ئامېرىكا نېمە ئۈچۈن باي ؟ ئىقتىسادنىڭ ئالدىن تەبىر بىرىشى بەك قېيىن بولسىمۇ ، لېكىن ئامېرىكىنىڭ دۇنيادىكى ئەڭ باي
دۆلەتلىك ئورنى ئكزگەرمىدى . ئامېرىكىنىڭ كىشى بشىغا توغرا كلىدىغان ئىشلەپچىقىرىش ئومۇمىي قىممىتى تەخمىنەن 45 مىڭ ئامېرىكا دوللىرىغا يېتىدۇ . ياۋرۇپا قىتئەسىدىكى ئەڭ باي دۆلەتمۇ بۇ سان ، 40 ئامېرىكا دوللىرىدىن ئاشمايدۇ . ئۇنداق بولسا ، ئامېرىكا زادى قانداق قىلىپ بۇنچە باي بولغان ؟ كارل شېمىس بۇ ئىشقا مۇنداق چۈشەنجە بېرىدۇ : ئالدى بىلەن ئومۇمىي قانۇن ، ئاندىن كەڭ كۈلەمدىكى كۆچمەنلەر ، ئەڭ مۇھىمى 2 – دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدىكى ئامېرىكىغا كەلگەن ئالىملارنىڭ نوچىلىقىدىن ئامېرىكا باي بولۇشقا ئاساس سالغان . ناھايىتى ئېنىقكى ، ئالىملار سىرىتقا ئاققان بولسا ، ئامېرىكىمۇ زور زىيان تارىتقان نۇلاتتى . گېرمانىيە تازا گۈللەنگەن مەزگىلىدە نۇرغۇن يەھۇدىي ئالىملار يۇرىت ماكانىنى تاشلاپ كەتكەچكە گېرمانىيە خاراپلاشقان . شۇنداق دېيىشكە بولىدۇكى ، ئامېرىكا پەن – تېخنىكا دۇنياسىنىڭ مەركىزىگە ئايلاندى . چۈنكى ، ئۆتكەن بىر مەزگىلدە ، ئامېرىكا نۇرغۇن پاناھگار ئالىملارغا مۇھتاج بولغان . ئالدىنقى ئەسىرنىڭ دەسلەپىدە ، ئامېرىكا بايلىق زىچلىقى ، مەبلەغ زىچلىقى ۋە ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى زۇرايتىش ئۇسۇلىدىن پايدىلىنىپ خىلمۇ – خىل ئىسىل تاۋارلارنى ئىشلەپ چىقارغان . نەتىجىدە يۇقىرى ئىشلەپچىقىرىش ئۈنۈمىگە ئىگە باشلامچى ئۇرۇنغا ئۆتكەن . بازارنىڭ كۈلىمى بىز ئويلىغىنىمىزدىنمۇ مۇھىم بولىشى مۇمكىن . شېمىس ئەپەندى ئېيىتقاندەك ، ئىنساننىڭ تەرەققىيات كۆرسەتكۈچى ئەڭ يۇقىرى بولغان ئالدىنقى بەش دۆلەت ئارىسىدىكى تۆتىدە ئومۇمىي قانۇن قوللىنىلىدۇ . ئۇلار ئېنگىلىز تىلىدا سۆزلىشىدۇ . مىللەت ۋە مەدەنىيەت ئايرىش سىزىقى ھېلىھەم مەۋجۈت بولۇپ تۇرىۋاتقان ئامېرىكىدەك بىر دۆلەتتە بايلىق مۇنداق بىر ھەقىقەتكە مەنسۈپ بولىدۇ : پايانسىز زېمىن ۋە ئىتتىپاقلاشقان ، بىرلىككە كەلگەن دۆلەت ، ئومۇمىي قانۇن ، مەدەنىيەت ، تىل ... قاتارلىقلار سودىنى ئىلگىرى سۈرۈپ ئايلىنىشنى بىر قەدەر يۇقىرى سەۋيىگە يەتكۈزىدۇ . دۇنيا ئىقتىسادى جۇغراپىيەسى تەڭپۇڭ بولمايدىكەن ،
ئىقتىساسلىقلار ھامان يېڭىلىق يارىتىش مەركەزلىرىگە ئاقىدۇ . بەخىتكە يارىشا ئامېرىكىدا دۇنيادىكى ئىقتىساسلىقلار توپلىشىدىغان
مەركەزلەر بارلىققا كەلدى ، مەسىلەن : بوستۇن ، نىيۇۋيۇرۇك ... بىر قەدەر كەڭرى كۆچمەنلەر سىياسىتى ئۇرۇشتىكى مۇساپىرلار ۋە زىيانكەشلىككە ئۇچۇرىغان يەھۇدىيلارنىڭ بىخەتەرلىكىنى كاپالەتكە ئىگە قىلدى . بۇ يەھۇدىيلار بىلىم مەركەزلىرىنىڭ قۇرۇلۇشىدا مۇھىم رول ئوينىدى . ئامېرىكا ھەقىقەتەن مەلۇم مۇھىم تەرەپلەردە ئۆزگۈچە ئالاھىيدىلىككە ئىگە . لېكىن ، بىز قايسى تەرەپلەردىن ئىكەنلىكىنى ئېنىق بېكىتەلمەيمىز . ئەركىن ئىقتىساد تۈزۈلمىسى بىلەن جۇغراپىيەسىدە نۇپۇس يۆتكەش مۇھىم ئورۇننى ئىگەللەيدۇ ، شۇنداقلا يەنە ، مائارىپ
سۈپىتى ، نوپۇسنىڭ يۆتكىلىشىگە كاپالەتلىك قىلىشىمۇ ، ئامېرىكىنىڭ تەرەققىياتىغا ئوخشاشلا مۇھىم تۆھپە قوشقان . مەنبە : « دۆلەت مۇداپىئە ۋاقىت گىزىتى » بۇ يازمىنى ئاخىرىدا salkin11 تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2011-2-8 16:27
| 
يوللانغان ۋاقتى 2011-2-8 16:25
يوللانغان ۋاقتى 2011-2-8 19:52
