ئۇيغۇر تىلىدىن تېز ساۋات چىقىرىش ماتېرىيالى
«بالىلارنىڭ ئۇيغۇر تىلى ساۋادىنى تېزراق چىقىرىشىغا ياردىمى تېگىشى مۇمكىن» دېگەن مەقسەتتە، ئۆزۈمنىڭ قىزىقىشى بويىچە ئۇيغۇر تىلىدىكى 32 ھەرپنى بوغۇم قائىدىسى بويىچە ئۆز-ئارا گورۇپپىلاپ، ئىككى ياكى ئۈچلا ھەرپتىن تۈزۈلگەن ئاددىي بىر بوغۇملۇق سۆزلەرنى ئايرىپ چىقتىم. بۇ ئىشقا بالدۇرراق تۇتۇش قىلىشنى نىيەت قىلغان بولساممۇ، لېكىن تۇرمۇش ھەلەكچىلىكى تۈپەيلى، ئوقۇغۇچىلارنىڭ يازلىق تەتىلىگە ئۈلگۈرتەلمەي قالدىم.ھەرپلەرنى گورۇپپىلاش ئارقىلىق ھاسىل بولغان سۆزلەردىن «گۇمانلىق» دەپ قارىغانلىرىم «ئۇيغۇر سوفىت تور لۇغىتى» ۋە «ئوكيانۇس» لۇغىتىنىڭ ئىزاھلىق لۇغەت قىسمى ئارقىلىق بىرەر قۇر سېلىشتۇرۇپ چىقىلدى. بۇ جەرياندا «ئۇيغۇر تىلىدا بۇنداق سۆز يوق» دەپ قارىغانلىرىم، ئەمەلىيەتتە ئىزاھلىق لۇغەتتە «بار بولۇپ چىقتى». سۆزلەرنى ئايرىشتا ئامال بار بارلىق سۆزلەرنى تولۇق ئېلىشنى توغرا تاپتىم. گورۇپپىلانغان سۆز سانى بىر قەدەر كۆپ بولغاچقا، بىر قىسىم سۆزلەر چۈشۈپ قالغان بولۇشى ۋە بەزىبىر خاتالىقلار كۆرۈلگەن بولۇشى مۇمكىن. شۇڭا تورداشلارنىڭ تەنقىدىي يوسۇندا پايدىلىنىشىنى سورايمەن.
ئەسكەرتىش: ئەگەر گورۇپپىلانغان سۆزلەر ئارىسىدىن مەلۇم بىر سۆزنىڭ ئۇيغۇر تىلىدا بار-يوقلىقىدىن گۇمانلانسىڭىز «ئۇيغۇر تىلىنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى» دىن ئىزدەپ بېقىشىڭىزنى، پەرزەنتلىرىڭىزگە، قېرىنداشلىرىڭىزغا شۇ بويىچە ئۆگىتىپ قويۇشىڭىزنى تەۋسىيە قىلىمەن.
ئاخىرىدا بارلىق تورداشلارنىڭ روزا ھېيتىنى قۇتلۇقلايمەن.
