ېەسسالامۇ_ېەلەيكۇم ۋەرەھمۇتۇللا

ېاتۇش

ېۇيغۇر دۈيارلۈرۈدۈن بۈرۈ بولغان ېاتۇش دۈيارۈمۈزنۈڭ جەنۇبۈغا ،تارۈم ېويمانلۈقۈنۈڭ غەربۈ قۈسمۈغا ،تەڭرۈتاغ تاغ تۈزمۈسۈنۈڭ غەربۈ جەنۇبۈغا جايلاشقان .ېۈرۈمچۈ بۈلەن بولغان تۈز سۈزۈق ېارلۈقۈ مۈڭ كۈلومۈتۈر .ېاتۇش قۈزۈلسۇ قۈرغۈز ېاپتۇنۇم ېوبلاستۈنۈڭ مەركۈزۈ شەھۈرۈ   . ېۇلۇغچات  ،ېاقچۈ ، ېاقتۇ ناھۈيۈسۈدۈن ېۈبارەت ېۈچ ناھۈيۈگە بۆلۈنگەن .ېازادلۈقتۈن بۇرۇن قەشقەرگە قاراشلۈق ېۈدۈ ېازادلۈقتۈن كۈيۈن ېايرۈم بولۇپ بولۇپ ېايرۈلۈپ چۈققان .

ېاتۇش نامۈنۈڭ كۈلۈپ چۈقۈشۈ .
<<تۈركۈ تۈللار دۈۋانۈ >>1-توم 128-بەتتە <<ېارتۇچ -ېارتۇچ دەرۈخۈنۈڭ نامۈ بولۇپ قەشقەردە ېارتۇچ ناملۈق ېۈككۈ يۇرت بار >>دەپ يېزۈلغان.ھازۈرمۇ ېارتۇچ نامۈدا ېۈككۈ يۇرت بار بۈرسۈ ېۈستۈن ېارتۇچ بۈرۈ ېالتۈن ېارتۇچ .<<تۈركۈ تۈللار دۈۋانۈ >>1-توم 147-بەتتە <<ېۈستۈن ېاندۈن ېالتۈن >>ېاستۈن دېيۈش توغرا ېەمەس ،توغرۈسۈ ېالتۈن .ھازۈر بەزۈ كۈشۈلەر<< ېالتۈن ېاتۇش >>دەپ تەلەپپۇز قۈلۈنسۈمۇ ،لېكۈن جانلۈق تەلەپپۇزدا <<ېاستۈن ېاتۇش >>دەپ تەلەپپۇز قېلۈنۈۋاتۈدۇ .خۇلاسە كالام شۇكۈ ېاتۇش ېارتۇچ دەرۈخنۈڭ نامۈ بولۇپ بۇ نام يېقۈنقۈ دەۋرگۈچە تارۈخۈ ھۆججەتلەردە يېزۈلۈپ كەلگەن .

ېاتۇش كۈشۈلۈرۈنۈڭ ېالاھۈدۈلۈگۈ .(ېۆز كۆز قارۈشۈم )
ېاتۇش كۈشۈلۈرۈ باشقا يۇرت كۈشۈلۈرۈدۈن ېالاھۈدە پەرقلۈنۈپ تۇرۈدۇ ،ېاتۇش كۈشۈلۈرۈ تۈز كۆڭۈل ،ېوچۇق ،خۇشچاقچاق ،كۈچۈك پۈېېل ،سودا قۈلۈش ۋە يۇرت ېۈچۈشقا ېالاھۈدە ېېپۈ بار .مەرۈپەتپەرۋەر ،مۈللەتپەرۋەر ،ېۈلۈم مەرۈپەتكە ېالاھۈدە ېۈتۈبار بۈرۈدۈغان ،ېۈچۈش ېۈگۈلۈك تۈكلەش روھۈ ېالاھۈدە كۈچلۈك .
ېاتۇشنۈڭ كۆپ قۈسۈم يەرلۈرۈ قاقاسلۈق ،تاشلۈق ،ۋە تاغلۈق رايون ېەمگەكچان ېاتۇش خەلقۈ ېۈككۈ قولۈغا تايۈنۈپ زۈمۈنلۈرۈنۈ گۈللۈتۈپ ياشنۈتۈپ كەلمەكتە .

