ABC يوللانغان ۋاقتى 2014-8-19 09:50:24

قەشقەردىكى داڭلىق ئىككى مەدرىس

قەشقەر قەدىمىي شەھەر، قەشقەر شەھىرىدە بۇنىڭدىن خېلى ئۇزاق زامانلار ئىلگىرى 17 مەدرىسە بار بولۇپ ، بۇلاردىن ھېيتگاھ مەدرىسەسى ، تاجى ھېكىمبەگ مەدرىسەسى ، ئۆمەر ھېكىمبەگ مەدرىسەسى ، دورغا بەگ مەدرىسەسى ، كەنجازا مەدرىسەسى ( توختى خوجا مەدرىسەسى ) ، ئەھرارخان تۆرەم مەدرىسەسى ، تاغارچى كوچىسىدىكى مەدرىسە ، دىن ئىبارەت يەتتە مەدرىسە قەشقەر شەھىرىنىڭ << تاشقارقى شەھەر >> دەپ ئاتالغان قىسمىغا جايلاشقان ، دۆڭ مەسچىت مەدرىسەسى ، ۋاڭلىق مەدرىسەسى ، خانلىق مەدرىسەسى ، قازانچى مەدرىسەسى ، توقام ( ئابدۇۋىلى باي ) مەدرىسەسى ، ئاخۇن بايۇفلار مەدرىسەسى ، ساقىيە مەدرىسەسى ، چاچ مەدرىسەسى ، كەسكەن يار مەدرىسەسىدىن ئىبارەت 10 مەدرىسە قەشقەر شەھرىنىڭ << ئىچكەركى شەھەر >> دەپ ئاتالغان قىسمىغا جايلاشقان . تاشقارقى شەھەر قىسمىدىكى مەدرىسلەرگە قارىغاندا ئىچكەركى شەھەر قىسمىغا جايلاشقان مەدرىسلەر ئۇزاقراق تارىخقا ئىگە ، بۇلاردىن << خانلىق مەدرىسەسى >> بىلەن << ساقىيە مەدرىسەسى >> تېخىمۇ قەدىمكى مەدرىسلەر ھېسابلىنىدۇ . تۆۋەندە خانلىق مەدرىسە>> بىلەن << ساقىيە مەدرىسەسى >> ھەققىدە توختىلىپ ئۆتىمىز .


1 . خانلىق مەدرىسە


خانلىق مەدرىسە خانلار تەرپىدىن ياسالغان مەدرىسە بولۇپ ، ئۇلارنى << سەئىدىيە >> خانلىقىنىڭ پادىشاھلىرى ياسىغان . يەكەندە << خانلىق مەدرىسە >> دەپ ئاتىلىدىغان ئۈچ مەدرىسە بار ، بۇلاردىن بىرى ئالتۇنلۇق مازار يىنىدىكى ئابدۇرىشىتخان ياسىغان مەدرىسە ، بىرى كونا خانلىق مەدرىسە سى ، يەنە بىرى رەستە ئارقىسىدىكى رىكىستان ( قۇملۇق ) دىكى ئابدۇللا خان ياسىغان مەدرىسلەردىن ئىبارەت . يەنە خوتەننىڭ ئىلچى دېگەن يېرىدە << خانلىق مەدرىسە >> نى << سەئىدىيە >> خانلىقىنىڭ 8 - پادىشاھى ئابدۇللا خان ئابدۇرىھىم ئوغلى تارىخىي ھىجىرىيە 1048 - يىلى ( مىلادىيە 1638 - يىلى ) تەخىتتە ئولتۇرغاندىن كىيىن ياسىغان . قەشقەردىكى بۇ مەدرىسە ئەينى چاغدىكى شەھەرنىڭ قاپ ئوتتۇرسىدا كۆپ مەدرىسە ۋە جامەلەر بىلەن ئاۋاتلاشقان << ئوردا ئشىكى >> دېگەن گۈزەرگە سىلىنغان بولۇپ ئۇ يەردە شاھ ئوردىسى ( قەسىر ) بار ئىدى .
قەشقەر خانلىق مەدرىسەسى غايەت زور مەرىپەت ئورنى بولۇپ ، ئەينى چاغلاردا ئۇيغۇر مەدەنىيتى ۋە ئۇيغۇر مائارىپىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشتە ئالاھىدە رول ئوينىغان .
بۇ مەدرىسەنى خانلار ياسىغان بولسىمۇ ، ئۇنىڭ ئىقتىسادىي مەبلىغى ۋەخپىنىڭ كىرمىدىن كىلەتتى ، يەنى ياسىغۇچى ئاجراتقان كۆپ مىقداردىكى ۋەخپە زىمىن ، ۋەخپە ساراي ، ۋەخپە دۇككانلىرىنىڭ كىرىملىرى مۇدەررىسلەرنىڭ ئىش ھەققى ، تالىپلارنىڭ ئوقۇش ياردەم پۇلى ، مەدرىسەنى باشقۇرىدىغان مۆتىۋەللىلەرگە بېرىلەتتى ، مەدرىسلەرنىڭ رېمونىتىغا ئىشلىتىلىلەتتى .