ئۇيغۇر تىلىدىكى ھەرپلەر (جەمئىي 32 ھەرپ)
ئا، ئە، ب، پ، ت، ج، چ، خ، د، ر، ز، ژ، س، ش، غ، ف، ق، ك، گ، ڭ، ل، م، ن، ھ، ئو، ئۇ، ئۆ، ئۈ، ۋ، ئې، ئى، ي
سوزۇق تاۋۇش ھەرپلىرى (جەمئىي 8 ھەرپ)
ئا، ئە، ئو، ئۇ، ئۆ، ئۈ، ئې، ئى
ئۈزۈك تاۋۇش ھەرپلىرى (جەمئىي 8 ھەرپ)
ب، پ، ت، ج، چ، خ، د، ر، ز، ژ، س، ش، غ، ف، ق، ك، گ، ڭ، ل، م، ن، ھ، ۋ، ي
يالغۇز ھەرپلىك سۆز: ئۇ
بىر ئۈزۈك تاۋۇش ۋە بىر سوزۇق تاۋۇشنىڭ بىرىككەن شەكلى
BAشەكلى (A سوزۇق تاۋۇشنى، B ئۈزۈك تاۋۇشنى كۆرسىتىدۇ)
با، بە، بو، بۇ، بۆ، بۈ، بې، بى
پا، پە، پو، پۇ، پۆ، پۈ، پې، پى
تا، تە، تو، تۇ، تۆ، تۈ، تې، تى
جا، جە، جو، جۇ، جۆ، جۈ، جې، جى
چا، چە، چو، چۇ، چۆ، چۈ، چې، چى
خا، خە، خو، خۇ، خۆ، خۈ، خې، خى
دا، دە، دو، دۇ، دۆ، دۈ، دې، دى
را، رە، رو، رۇ، رۆ، رۈ، رې، رى
زا، زە، زو، زۇ، زۆ، زۈ، زې، زى
ژا، ژە، ژو، ژۇ، ژۆ، ژۈ، ژې، ژى
سا، سە، سو، سۇ، سۆ، سۈ، سې، سى
شا، شە، شو، شۇ، شۆ، شۈ، شې، شى
غا، غە، غو، غۇ، غۆ، غۈ، غې، غى
فا، فە، فو، فۇ، فۆ، فۈ، فې، فى
قا، قە، قو، قۇ، قۆ، قۈ، قې، قى
كا، كە، كو، كۇ، كۆ، كۈ، كې، كى
گا، گە، گو، گۇ، گۆ، گۈ، گې، گى
ڭا، ڭە، ڭو، ڭۇ، ڭۆ، ڭۈ، ڭې، ڭى
لا، لە، لو، لۇ، لۆ، لۈ، لې، لى
ما، مە، مو، مۇ، مۆ، مۈ، مې، مى
نا، نە، نو، نۇ، نۆ، نۈ، نې، نى
ھا، ھە، ھو، ھۇ، ھۆ، ھۈ، ھې، ھى
ۋا، ۋە، ۋو، ۋۇ، ۋۆ، ۋۈ، ۋې، ۋى
يا، يە، يو، يۇ، يۆ، يۈ، يې، يى
بىر سوزۇق تاۋۇش ۋە بىر ئۈزۈك تاۋۇشنىڭ قوشۇلۇشىدىن تۈزۈلگەن سۆزلەر
(ئىككى ھەرپلىك)
AB شەكلى (A سوزۇق تاۋۇشنى، B ئۈزۈك تاۋۇشنى كۆرسىتىدۇ)
«ئا»ھەرپلىك: ئات، ئاچ، ئار، ئاز، ئاس، ئاش، ئاغ، ئاق، ئاڭ، ئال، ئان، ئاھ، ئاي
«ئە»ھەرپلىك: ئەپ، ئەت، ئەر، ئەز، ئەس، ئەش، ئەگ، ئەڭ، ئەل، ئەم، ئەن، ئەي
«ئو»ھەرپلىك: ئوت، ئوچ، ئوش، ئوق، ئوڭ، ئول، ئوم، ئون، ئوۋ، ئوي
«ئۇ»ھەرپلىك: ئۇپ، ئۇت، ئۇچ، ئۇد، ئۇر، ئۇز، ئۇس، ئۇش، ئۇل، ئۇن، ئۇھ، ئۇي
«ئۆ»ھەرپلىك: ئۆت، ئۆچ، ئۆز، ئۆس، ئۆڭ، ئۆل، ئۆم، ئۆي
«ئۈ»ھەرپلىك: ئۈچ، ئۈر، ئۈز، ئۈس، ئۈن
«ئې»ھەرپلىك: ئېخ، ئېن، ئېھ