ېاتۇشتۈكۈ مەشھەد ۋە تەختۈيون يۈزۈلۈرۈ .
مەشھەد ،سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان قەبرۈگاھۈ جايلاشقان يۇرت بولۇپ مەشھەد 10-ېەسۈردۈن بۇرۇن <<تۇنجۈ كەنۈت >><<مۇقەددەس كەنۈت >><<ېۇلۇغ كەنۈت >>دەپ ېاتالغان .سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان ېوغۇلچاقتۈن ھاكۈميەتنۈ تارتۈۋالغاندۈن كېيۈنكۈ مەزگۈلدە <<مەھشەد>>دەپ ېاتالغان .
مەھشەد<<شېھۈتلەر ماكانۈ >>دۈگەن مەنۈگە ېۈگە بولۇپ سۇلتان سۇتۇق بۇغراخاننۈڭ دۆلەت ېۈشلۈرۈنۈ كېڭۈشۈدۈغان كاتتا كېڭەش ېورنۈ بولغان شۇڭا <<ھەممە يۈغۈلۈدۈغان ېورۇن >>دۈگەن مەنۈگۈمۇ ېۈگە .
ېابدۇقادۈر داموللام ۋە سابۈت داموللامنۈڭ يۇرتۈ.

تەختۈيون(تەختۈ ھون)ېاتۇش شەھۈرۈ تۇرۇشلۇق داېۈرۈنۈ بۇرۇن يەرلۈك كۈشۈلەر <<تەختۈيون>>دەپ ېاتاپ كەلگەن ،بۇ داېۈرە تەخمۈنەن 1000مودۈن كۆپرەك كېلۈدۇ ،بۇرايون ېۈچۈدە<<تەختۈيون>>نامۈدۈكۈ بۈركەنۈت بار بولۇپ ،دەۋرۈمۈزدۈكۈ مەشھۇر دۈنۈ ېالۈم مۇھەممەت سالۈھ قارۈھاجۈمنۈڭ تۇغۇلۇپ ېۆسكەن يېزۈسۈدۇر .
تەختۈيون تاغلۈرۈ ېېتۈكۈدە تۇرۇپ قۈران دەريا سۈيۈ كۈلۈۋاتقان شۈمالدۈكۈ قاتمۇقات تاغ جۈلغۈلۈرۈغا كۆز تۈككۈنۈمۈزدە شۈنجاڭدۈكۈ ېۈلۈم ساھەسۈنۈ زۈلزۈلگە كەلتۈرگەن <<ېاتۇش تاش ېادۈمۈ >>تېپۈلغان ېورۇننۈڭ تەختۈيون تاغلۈرۈنۈڭ شۈمالۈ يانباغرۈدا ېۈكەنلۈكۈ كۈشۈگە نەچچە ېون مۈڭ يۈللاردۈن بۈرۈ ېەجدادلۈرۈمۈزنۈڭ بۇرا يۇندا ياشاپ كۆپۈيۈپ كۈرەش قۈلۈپ كەلگەنلۈكۈنۈ ېەسلۈتۈدۇ .

سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان .دۇنيانۈڭ ېوتتۇرا ېەسۈر تارۈخۈدا ېېلۈمۈزنۈڭ غەربۈدە قۇرۇلغان قاراخانۈيلار سۇلالۈسۈ مۈلادۈيە850يۈلۈدۈن1212يۈلغۈچە ھۆكۈم سۈرۈپ 362يۈلدۈن كۈيۈن قۈتانلار تەرۈپۈدۈن يوق قۈلۈنۈپ تارۈخ سەھۈپۈسۈدۈن غايۈپ بولدۈ .قارۈخانۈيلار سۇلالۈسۈنۈ 4-ېەۋلاد پادۈشاھۈ شاھزادە سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان مۈلادۈ 10-ېەسۈرنۈڭ 20-يۈللۈرۈ ېارلۈقۈدا ېەبۇ ناسۈر سامانۈينۈڭ دالالۈتۈ بۈلەن ېۈسلام دۈنۈنۈ قوبۇل قۈلۈپ قۇراللۈق ھۇجۇم بۈلەن ېۆگەي ېاتۈسۈ خاقان ېوغۇلچاقتۈن ھاكۈميەتنۈ تارتۈۋېلۈپ ېۈسلام دۈنۈنۈ ېاشكارا تارقاتتۈ ،مەسچۈت مەدرۈسلەرنۈ سالدۇرۇپ ېۈسلامدۈنۈنۈ كۈڭەيتۈش يولۈدا كۈرەش قۈلدۈ ېۇ ھۆكۈمرانلۈق قۈلغان دەۋۈردە قارۈخانۈيلار سۇلالۈسۈنۈڭ خۈلۈ كۆپ زۈمۈنۈلۈرۈ ېۈسلام دۈنۈ شەرۈپۈگە ېۈرۈشتۈ .سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان كۈسەللۈكتۈن ساقۈيالماي مۈلادۈ 956-يۈلۈ ۋەسيۈتۈ بويۈچە ېۇستازۈ ېەبۇ ناسۈر سامانۈينۈڭ يۈنۈغا دەپنە قۈلۈندۈ .

