خارۋارد مۇنداق دەيدۇ
مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق
تىتانىك ناملىق پاراخوت چۆكۈۋاتقاندا، يولۇچىلارنىڭ ھەممىسى پالۇبىغا چىقىپ قۇتقۇزۇش كىمىسىگە يامىشىۋاتاتتى، بىراق ۋېدنارد ئىسىملىك بىر ياش «فىرانىس پىگىننىڭ نەسىرلەر توپلىمى» ناملىق بىر پارچە كىتابنى ئېلىپ چىقىش ئۈچۈن باشقىلارغا قارشى يۆنىلىشتە پاراخوت ئىچىگە قاراپ كىتىۋاتاتتى، نەتىجىدە ۋېدنارد، نەسىرلەر توپلىمى ۋە تىتانىك ناملىق پاراخوت بىرلىكتە چۆكۈپ كەتتى. بۇ بىر پارچە كىتاب ئۈچۈن ھاياتىنى بېغىشلىغان ياش خارۋارد ئونىۋېرسىتېتىنىڭ ئوقۇغۇچىسى ئىدى.
ۋېدناردنىڭ ئانىسى تىتانىڭ ناملىق پاراخوتتا ھايات قالغان تەلەيلىكلەرنىڭ بىرى ئىدى، ئۇ ۋېدناردنىڭ نامىدا خارۋاردقا بىر كۈتۈپخانا سېلىپ بەردى. ۋېدناردنىڭ نامىدىكى بۇ كۈتۈپخانا خارۋادتىكى ئىجتىمائىي پەن ۋە فلىلوگىيە تەتقىقاتىدىكى ئەڭ چوڭ كۈتۈپخانا بولۇپ، بۇ كۈتۈپخانىدا 3مىلىيون 450 مىڭ پارچىدىن ئارتۇق كىتاب بارئىدى. كۈتۈپخانىنىڭ ئالدى ئىشىكىنىڭ ئىككى تەرىپىدە بىردىن تاش ئابىدە قويۇلغان بولۇپ، بۇلارغا ئايرىم ھالدا مۇنداق سۆزلەر ئويۇلغانىدى:
«ۋېدنارد 1885-يىلى 6-ئاينىڭ 3-كۈنى تۇغۇلغان، خارۋارد ئونىۋېرسىتېتىنى پۈتتۈرگەن، 1912-يىلى 4-ئاينىڭ 12-كۈنى تىتانىك ناملىق پاراخوت چۆكۈپ كەتكەندە قازا تاپقان.»
ئىز تورى www.iz.la
«بۇ كۈتۈپخانىنى ۋېدناردنىڭ ئانىسى سېلىپ بەرگەن، بۇ مۇھاببەتنىڭ خاتىرىسى، 1915-يىلى 6-ئاينىڭ 24-كۈنى.»
خارۋاردنى پۈتتۈرگەنلەرنىڭ بىر ئەنئەنىسى بار، ئۇ بولسىمۇ خارۋاردقا ياردەم بېرىش. خارۋاردنىڭ مەبلىغىنىڭ ئۈچتىن بىر قىسمى باشقىلارنىڭ ياردىمىدىن كەلگەن. نۇرغۇن ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئائىلە باشلىقلىرىلىرىمۇ خارۋاردنى پۈتتۈرگەنلەر. بىر ئەۋلاد بىر ئەۋلاد خارۋاردلىقلار، جەمئىيەتنىڭ يۇقىرى قاتلىمىغا كىرگەندىن كېيىن، بايلىقىنى يەنە ئانا مەكتىپىگە تەقدىم قىلىدۇ. ھەر يىللىق ئىئانە پۇل خارۋاردنىڭ ئەڭ ئاساسلىق كىرىم مەنبەسى بولۇپ ھىسابلىنىدۇ.
بېغىشلاش كۆپ ھاللاردا ئۆزئارا بولىدۇ، ئاۋال خارۋارد بېغىشلىغانمۇ ياكى خارۋاردقا بېغىشلانغانمۇ دېگەن مەسىلە توخۇ بۇرۇن پەيدا بولغانمۇ ياكى تۇخۇم بۇرۇن پەيدا بولغانمۇ دېگەن مەسىلىگە ئوخشاش جاۋاپ بېرش تەس بولغان مەسىلە. بۇنى پەقەت خارۋاردلا سىزگە دەپ بېرەلەيدۇ.
خارۋاردتتا ئېگىز بىنالار يوق، پەقەت يېڭى پاسوندىكى ئەنگىلىيىچە قىزىل خىشلىق تاملار بار. نوبىل مۇكاپاتىغا ئېرىشكەنلەرنىڭمۇ مەكتەپتە كۆزگە چېلىقمايدىغان يەردە ماشىنا توختىتىش ئورنى بار. ئەمەلىيەتتە خارۋاردتتا ئەڭ كۆزگە چېلىقىدىغىنى 100 يۈرۈش كۈتۈپخانا، بولۇپمۇ ئاشۇ كۈتۈپخانىغا ئوخشاش ئادەملەر، شۇندا دېيىشكە بولىدۇكى، خارۋاردتىكى بىر ئادەم بىر كۈتۈپخانا. خارۋارد ياكى خارۋاردلىقلار ھەرقانداق سىرتقى بىزەككە ئېھتىياجلىق ئەمەس.