«ئى»ھەرپلىك: ئىت، ئىچ، ئىر، ئىز، ئىس، ئىش، ئىل، ئىم، ئىن
بىر سوزۇق تاۋۇش، بىر ئۈزۈك تاۋۇش ۋە يەنە بىر سوزۇق تاۋۇشنىڭ قوشۇلۇشىدىن تۈزۈلگەن سۆزلەر
(ئۈچ ھەرپلىك)
ABA شەكلى (A سوزۇق تاۋۇشنى، B ئۈزۈك تاۋۇشنى كۆرسىتىدۇ)
«ئا»ھەرپلىك: ئاپا، ئاتا، ئاچا، ئادا، ئارا، ئاشۇ، ئاغا، ئاغۇ، ئاكا، ئالا، ئانا، ئاھا، ئاھۇ، ئاۋۇ، ئايا
«ئە»ھەرپلىك: ئەبۇ، ئەپۇ، ئەتە، ئەزا، ئەگى، ئەلا، ئەلى، ئەما، ئەنە، ئەھە
«ئو»ھەرپلىك: ئوبۇ، ئوتا، ئورا، ئوزا، ئوسا، ئوشە، ئوغا، ئوغۇ، ئوقۇ، ئوھو
«ئۇ»ھەرپلىك: ئوھۇ، ئۇپا، ئۇچا، ئۇزا، ئۇقا، ئۇكا، ئۇۋا، ئۇيا
«ئۆ»ھەرپلىك: ئۆگە، ئۆھۆ، ئۆرە، ئۆرۈ، ئۆشە، ئۆيە
«ئۈ»ھەرپلىك: ئۈگە، ئۈكە، ئۈرە
«ئې»ھەرپلىك: ئېجە، ئېكە، ئېنە، ئېرا
«ئى»ھەرپلىك: ئىدى، ئىزا، ئىگە، ئىڭە، ئىلە، ئىلى، ئىما، ئىنى
بىر ئۈزۈك تاۋۇش، بىر سوزۇق تاۋۇش ۋە يەنە بىر ئۈزۈك تاۋۇشنىڭ قوشۇلۇشىدىن تۈزۈلگەن سۆزلەر
(ئۈچ ھەرپلىك)
BAB شەكلى (A سوزۇق تاۋۇشنى، B ئۈزۈك تاۋۇشنى كۆرسىتىدۇ)
«ب» ھەرپلىك
باب، باج، باخ، باد، بار، باز، باس، باش، باغ، باق، باك، باڭ، بال، باھ، باي
بەت، بەر، بەز، بەس، بەش، بەك، بەگ، بەڭ، بەل، بەن
بور، بوز، بوش، بوغ، بوڭ، بول، بوم، بوي
بۇت، بۇز، بۇژ، بۇس، بۇغ، بۇق، بۇل، بۇي
بۆز، بۆس، بۆك، بۆل
بۈك
بىخ، بىر، بىز، بىس، بىل
«پ» ھەرپلىك
پات، پار، پاژ، پاس، پاش، پاق، پاك، پاڭ، پال، پاھ، پاي
پەپ، پەس، پەش، پەم، پەن، پەي
پوپ، پور، پوس، پوش، پوق، پوك، پوڭ، پول، پوم
پۇت، پۇچ، پۇر، پۇس، پۇش، پۇڭ، پۇل
پۈت، پۈك، پۈھ، پۈۋ
پېچ
پىت، پىچ، پىخ، پىر، پىژ، پىس، پىش، پىڭ، پىل
«ت» ھەرپلىك
تاپ، تات، تاج، تاخ، تار، تاز، تاس، تاش، تاغ، تاق، تاك، تاڭ، تال، تام، تان، تاۋ، تاي
تەپ، تەخ، تەر، تەز، تەس، تەش، تەك، تەگ، تەڭ، تەل، تەم، تەن
توپ، تور، توز، توس، توغ، توق، توك، توڭ، تول، توم، تون، توي
تۇت، تۇچ، تۇز، تۇش، تۇغ، تۇف، تۇڭ، تۇل، تۇم، تۇي
تۆت، تۆر، تۆش، تۆك، تۆل
تۈپ، تۈر، تۈز، تۈس، تۈف، تۈك، تۈگ، تۈن، تۈۋ
تېز
تىپ، تىت، تىر، تىز، تىغ، تىف، تىك، تىڭ، تىل، تىم
«ج» ھەرپلىك