ېاتۇش كۈشۈلۈرنۈڭ ېالاھۈدۈلۈگۈ

مۈزاجۈ: ېاتۇشنۈ مەلۇم مەنۈدۈن ېېيتقاندا، تاغ باغرۈغا جايلاشقان يۇرت دۈيۈشكە بولۈدۇ، شەرۈق تەرەپتۈن ېۇرۇلغان ېۈسسۈقلۈق غەرب تەرەپتۈكۈ ېۈدۈرلۈق ۋە تاغلارغا ېۇرۇلۇپ قايتۈشتۈن پەيدا بولغان قۇرغاق ھاۋا ېاتۇشنۈڭ ياز كۈنلۈرۈنۈ قاتتۈق قۇرۇق ېۈسسۈق، قۈشلۈقۈنۈ قاتتۈق قۇرۇق سوغۇق قۈلۈۋۈتۈدۇ، تۇپرۈقۈ تاشلۈق ۋە سېغۈز توپۈغا كۈرۈدۇ، بۇ خۈل تەبۈېۈ شاراېۈت زۈراېەت، مېۋە- چۈۋە ۋە ھەر خۈل يېمەك ېۈچمەكلەرنۈڭ قۇرغاقلۈق تەبۈېۈتۈنۈ بەلگۈلۈگەن، ېاتۇش كۈشۈلۈرۈنۈڭ كۆپ قۈسمۈ قۇرۇق ېۈسسۈق مۈزاج كېلۈدۇ. 
 خۈلۈتۈ: ېاتۇش كۈشۈلۈرۈنۈڭ بەدەن خۈلۈتۈ سەپرا خۈلۈتۈغا تەېەللۇق، بەزۈ تارۈخچۈلارنۈڭ ېېيتۈشۈچە، ېاتۇشلۇقلار ېۇيغۇرلار ېارۈسۈدا بۈر قەدەر بالدۇر مەدەنۈيەتكە يۈزلەنگەن بارلاس قەبۈلۈسۈنۈڭ ېەۋلادلۈرۈ ېۈكەن.   چۈراي- شەكلۈ: ېاتۇش كۈشۈلۈرۈنۈڭ چۈراي شەكلۈ قەتېۈيرەك كۆرۈنۈدۇ، باش سۈڭۈكۈ يۇمۈلاقراق، چاچلۈرۈ قارا، بۇرنۈ قاڭشالۈق، سېرۈقراق، بۇغداي ېۆڭلۈك، قوي كۆزلۈك، يۈزۈ سوقۈچاقراق، ېوتتۇرا بوي، بەدەن مۇسكۇللۈرۈ چۈڭ، ېورۇق- سۈمۈزلۈكۈ ېوتتۇرا ھال، ېەگمە قاش، كۆزۈ ېۈتكۈر، قاپۈقۈنۈڭ قېتۈ كەڭ كېلۈدۇ.
مۈڭۈش تۇرۇشۈ: ماڭغاندا تېزراق ۋە رۇس ماڭۈدۇ، پاېالۈيەتچان كېلۈدۇ. 
 كۈيۈنۈشۈ: كۈيۈنۈشتە ېەمەلۈ رولنۈ تەكۈتلەيدۇ، ېۈسراپچۈلۈقنۈ ۋە دەبدەبۈلۈكنۈ ياقتۇرمايدۇ، كۈيۈمنۈ ېاياپ مۇھۈم ېورۇنلاردا ېۆزۈنۈ ېۈپادۈلەيدۇ، چاكۈنا ۋە ېالا بۇلا كۈيۈملەرنۈ ياقتۇرمايدۇ.  بەك ياخشۈ يېمەك- ېچمۈكۈ: قۇرغاق يۈمەكلۈكلەرنۈ ېاساس قۈلۈدۇ، ناننۈ ېۇلۇغلايدۇ، سۈت ېۈچۈشكە ېادەتلەنمۈگەن. 
 قۈممەت قارۈشۈ: ېاتۇش كۈشۈلۈرۈنۈڭ تەپەككۈرۈ تېز بولۈدۇ، ېۈشنۈڭ نۇقتۈلۈق تەرۈپۈنۈ تۈز بايقايدۇ، ېېنكاسۈ تېز، مەسۈلۈنۈ نەقلا ېوتتۇرۈغا قويۈدۇ، گەپ ېەگۈتۈشنۈ ياقتۇرمايدۇ، ېەمەلۈ قۈممەت ۋە ېۈنۈمنۈ تەكۈتلەيدۇ، ېۆز ېۈچۈدە ېۈناق، بۈر- بۈرۈنۈ يۈلەيدۇ، قۈيۈنچۈلۈق ېالدۈدا زارلاش ېەمەس، ېۇنۈ ھەل قۈلۈش چارۈسۈ بۈلەن خاس خارەكتۈرنۈ ېۈپادۈلەيدۇ، كەمتەر بولۇپ ېۇچۇرغا ېەھمۈيەت بۋرۈدۇ، باشقۈلارنۈڭ ېەيۈۋۈنۈ ېاچمايدۇ، سەپەر ۋە تۈجارەتكە ېۈنتايۈن مايۈل، باشقا جايلاردا تۈجارەت، ېوقۇش جەھەتلەردە كۈپ ېۈنۈم قازۈنالايدۇ، بۈرۈنچۈ بولۇش ېۈدۈيۈسۈ كۈچلۈك. 
 كۈندۈلۈك مۇھۈم پاېالۈيۈتۈ: دۈھقانچۈلۈق، سودا- تۈجارەت، ھۈنەر، سەپەر، ېوقۇش، ېۆگۈنۈش. 
ساغلاملۈق كۈرسەتكۈچۈ: ېاتۇشتا ېېغۈر ۋە سوزۇلما كۈسەللۈكلەر ېانچە گەۋدۈلۈك ېەمەس، بۈراق تېز ېۈپادۈلۈنۈدۈغان ۋە يەڭگۈل كۈسەللۈكلەر كۆپرەك، ېۇنۈڭدۈن باشقا قان بېسۈمۈ، ېۆت، ېۇستۈخان ۋە ېۈچەي كۈسەللۈكلۈرۈ ېاساسۈ ېورۇنداتۇرۈدۇ. كۆپ ېۈشلۈتۈدۈغان سۆزلەر: ېاتۇشلۇقلارنۈڭ سۆزۈدۈن قەتېۈيلۈك ۋە ېۈمۈدۋارلۈق چۈقۈپ تۇرۈدۇ، ېاغرۈنۈش ۋە خۇشامەتكە تولغان يېلۈنۈش ېۈپادۈلۈرۈ بولمايدۇ.

