۇردۇڭ؟
— خۇداغا شۈكۈر، ياخشى. ئەسكەرلىك رەسمىيەتلىرىنى پۈتتۈرۈش بىلەن ئاۋارىمەن. ئاپرىلدا ماڭىمەن.
— ئاپرىلدا مېنىڭ چاي ئىچۈرۈش مۇراسىمىم بار ئىدى. سېنىڭ مېڭىش ۋاقتىڭغا توغرا كېلىپ قالماس، ئىنشائاللاھ!
— چاي ئىچكەچ بىر ئاز پاراڭلىشايلىمۇ؟
— ھە راست. ساڭا باغىقىمنى ئېلىپ كەلگەنىدىم، ئېسىمنىڭ بارىدا بېرىۋېتەي.
— مۇبارەك بولسۇن! قاچانغا توغرىلىدىڭ؟
— ئاپرىلنىڭ 2 - ھەپتىسى. كېلىدىغانسەن - ھە؟
— ئەلۋەتتە، ئەمما ئاۋۋال قانداق ئۆتكۈزۈلىدىغانلىقىغا قارايمەن.
— مۇراسىم زالىدا ئۆتكۈزمەكچى. نۇرتەن: «سەنئەتچى كەلمىسە زادى بولمايدۇ» دەپ تۇرۇۋالغانىدى، مىڭبىر تەستە بۇ نىيىتىدىن ياندۇردۇق.
— شۇنداقمۇ؟ - دېدى ئۆمەر فارۇق كۆڭلى غەش بولغان ھالدا.
— قارىغاندا كەلمەيدىغاندەك تۇرىسەن، مەن مۇشۇنداق بولۇشىنى پەرەز قىلغانىدىم. ئەمما كېلىشىڭنى بەكمۇ ئارزۇ قىلىمەن. سېنىڭ ئىشلىرىڭ پۈتتىمۇ؟
— پۈتۈپ قالدى. بۇ ئاخشام سېنى بىر يەرگە ئاپىرايمۇ؟
— نەگە ئاپىرىسەن؟
— ھازىرچە مەخپىي.
— بولىدۇ ئاغىنە. مەن سېنىڭ بىلەن بىللە جەھەننەمگىمۇ بېرىشقا رازى.
بۇ گەپتىن قۇلاقلىرىغىچە قىزىرىپ كەتكەن ئۆمەر فارۇق:
— ھەيھات! ھەرگىز ئۇنداق دېمىگىن. بۇ دۇنيادا ھېچكىم ئاللاھتىن يىراقلاپ كېتىشكە پېتىنالىغۇدەك دەرىجىدە ئالىي مەرتىۋىلىك ئەمەس. ماڭا قارا يۇنۇس، بۇ ھاياتتا ئۈچ نەرسىگە چاقچاق قىلىشقا بولمايدۇ، ئۇلار: ئىمان، نىكاھ ۋە تالاق.
— نېمە؟ تالاق دېگىنىڭ نېمىسى؟
— تالاق دېگەن، ئايالىنى قويۇۋېتىشنى بىلدۈرىدۇ. ئىنسان بەزىدە بىلىپ - بىلمەي شۇنداق سۆزلەرنى قىلىدۇكى، شۇ بىر ئېغىز سۆزنىڭ كاساپىتىدىن دىندىنمۇ چىقىپ كېتىدۇ. ئاللاھ ساقلىغاي! شۇنىڭ ئۈچۈن، ئاللاھنىڭ دىنى ھەققىدە ھەرگىز قالايمىقان سۆزلىمەسلىكىمىز لازىم. بىلمەستىن دەپ سالغان بولساقمۇ، شۇ بىر ئېغىز سۆز بىزنى كاپىر قىلىپ قويۇشى مۇمكىن.
— نېمىشقا بۇنچىۋالا ئالاقزادە بولىسەن؟
— چۈنكى ئىمان مەسىلىسىگە چاقچاق قىلىشقا بولمايدۇ.
— ھەقىقەتەن ئاجايىپ ئادەم ئىكەنسەن. ھېچكىم سېنىڭدەك غەم يېمەسمىكىن دەيمەن.
— نېمە غەم دەيسەن؟
— ئاخىرەتنىڭ، دىننىڭ غېمىچۇ؟ ئاغىنە، سەن پۈتۈن ھاياتىڭنى دىننى مەركەز قىلغان ھالدا ئورۇنلاشتۇرۇپ بولۇپسەن. بۇنىغۇ چۈشىنىشكە بولىدۇ، ئەمما بەزى مەسىلىلەردە ...
ئۆمەر فارۇق ئۇنىڭ سۆزىنى بۆلدى:
— سېنىڭچە بولغاندا، بەزى ئىشلىرىم دىنىي، بەزى ئىشلىرىم دىنسىز بولسا بولىدىكەندە؟ ئۆزىنى مۇسۇلمان دېگەن ئادەمگە بۇ يارىشامدۇ؟
يۇنۇس لام  ـ جىم دېمىدى. ئۆمەر سۆزىنى داۋاملاشتۇردى:
— يۇنۇس! ئاللاھ تائالا بىزگە ئەۋەتكەن دىننى ئۇ قەدەر مۇكەممەل تاماملىغانكى، ئۇ پۈتكۈل ئىنسان ھاياتىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ۋە ھاياتقا مۇناسىۋەتلىك ھەرقانداق مەسىلىگە جاۋاب بېرىدۇ.
— ھەممە نەرسىنى ئۆز ئىچىگە ئالامدۇ؟
— شۇنداق.
— ئۇنداقتا، سەن دۆلىتىمىزنىڭمۇ دىنىي دۆلەت بولۇشىنى خالايدىكەنسەندە؟!
— سەن دىنسىز دۆلەتنى خالامتىڭ؟
— ئۇنداقمۇ ئەمەس، مەن... ئىشقىلىپ ھازىر دەۋر ئۆزگەردى. شۇڭا دىنمۇ دەۋرگە ماسلىشىشى كېرەكمىكىن دەپ ئويلايمەن...
ئۆمەر فارۇق يۇنۇسنىڭ سۆزىنى كېسىپلا:
— سەنچە ئىسلام دىنى ۋە ئاللاھنىڭ ئەمرلىرى دەۋرىمىزگە ماس كەلمەيدىكەندە؟! ئۇنداقتا، ئىنسانلار تۈزگەن زامانىۋىي قانۇنلار نېمە ئۈچۈن نامراتلىقنىڭ، ئاچلىقنىڭ، ئائىلىلەرنىڭ ۋەيران بولۇشىنىڭ ئالدىنى ئالالمايدۇ؟ قېنى ئېيتە، ئىنسانلارنىڭ قانچە پىرسەنتى بەختلىكتۇر؟ ئوخشاش بىر مەسىلىدە ئاللاھنىڭ ۋە ئىنسانلارنىڭ چىقارغان ھۆكمىدىن قايسىسى توغرا ۋە ئادىل ئىكەنلىكىنى تارتىشىپ ئولتۇرۇشنىڭ ئۆزى ئەخمىقانىلىق ئەمەسمۇ؟ - دېدى.
— ھەقىقەتەن جېنى بار گەپ قىلدىڭ. بىز بۇلارنى بىلمەيمىز، بىلەلمەيمىز. چۈنكى بىزگە بۇلار ئۆگىتىلمىدى، ئاللاھنى ۋە ئۇنىڭ دىنىنى تونۇتمىدى. ئاللاھنى ھەقىقىي تونۇغان ئىنسان ئاللاھتىن يىراقلىشىدىغان ئىشنى قىلامدۇ؟ ئەلۋەتتە قىلالمايدۇ.
يۇنۇسنىڭ بۇ سەمىمىي سۆزلىرى ئۆمەرنىڭ كۆڭلىگە ياقتى. ئۇ قولىنى يۇنۇسنىڭ مۈرىسىگە دوستانىلارچە قويۇپ تۇرۇپ:
— توغرا دەيسەن، ئاغىنە. ھازىرقى تۈزۈلمىمىز ئاللاھنى تونۇيالماسلىقىمىز ئۈچۈن مەخسۇس قۇرۇلغان. ئەمما شۇنى ئۇنۇتماسلىقىمىز كېرەككى، ئاللاھنىڭمۇ تۈزۈلمىسى بار. ئەگەر بىراۋلار بىزدىن ھېساب سورىغۇدەك بولسا، ئاللاھنىڭمۇ ئەينەن شۇ ھېسابنى بىزدىن سورايدىغانلىقىنى ئۇنتۇپ قالماسلىقىمىز كېرەك.
— مېنىڭ كاللامدىن ئۆتمەيۋاتقان بىر مەسىلە بار ئىدى، سوراشقا ئىككىلىنىۋاتىمەن.
— سوراۋەرگىن، ئەمما مېنىڭ بىلىدىغانلىرىم چەكلىك بولغاچقا، جاۋاب بېرەلمەسلىكىم مۇمكىن.
— مەن سېنىڭچىلىك بىلگەن بولسام بولاتتىغۇ. ھە راست، بۇ ئاخشام مېنى نەگە ئاپارماقچى؟
— مەخپىي دېدىمغۇ؟ لېكىن بەك بىلىشكە ئالدىراپ كېتىۋاتقان بولساڭ، دەپ بېرەي. مۆمىن ئاكىنىڭ يېنىغا ئېلىپ بارىمەن.
— سەن پورتىمالىنى تېپىۋالغان ھېلىقى ئادەممۇ؟
— بولىدۇ، سائەت نەچچىدە كۆرۈشىمىز؟
— ئاخشام سائەت سەككىزدە، چىنار بېكىتىدە ئۇچرىشايلى.
ئۇلار قول ئېلىشىپ خوشلاشتى. ئۆمەر يۇنۇسنىڭ ئارقىسىدىن زوقلىنىپ قاراپ قالدى. يۇنۇس تېخى ئۇزاقلاشماي تۇرۇپلا، ئۆمەر:
— ئاغىنە، شۇنى ئۇنتۇپ قالما، ئېتىزىغا تەر تۆكمىگەن دېھقان كۈزدە ھوسۇل ئالالمايدۇ. بۇ زېمىن دۇنيا ئىشلىرىنىڭ، دۇنيا بولسا ئاخىرەتنىڭ ئېتىزىدۇر، - دەپ ۋارقىرىدى.