2 . << ساقىيە >> مەدرىسەسى



<< ساقىيە >> مەدرىسەسى قەشقەرنىڭ ئىچكەركى شەھرىدىكى << ساقىيە >> مەھەللىسىگە جايلاشقان . بۇ مەدرىسە << خانلىق مەدرىسە >> تىن ئۇزاقراق تارىخقا ئىگە بولۇپ ، مەدرىسەنىڭ نامىغا قارىغاندا مىلادىيە ⅩⅢ ياكى ⅩⅣ ئەسىرلەردە ياسالغانلىقىنى بىلىۋالغىلى بولىدۇ . بۇ مەدرىسەنىڭ ئەسلىي نامى << توقا بەگ مەدرىسەسى >> بولۇپ ، بۇ ، توغرۇل دېگەن نامىدىن بۇزۇلۇپ ئاتالغان .


موڭغۇل ئىمپىريەسى دەۋرىدە << بەرراس >> دېگەن بىر قەبىلە بار بولۇپ ، بەرراسلار مەلۇم ئىنتىيازغا ئىگە ئىدى . ئەينى چاغدا بۇ مەدرىسەنى بەرراسلاردىن بولغان ئەر توغرۇل بەرراس دېگەن كىشى ياسىغان ، شۇنىڭ بىلەن بۇ مەدرىسە << ئەر توغرۇل بەگ مەدرىسەسى >> دەپ ئاتالغان . كىيىن ، << ئەر توغرۇل بەگ >> دېگەن سۆزدىن << ئەر >> سۆزى تاشلىنىپ قېلىپ << توغرۇل بەگ >> دەپ ئاتالغان . زاماننىڭ ئۆتۈشى بىلەن << توغرۇلبەگ >> دېگەن سۆزگە ئۆزگەرگەچكە ، يىقىنقى زامانغىچە << توقا بەگ >> نىڭ مەدرىسەسى دېگەن نام ئۆزلەشكەن . بۇنىڭغا قارىغاندا بۇ مەدرىسەنىڭ تارىخىنى 500 يىلدىن ئاشقان دىيىشكە بولىدۇ .


ئۇنداق بولسا ، << ساقىيە >> دېگەن نام قانداق پەيدا بولغان؟


ئۇيغۇرلار ئىچىدە ئىلگىرى ساقى ، باقى ، سەقى ، نەقى دېگەن ئىسىملار كۆپ ئىدى ، ساقى دېگەن ئىسىم ئەينى چاغدا بىر مەھەللىدە قاسساپلىق قىلدىغان بىر ئادەمنىڭ ئىسمى بولۇپ ، كىيىن شۇ مەھەللىنىڭ نامى ساقى قاسساپنىڭ ئىسمى بىلەن ئاتالغان . بۇ مەھەللىگە سېلىنغان مەدرىسەمۇ بارا بارا << توقا بەگنىڭ مەدرىسەسى >> دېگەن نام بىلەن ئاتالماي ، ساقى قاسساپنىڭ مەھەللىسىدىكى مەدرىسە __ << ساقىيە مەدرىسەسى >> دەپ ئاتالغان .


ھازىرمۇ چاسا گۈزىرىدىن قارقى دەرۋازا ئورنىغىچە بولغان ئۇزۇن بىر مەھەللە شۇنىڭدەك شۇ مەھەللىدىكى ئاھالىلەر كومتىتىنىڭ نامىمۇ << ساقىيە >> دېگەن نام بىلەن ئاتىلىدۇ .


<< ساقىيە مەدرىسەسى >> شۇ مەھەللىدە بولغانلىقتىن << ساقىيە >> دىكى مەدرىسە دەپ ئاتىلىپ كېيىن دىكى دېگەن قوشۇمچە چۈشۈپ قىلىپ << ساقىيە مەدرىسەسى >> بولۇپ كەتكەن .


<< ساقىيە مەدرىسەسى>> نىڭ ياسىلىش تارىخىي ئۇزاق تارىخقا ئىگە بولۇپ ، قەمەرجاننىڭ ماقالىسىدىمۇ 1654 - يىلى قەشقەرلىك باھاۋىدىن باي تەرپىدىن رېمۇنىت قىلغانلىقى ئېيتىلغان . بۇ ، ئۇنىڭ قەدىمكى مەدرىسە ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ .


بۇ مەدرىسە 1913 - يىلى باھاۋىدىن مەخسۇم تەرپىدىن يەنە بىر قىتىم رېمونت قىلىنغان . شۇ چاغدا مەدرىسەنىڭ پەشتىقىغا ؛

<< سال تەئىمىر ئىن راۋاقى بىدان ، ئەۋۋەلەش شۇغلى ، ئاخىرەش غۇفران . >> دېگەن ئىككى مىسرا شېئىر يىزىپ قويۇلغان . بۇ شېئىر مەدرىسەنىڭ ياسىلىشى تارىخىنىڭ ئەبجەد ھېسابى بىلەن يېزىلغانلىقىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ .

شېئىردىكى << شۇغلى >> سۆزى رېمونتنىڭ باشلانغان يىلى 1330 نى ؛ << غۇفران >> سۆزى پۈتكەن يىلى 1331 نى كۆرسىتىدۇ ؛ بۇ سان ھىجىرىيە يىلى بىلەن ھىسابلانغان بولۇپ ، مىلادىيەنىڭ 1912 - ، 1913 - يىللىرىغا توغرا كېلىدۇ.

<< ساقىيە مەدرىسەسى >> يۇرتنىڭ ئاتاقلىق بىلىم يۇرتى بولۇپ ، ئۇيغۇر مائارىپىنى يۇقۇرى كۆتۈرۈشكە نۇرغۇن تۆھپە قوشقان . بۇ مەدرىسەگە شىنجاڭنىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن ھەر يىلى نەچچە يۈز تالىپ كىلىپ ئوقۇغان . مەدرىسەدسەرىپ - نەھۋى ( گىرامماتىكا ) ، مەنتىقە ( لوگىكا ) ، ئەدەبىيات ( مەسنىۋى ) لەر ئوقۇتۇلغان .

مەنبە .............. قەشقەر تەزكىرسىدىن تەرمىلەر .

ilter يوللانغان ۋاقتى 2014-8-19 10:15:48

بۇ مەدرىسە ئەينى چاغدىكى شەھەرنىڭ قاپ ئوتتۇرسىدا كۆپ مەدرىسە ۋە جامەلەر بىلەن ئاۋاتلاشقان << ئوردا ئشىكى >> دېگەن گۈزەرگە سىلىنغان بولۇپ ئۇ يەردە شاھ ئوردىسى ( قەسىر ) بار ئىدى .
……………
ھىيتگاھنىڭ قارشى تەرپىنى ھازىر ئوردا ئالدى دەيدۇ ، بۇ ئوردا بىلەن بۇرۇنقى ئوردىلار ئوخشىمامدۇ ؟  ھىيتگاھ مەدرىسى تاشقى شەھەر مەدرىسى بولسا ئەينى ۋاقىتتا ھىيتگاھ شەھەر سىرتىمىدى ؟   
قەدىمدە ھەرقايسى دەۋرلەردە قەشقەرنىڭ شەھەر مەركىزى ، ئوردا رايۇنلىرى قانداق بولغان ؟ تەپسىلى بىلدىغانلار جاۋاب بەرسە ؟

muztag يوللانغان ۋاقتى 2014-8-19 11:20:19

قەشقەر شەھەرلىك بىرىنچى باشلانغۇچ مەكتەپنى يەرلىكلەر «ئوردا ئىشكى » مەكتىۋى دەپ ئاتايدۇ،  ھازىرقى ئۆزگەرتىپ ياسىلىشتىن بۇرۇن مەكتەپ دەرۋازىسى ئالدىدا «ئوردا ئىشىكى » مەكتىۋى دەپ ۋىۋىسكىسىمۇ بار ئىدى، ئۆز گەرتىلگەندىن كىيىن ئۇ ۋىۋىسكىنى ئىلىۋىتىپتۇ .
يۇقراقى تورداش تىمىنى تەپسىلى ئوقۇڭ ھىيتگاھنى شەھەر سىرتى دەيدىغان گەپ يوق .