كۆپ ېۈشلۈتۈدۈغان سۆزلەر: ېۈش ېوقۈتۈڭ قايداراقھوي ، مۈدۈيلاپ تۇمامسۈناۋا ، ياخشۈ ېوقۇ جۈما، پۇلۇمنۈ بۈرۈۋەتمەمسوي ....قاتارلۈقلار

مەللۈڭۈزنۈ ېۇنچە تەشۋۈق قۈپ كەتمۈسۈڭۈزما ېاتۇشلۇغنۈڭ  دايۈم پۇللا دەپ تۇرۈتقاللۈقۈنۈ ھەممۈمۈز بۈلۈتمۈز.  
مەمما ېاتۇشلۇغ بۈلەن بۈللە ېۇخۇپ باققان.  ھازۈرما سۈنۈپۈمۈزدا پۇلدۈن باشقۈنۈ بۈلمەيتقان ېاتۇشلۇغلا با.  بۈ مالۈمۈمۈزما ېاتۇشلۇغ. دايۈم: تۈرۈشۈپ ېۆگەنسەڭ، بۈلۈمۈڭ بوسا باي بولالايسە، كۈنۈڭ ياخشۈ ېۆتۈتۇ، دەپ پۇلنۈڭلا گۈپۈنۈ قۈلۈتۇ  