يۇنۇس كەينىگە بۇرۇلۇپ، كۈلۈمسىرىگەن ھالدا قولىنى پۇلاڭلاتتى. ئۆمەرمۇ ئىشىغا ماڭدى.
. . . . .
ئاخشام ۋاقتى، ئۆمەر فارۇق ئۆيگە قايتىپ كەلدى. ھەدىسىنىڭ قېينانىسى كەلگەن بولۇپ، ھەممىسى بالكوندا چاي ئىچىپ ئولتۇراتتى. يېزنىسى ۋە ھەدىسىنىڭ قاپاقلىرى تۈرۈلۈپ كەتكەنىدى. ئۆمەر ساباھەت خانىمغا يىراقتىنلا:
— خۇش كەپسىز، - دېدى. ساباھەت خانىم جاۋابەن:
— رەھمەت. بەك كاتتا بولۇپ كېتىپسەن، بۇرۇنقىدەك كېلىپ كۆرۈشىدىغان، ھۆرمەت بىلدۈرىدىغان ئىشلارمۇ يوق.
ئۆمەر فارۇق ئۈن چىقماي ئاشخانا ئۆيگە كىرىپ كەتتى. ھەدىسى بېلىق كاۋىپى قىلغان بولۇپ، ئۇنىڭغا بىر قانچە تالنى پىشۇرماي ئېلىپ قويغانىدى. ئۆمەر بۇنداق ئىشلارغا كۆنۈك بولغانلىقى ئۈچۈن، ناننىڭ ئارىسىغا بىر پارچە ئىرىمچىكنى قىستۇرۇپلا، قورسىقىنى ئەستەرلىۋالغاندىن كېيىن، بالكونغا چىقىپ يېزنىسىگە:
— تالاغا چىقىپ بىر ئاز ئايلىنىپ كىرەي، - دېدى ۋە جاۋابىنى كۈتمەيلا ئۆيدىن چىقتى. ئۇ يۇنۇس بىلەن ئۇچراشماقچى بولغان جايغا قاراپ كېتىۋاتقاندا، ئۆيدە ئۇنىڭ غەيۋىتى بولۇۋاتاتتى. ساباھەت خانىم پۇرسەتنى غەنىمەت بىلىپ، ئوغلىغا:
— سەن نېمە دەپ بۇ بالىنىڭ دەردىنى تارتقۇدەكسەن؟ ئىككىڭلار بۇنى ياخشى كۆرگەچكىلا مەن بىر نېمە دېمىگەنىدىم. لېكىن مەن سېنى خەقنىڭ بالىلىرىغا دادا بولسۇن دەپ چوڭ قىلمىغان. بۇنىڭ دەردىنى قاچانغىچە تارتىسەن؟ تېخى ئەتە - ئۆگۈن ئەسكەرلىككە بارىدۇ، توي قىلىدۇ. بۇ پۈتمەس - تۈگىمەس ئىشلار سېنىڭ بېشىڭغا قالىدۇ، - دېدى. ئۆمەرنىڭ ھەدىسى تاقەت قىلالمىدى:
— ئاپا! تەرىقەتچىلەرگە ئارىلاشقانلىقىغا مەنمۇ قارشى. ئەمما ئۇنىڭغا ئۇۋال قىلمايلى. ئۇمۇ تاپقان پۇلىنى ئۇدۇل ئەكېلىپ، بىزنىڭ قولىمىزغا تاپشۇرىدۇ. قېينانىسى كېلىنىنىڭ سۆزىگە قارشى چىقتى:
— ھە، شۇنداقمۇ تېخى؟ ئەمىسە مېھمانخانىدا بىر كېچە يېتىپ باقسۇن، قانچە پۇل تاپشۇرىدىكىن؟!
ئۇلار بۇ پاراڭ بىلەن سائەت 11 گىچە ئولتۇرۇشتى. ئۆمەرنىڭ تېخى قايتىپ كەلمىگەنلىكىنى پۇرسەت بىلگەن ساباھەت خانىم ئوغلىنى راسا كۈشكۈرتتى.
بالكوندا شۇ سۆزلەر بولۇۋاتقاندا، ئۆمەر قايتىپ كەلدى ۋە ئاستاغىنە ھۇجرىسىغا كىرىپ كەتتى. ئۆمەرنىڭ ھەدىسى ئىشىكنىڭ ئېچىلغىنىنى تۇيۇپ قېلىپ، بالكوندىن ئىچىگە كىردى. ئۆمەرنىڭ ھۇجرىسىنىڭ چىرىغى يېنىق تۇرغىنىنى كۆرگەن ھەدىسى ھۇجرىغا غەزەپ بىلەن ئېتىلىپ كىرگىنىچە:
— بەس! ئارامىمىزنى بۇزۇشۇڭغا ئەمدى يول قويالمايمەن، - دەپ ۋارقىرىدى. ئۆمەر داڭقېتىپ تۇرۇپلا قالدى. ۋارقىرىغان ئاۋازنى ئاڭلىغان يېزنىسى بىلەن ئاپىسى يۈگۈرگىنىچە كىرىپ كېلىشتى. يېزنىسى ئۇدۇل كېلىپ، ئۆمەرنىڭ تەستىكىگە بىرنى سالدى. ئۆمەر دەرھال يېزنىسىنىڭ قولىنى تۇتۇۋېلىپ:
— نېمە بولدى، نېمىشقا ئۇرىسەن؟ - دەپ سورىدى. يېزنىسى غەزەپ بىلەن:
— سېنىڭ دەردىڭنى قاچانغىچە تارتىمەن؟ قىلغان ئىشلىرىڭغا بۈگۈنگىچە ھېچنېمە دېمىدىم، ئەمدى تەرىقەتچىلىكىڭ تۇتتى، بۇمۇ يەتمىگەندەك، ئەتە ئەسكىرىي مەجبۇرىيىتىڭ، ئۆگۈن تويۇڭ چىقار. مەن سېنىڭ جەددى - جەمەتىڭـگە ئۆيلەندىممۇ؟ - دېدى.
ئۆمەر ئەمدى ھەممىنى چۈشەندى. دېمەك، ئەسكەرلىك چىقىمى بۇلارغا ئېغىر كېلىۋاتاتتى. «ئاپلا!» دېدى ئىچىدە: «كاشكى ھەر ئايلىق مائاشىمدىن ئازراق ئايرىپ قويغان بولسامچۇ؟ خەير، ئاللاھ ھەممىگە قادىردۇر، بىر گەپ بولۇپ قالار...». ئۆمەرنىڭ خىياللىرى يېزنىسىنىڭ ئىككىنچى تەستىكى بىلەن كېسىلدى. يېزنىسى:
— ئائىلەمنىڭ ئارامىنى بۇزۇشقا ھەققىڭ يوق، ئاڭلىدىڭمۇ؟ - دەپ ۋارقىرىدى.
كەچ سائەت 12 بولۇپ قالغانىدى، ئۆمەر فارۇق چاپىنىنى ئېلىپ، گەپ - سۆزسىز ئۆيدىن چىقىپ كەتتى. ھاۋا سالقىن ئىدى، بۇ كېچىدە نەگە بېرىشىنى بىلەلمەي تېڭىرقاپ قالدى. بىر ئاز مەقسەتسىزلا كوچا ئايلاندى، بايا ئۆيدە بولۇپ ئۆتكەن ئىشلار كاللىسىنى چۇلغىۋالغانىدى. مەھەللىدىكى باغچىغا كىردى ۋە بىر ئورۇندۇققا كېلىپ ياتتى. كۆككە باقتى، ئوچۇق ئاسماندا چاقناپ تۇرغان يۇلتۇزلار ئۆمەرگە:
— سەن يالغۇز ئەمەس، بىز ساڭا ھەمراھ، - دېگەندەك جىمىرلىشاتتى. ئۆمەر قاچانلاردا ئۇخلاپ قالغىنىنى بىلمىدى. ئويغانغىنىدا، ئىشقا بارىدىغانغا 15 مىنۇت قالغانىدى. ئورنىدىن تۇرۇۋىدى، پۈتۈن ئەزايىنىڭ ئۇرۇپ - چېقىۋەتكەندەك ئاغرىۋاتقىنىنى سەزدى. دۇكانغا يېتىپ بارغىنىدا، يەنە بىر كۆڭۈلسىز ئىشقا دۇچ كەلدى. يېزنىسى قاق سەھەردە ئۇنىڭ كىيىم - كېچەكلىرىنى، بىر ئەدىيال، ئەسكەرلىك رەسمىيەتلىرى ۋە بىر نەچچە تال كىتابنى دۇكانغا تاشلاپ قويۇپ كەتكەنىدى. ئۆمەر تۈنۈگۈن ئاخشام مۇئمىن ئاكىسىنىڭ ئۆيىدىكى دەرسنى ئېسىگە ئالدى. دەرس دەۋا يولىدىكى قىيىنچىلىقلار ۋە ئۇلارغا سەۋر قىلىش مەزمۇنىدا ئىدى. يادىغا بىلال، ئەممار، ھەبباب، سۇمەييەلەر كەلدى. پەيغەمبىرىمىزچۇ تېخى؟ ئۇنىڭ بېشىغا نېمە كۈنلەر كەلمىگەنىدى؟ ئوقۇغان تارىخىي بىلىملەر ئۆمەرنىڭ كۆڭۈل ئېكرانىدا جانلىنىشقا باشلىدى.
ئۆمەر:«ھەسبۇنەللاھۇ ۋەنىئمەل ۋەكىل» (ئاللاھ نېمىدېگەن ياخشى ئىگە) دېدى ۋە كۈندىلىك ئىشىنىڭ بېشىغا ئۆتتى. قولى ئىشتا بولسىمۇ، كاللىسىدا توختىماي ئامال ئىزدەيتتى. ئاخىرى، خوجايىنىنىڭ يېنىغا چىقىپ، بىر كۈنلۈك رۇخسەت سورىدى. خوجايىنى ئەمىن ئەپەندى كىشىنىڭ ھالىغا يېتىدىغان ئادەم ئىدى. ئۇ ئۆمەرگە:
— ماڭا قارا ئوغلۇم! - دېدى ۋە ئاتىلارچە مېھرىبانلىق بىلەن داۋام قىلدى:
— قولۇمدا ئىشلەۋاتقىنىڭغا خېلى ئۇزۇن بولۇپ قالدى. ئىش ئەخلاقىڭ بولسۇن، سەمىمىيلىكىڭ بولسۇن، مېنى تولىمۇ سۆيۈندۈرىدۇ. سېنىڭ ئەسكەرلىككە بارىدىغىنىڭغا ئاز قالدى. مەن بۈگۈن ئىش ھەقلىرىڭنى تولۇق بېرىپ، سېنى ئۇزىتىپ قوياي. مېڭىشتىن بۇرۇن ياخشىراق ئارام ئېلىۋالغىن. ئۆمەر:
— ھەققىم بولمىغان پۇلنى ئالسام قانداق بولىدۇ؟ - دېدى.