مەلۇم بىر پرافىسسور ئوقۇغۇچىسىغا :« سەن مېنىڭ دەرسىمنى ئۆگەنمەكچى بولساڭ، بىر كۈندە ئىككى سائەت ئۇخلىشىڭ كېرەك» دېسە، ئوقۇغۇچى :« ئۇنداقتا مەن تۆت خىل دەرستلىكنى ئوقۇسام، ئۇخلاش ۋاقتىم قالمايدىكەن، مەن يەنە ئۇخلاش ۋاقتىمغا ئۈستەك بېرىشىم كېرەك» دەپ ئويلايدۇ.
خارۋاردتىكى دوكتورلار ھەر ئۈچ كۈندە بىر نەچچە يۈز بەتلىك كىتابنى ئوقۇپ تەھلىل قىلىپ بولىدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە يەنە كىتاب ئوقۇش دوكلاتى تاپشۇرىدۇ. خارۋاردتىن بىر كۆۋرۈكتىن ئۆتسىلا بوستونغا بارغىلى بولىدۇ، سابىق ئىنسانشۇساسلىق فاكۇلتېتىنىڭ مۇدىرى جاڭ گۇاڭ جى خارۋاردتتا دوكتورلۇق ئوقۇۋاتقان يىللىرىدا كۆۋرۈككىمۇ چىقىپ باقمىغان، بوستونغىمۇ بېرىپ باقمىغان.
خارۋاردنىڭ ئوقۇغۇچىسى ياكى پروفسسورى بولۇش ئاۋال بىر كىشىلىك شەرەپ بولماستىن بەلكى بىرخىل ئىسپات.
ئادەمدە زادى قانداق غايە بولۇشى كېرەك؟ ئادەم يۇشۇرۇن كۈچىنى قانداق جارى قىلدۇرشى كېرەك؟
بۇنى سىزگە خارۋارد دەپ بېرىدۇ.
خارۋارد ــ ئەڭ يۇقىرى ئەقىل - پاراسەتنىڭ، ئەڭ ئالىي بىلىم يۇرتىنىڭ سىمۋلى.
نېمە ئۈچۈن ئادەمنىڭ غايىسى، تالانتى، ئارزۇسى خارۋاردتا ئەمەلگە ئاشىدۇ؟
بۇنى سىزگە خارۋارد دەپ بېرىدۇ.
خارۋاردنىڭ ئوقۇغۇچىلار ئاشخانىسىدا ئوقۇغۇچىلارنىڭ پاراڭلاشقان ئاۋازىنى ئاڭلىغىلى بولمايدۇ، ھەربىر ئوقۇغۇچى پىسا قاتلىمىسى ۋە كولانى ئەكىلىپ ئولتۇرغاندىن كېيىن، چاپىنىنى سېلىۋېتىپلا، بىر تەرەپتىن تامىقىنى يىگەچ يەنە بىر تەرەپتىن كىتاپ كۆرىدۇ ياكى خاتىرە قالدۇرىدۇ. مەن بىرمۇ ئوقۇغۇچىنىڭ كىتاپ كۆرمەي تاماق يىگىنىنى كۆرۈپ باقمىدىم، ھەم بىرمۇ ئوقۇغۇچىنىڭ تاماق يىگەچ پاراڭ سالغىنىنى تېخىمۇ كۆرۈپ باقمىدىم. ئاشخانا تاماق يىگىلى بولىدىغان كۈتۈپخانا بولۇپلا قالماستىن، بەلكى خارۋاردتىكى 100 نەچچە كۈتۈپخانىنىڭ سىرتىدىكى ئالاھىدە بىر خىل كۈتۈپخانا.
خارۋاردنىڭ كۈتۈپخانىسى باشقا يەرگە ئوخشاشلا جىمجىت، قانچىلىك ئادەم كېسەل كۆرسىتىشتىن قەتئىي نەزەر بىرمۇ ئادەم پاراڭ سالمايدۇ، ھەممە ئادەم كىتاپ ئوقۇيدۇ ياكى خاتىرە قالدۇرىدۇ. بۇ يەردىكى دوختۇرخانا كۈتۈپخانىنىڭ داۋامى.
شۇنداق بولغانلىقى ئۈچۈن ـــــ
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
خارۋاردتتا ئوقۇغانلارنىڭ ئارىسىدا 33ئادەم نوبېل مۇكاپاتىغا ئېرىشتى.
يەتتە ئادەم ئامرىكا زۇڭتۇڭلىقىغا سايلاندى.
خارۋاردنىڭ مەكتەپ ھويلىسىدا پوزۇر كىيىنگەنلەرنى، گىرىم قىلغانلارنى، بىكارچىلىقتا سەيلە قىلىپ يۈرگەنلەرنى كۆرگىلى بولمايدۇ. بۇ يەردە پەقەت ئالدىراش قەدەملىرى بىلەن ئۆزىنىڭ ھاياتلىق خاتىرىلىرىنى يېزىۋاتقانلارلا بار.
خارۋاردتىكى ئىشلار ھەرگىزمۇ ئەپسانە ئەمەس، بەلكى بىر ھەقىقەت، ئۇ ئادەمنىڭ ئىرادىسى، روھى، ئارزۇسىنىڭ دەلىلى.(تەرجىمە ئەسەر) ئىز تورى www.iz.la