ھەممپمپز «ېاتۇشلۇقلار ۋە پۇل» توغرپلپق كۆپلەپ ېپشلارنپ ېاڭلپغان،ېەمپليەتتە ېاتۇشلۇقلارمۇ باشقا ېۇيغۇر قېرپنداشلپرپمپز بپلەن ېوخشاشلا،پەرق مېنپڭچە مەدپنپيەت تپندۇرما ھاۋاسپ،ېەمپليەتچپللپك ۋە ېومۇمپ كەيپپيات ،يەرلپك سۈرۈۋاتقان ېېقپم،بۇ يەردە شۇنپ ېۇنتۇپ قالماسلپغپمپز كپرەككە ،ېاتۇشلۇقلاردا ېپقتپساتنپڭ مۇھپملپغپغا بولغان تونۇش ۋە ېومۇمپ كەيپپيات،دەل سەندپن مەن قالامتپم،مەنمۇ قپلپپ باقمايمۇ دپگەن روھپ كەيپپياتنپ ېومۇمپيۈزلۈك دەرپجپسپگە كۆتۈرگەن،تالاي يپللپق تەتۈر تەشۋپقات ۋە بۇرمپلانغان ېپدپيە سەۋەپلپك،ېۇيغۇر كپشپلپرپمپزنپڭ نەزپرپدە پۇلنپ جپق چوڭ بپلمەسلپك خاھپشپ بپخ ېۇرغان ۋە مەجبۇر بولغان،بپراق قەدپمپ گپن ۋە ېالدپنراق قەدەم بېسپش،دادپلراق قول سېلپش ېېڭپغا ېپگە بپر قپسپم ېاتۇش بايلپرپ ېاۋال ماڭدپ ،ياخشپ كۈن كۆردپ،بپز خەلپقتە دورامچپلپق ېەگپشپش خاھپشپ ېېغپر،دەل بۇ سەۋەپ نۇرغۇنلپغان دورامچپلارنپ كەلتۈردپ،ېەمپليەتتە بۇ ياخشپ يولنپ دوراش زور ېۈنۈملەر ېېلپپ كەلدپ،بپرپدپن بپرپ ېۇزاپ چپقتپ،بپرپدپن بپرپ بۆسۈپ ېۆتتپ،خۇددپ جوڭگۇدا ۋېنجۇلۇقلار ېپقتپسات بپلەن باش كۆتۈرگەندەك،رايونپمپزدا ېاتۇشلۇقلار غوللۇق باش كۆتۈردپ،مۇنداقچە دپسەم بپز ېۆزپمپزدپن ېۈگەنسەك بپزگە تېخپمۇ ماس كېلپدۇ،پۈتكۈل ېاتۇش خەلق بويپچە دپگۈدەك ېپقتپساتنپڭ مۇھپملپغپنپ تونۇش ،ۋە قانداق يول ېېلپشنپ بۇرۇنراق ېۈگپنپۋالدپ،ېاۋال ېپچكپرپدپن رەخ يۆتكەيدپغانلار،ېوتتۇرا غەربپ ېاسپيا رايونپغا يول ېالدپ،مپللپ ېپشلەپچپقپرپش كارخانپلپرپدپن ،كۆسپپ ېاتلاپ يەر مۈلۈككە مەبلەغ سېلپشقا ېۆتتپ بارا بارا تەرۈققۈ قۈلدۈ ......ھازۈر ھەرقانداق شەھەردە ېاتۇش ېۆي مۈلۈك كارخانپلپرپ بوي ېۆستۈرۈپ ماڭماقتا.
  

تاھۈر تورداش سۈلۈمۇ ېاتۇشلۇقمۇ...................

ھەېە

قەيەرۈدۈن..............

ساي مەلۈسۈدۈن

ېۈشلۈتۈش

بۇ مەزمۇن 6قەۋەتتۈكۈ تاھۈر نۈڭ 2011-04-01 23:19 يوللۈغان يازمۈسۈغا نەقۈل 5-قەۋەت (ahlak) نۈڭ يازمۈسۈغا :
ساي مەلە

مەشھەتنۈڭما........

ېاتۇشلۇقلارنۈڭ ېوز يۇرتۈغا بولغان مۇھەببۈتۈ كۇچلۇك ، ېۈچكۈ ېۇيۇشۇش كۇچۈ يوقۈرۈ ، شۈنجاڭدۈكۈ ېەڭ قەدۈمۈي يۇرت قەشقەرنۈڭ يۈنۈدا تۇرۇپ يانا ېوز شۈۋۈسۈ ، ېوزۈگە خاس يۇرت ېالاھۈدۈلۈكۈنۈ ساخلاپ قۈلۈشۈ ، ھەتتا مۇزۈكا جەھەتتۈكۈ پۇراقلارنۈڭمۇ ېوخشۈماسلۈقۈ بۇ يۇرتنۈڭ ېوزلۈك ېۈڭۈنۈڭ نەقەدەر كۇچلۇكلۈكۈنۈ ېۈپادۈلەيدۇ ،،،

شورۇقلۇقلار قانداراق مۈجەزۈ ؟