جاپ، جار، جاز، جاغ، جاق، جاك، جاڭ، جام، جان، جاي
جەز، جەڭ، جەم
جور، جول، جون
جۇت، جۇش، جۇغ، جۇڭ، جۇل
جۈپ، جۈن، جىپ، جىر، جىز، جىس، جىغ، جىق، جىك، جىڭ، جىم، جىن
«چ» ھەرپلىك
چاپ، چات، چاچ، چاد، چار، چاس، چاغ، چاق، چاك، چاڭ، چال، چام، چاي
چەپ، چەت، چەش، چەك، چەگ، چەل، چەم، چەن، چەي
چوت، چوش، چوغ، چوك، چوگ، چوڭ، چوم، چون
چۇر، چۇس، چۇك، چۇڭ، چۇھ
چۆپ، چۆك، چۆل، چۆم
چۈش
چېخ
چىپ، چىت، چىر، چىش، چىغ، چىق، چىك، چىگ، چىڭ، چىل، چىم، چىن، چىۋ
«خ» ھەرپلىك
خار، خاس، خاڭ، خال، خام، خان
خەپ، خەت، خەج، خەس، خەق، خەي
خوپ، خوت، خور، خوش، خون، خوي
خۇش، خۇم، خۇن، خۇي
خىت، خىر، خىش، خىڭ، خىل
«د» ھەرپلىك
داپ، دات، داد، دار، داس، داش، داغ، داق، داڭ، دال، دام، دان
دەر، دەز، دەس، دەڭ، دەل، دەم، دەن
دور، دوغ، دوق، دوك، دوڭ
دۇب، دۇت، دۇچ، دۇد، دۇر، دۇش، دۇغ، دۇڭ
دۆت، دۆش، دۆڭ
دۈپ، دۈت، دۈر، دۈك، دۈم، دۈي
دىت، دىر، دىغ، دىڭ، دىل، دىن
«ر» ھەرپلىك
راك، رام، راي
رەب، رەت، رەج، رەڭ، رەم
رول، روھ، روي
رۇس، رۇم
رىم
«ز» ھەرپلىك
زات، زار، زاغ، زاك، زاڭ، زال
زەپ، زەر، زەن، زەي
زور، زوق، زوڭ
زىت، زىچ، زىخ، زىر، زىق، زىڭ، زىل
«س» ھەرپلىك
ساپ، سات، سار، ساز، ساغ، ساق، ساڭ، سال، سام، سان، ساي
سەپ، سەت، سەر، سەز، سەس، سەك، سەگ، سەل، سەن، سەي
سوت، سوز، سوق، سوك، سوڭ، سول، سوم، سون، سوي
سۇر، سۇس، سۇڭ
سۆز، سۆك، سۆل، سۆي
سۈت، سۈر، سۈز، سۈف
سېخ
سىر، سىز، سىغ، سىق، سىل، سىم، سىن
«ش» ھەرپلىك
شاد، شاھ، شال، شام، شان، شاڭ، شاپ، شاق، شار، شاش، شاخ
شەب، شەك، شەن
شىل، شىم، شىڭ، شىپ، شىق، شىر، شىش، شىي، شوك، شول، شوق، شور، شوخ
شۇم، شۇڭ، شۇپ، شۇر، شۇۋ
شۈك، شۈم
«غ» ھەرپلىك
غاپ، غاچ، غار، غاز، غاژ، غاس، غاش، غاق، غال
غەر، غەش، غەم، غوپ، غوت، غور، غوڭ، غول
غۇپ، غۇچ، غۇر، غۇژ، غۇم، غۇي
غىپ، غىت، غىچ، غىر، غىژ، غىق، غىڭ، غىل
«ف» ھەرپلىك
فىن
«ق» ھەرپلىك
قاپ، قات، قاچ، قار، قاز، قاس، قاش، قاق، قال، قان، قاي
قەد، قەر، قەي
قوپ، قوش، قوغ، قوڭ، قول، قون، قوي