— مەن ساڭا پارا بەرمىدىم، سوۋغات بېرىۋاتىمەن. سوۋغات ئېلىش سۈننەتقۇ؟!
شۇنداق قىلىپ خوجايىنى ئۆمەرنىڭ ئۇنىمىغىنىغا قويماي ئىش ھەققى ۋە ئازراق پۇلنى قولىغا تۇتقۇزدى ۋە:
— ئەسكەرلىكتىن كېلىپ ئىشلىمەكچى بولساڭ، ساڭا ھەر ۋاقىت ئىشىكىم ئوچۇق، - دېگەننى قوشۇپ قويدى.
ئۆمەر خوجايىنى بىلەن خوشلىشىپ، دۇكاندىن چىقتى. ئۇ كېتىشىگىلا يۇنۇس كەلدى. ئۇ ئاخشام كېلەلمىگەنلىكى ئۈچۈن ئۆمەردىن كەچۈرۈم سورىماقچى ئىدى. ئۆمەرنى تاپالمىغان يۇنۇس روھى چۈشكەن ھالدا قايتىپ كەتتى، ئويچان ۋە پەرىشان كۆرۈنەتتى. خىيالىدا: «ئەجىبا، ئۆمەر مېنى نېمىدەپ ئويلاپ قالغاندۇ؟ قەستەن كەلمىدى دەپ ئويلىغانمىدۇ؟ كاشكى ئۇنىڭغا ئاغرىپ قالغان مومامنى ساناتورىيەدىن ئەكېلىشكە كەتكەنلىكىمنى دېيەلىگەن بولسامچۇ؟» دەپ ئويلايتتى.
ئارىدىن 20 كۈن ئۆتتى. يۇنۇس ئۆمەرنىڭ ئۆيىگە بىر نەچچە قېتىم تېلېفون قىلغان بولسىمۇ، ھەر قېتىمدا يۇنۇسنىڭ يېزنىسى ئېلىپ، ئۇنىڭ ئۆيدە يوقلۇقىنى ئېيتقانىدى. بىر كۈنى، يۇنۇس ئىشخانىسىدا ئولتۇرغاندا، بولغۇسى ئايالى نۇرتەن كىرىپ كەلدى.
— مەرھابا جېنىم!
يۇنۇس بېشىنى كۆتۈرۈپ:
— خۇش كەپسەن! - دېدى.
— رەھمەت، قانداقراق تۇرۇۋاتىسەن؟ مېنى كۆرۈپ خۇش بولمىغان ئوخشىمامسەن؟
— ئۇنداق ئەمەس. ئەمما ئۇچاڭدىكى كىيىملەر كۆزۈمگە پەقەتلا سىغمىدى.
— كىيىملىرىم نېمە بوپتۇ؟
— سۆيۈملۈكۈم! شۇ يوپكاڭنى ئازراق ئۇزارتساڭ بولمامدۇ؟ يەڭلىرىڭگە قارىغىنە! ئەڭ بولمىغاندا گاچا يەڭ بولسىمۇ كىمنىڭ دەردى؟!
— يەنە شۇ گەپمۇ؟ ساڭا بۇ كۈنلەردە نېمە بولدى؟ بارغانسېرى ئاخۇنۇملاردەك بولۇپ كېتىۋاتىسەن.
يۇنۇسنىڭ ئاچچىقى كەلدى:
— سېنى كۈنلىگىنىم گۇناھمۇ؟ ئەلۋەتتە كۈنلەيمەن. كاشكى ئاخۇنۇم بولالىسامچۇ؟ مەن ماڭا تەئەللۇق بولغان نەرسىنى باشقىلارنىڭمۇ كۆرۈشىنى خالىمايمەن.
— ئەمما مەن سېنى بەكلا ياخشى كۆرىمەن. مېنى قىستاۋەرمەي، ئازراق ۋاقىت بەرگىن!...
نۇرتەننىڭ سۆزى تۈگىمەي تۇرۇپلا، ئىشخانىنىڭ ئىشىكى چېكىلدى. ئىشىكنى ئاچقان يۇنۇس كۆزلىرىگە ئىشەنمەيلا قالدى. چۈنكى ئىشىك ئالدىدا ئۆمەر فارۇق تۇراتتى. يۇنۇس قوللىرىنى كېرىپ:
— دوستۇم، خاتا كۆرۈپ قالمىغاندىمەن؟ خۇش كەپسەن! - دېگىنىچە ئۆمەرنى قۇچاقلىدى. ئۆمەر ئىشخانىدا ئولتۇرغان نۇرتەننى كۆرۈپ ئوڭايسىزلانغاندەك:
— كەچۈرگىن، بىمەزگىل كېلىپ قالدىممۇ نېمە؟ - دەپ ئارقىسىغا بىر نەچچە قەدەم چېكىندى. يۇنۇس:
— ئۇ نېمە دېگىنىڭ؟ سېنى ئىزدىمىگەن يېرىم قالمىدى. نەلەردە يۈرىسەن؟
نۇرتەن ھەيران بولدى. ئەجىبا، بۇ كېلىشكەن يىگىت كىم بولغىيدى؟ يۇنۇس نېمىشقا ئۇنىڭغا ئۆزىدىنمۇ قىزغىن مۇئامىلە قىلىدۇ؟ يۇنۇسنىڭ بۇ ھاياجىنى نۇرتەننىڭ دىققىتىنى تەبىئىي ھالدىلا ئۆمەر فارۇققا بۇرىغانىدى.
ئۆمەر ئىشخانىغا كىرىشنى خالىمىغاچقا، يۇنۇس كارىدورغا چىقتى. ئىككى دوست يەنە بىر ھازا قۇچاقلىشىپ تۇرغاندىن كېيىن، ئۆمەر فارۇق ئېغىز ئاچتى:
— ئەسكەرلىككە ماڭىدىغان بولدۇم، شۇڭا سەن بىلەن خوشلاشقىلى كەلدىم.
— شۇنداقمۇ؟ جۈدەپ قاپسەن. كۆڭلۈڭ يېرىم بولۇۋاتقان ئوخشىمامدۇ؟
ئۆمەر دەرھال گەپنى يۆتكىدى:
— مەندىن رازى بولغىن! ئىنشائاللاھ، يەنە كۆرۈشەرمىز.
— مەن سەندىن كەچۈرۈم سورىماقچى ئىدىم. ھېلىقى كۈنى ئاخشىمى ئىستانبۇلغا بارىدىغان بولۇپ قېلىپ كېلەلمىدىم. ئەتىسى سېنى ئىزدەپ كەلسەم، سەن يوق ئىكەنسەن. كېيىن سۈرۈشتۈرسەم، ئىشتىن ئايرىلىپسەن. سەندىن تولىمۇ ئەنسىرىدىم.
— كەچۈرگىن، بەك ئالدىراش بولۇپ كەتكەچكە ساڭا خەۋەر بېرەلمىدىم.
— مومام ياشانغانلار ساناتورىيەسىدە ئىدى، ئاغرىپ قاپتۇ. ئۇنى ئالغىلى بارغانىدىم.
ئۆمەر ھەيران قالدى:
— موماڭ ساناتورىيەدىمۇ؟
— شۇنداق. بۇ توغرۇلۇق سەن بىلەن پاراڭلىشىشنى ئۇزۇندىن بېرى كۆڭلۈمگە پۈكۈپ يۈرەتتىم، ئەمما ھېچ پۇرسەت بولمىدى. مېنىڭ موماممۇ خۇددى ساڭا ئوخشاشلا سۆزلەرنى قىلاتتى. لېكىن ئۇنى ئوقۇمىغان، نادان ئايال دەپ، ھېچكىم ئۇنىڭ سۆزىگە پەرۋا قىلمايتتى. راستىنى ئېيتسام، تاكى مومام ساناتورىيەگە كەتكۈچە مەنمۇ ئۇلاردەك ئويلاپ يۈرۈپتىكەنمەن.
— نېمە سەۋەبتىن ساناتورىيەگە ئاپىرىۋەتتىڭلار؟
— سەۋەبى جىق. ئەمما بۇلارنىڭ ھېچبىرى ھەقىقىي سەۋەب بولالمايدۇ.
— قانداق دەيسەن؟
— چۈنكى مومامنىڭ ئىسلامىي نەسىھەتلىرى تۈپەيلىدىن ئاپام بىلەن سىڭلىمنىڭ ھېچ ئارامى قالمىدى. بەلكىم ئۇلارنىڭ ئىچى سىقىلغان بولۇشى مۇمكىن. لېكىن مومام بەك ئېسىل ئايال.
— ھە، مۇنداق دېگىن. ئەپسۇس، تولىمۇ ئەپسۇس. داداڭ بۇ ئىشقا قانداق رازى بولدى؟
— بىلمىدىم، بىلەلمىدىم. باشتا قوشۇلمىغانىدى، كېيىن ئاپام بىر ئاماللارنى قىلىپ ئۇنى كۆندۈردى.
— موماڭنى ھازىر ئۆيگە ئەكېلىۋالدىڭلارمۇ؟
— شۇنداق. ئەمما بىچارە مومام ئازابتىن تۈگىشىپلا كېتىپتۇ.
— داداڭنىڭ باشقا قېرىنداشلىرى يوقمىدى؟
— بولۇشىغۇ بار. لېكىن ئۇ دادامدىنمۇ بەتتەر. ئۆزى سوتچى، ئايالى سېپى ئۆزىدىن دىنسىز.
ئۆمەرنىڭ كۆڭلى غەش بولۇپ قالدى. ئىچىدە: «ئاھ، كاشكى مېنىڭمۇ ئانام ھايات بولغان بولسا، دۈمبەمگە يۈدۈپ ھەجگە ئېلىپ بارماسمىدىم» دەپ ئويلىدى ۋە ئارقىدىنلا: «تەۋبە خۇدايىم! سېنىڭ تەقدىرىڭگە قارشى چىقىپ، كاشكى ئۇنداق ئەمەس، مۇنداق بولسىچۇ دەپ ئويلاشقا نېمە ھەققىم؟ مېنى كەچۈرگىن!» دەپ پىچىرلىدى.
