ئۇيغۇر تىلىدىكى ھەپتە كۈنلىرىنىڭ ئاتىلىشى ھەققىدە
ئاپتور: غەيرەت ئابدۇرەھمان
ھازىر تىلىمىزدا دائىم قوللىنىلىدىغان ھەپتە كۈنلىرى ئاتالغۇلىرى پارس تىلىدىن تۈركىي تىللارغا ، جۈملىدىن ئۇيغۇر تىلىغا ئىسلام دىنى قوبۇل قىلىنغاندىن كېيىن كىرگەن.
خاقانىيە تىلى ۋە بۇ تىل ئاساسىغا قۇرۇلغان چاغاتاي تىلى ئەرەب، پارس تىللىرىدىن نۇرغۇن سۆز- ئاتالغۇلارنى قوبۇل قىلغان. ۋە ئۇلارنىڭ بەزىلىرى يىللارنىڭ ئۆتۈشى بىلەن تەلەپپۇز جەھەتتە فونېتىكىلىق ئۆزگىرىش ھاسىل قىلغان. تىلىمىزدىكى ھەپتە كۈنلىرىنىڭ ئاتىلىشىدىمۇ ئەنە شۇنداق مەلۇم نۇقتىلىق ئۆزگىرىشلەر بار.
بۇ ئاتالغۇلاردا جۈمەدىن باشقا ئالتە كۈننىڭ نامى «شەنبە» سۆزى يەككە ياكى باشقا سۆزلەرگە برىكىش ئارقىلىق ياسالغان. ئىسلامدىن بۇرۇن ئۇيغۇرلار ياكى تۈركىي تىللىق مىللەتلەرنىڭ ھەپتە كۈنلىرىنى قانداق ئاتىغانلىقى ە ھېچقانداق مەلۇمات يوق.
ھەپتە: پارسچە «يەتتە» ئۇقۇمىنى بىلدۇرىدىغان سان بولۇپ، ئۇيغۇر تىلىدا پەقەت بىر ھەپتىدىكى يەتتە كۇننى بىلدۈرىدۈ.
شەنبە: «بازار» مەنىسىدىكى سۆز بولۇپ، ھەپتىنىڭ جۇمەدىن كېيىىنكى، يەكشەنبىدىن ئىىلگىرىكى كۇنىنى كۆرسىتىدۇ.
يەكشەنبە: پارسچە «بىر» مەنىسىدىكى «يەك» سۆزى بىلەن «شەنبە» سۆزىنىڭ «بىر يەنە شەنبە(بازار)»ئۇقۇمىدا بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان، «بازارنىڭ بىرىنچى كۇنى» دېگەن مەنىدە.
دۇشەنبە: پارسچە «ئىككى» مەنىسىدىكى «دو» (تىل ئادىتى سەۋەبىدىن «دۇ»گە ئۆزگىرىپ كەتكەن) سۆزى بىلەن «شەنبە» سۆزىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان،« بازارنىڭ ئىككىنچى كۇنى» دېگەن مەنىدە
سەيشەنبە: پارسچە «ئۈچ»مەنىسىدىكى «سې» (ئىستېمال جەريانىدا «ئې» «ئە»گە ئۆزگىرىپ، ئۇنىڭغا «ي» تاۋۇشى قوشۇلۇپ قالغان) سۆزى بىلەن «شەنبە» سۆزىنىڭ قوشۇلۇشىدىن ھاسىل بولغان، «بازارنىڭ ئۈچىنچى كۇنى» دېگەن مەنىدە.
چارشەنبە: پارسچە «تۆت» مەنىسىدىكى «چەھار» (ئىستېمال جەريانىدا «چار»غا ئاجىزلاشقان) سۆزى بىلەن «شەنبە» سۆزىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان، «بازارنىڭ تۆتىنچى كۇنى» دېگەن مەنىدە.
پەيشەنبە: پارسچە «بەش» مەنىسىدىكى «پەنج» (ئىستېمال جەريانىدا «پەي»گە ئۆزگىرىپ كەتكەن) سۆزى بىلەن «شەنبە» سۆزىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان، «بازارنىڭ بەشىنچى كۇنى» دېگەن مەنىدە.
جۇمە: پارسچە «جۇمئە»، ئەرەبچە«يەۋمۇل جۇمئە» دېيىلىدۇ. مۇسۇلمانلارنىڭ مەخسۇس جۇمە نامىزى ئۈچۈن ئىشتىن توختايدىغان كۇنى.
مۇسۇلمان ئەللىرىدە جۇمە كۇنى جۇمە نامىزى ئوقۇپ، شەنبە كۇنى دەم ئېلىپ (بازار قىلىپ)، يەكشەنبە كۇنىدىن باشلاپ ئىشلەيدىغان ئادەت بار.
[ بۇ يازمىنىyamghur 2011-03-03 20:40قايتا تەھرىرلىدى ]