قۇت، قۇچ، قۇر، قۇز، قۇس، قۇش، قۇل، قۇم، قۇۋ، قۇي
قىر، قىز، قىس، قىش، قىغ، قىق، قىل، قىم، قىن، قىھ، قىي
«ك» ھەرپلىك
كاپ، كات، كاج، كار، كاژ، كاس، كاڭ، كان، كاھ
كەپ، كەت، كەچ، كەر، كەز، كەس، كەش، كەك، كەڭ، كەل، كەم، كەي
كوپ، كوت، كود، كور، كوس، كوم، كوي
كۇب، كۇت، كۇر، كۇس، كۇش، كۇڭ، كۇھ
كۆپ، كۆت، كۆچ، كۆر، كۆز، كۆك، كۆل، كۆم، كۆن، كۆي
كۈپ، كۈت، كۈچ، كۈز، كۈش، كۈل، كۈن، كۈي
كېر، كىپ، كىت، كىر، كىژ، كىك، كىم، كىن
«گ» ھەرپلىك
گاچ، گار، گاز، گاژ، گاس، گاڭ، گال، گاھ
گەپ، گەج، گەر، گەز، گەم
گول
گۇچ، گۇك، گۇڭ، گۇم، گۇي
گۆر، گۆش
گۈپ، گۈر، گۈل، گۈم، گۈن
گېن
گىچ، گىر، گىژ، گىڭ، گىل
«ل» ھەرپلىك
لاپ، لاس، لاغ، لاق، لاك، لال، لام، لاي
لەپ، لەت، لەش، لەك، لەڭ، لەۋ
لوپ، لوت، لوق، لوك، لوڭ، لوم
لۆت، لۆم
لۈي
لېس، لېۋ
لىپ، لىغ، لىك، لىڭ، لىم
«م» ھەرپلىك
مات، ماچ، ماز، ماس، ماش، ماك، ماڭ، مال، ماي
مەش، مەڭ، مەن، مەھ، مەي
مور، موس، موك، مول، موم، موي
مۇت، مۇچ، مۇخ، مۇز، مۇڭ، مۇم
مۆك، مۆڭ، مۆل
مىت، مىچ، مىخ، مىژ، مىس، مىش، مىغ، مىڭ، مىل، مىن
«ن» ھەرپلىك
نار، ناز، ناس، نال، نام، نان
نەپ، نەس، نەق، نەم، نەۋ، نەي
نوپ، نور، نوم، نوھ
نۇر
نۆل
نىخ، نىل، نىم
«ھ» ھەرپلىك
ھاپ، ھار، ھاك، ھاڭ، ھال، ھام، ھاھ، ھاۋ، ھاي
ھەج، ھەر، ھەق، ھەل، ھەم، ھەي
ھوپ، ھوت، ھور، ھوش، ھوڭ، ھون، ھوي
ھۇۋ
ھۆر، ھۆڭ، ھۆل
ھۈپ، ھۈل
ھېچ، ھېس
ھىد، ھىڭ، ھىم
«ۋ» ھەرپلىك
ۋات، ۋاچ، ۋاخ، ۋار، ۋاز، ۋاژ، ۋاس، ۋاش، ۋاق، ۋاك، ۋاڭ، ۋال، ۋاھ، ۋاي
ۋەج، ۋەز، ۋەي
ۋون، ۋوھ، ۋوي
ۋۇڭ، ۋۇي
ۋىت، ۋىچ، ۋىژ، ۋىش، ۋىق، ۋىڭ، ۋىل
«ي» ھەرپلىك
ياپ، يات، ياد، يار، ياز، ياش، ياغ، ياق، يال، يام، يان، ياۋ، ياي
يەت، يەر، يەك، يەڭ، يەل، يەم
يود، يوق، يول
يۇت، يۇق، يۇڭ، يۇل، يۇم
يۈت، يۈر، يۈز، يۈك
يىپ، يىت، يىر، يىغ، يىك، يىگ، يىڭ، يىل، يىن
بىر سوزۇق تاۋۇش ۋە بىر ئۈزۈك تاۋۇشنىڭ قوشۇلۇشىدىن تۈزۈلگەن سۆزلەر
(قاپىيداش ھالىتى)
ئەپ، ئۇپ، ئات، ئەت، ئوت، ئۇت، ئۆت، ئىت
ئاچ، ئوچ، ئۇچ، ئۆچ، ئۈچ، ئىچ
ئېخ
ئۇد
ئار، ئەر، ئۇر، ئۈر، ئىر