يۇنۇس:
— بولدى، بۇ گەپلەرنى دېيىشمەيلى، كېلەر - كەلمەي سېنىڭمۇ كۆڭلۈڭنى بۇزدۇم. مەندىن رازى بولغىن ئاغىنە! بىرەر ھاجىتىڭ بولسا، چوقۇم مېنى ئىزدىگىن، بولامدۇ؟ ئەمىسە قايتىپ كەلگىنىڭدە كۆرۈشەيلى، - دېدى.
ئۇلار قۇچاقلىشىپ خوشلاشتى. يۇنۇس ئۆمەرنىڭ ئارقىسىدىن قارىسى يۈتكۈچە قاراپ تۇردى. ئۇ بۇ يىگىتنى تولىمۇ ياقتۇراتتى. بۇ ئەسنادا، نۇرتەن ئاستاغىنە يۇنۇسنىڭ يېنىغا كېلىپ:
— مېنى ئۇنتۇپلا كەتتىڭغۇ؟ كىم ئۇ؟ - دەپ سورىدى.
— ئاغىنەم. ئىسمى ئۆمەر فارۇق. ئەسكەرلىككە ماڭماقچى ئىكەن، - دەپ جاۋاب بەردى يۇنۇس.
— نېمىشقا ماڭىمۇ تونۇشتۇرۇپ قويمايسەن، خېلى كېلىشكەن يىـگىتكەن جۇمۇ.
— ئۇ دىندار بىرى.
— بۇ نېمە دېگىنىڭ؟ بىز دىنسىزمۇ ئەمىسە؟
— ئۇ بىزگە ئوخشاش ئاتالمىش ئەمەس، بەلكى ھەقىقىي دىندارلاردىن.
يۇنۇس شۇ سۆزلەرنى قىلىۋاتقىنىدا، كۆزىدىن ئىككى تامچە ياشنىڭ سىرغىپ چۈشكىنىنى سەزمىگەنىدى.


داۋامى  بار...

تەرجىمىسى ياخشى چىقىپتۇ  داۋامىنى كۇتۇمىز ،قولىڭىز دەرت كورمىگەي

بۇ روماننى كەڭساي مۇنبىرىدە قايتا كۆرگىنىمدىن خۇشالمەن.بۇنىڭدىن بىر يېرىم يىل مۇقەددەم بۇ رومان مېنىڭ ھىجابلىنىشىمغا روشەن تۈرتكىلىك رول ئوينىغان. بولۇپمۇ روماندىكى باش پېرسۇناژ ئۆزگەنىڭ جاسارىتى شەيتانلىرىمنى يېڭىشىم ئۈچۈن ماڭا ئىچكى ئېنېرگىيە بەرگەن، مۇشۇ روماننى يازغان، تۈركچىدىن تەرجىمە قىلغان ۋە ماڭا تەۋسىيە قىلغان قېرىنداشلىرىمدىن ئاللاھ رازى بولغاي! مانا شۇنىڭدىن باشلاپ پۈتۈنلەي يېڭىچە بىر ھاياتتا ياشاۋاتىمەن.ئاللاھتىن ئاخىرقى تىنىقىمغىچە شۇنداق ياشام ئاتا قىلىشىنى تىلەيمەن.بۇ ئەسەرنىڭ ئىككىلىنىپ قالغان ئىنتىلگۈچى قەلىبلەرگە شىپالىق يامغۇر بولۇپ يېغىشىنى ئۈمۈد قىلىمەن. مۇشۇ رومان يەنە ماڭا ئوخشاش باشقا قېرىنداشلارغىمۇ پايدا قىلىپ قالسا ئەجەب ئەمەس. مۇمكىن بولسا بۇ روماننى ئەتراپىمىزدىكى قېرىنداشلىرىمىزغا تەۋسىيە قىلايلى! ئۆزىمىز ياخشى كۆرگەننى قېرىنداشلىرىمىزغىمۇ ياخشى كۆرۈشىمىز بىزنىڭ سۈپىتىمىزغۇ ئاخىر.

داۋامى

ئۆمەر فارۇق ئەسكەرلىككە كەتكىلى ئالتە ئاي بولۇپ قالدى، پۇلى تۈگىگەچكە قىينىلىپ قېلىۋاتاتتى. ھەدىسى بىلەن يېزنىسى ئۇنى ئۇنتۇپ كەتكەندەك بىر قېتىممۇ ئىزدەپ - سوراپ قويمىدى. ئۆمەر ھەتتا كۈندىلىك تۇرمۇشىنىڭ زۆرۈر ئېھتىياجلىرىنىمۇ قامدىيالمايۋاتتى. مەسىلەن، ساقال ئالماقچى بولسا، سۇخانىغا كىرىۋېلىپ، قەستەن ئۇنى - بۇنى قىلغان بولۇپ ۋاقىت ئۆتكۈزۈشكە تىرىشاتتى ۋە ياتاقداشلىرى ئۇيقۇغا كەتكەندىن كېيىن، ئەخلەت تۇڭىغا تاشلىۋېتىلگەن برىتىۋالارنى ئېلىپ ئىشلىتەتتى. ئۇ ئەمدى چايخانىغىمۇ كىرمەس بولدى. چۈنكى ھەر قېتىمدا باشقىلارنىڭ پۇلىغا چاي ئىچىۋېرىشكە بولمايتتى. ئۆمەر بۇنچە قىيىنچىلىققا دۇچ كېلىشىگە قارىماي، ئاللاھقا تېخىمۇ يېقىنلىشىش ئۈچۈن، پۇرسەت بولسىلا، ھەتتا قاراۋۇللۇقتا تۇرغاندىمۇ پەرۋەردىگارىنى زىكىر قىلاتتى.
بۇ كۈنلەردە، يۇنۇسنىڭ تويىغىمۇ ئىككى كۈن قالغانىدى. نۇرتەن: «تويدا شامپان ئاچمىساق بولمايدۇ» دەپ يۇنۇسنىڭ بېشىنى ئاغرىتىۋاتاتتى. يۇنۇس باشتا قوشۇلمىغان بولسىمۇ، نۇرتەننىڭ چىڭ تۇرۇۋېلىشى بىلەن ئاخىرى ماقۇل بولدى. يۇنۇس بۈگۈن كەچلىك تاماقتىن كېيىن، مومىسىنىڭ ھۇجرىسىغا كىردى ۋە:
— جېنىم موما؟ قانداق ئەھۋالىڭ؟ - دەپ سورىدى. جەمىلە موماي ئادەتتە ھۇجرىسىدىن ھېچ چىقمايتتى. ئۇ نەۋرىسىگە مېھرىبانلىق بىلەن قاراپ:
— خۇداغا شۈكرى، ياخشى تۇرۇۋاتىمەن. كۈنلىرىم ۋۇسلەتنى كۈتۈش بىلەن ئۆتۈۋاتىدۇ، - دەپ جاۋاب بەردى.
— ئۇ كىم؟ بۇ ئىسىمنى تۇنجى قېتىم ئاڭلىشىم.
— ۋۇسلەت - ئۇچرىشىش دېمەكتۇر، - دەپ جاۋاب بەردى جەمىلە موماي كۈلۈمسىرەپ.
— كىم بىلەن ئۇچرىشىسەن؟ ساناتورىيەدىكى بىرىمۇ يا؟
— توۋۋا دېگىن ئوغلۇم! مەن ئاشىقلارنىڭ ئاشىقىدىن سۆز ئېچىۋاتىمەن.
يۇنۇسنىڭ يادىغا دەرھال ئۆمەر فارۇق كەلدى - دە:
— ھە، ئەمدى چۈشەندىم، - دېدى ۋە سۆزىنى داۋاملاشتۇردى:
— بىلەمسەن؟ مېنىڭ بىر ئاغىنەم بار، ئۇمۇ خۇددى ساڭا ئوخشاش گەپلەرنى قىلىدۇ.
— ئۇ ھازىر نەدە؟
— ئەسكەرلىككە كەتتى. موما مېنىڭ تويۇمغىمۇ ئىككى كۈن قالدى. بۇندىن كېيىن سېنى ھەر كۈن كۆرۈپ تۇرالمايدىغان بولدۇم.
— ئاللاھ ئاقىۋىتىنى خەيرلىك قىلسۇن! تۇرمۇش قۇرۇش خۇشاللىنارلىق ئىش. ئەمما ئەڭ مۇھىمى ئائىلىنىڭ ئۇلى مۇستەھكەم بولۇشى كېرەك.� چۈنكى ئائىلە مۇستەھكەم بولسا، جەمئىيەتمۇ مەزمۇت بولىدۇ.
— مەزمۇت ئائىلە قانداق قۇرۇلىدۇ؟
— ئالدى بىلەن توي قىلىشتىكى مەقسەت ئېنىق بولۇشى كېرەك. جېنىم بالام! نېمە ئۈچۈن توي قىلغىنىڭ تولىمۇ مۇھىم. ئەگەر نىكاھتا ئاللاھنىڭ رازىلىقىنى كۆزلىسەڭ ۋە ئۇلىنى بۇ ئاساستا قۇرۇپ، تاملىرىڭنى ھەق تائالانىڭ پرىنسىپلىرى بىلەن قوپۇرۇپ، سۈننەت سۇۋاقلىرى بىلەن سۇۋىساڭ، مەزمۇت ئائىلە دېگەن شۇ. مەزمۇت ئائىلىنىڭ ئەڭ مۇھىم شەرتلىرىدىن يەنە بىرى شۇكى، بۇ ئائىلىگە تامنىڭ ئۇلىنىى كولايدىغان ئەمەس، بەلكى تەمكىن، ئائىلىسىنى ھەر ۋاقىت قوغدايدىغان بىرى كىرىشى كېرەك.
— سۆزلىرىڭنى چۈشەندىم، ئۆمەر فارۇقتىنمۇ مۇشۇنىڭغا ئوخشىشىپ كېتىدىغان سۆزلەرنى ئاڭلىغانىدىم.