ilter يوللانغان ۋاقتى 2014-8-19 12:52:53

ھىيىتگاھ مەدرىسى تاشقارقى شەھەر >> دەپ ئاتالغان قىسمىغا جايلاشقان   دىيلىپتىغۇ ، ھىيىتگەھنىڭ تارىخىنى بىلەسىز ، ئەسلى ھىيىتگاھ قەبرىستانلىق ئىدى ،   ئەينى ۋاقىتتا شەھەر ئىچى بولغان بولسا  ئۇ يەرنى مازارلىق قىلماستى ،   ئۇردا نەچچە قىتىم  ئۆزگەرگەن ،  قاراخانىيلار ، چاغاتاي ، سەئىدىيە ، چىڭ دەۋىرلىرىدە ئوردا قىلىنغان ئورۇن ئوخشاش بىر ئورۇن بولىشى ناتايىن ، مىنىڭ سورىغىنىم   ھەرقايسى دەۋىردىكى ئوردىنىڭ ئورنى  ، شەھەرنىڭ يۆتكىلىشى ، كىڭىيىشىگە ئالاقىدار ئۇچۇرلار

arslan428 يوللانغان ۋاقتى 2014-8-19 16:44:54

قەشقەردىكى قەدىمقى مەدرىسلەر دىسەك بولغىدەك. ھازىر بۇ مەدرىسلەرنىڭ بىرسىنىڭمۇ ئىزى قالمىدىغغۇ دەيمەن. ئۆچۈرىدىغان نەرسىلەرنى ئۆچۇرۇپ يوقاتتى. مەدرىس، ئوردا ئىشقىلىپ كۆزگە چېلىقىدىغان مۇشۇنداق نەرسىلەردىن ھىچيەردە ئىز قالمىدى:@

sawr55 يوللانغان ۋاقتى 2014-8-19 18:13:23

ساقىيە مەدىرىسىنى تېخى ئىككى يىل بۇرۇنلا تۈزلىۋەتتى بىلىدىغان بىلمەيدىغان ھەممىمىز كۆزۈمىزنى پارقىرىتىپ قاراپلا تۇردۇق،ئاڭلاپلا تۇردۇق...

xaha يوللانغان ۋاقتى 2014-8-19 22:33:52

      شۇنداق ، بۇ مەدرىس ئۇزۇن تارىخدىن بىرى نۇرغۇنلىغان كىشىلەر، مەدەنىيەت سەۋىيىسىنى ئۆستۈرگەن ياخشى جاي ئىدى . مەنمۇ شۇلارنىڭ بىرى ئىدىم . ئەپسۇس .......... تۈزلىۋىتىلگەنلىكىنى ئاڭلاپ نەچچە كۈن بىئارام بولدۇم ..ئامال قانچە!

anatil8 يوللانغان ۋاقتى 2014-8-20 00:54:49

قەشقەردىن تورغا چىقىۋاتقان،ياشتا چوڭراق پىشقەدەم كىشىلەر بولسا،قەشقەرنىڭ بۇرۇنقى ئوردا،مەدرىسلەرنىڭ جايلاشقان ئورۇنلىرىنى ئېيتىپ بەرگەن بولسا.جانان كوچىسىغا قانداق بارىدىغاندۇ؟

ilter يوللانغان ۋاقتى 2014-8-20 07:01:28

قەشقەر قەدىمى شەھەر رايۇنىنىڭ كوچىللىرى نىمانداق تار ، شۇ ۋاقىتتا ئات ھارۋىللىرى قانداق ئۆتكەن بولغىيتى

asalam يوللانغان ۋاقتى 2014-8-20 08:57:48

ئۆزبەگىستاندا قاراخانىيلار ئوردىلىرى ياخشى ساقلاقلىق تۇرىدۇ .
بىزنىڭ شىنجاڭنىڭ ئۇ خانلىقلار بىلەن مۇناسىۋېتى يوق ، بىز جۇڭخۇا مىللەتلىرى ، شۇڭا ياتلارنىڭ مەدىنىيىتىنى چېقىپ پاچاقلاپ تاشلاش كېرەك .

ruslan007 يوللانغان ۋاقتى 2014-8-20 09:43:53

جانان كوچىسى يوق ھازىر ، ئەمما جانان كوچىسىدىكىلەر چىنباغ مەھەللىسىدە ئۆزلىرى توپلاشقان جايغا يېڭى جانان كوچىسى دەپ ئىسىم قويىۋاپتۇ.

Beyond يوللانغان ۋاقتى 2014-9-26 18:10:38

asalam يوللىغان ۋاقتى  2014-08-20 08:57:48 static/image/common/back.gif
ئۆزبەگىستاندا قاراخانىيلار ئوردىلىرى ياخشى ساقلاقلىق
؟ىچىم ېچىشىدۇ جۇما  زادى.....

Jengchi يوللانغان ۋاقتى 2014-9-27 00:02:08

:'(
بەت: [1]
: قەشقەردىكى داڭلىق ئىككى مەدرىس