ئاز، ئەز، ئۇز، ئۆز، ئۈز، ئىز
ئاس، ئەس، ئۇس، ئۆس، ئۈس، ئىس
ئاش، ئەش، ئوش، ئۇش، ئىش
ئاغ
ئاق، ئوق
ئەگ
ئاڭ، ئەڭ، ئوڭ، ئۆڭ
ئال، ئەل، ئول، ئۇل، ئۆل، ئىل
ئەم، ئوم، ئۆم، ئىم
ئان، ئەن، ئون، ئۇن، ئۈن، ئېن، ئىن
ئاھ، ئۇھ، ئېھ
ئوۋ
ئاي، ئەي، ئوي، ئۇي، ئۆي
بىر ئۈزۈك تاۋۇش، بىر سوزۇق تاۋۇش ۋە يەنە بىر ئۈزۈك تاۋۇشنىڭ قوشۇلۇشىدىن تۈزۈلگەن سۆزلەر
(قاپىيداش ھالىتى)
باب
رەب
دۇب، كۇب
تاپ، جاپ، چاپ، داپ، ساپ، شاپ، غاپ، قاپ، كاپ، لاپ، ھاپ، ياپ
پەپ، تەپ، چەپ، خەپ، زەپ، سەپ، شەب، كەپ، گەپ، لەپ
پوپ، توپ، خوپ، غوپ، قوپ، كوپ، لوپ، نوپ، ھوپ
غۇپ، شۇپ
چۆپ، كۆپ
تۈپ، جۈپ، دۈپ، كۈپ، گۈپ، ھۈپ
تىپ، جىپ، چىپ، غىپ، كىپ، لىپ، يىپ، شىپ
پات، تات، چات، دات، زات، سات، قات، كات، مات، ۋات، يات
بەت، چەت، خەت، رەت، سەت، كەت، لەت، يەت
چوت، خوت، سوت، غوت، كوت، لوت، ھوت
بۇت، پۇت، تۇت، جۇت، دۇت، قۇت، كۇت، مۇت، يۇت
تۆت، دۆت، كۆت، لۆت
پۈت، دۈت، سۈت، كۈت، يۈت
پىت، تىت، چىت، خىت، دىت، زىت، غىت، كىت، مىت، ۋىت، يىت
باج، تاج، كاج
خەج، رەج، گەج، ھەج، ۋەج
چاچ، غاچ، قاچ، گاچ، ماچ، ۋاچ
كەچ
پۇچ، تۇچ، دۇچ، غۇچ، قۇچ، گۇچ، مۇچ
كۆچ
كۈچ
پېچ، ھېچ
پىچ، زىچ، غىچ، گىچ، مىچ، ۋىچ
باخ، تاخ، ۋاخ، شاخ
تەخ
شوخ
مۇخ
چېخ، سېخ
بىخ، پىخ، زىخ، مىخ، نىخ
باد، چاد، داد، ياد، شاد
قەد
كود، يود
دۇد
ھىد
بار، پار، تار، جار، چار، خار، دار، زار، سار، شار، غار، قار، كار، گار، نار، ھار، ۋار، يار
بەر، تەر، دەر، زەر، سەر، غەر، قەر، كەر، گەر، ھەر، يەر
بور، پور، تور، جور، خور، دور، زور، غور، كور، مور، نور، ھور، شور
پۇر، چۇر، دۇر، سۇر، شۇر، غۇر، قۇر، كۇر، نۇر،تۇر
تۆر، كۆر، گۆر، ھۆر
تۈر، دۈر، سۈر، گۈر، يۈر
كېر
بىر، پىر، تىر، جىر، چىر، خىر، دىر، زىر، سىر، شىر، غىر، قىر، كىر، گىر، يىر
باز، تاز، جاز، ساز، غاز، قاز، گاز، ماز، ناز، ۋاز، ياز
بەز، تەز، جەز، دەز، سەز، كەز، گەز، ۋەز
بوز، توز، سوز
بۇز، تۇز، قۇز، مۇز
بۆز، سۆز، كۆز
تۈز، سۈز، كۈز، يۈز
تېز
بىز، تىز، جىز، سىز، قىز
پاژ، غاژ، كاژ، گاژ، ۋاژ
بۇژ، غۇژ