— ئۆمەر فارۇق كىم؟
— ئەسكەرلىككە كەتكەن ھېلىقى ئاغىنەم. ئەمما مېنىڭ كاللامدىن ئۆتمەيۋاتقان بىر ئىش بار. بىز نېمە ئۈچۈن بەزى ئىشلارنى بىلىپ تۇرۇپ قىلمايمىز ياكى قىلالمايمىز؟
— نېمىنى كۆزدە تۇتۇۋاتىسەن؟
— ئاللاھنىڭ ئەمرلىرىنى.
جەمىلە موماي چوڭقۇر بىر ئۇھسىنىپ:
— ھەي جېنىم بالام! بىلىش باشقا، ئىمان ئېيتىش باشقا. بىلىم باشقا، ئاڭ باشقا. ئىنساننىڭ بىلىمى ئەمەلىيەت بىلەن بىرلەشمىگىچە، ئۇ بىلىملىرىنىڭ بىر تىيىنلىق قىممىتى يوق.
— توغرا دەيسەن موما، مەن شۇ توينى بىر ئۆتكۈزىۋالسام، نامازنى باشلايتتىم.
— ئوغلۇم! بىزنى دەل مۇشۇ «بۈگۈنكى ئىشنى ئەتىگە قويۇش» كېسىلى تۈگەشتۈرۈۋەتتى. ئوقۇشۇم پۈتسۇن، ئۇ ئىشىم تۈگىسۇن، بۇ ئىشىم تۈگىسۇن، ئەتە بولسۇن... دەيسەن، شۇنداق قىلىپ، قىلماقچى بولغان ئىشىڭنى تېخى باشلىماي تۇرۇپلا، «چاقىرىلمىغان مېھمان»نىڭ قاچانلاردا كېلىپ قالغىنىنى بىلمەي قالىسەن.
— ئۆلۈمنى دېمەكچىمۇ سەن؟
— شۇنداق. ھەزرىتى ئەلى مۇنداق دېگەن: «تۈنۈگۈن ئۆتۈپ كەتتى، ئەتە تېخى قاراڭغۇ. سەن بۈگۈننىڭ قىممىتىنى بىل!»
يۇنۇس چىقماقچى بولۇپ ئورنىدىن تۇردى. مومىسىغا قاراپ:
— موما! ھەيرانمەن، سەن بىلگەنلىرىڭنى نېمىشقا دادام بىلەن تاغامغا ئۆگەتمىدىڭ؟ ئۇلار نېمىشقا ساڭا ئوخشاش دىندار ئەمەس؟
يۇنۇسنىڭ بۇ سۆزلىرى جەمىلە موماينىڭ يارىسىغا تۇز سەپتى. موماي چوڭقۇر ئۇھسىنىپ:
— ئۇلارنى تەربىيىلەشتە ئەلۋەتتە مېنىڭمۇ سەۋەنلىكلىرىم بولغان بولۇشى مۇمكىن. ئەمما ئىنسان خاراكتېرىنىڭ شەكىللىنىشىدىكى ئەڭ مۇھىم ئامىل يالغۇز ئائىلە تەربىيىسىلا ئەمەس، بەلكى ئىجتىمائىي مۇھىت، مائارىپ سىستېمىسى قاتارلىق ئامىللارمۇ ئىنسان خاراكتېرىغا زور تەسىر كۆرسىتىدۇ. داداڭنى ئۆيلەپ قويدۇق، لېكىن كېلىنىمىز داداڭنى توغرا يولغا باشلىيالمىدى ھەم باشلىشىمۇ مۇمكىن ئەمەس ئىدى.
— نېمىشقا؟
— پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: «توي قىلغاندا، دىندارلارنى تاللاڭلار!» دېگەن. ئاپاڭ داداڭغا ياتلىق بولۇش ئۈچۈن بېشىغا ياغلىقنى يېرىم بولسىمۇ چىگكەنىدى ۋە تويدىن كېيىن ئىسلامىي پرىنسىپلارغا دىققەت قىلىدىغانلىقىنى ئېيتقانىدى، ئەمما ئۇنداق قىلمىدى.
— چۈشەندىم، تاغامچۇ؟
— تاغاڭنى ئالىي مەكتەپكە ئەۋەتسەك، دىنسىز بولۇپ قايتىپ كەلدى.
— بۇنداق دېمىگىن موما!
— بۇنداق دېيىش مەن ئۈچۈنمۇ ئاسان ئەمەس، لېكىن بۇ ئەمەلىيەت.
— تاغاملار ئەتە كەلمەكچى، ئۆزگەمۇ ئەرزۇرۇمدىن كېلىدىكەن... بولدى بۇ گەپلەرنى قويايلى، خەيرلىك كەچ موما!
— خەيرلىك كەچ بالام!
. . . . .
تۈركان خانىم گىرىم ئۈستىلىنىڭ ئالدىدا ئولتۇرۇپ پەرداز قىلىۋاتاتتى. بۇ ئەسنادا ئىشىك قوڭغۇرىقى چېلىندى. تۈركان يولدىشىغا:
— ئاكىف، ئىشىكنى ئېچىۋەتكىنە. قاق سەھەردە كىم كەلگەندۇ؟ بىنا خىزمەتچىسىدۇ ھەقىچان، - دەپ توۋلىدى.
ئاكىف ئەپەندى ئىشىكنى ئېچىپ، كۆزلىرىگە ئىشەنمەي، ھاياجان بىلەن ۋارقىرىۋەتتى:
— خانىم، قارىغىنە كىم كەپتۇ؟! ئەتىۋارلىق قىزىم ئۆزگە.
دادىسى قىزىنى قۇچاقلىدى، يۈگۈرۈپ كەلگەن تۈركان خانىممۇ قىزىغا ئېسىلدى ۋە:
— جېنىم قىزىم، تازىمۇ ۋاقتىدا كەلدىڭ. چۈنكى بۇ ھەپتىنىڭ ئاخىرى يۇنۇس ئاكاڭنىڭ تويى بار. پۈتۈن ئىشنى تەق قىلىپ قويدى. چوقۇم بەك قىزىيدۇ، - دېدى.
ئۆزگە ئاپىسىنىڭ گەپلىرىگە ئانچە ئېرەڭشىپ كەتمىدى ۋە تېمىنى يۆتكىدى:
— مومام قانداق تۇرۇۋاتىدۇ؟ ئۇنى تولىمۇ سېغىندىم.
تۈركان خانىم جاۋاب بەردى:
— موماڭ تاغاڭنىڭ ئۆيىدە تۇرۇۋاتىدۇ. ئاغرىپ قاپتىكەن، ساناتورىيەدىن ئېلىپ كەلدۇق. ئۇ يەردە ئۆلۈپ - تارتىپ قېلىپ، مەتبۇئاتلاردا: «سوتچى ئەپەندىنىڭ ئانىسى ساناتورىيەدە ئۆلدى» دېگەن گەپنىڭ تارقىلىشىدىن قورقتۇق.
ئۆزگە ئاپىسىنىڭ سۆزلىرىدىن يىرگىنىپ كەتتى. ئەرزۇرۇمدىكى نۇرجان ھەدىنىڭ: «بۇرۇنلاردا ئانىلار بېشىمىزنىڭ تاجى ئىدى، ئەمدىلىكتە يۈك بولۇپ قېلىۋاتىدۇ. بۇ ئاتالمىش مەدەنىيەت، بۇ ئىدىيە بىزگە نەدىن يۇقتى؟» دېگەن سۆزلىرى ئېسىگە كەلدى.
ئۆزگە خىيالغا بېرىلىپ كەتكەچكە، ئاپىسىنىڭ سۆزلىرى قۇلىقىغا كىرمەيۋاتاتتى. ئاپىسىنىڭ:
— ئۆزگە، ساڭا گەپ قىلىۋاتىمەن. نېمە بولدۇڭ، مىجەزىڭ يوقمۇ؟ - دېگەن سۆزلىرى بىلەن ئېسىگە كەلگەن ئۆزگە:
— ياق، بەك چارچاپ كەتكەن ئوخشايمەن. يۇيۇنۇپ چىقىپ ئارام ئالاي، - دېدى.
— شۇنداق قىلغىن، ئارام ئېلىۋالمىساڭ بولمايدۇ. ئەتە بازارغا چىقىپ، ساڭا تويدا كىيىدىغان كىيىم ئالىمىز تېخى. شۇنداق بىر ياسانغىنكى، خەقلەرنىڭ كۆزىدىن ئوت چىقىرىۋېتەيلى.
ئۆزگە يەنىلا ئۆز خىيالى بىلەن بەنت بولغاچقا، ئاپىسىنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭلىمىدى.
— دېمەك، مەتبۇئاتنىڭ سۆز - چۆچەك قىلىشىدىن قورقتۇڭلار - ھە؟! - دەپ پىچىرلىدى.
— ئەلۋەتتە، قۇرۇق سۆز، قۇرۇق تۆھمەتتىن خۇدايىم ساقلىسۇن. بۇ خەق تۈگمىدەك ئىشنى تۆگىدەك كۆرسىتىپ، ئىنساننى يۈز كۆتۈرۈپ يۈرگۈسىز قىلىۋېتىدۇ.
— شۇنداقمۇ؟
— ئەلۋەتتە شۇنداق.
— مەتبۇئاتنىڭ بىتەرەپ ئورۇندا تۇرماي، ھەق - ناھەقنى ئارىلاشتۇرۇپ يازىدىغانلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ، يەنە نېمىشقا گېزىت ئوقۇيسەن؟
— بىر كۈن گېزىت ئوقۇمىسا بىئارام بولۇپ كېتىدىغان ئادەم سەنمۇ، مەنمۇ؟
— مەن گېزىت ئوقۇمايلى دېمىدىم. يالغان خەۋەر يازمايدىغان گېزىت بولسا، شۇنى ئوقۇيلى دەۋاتىمەن.
— ئۇنداق گېزىتنى نەدىن تاپىمىز؟ بەزى گېزىتلەر دىن تەرەپدارى، بەلكىم ئۇلار يالغان يازماس، كىم بىلىدۇ...
— ئۇنداقتا، بىزنىڭ ئوقۇغانلىرىمىز دىنسىزلارنىڭ گېزىتىمۇ؟ نېمانداق غەلىتە گەپ قىلىدىغانسەن، گېزىتنىڭمۇ دىندارى، دىنسىزى بولامدۇ؟
دەل شۇ پەيتتە، ئۆزگەنىڭ دادىسى كىرىپ، ئۇلارنىڭ سۆزىنى بۆلۈۋەتتى:
— مەن سىرتقا چىقىمەن، ئەتە يالوۋاغا بارىمىز، تەييارلىق قىلغاچ تۇرۇڭلار.
دادىسى ئۆزگەنىڭ مەڭزىگە سۆيۈپ قويۇپ:
— ياخشى ئارام ئالغىن قىزىم، كەچتە كۆرۈشەيلى.
— خوش دادا.
. . . . .
ئەتىسى كەچقۇرۇن.
ئۆزگەنىڭ ئائىلىسى يولغا چىقىشنىڭ تەييارلىقىنى قىلىۋاتاتتى. ئۆزگە ئۇزۇن كۆينىكىنى كىيدى، چاچلىرىنى پاسون چىقارماي تاراپلا ئارقىدىن بوغۇۋالدى ۋە يولدا ئوقۇش ئۈچۈن سومكىسىغا ئىككى پارچە كىتاب سالدى. ئۇ تەييارلىنىپ بولۇپ، ھۇجرىسىدىن چىقىشىغا ئاپىسى كۆرۈپ:
— قىزىم، ئىشتان كىيگەن بولساڭچۇ، يولدا قىينالمايتتىڭ، - دېدى.
— بۇ كىيمىم تېخىمۇ راھەت، - دەپ جاۋاب بەردى ئۆزگە. دادىسى گەپكە ئارىلىشىپ:
— قىزىمنىڭ ئەركىنلىكىنى بوغما، نېمىنى خالىسا شۇنى كىيسۇن! - دېدى.
ئۆزگە دادىسىنىڭ بۇ سۆزلىرىنى ئاڭلاپ ئۆزىچە ئۈمىدلەندى. ئۇلار يولغا چىقتى. تاكسىنىڭ ئارقا تەرىپىدە ئولتۇرغان ئۆزگە سومكىسىدىن كىتابىنى چىقىرىپ ئوقۇشقا باشلىدى. تۈركان خانىم ۋە يولدىشى: «نېمە ئوقۇۋاتقاندۇ؟» دېگەندەك، باشلىرى بىلەن بىر - بىرىگە ئىشارەت قىلىشتى. دادىسى:
— نېمە كىتاب ئوقۇۋاتىسەن قىزىم؟ - دەپ سورىدى.
ئۆزگە بېشىنى كۆتۈرۈپ:
— ئىنسان خاراكتېرى ھەققىدە يېزىلغان پسىخولوگىيە كىتابى، - دېدى.
— مەزمۇنىنى بىزگىمۇ سۆزلەپ بەرگىنە، يولدا زېرىكمەي پاراڭلىشىپ ماڭارمىز.
— بۇ كىتابتا ئاساسلىقى ئىنسان ۋە كىملىك ھەققىدە مۇلاھىزىلەر بايان قىلىنغان.
تۈركان خانىم:
— كىملىك؟ ھەممىمىزنىڭ كىملىكى بارغۇ؟ - دېدى.
— سەن ئېيتقان كىملىك بىلەن بۇ كىتابتا بايان قىلىنغان كىملىك ئوخشىمايدۇ. چۈنكى بىز ھەقىقىي كىملىككە ئىگە ئەمەس.
— خەلقىمىزنىڭ مەدەنىيەت ساپاسى تۆۋەن، مەنچە ئۇنىۋېرسىتېتىلارنى كۆپەيتىش كېرەك، - دېدى دادىسى.
— دادا، ئۇنىۋېرسىتېت ۋە سىتۇدېنتلارنىڭ سانى يىلدىن يىلغا كۆپەيمەكتە. مەنچە مەسىلە مەكتەپ سانى ۋە دىپلومدا ئەمەس، بەلكى مائارىپنىڭ سۈپىتىدە. تۈركان خانىم:
— مائارىپ دېگەن مائارىپ، ھەرقانچە سۈپەتسىز بولسىمۇ، ھېچقاچان: «بىرگە بىرنى قوشسا ئۈچ بولىدۇ» دەپ ئۆگەتمەيدۇ، - دېدى.
— ئاپا، مائارىپ باشقا، بىلىم بېرىش باشقا. مەنچە...
دادىسى ئۇنىڭ سۆزىنى بۆلدى:
— سەن كەلگەندىن بېرى پاراڭلاشقۇدەكمۇ پۇرسەت بولمىدى، ئەرزۇرۇم ھەققىدە بىزگە ھېچ گەپ قىلىپ بەرمىدىڭغۇ قىزىم؟
ئۆزگەنىڭ ئەرزۇرۇمدىكى كۈنلىرى تولىمۇ كۆڭۈللۈك ئۆتكەنىدى. دادىسىغا:
— ئۇ يەردە پەقەت ياتسىرىمىدىم، نۇرجان ھەدە ۋە ئۇنىڭ دوستلىرى ماڭا تولىمۇ كۆڭۈل بۆلدى، - دېدى.
— نۇرجان ھەدە دېگىنىڭ كىم؟ - دەپ سورىدى ئاپىسى.
— ئەرزۇرۇملۇق بىر ئوقۇغۇچى، بىز شۇ يەردە تونۇشقان. ئارىلاپ ئۇنىڭ ئۆيگە بېرىپ تۇرىمەن.
.....
ئۇلار يالوۋاغا يېتىپ بارغاندا، تاغىسىنىڭ ئۆيىدە جەمىلە مومايدىن باشقا ھەممەيلەن تولىمۇ ئالدىراش كۆرۈنەتتى. ئۇلار تۇنجى قېتىم ئوغۇل ئۆيلەۋاتقان بولغاچقا، پۈتۈن ئىشنى زىر - زەۋىرىگىچە ئەستايىدىل ئورۇنلاشتۇرۇشقا تىرىشاتتى. ھەتتا ئۇ كۈنى ئېچىلىدىغان شامپانمۇ تەييار ئىدى.
كەچكە يېقىن ئۆزگە ۋە ئايشەن ئاپىلىرى بىلەن بىللە بازارغا چىقتى. ئۆزگە ئاددىي ۋە ئۇزۇن بىر كۆينەكنى تاللىدى. ئايشەن بولسا بەدەننىڭ ھەممە يېرى مانا مەن دەپلا كۆرۈنۈپ قالغۇدەك مودا كۆينەكتىن بىرنى ئالدى. تۈركان خانىم ئۆزگە ئالغان كۆينەكنى پەقەت ياقتۇرمىدى. لېكىن ئۆزگە: «ئۆزەمنى بازارغا سالامتىم؟ مەن مۇشۇنى ياقتۇردۇم» دەپ جاۋاب بەردى. ئۆزگە مومىسىنىمۇ ئۇنتۇپ قالماي، ئۇنىڭغا ناھايىتى چىرايلىق لېچەكتىن بىرنى ئالدى.
كەچلىك تاماقتىن كېيىن، ئۆزگە مومىسىنىڭ ھۇجرىسىغا كىردى ۋە:
— موما، قانداق ئەھۋالىڭ؟ - دەپ سورىدى.
— كەل قىزىم، كەلگىنە سېنى بىر قۇچاقلاي، سېنى تولىمۇ سېغىندىم.
ئۇلار قۇچاقلىشىپ كۆرۈشتى. ئۆزگە مومىسىنىڭ ئالدىدا يۈكۈنۈپ ئولتۇردى.
— ياخشى تۇرۇۋاتقانسەن جېنىم موما؟ سېنى ئۇ نەس باسقان جايدىن قايتۇرۇپ كەلگىنىگە مىڭ شۈكرى. راستىمنى ئېيتسام، مېنىڭ كۆڭلۈم تولىمۇ يېرىم بولغانىدى، ئەمما ساڭا ياردەم قىلىش قولۇمدىن كەلمەيتتى.
— ئۆزەڭ قانداق تۇرۇۋاتىسەن قىزىم؟
— ياخشى، سېنى بەك سېغىندىم شۇ.
جەمىلە موماي مېھرىبانلىق بىلەن ئېيتىلغان بۇنداق سۆزلەرنى ئاڭلىمىغىلى ئۇزۇن بولغانىدى. بىردىنلا كۆڭلى بۇزۇلۇپ، كۆزلىرىدىن ئىككى تامچە ياش سىرغىپ چۈشتى. دەل شۇ پەيتتە ئىشىك چېكىلىپ، يۇنۇس كىرىپ كەلدى.
— ئۆزگە، سەن بۇ يەردىمىدىڭ؟ خۇش كەپسەن، كىرسەم بولامدۇ؟ - دەپ سورىدى.
— رەھمەت. كىرىۋەرگىن! - دەپ جاۋاب بەردى ئۆزگە.
يۇنۇس مومىسىنىڭ ھۇجرىسىغا كىرەر - كىرمەي ئۆي تېلېفونى جىرىڭلىدى، ئاپىسى كىرىپ، سىمسىز تېلېفوننى يۇنۇسقا ئۇزاتقاچ:
— يۇنۇس ساڭا تېلېفون كەپتۇ. ۋاي - ۋۇي سىلەر بۇ يەردە نېمىلەرنى دېيىشىۋاتىسىلەر؟ - دەپ چىقىپ كەتتى. يۇنۇس:
— ئالو! مەن يۇنۇس.
قارشى تەرەپتىن:
— ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم! - دېگەن ئاۋاز كەلدى.
— ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام! ئوھۇي، سەنمىدىڭ ئاغىنە؟! نەلەردە يۈرىسەن، يوقاپلا كەتتىڭغۇ؟!
— قانداق ئەھۋالىڭ؟
— رەھمەت، ياخشى. ئۆزەڭچۇ؟ ئەتە مېنىڭ تويۇم، مۇبارەكلەش ئۈچۈن تېلېفون قىلغان ئوخشىمامسەن؟
تېلېفون قىلغان ئۆمەر فارۇق بولۇپ، پۇلى قالمىغاچقا، ئىقتىسادتىن تولىمۇ قىينىلىپ كېتىۋاتاتتى. ئىلاجىسىز يۇنۇستىن قەرز ئالماقچى بولۇپ تېلېفون قىلغانىدى، يۇنۇسنىڭ توي توغرىسىدىكى گېپىنى ئاڭلاپ، قەرز سوراشتىن ۋاز كەچتى ۋە:
— شۇنداق، سەندىن ھال - ئەھۋال سوراش ئۈچۈن تېلېفون قىلغانىدىم، ئاللاھ تائالا تويۇڭلارنىڭ ئاقىۋىتىنى خەيرلىك قىلغاي! - دېدى.