پىژ، غىژ، كىژ، گىژ، مىژ، ۋىژ
باس، پاس، تاس، چاس، خاس، داس، غاس، قاس، كاس، گاس، لاس، ماس، ناس، ۋاس
بەس، پەس، تەس، خەس، دەس، سەس، كەس، نەس
پوس، توس، كوس، موس
بۇس، پۇس، چۇس، رۇس، سۇس، قۇس، كۇس
بۆس
تۈس
لېس، ھېس
بىس، پىس، جىس، قىس، مىس
باش، پاش، تاش، داش، غاش، قاش، ماش، ۋاش، ياش، شاش
بەش، پەش، تەش، چەش، غەش، كەش، لەش، مەش
بوش، پوش، چوش، خوش، قوش، ھوش
پۇش، تۇش، جۇش، خۇش، دۇش، قۇش، كۇش
تۆش، دۆش، گۆش
چۈش، كۈش
پىش، چىش، خىش، قىش، مىش، ۋىش، شىش
باغ، تاغ، جاغ، چاغ، داغ، زاغ، ساغ، لاغ، ياغ
بوغ، توغ، چوغ، دوغ، قوغ
بۇغ، تۇغ، جۇغ، دۇغ
تىغ، جىغ، چىغ، دىغ، سىغ، قىغ، لىغ، مىغ، يىغ
تۇف
تۈف، سۈف
تىف
باق، پاق، تاق، جاق، چاق، داق، ساق، شاق، غاق، قاق، لاق، ۋاق، ياق
خەق، نەق، ھەق
پوق، توق، دوق، زوق، سوق، شوق، لوق، يوق
بۇق، يۇق
جىق، چىق، زىق، سىق، شىق، غىق، قىق، ۋىق
باك، پاك، تاك، جاك، چاك، راك، زاك، لاك، ماك، ھاك، ۋاك
بەك، تەك، چەك، سەك، شەك، كەك، لەك، يەك
پوك، توك، چوك، دوك، سوك، شوك، لوك، موك
چۇك، گۇك
بۆك، تۆك، چۆك، سۆك، كۆك، مۆك
بۈك، پۈك، تۈك، دۈك، يۈك، شۈك
تىك، جىك، چىك، كىك، لىك، يىك
بەگ، تەگ، چەگ، سەگ
چوگ
تۈگ
چىگ، يىگ
باڭ، پاڭ، تاڭ، جاڭ، چاڭ، خاڭ، داڭ، زاڭ، ساڭ، شاڭ، كاڭ، گاڭ، ماڭ، ھاڭ، ۋاڭ
بەڭ، تەڭ، جەڭ، دەڭ، رەڭ، كەڭ، لەڭ، مەڭ، يەڭ
بوڭ، پوڭ، توڭ، چوڭ، دوڭ، زوڭ، سوڭ، غوڭ، قوڭ، لوڭ، ھوڭ
پۇڭ، تۇڭ، جۇڭ، چۇڭ، دۇڭ، سۇڭ، شۇڭ، كۇڭ، گۇڭ، مۇڭ، ۋۇڭ، يۇڭ
دۆڭ، مۆڭ، ھۆڭ
پىڭ، تىڭ، جىڭ، چىڭ، خىڭ، دىڭ، زىڭ، غىڭ، گىڭ، لىڭ، مىڭ، ھىڭ، ۋىڭ، يىڭ، شىڭ
بال، پال، تال، چال، خال، دال، زال، سال، غال، قال، گال، لال، مال، نال، ھال، ۋال، يال، شال
بەل، تەل، چەل، دەل، سەل، كەل، ھەل، يەل
بول، پول، تول، جول، رول، سول، شول، غول، قول، گول، مول، يول، بۇل، پۇل، تۇل، جۇل، قۇل، يۇل
بۆل، تۆل، چۆل، سۆل، كۆل، مۆل، نۆل، ھۆل
كۈل، گۈل، ھۈل، بىل، پىل، تىل، چىل، خىل، دىل، زىل، سىل، شىل، غىل، قىل، گىل، مىل، نىل، ۋىل، يىل
تام، جام، چام، خام، دام، رام، سام، لام، نام، ھام، يام، شام