ئۇلار بىردەم پاراڭلاشقاندىن كېيىن، تېلېفوننى قويۇۋەتتى. يۇنۇس مومىسىغا قاراپ:
— مەن ساڭا گېپىنى قىلغان بالا مۇشۇ. مەندىن ئەھۋال سوراپ تېلېفون قىپتۇ، - دېدى. جەمىلە موماي:
— بىرەر ئېھتىياجى بار - يوقلۇقىنى سورىمىدىڭغۇ؟!
— ئېھتىياجى بولسا، ئۆزى ئېيتاتتى.
— بەلكىم ئېيتالمىغاندۇ. پۇل - پۈچەك ئەۋەتىشنى ئويلاپ باقتىڭمۇ؟
— ياق. ھە راست، ئۇنىڭ ئاتا - ئانىسىمۇ يوق ئىدى. مەن بۇنى نېمىشقا ئويلاشمىغاندىمەن؟! تويدىن كېيىن ئەۋەتىپ قويارمەن. موما، سەن ئەتە تويغا بارمامسەن؟
— مەن قانداقمۇ باراي ئوغلۇم؟! ئىشكاپ ئىچىدىكى بوتۇلكىنى كۆرۈپ، نەچچە كۈندىن بېرى قانچىلىك ئازابلانغانلىقىمنى ئۆزۈم بىلىمەن.
— سەن كۆرمەيدىغان يەرگە قويۇپ قويساقمۇ بوپتىكەن؟!
— ئۇنىڭ نېمە پايدىسى؟ جان - جىگەرلىرىمنىڭ بىلىپ تۇرۇپ ئۆزلىرىنى ئوتقا تاشلىشى يۈرەك - باغرىمنى پارە - پارە قىلىۋېتىپ بارىدۇ. نېمە ئۈچۈن؟ نېمە ئۈچۈن شەيتاننىڭ بۇيرۇقىغا ئەمەل قىلىمىز؟
— شەيتان بۇيرىغىنى يوق، بۇ بىزنىڭ ئۆز ئىختىيارلىقىمىز بىلەن بولۇۋاتقان ئىش.
— سەن بىلمەيسەن، شەيتان كېلىپ ساڭا: «مەن شەيتان بولىمەن، سېنى ئاللاھتىن، پەيغەمبەردىن يىراقلاشتۇرماقچىمەن. شۇڭا سەن ھاراق ئىچ، يېرىم يالىڭاچ يۈر، ناماز ئوقۇما، روزا تۇتما!» دېمەيدۇ، بەلكى ساڭا: «شۇ ئىشىمنى پۈتتۈرىۋېتىپلا قىلاي»، «تويۇمدىن كېيىن باشلاي» دېگەندەك ۋەسۋەسىلەرنى سالىدۇ ۋە ساڭا دېگىنىنى قىلدۇرىدۇ. نەتىجىدە، شەيتانغا يېقىنلاشقان كىشى ئاللاھتىن يىراقلىشىدۇ.
ئۆزگە قىزىقىپ سورىدى:
— ئۇنداقتا، ئاللاھ بىلەن بىزنىڭ ئارىمىزدىكى توسالغۇ زادى نېمە؟
جەمىلە موماي نەۋرىسىنىڭ بۇ سوئالىدىن تولىمۇ سۆيۈندى، چۈنكى  بىر مەسىلە ھەققىدە ئىزدىنىشكە باشلىغان ھەرقانداق كىشىنىڭ ئاخىرىدا چوقۇم توغرا جاۋابقا ئېرىشەلەيدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى.
— ھەي... قىزىم! توسالغۇ جىق. تېخىمۇ توغرىسى توسقۇنلۇق قىلىشقا ئۇرۇنىدىغانلار كۆپ. ئەمما بۇلارنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ خەتەرلىكى  يەنىلا ئۆزىمىز.
يۇنۇس ھەيرانلىق ئىلكىدە:
— قانداقسىگە؟ - دەپ سوئال قويدى.
جەمىلە موماينىڭ قەلبىدە ئۈمىد ئۇچقۇنلىرى چاقناشقا باشلىدى. ئەجىبا، بالىلىرىنىڭ ئىنسابىنى تىلەپ قىلغان دۇئالىرى ئىجابەت بولۇۋاتقانمىدۇ؟
— ئاۋۋال قەلب دەرۋازىلىرىمىزنى ئىسلامغا كەڭ ئېچىشىمىز، چىن دىلىمىز بىلەن ئاللاھقا ئىخلاس باغلىشىمىز ۋە كۆڭلىمىزدىن زىت تۇيغۇلارنى چىقىرىپ تاشلىشىمىز كېرەك. مانا بۇ بىرىنچى قەدەم. ئىككىنچى قەدەمدە بولسا، ھەقىقىي، ئىشەنچلىك مەنبەلەردىن پايدىلىنىپ بىلىم ئىگەللىشىمىز كېرەك.
ئۆزگە:
— موما! ئېيتقانلىرىڭدىن: «كىملىكىمىزنى بىلمەك ۋە ئۆزلۈكىمىزنى ياراتماق» دەپ خۇلاسە چىقىرىشقا بولىدۇ. ئەرزۇرۇمدىكى نۇرجان ھەدىمۇ دائىم: «مەن كىم، نېمە ئۈچۈن يارىتىلدىم، نەدىن كەلدىم ۋە نەگە بارىمەن؟... دېگەن سوئاللارغا توغرا جاۋاب تاپالىغان كىشى نىجاتلىققا ئېرىشىدۇ» دەيتتى، - دېدى.
يۇنۇس ئويچان ھالدا:
— مېنىڭ ئىچىمدە بىر بىئاراملىق بار. ئاۋۋال توينى ئۆتكۈزۈۋالاي، ئاندىن ئويلىغانلىرىمنى بىرمۇ بىر ئەمەلگە ئاشۇرىمەن. نۇرتەنمۇ تويدىن كېيىن ھىجابلىنىدىغانلىقىنى بىلدۈردى، - دېدى.
ئۆزگە:
— يۇنۇس ئەپەندى، بۇ سۆزۈڭگە قوشۇلمايمەن. بىلىشىمچە، ئىبادەت دېگەن باشقىلار ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئاللاھ ئۈچۈنلا قىلىنىشى كېرەك. شۇنداقمۇ موما؟ - دېدى.
— توغرا قىزىم. بەزى ئاياللار ئېرىنىڭ ھەر بۇيرۇقىنى بىجا كەلتۈرگەن بىلەن، ئاللاھنىڭ ئەمرىنى ئورۇنداش ئۈچۈن بىر تال مويىنىمۇ تەۋرىتىپ قويمايدۇ. ئېرىنىڭ كۆڭلى ئۈچۈن ھىجابلىنىش توغرا ئەمەس، ھەرقانداق قارارنى ئويلىشىپ چىقىرىش كېرەك.
ئۆزگە:
— موما! ئىچىمدە چۈشىنىكسىز، غەلىتە تۇيغۇلار بار. تېخىمۇ توغرىسى، تۇيغۇ ئەمەس، ئىچكى توقۇنۇش... بەلكىم بۇ توقۇنۇش پات يېقىندا بېسىقىپ قالار.
— ئىنشائاللاھ، قىزىم!
يۇنۇس:
— تاغام بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ قالمىسۇن - ھە، - دېدى.
ئۆزگە قەتئىي تەلەپپۇزدا:
— ياق، مەن بىر قارارغا كەلسەملا، باشقىسى مۇھىم ئەمەس، - دېدى.
جەمىلە موماي:
— قىزىم! ئىچىڭدىكى بۇ توقۇنۇشلار تا ئۆلگىچە بېسىقمايدۇ، جان تەندىلا بولىدىكەن، ئىنساننىڭ ئىچىدىكى توقۇنۇشلارمۇ تۈگىمەيدۇ.
— پەقەتلا تۈگىمەسمۇ؟ - دەپ سورىدى ئۆزگە.
— ياق، تۈگىمەيدۇ.
— ئەمىسە تۈگىشىپتىمەن - دە؟!
— نېمىشقا؟
— چۈنكى مەن بۇ ئازابقا ئۆمۈر بويى بەرداشلىق بېرەلمەيمەن.
— سەن ئىچكى ھۇزۇرغا ئېرىشمەكچى بولساڭ، ئالدى بىلەن ئىچىڭدىكى توقۇنۇشۇۋاتقان تەرەپلەردىن بىرنى تاللىشىڭ كېرەك. نەپسڭنى تاللىمىساڭلا، ئىچىڭدىكى توقۇنۇش ھۇزۇرغا ئايلىنىدۇ. سەن ھازىر تېڭىرقاش ئىچىدە تۇرۇۋاتىسەن. ئىماننى تاللاي دېسەڭ، كۆز ئالدىدىڭغا مال - دۇنيا، مەكتەپ، ئۆتكۈنچى ھەۋەسلەر، ئورۇن - مەنسەپلەر كېلىدۇ. ئەگەر بۇلارنى تاللىساڭ، يەنە بىر تەرەپتە تۇرغان ئاخىرەت، قەبرە، جەھەننەم، ھېساب، سىرات قاتارلىقلارنى چەتكە قايرىپ قويۇشقا توغرا كېلىدۇ. شۇنداق ئەمەسمۇ؟
— ئېيتقانلىرىڭ پۈتۈنلەي توغرا، كۆڭلۈمدىكى گەپلەرنى قىلدىڭ. بۇلارنى قانداق بىلىۋالدىڭ؟...
يۇنۇس گەپنى بۆلدى:
— مەن چىقاي، بۇ گەپلىرىڭلارنى ئاڭلاۋېرىپ بىر قىسما بولۇپ قېلىۋاتىمەن. ئەڭ ياخشىسى ئاڭلىمايلا قوياي. بولمىسا، تويىمىز بولىدىغان ۋاقىتتا نۇرتەندىن ئايرىلىپ قېلىپ ئولتۇرماي.
ئۆزگە:
— يۇنۇس ئەپەندى، ئەرزۇرۇمدىكى ۋاقىتتا مەن خۇددى سەندەك ئويلايتتىم. بىر قېتىم نۇرجان ھەدە ماڭا: «قۇياشنى ئېتەك بىلەن ياپقىلى بولمىغاندەك، ھەقىقەتكە كۆز يۇمۇۋالغىلىمۇ بولمايدۇ. قۇياش نۇرىنى كۆرۈشنى خالىمىغانلار ئۆزىنى قاراڭغۇ زۇلمەتكە مەھكۇم قىلىدۇ. بىر ئىنسان بەلكى ئىسلامىي ھەقىقەتنى، ئاخىرەتنى، قەبرە ئازابىنى ئىنكار قىلىشى مۇمكىن. ئەمما ئۇنىڭ ئىنكار قىلىشى بىلەن ھەقىقەت يوقاپ كەتمەيدۇ. بۇنداق ئىنسان پەقەت ئۆزىگىلا زۇلۇم قىلغان بولىدۇ» دېگەنىدى. بۇ گەپلەرنىڭ مەنىسىنى چۈشىنەلىدىڭمۇ؟ - دېدى.
— ياق، مەن نەدىن بىلەي.
— بىز ئۆزىمىزنى ئۆزىمىز ئالداپ كېلىۋاتىمىز دېمەكچى.
— قانداقسىگە؟
— قانداقسىگە بولاتتى؟ سەل قاراۋاتىمىز. سەل قاراش بىلەن مەسئۇلىيەتتىن قۇتۇلدۇق دەپ ئويلايمىز، لېكىن ئاللاھ بىزنىڭ رايىمىزغا ئەمەس، بەلكى ئۆز قانۇنىغا ئاساسەن ھېساب سورايدۇ.
— ھېساب سورامدۇ؟
— شۇنداق. مەنچە بولغاندا، ئەڭ توغرىسى بۇ.
— قانداق دەيسەن؟
— ئەسلىدە ئازراق پىكىر يۈرگۈزگەن كىشى بۇنىڭ تېگىگە يېتەلەيدۇ. كائىناتتىكى پۈتۈن جانلىق ۋە جانسىز شەيئىلەر يەنى يۇلتۇزلار، قۇياش، شامال قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى ئىنسانلارغا خىزمەت قىلىش ئۈچۈن يارىتىلغان. ئىنسان — جانلىقلار ئىچىدىكى ئەڭ ئالىي مەخلۇق. مەن بىر كىتابتىن مۇنداق ئوقۇغانىدىم: «ھەر كىشى ئېرىشكىنىنىڭ ئاز - كۆپلۈكىگە قاراپ بەدەل تۆلەيدۇ. يەنى ئېرىشكىنى قانچە كۆپ بولسا، تۆلەيدىغان بەدىلىمۇ شۇنچە ئېغىر بولىدۇ.» دېمەكچى بولغىنىم، ئاللاھ بىزدىن پەقەت ئۆزىگىلا قۇللۇق قىلىشىمىزنى ھەمدە قۇللۇقنىڭ ئۆزىمىز بىلگەنچە ئەمەس، بەلكى ئاللاھنىڭ بۇيرۇغىنى بويىچە بولۇشىنى تەلەپ قىلىدۇ.
— چۈشەنمەي تۇرۇپ، قارا - قويۇق قوبۇل قىلىشقا بولمايدىكەن - دە؟
— شۇنداق. بىزدە دىنىي ئىلىملەرنى ئوقۇماي، چۈشەنمەي تۇرۇپلا، ئۇ يەر - بۇ يەردىن ئاڭلىۋالغانلىرى بويىچە ئورۇنداپ كېلىۋاتقانلار كۆپ.
— مەن ئەمدى چىقاي. سەنمۇ خېلى يېتىشىپ قاپسەن جۇمۇ.
— مەنمۇ سەل تۇرۇپ چىقىمەن. شۇنى ئۇنۇتمىغىنكى، ئاخىرقى غەلىبە ھەر زامان سىستېمىلىق تەربىيە ئالغان ۋە جاپالىق چېنىققانلارغا مەنسۇپ، ھەرگىزمۇ جاپادىن قورقۇپ قاچقانلارغا ئەمەس.
يۇنۇس چىقىپ كەتتى. ئۆزگە مومىسىنىڭ يۈزلىرىنىڭ كۆز ياشلىرى بىلەن يۇيۇلغانلىقىنى كۆردى. ئۇ مومىسىغا ئالغان سوۋغاتنى بەردى. جەمىلە موماي تولىمۇ تەسىرلەنگەن ھالدا:
— قىزىم! ئاللاھ سېنى ھەزرىتى ئاسىيە ۋە ھەزرىتى مەريەملەرگە قوشنا قىلسۇن! - دېدى.
— ئامىن! ھە راست موما، ئەتە كەچتە تويغا بارمامسەن؟
— مەن قانداقمۇ باراي قىزىم؟ تۇنجى نەۋرەمنىڭ تويى بولغان تەقدىردىمۇ ئاللاھ ياقتۇرمايدىغان يەرگە نېمىدەپ بارىمەن؟
— كۆڭلۈڭنى چۈشىنىمەن موما. نۇرجان ھەدە بىر قېتىم: «ئەگەر پەيغەمبىرىمىز كېلىپ، سەن بىلەن تونۇشماقچى بولسا، سەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا دوستلىرىڭنى، تۇرار جايىڭنى، ئۆيۈڭنى، ھەتتا كىيىم ئىشكابىڭنى قىلچە ئىككىلەنمەي كۆرسىتەلەمسەن؟» دېگەنىدى.
— تولىمۇ ئورۇنلۇق گەپ قىپتۇ.
— شۇنداق. ئۇ دائىم شۇنداق ئورۇنلۇق گەپلەرنى قىلىدۇ. مەسىلەن، بىر قېتىم مۇنداق دېگەنىدى: «ئەگەر ئۆزەڭلار ياخشى كۆرىدىغان بىرىدىن مەكتۇب كەلسە، دەرھال ئېچىپ ئوقۇماي، بىر نەچچە كۈندىن كېين ئوقايچۇ دەپ، تاشلاپ قويامسىلەر؟ ئەگەر ئۇ مەكتۇب سىلەر بىلمەيدىغان تىلدا يېزىلغان بولسا، مەزمۇنىنى بىلىشكە تىرىشماي تاشلاپ قويامسىلەر ياكى ئۇ تىلنى بىلىدىغان بىرىنى چاقىرىپ ئوقۇتامسىلەر؟ ئەلۋەتتە، ئۇ تىلنى بىلىدىغان تەرجىمان ئىزدەيسىلەر. ئەمدى ئۆزەڭلاردىن سوراپ كۆرۈڭلار، نېمە ئۈچۈن ئاللاھتىن كەلگەن مەكتۇبنى قولۇڭلارغا ئېلىپ قويمايسىلەر؟ نېمە ئۈچۈن تەرجىمان ئىزدىمەيسىلەر؟ ئۇنىڭغا نېمە ئۈچۈن قىزىقمايسىلەر؟ نېمىشقا مەنىسىنى چۈشىنىش ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسەتمەيسىلەر؟ ئۇنىڭ ياخشى كۆرىدىغان ئادىمىڭلاردىن كەلگەن مەكتۇبچىلىك قىممىتى يوقمۇ؟ نېمىشقا ئۇنىڭغا ئېتىبار بەرمەيسىلەر؟ بۇنىڭ ھېسابىنى قانداق بېرىسىلەر؟ ياكى ئۆلمەيمىز، ھېسابقا تارتىلمايمىز دەپ ئويلامسىلەر؟»
— ئاللاھ ئۇنىڭدىن مىڭ مەرتىۋە رازى بولسۇن!
— ئامىن! موما، بىلەمسەن؟ مەن ئەمدى ئىشتان كىيمەيمەن ھەم يېقىندا ھىجابقا كىرىشنى ئويلىشىۋاتىمەن.
جەمىلە موماي ھەيرانلىق ئىلكىدە ئۆزگەگە قارىدى:
— راستمۇ قىزىم؟ قايتا دېگىنە، خاتا ئاڭلاپ قالمىغاندىمەن؟
— ياق، خاتا ئاڭلاپ قالمىدىڭ، - دېدى ئۆزگە ۋە مومىسىدىن رۇخسەت ئېلىپ، ھۇجرىدىن چىقتى. دۇئالىرىنىڭ ئىجابەت بولغانلىقىدىن دىلى سۆيۈنگەن جەمىلە موماي كۆزلىرىگە لىق ياش ئالغان ھالدا ئۆزگەنىڭ ئارقىسىدىن قاراپ قالدى.

داۋامى بار

ئاخىرنى تىزراق يوللىغان بولسڭىز قىرىندىشىم

يىغىپ بىراقلا ئوقىسا ياخشى ئىكەن ،، ئۇچ كۇنلا كىرمەپتىكەنمەن خىلى يىغىلىپ قاپتۇ ،، قەلىپكە ئۇنچە قىلىپ تىزىۋالغۇدەك گەپلەربار ئىكەن بۇ ئەسەردە،، تىزراق يوللاڭ پاسىبان ،،،

قېنى ئاخىرى ؟؟؟؟؟؟؟؟؟

بۇ يەرگە يوللىغۇچىدىن، تەرجىمە قىلغۇچىدىن، يازغۇچىدىن ئاللاھ رازى بولسۇن!
بۇ رومان ماڭىمۇ بەك تەسىر قىلغان. مەن تېخى پ د ف نۇسخىسىنى تېپىپ تور بەتلەرگە چاپلاپ قوياي دەپ ئولتۇرسام، بۇ ئەسەرنى بۇ يەردە كۆرۈپ بەك خوش بولدۇم.
چەتئەلدە چىققان ئۇيغۇرچە كىتابلار ئىچىدە تىلى بۇنىڭدەك گۈزەل، يېنىك، تەرجىمىسى ياخشى چىققان ئەسەرنى تېخى ئۇچراتمىدىم. ئىملا خاتالىقى دېگەننىمۇ تاپقىلى بولمايدۇ.
تەرجىمان دىلدار خانىمنىڭ تېنىگە سالامەتلىك، ئائىلىسىگە بەخت، ئىشلىرىغا ئۇتۇق تىلەيمەن. يەنە داۋاملىق مۇشۇنداق ئېسىل ئەسەرلىرىڭىزنى ئوقۇشقا تەشنامىز!!

ئاخىرنى يوللىمامسىز قىرىندىشىم