پەم، تەم، جەم، چەم، دەم، رەم، غەم، كەم، گەم، نەم، ھەم، يەم
بوم، پوم، توم، چوم، سوم، كوم، لوم، موم، نوم
تۇم، خۇم، رۇم، غۇم، ، شۇم، گۇم، مۇم، يۇم
چۆم، كۆم، لۆم
دۈم، گۈم، شۈم
تىم، جىم، چىم، رىم، سىم، شىم، قىم، كىم، لىم، نىم، ھىم
تان، جان، خان، دان، سان، قان، كان، نان، يان، شان
بەن، پەن، تەن، چەن، دەن، زەن، سەن، شەن، مەن
تون، جون، چون، خون، سون، قون، ھون، ۋون
خۇن
كۆن
تۈن، جۈن، كۈن، گۈن
گېن
جىن، چىن، دىن، سىن، فىن، قىن، كىن، مىن، يىن
باھ، پاھ، كاھ، گاھ، ھاھ، ۋاھ، شاھ
مەھ
روھ، نوھ، ۋوھ
چۇھ، كۇھ
پۈھ
قىھ
تاۋ، ھاۋ، ياۋ
لەۋ، نەۋ
قۇۋ، ھۇۋ، شۇۋ
پۈۋ، تۈۋ
لېۋ
چىۋ
باي، پاي، تاي، جاي، چاي، راي، ساي، قاي، لاي، ماي، ھاي، ۋاي، ياي
پەي، چەي، خەي، زەي، سەي، قەي، كەي، مەي، نەي، ھەي، ۋەي
بوي، توي، خوي، روي، سوي، قوي، كوي، موي، ھوي، ۋوي
بۇي، تۇي، خۇي، غۇي، قۇي، گۇي، ۋۇي
سۆي، كۆي
دۈي، كۈي، لۈي
قىي، شىي
كارامەت ئادەمكەنسىز مۇشۇ بىلىمىڭىز بىلەن ،مۇشۇ تىرىشچانلىقىڭىزبىلەن چۇقۇم ئەڭ ئۇلۇغ تىلچىمىز بۇلۇپ قالغۇدەكسىز . ئاپىرىن . كۆپ ئەجىر قىلىپسىز.
لېكىن بالىلارنىڭ ساۋادىنى چىقىرىشقا بۇنداق مۇرەككەپ ھەم كۆپ مىجىر-مىجىر بۇغۇملارنىڭ پايدىسى يوقمىكى دەيمەن. بىر قاراپلا بېشىم ئايلىنىپ كەتتى. تىل تەتقىقاتچىلىرى ئۈچۈن قىلدىم دېسىڭىز باشقا گەپ. ۋاھ ، قولىڭىزغا دەرىت كەلمگەي ! ئاپىرىن .
بالىلار بۇنى ئىگەللىۋالسا ئىككى ، ئۈچ ھەرىپلىك سۆزلەرنى ئاساسەن ئىگەللەپ بولغۇدەك . ئەمدىكى مەسلە ئۈچتىن يۇقىرى ھەرىپلىك سۆزلەرنى قوشۇپ يېزىش مەسىلىسى ، بۇمۇ ھەل بولۇپ قالار ...
يەنە بىر قېتىم رەھمەت ! ساقىلىۋالدىم . كۆپ ئەجىر قىپتۇ ئەجرىڭىزگە بارىكاللا !
بىراق بۇ بالىلارغا ماس كەلمەيدۇ ، بالىلارغا رەسىملىك ، قىزىقارلىق بولسا قۇبۇل قىلىشى تېز بولىدۇ . ھەپتىيەكنىڭ ئۆزى بوپتىغۇ بۇ ... {:92:} 1. تورداشلار ئېيتقاندەك ئۇيغۇر تىلىدىكى سوزۇق تاۋۇش ۋە ئۈزۈك تاۋۇشلارنىڭ ئۆز-ئارا بېرىكىشىدىن ھاسىل بولغان بىر بوغۇملۇق (ئىككى-ئۈچ ھەرپلىك) سۆزلەرنىڭ بۇنچىۋالا كۆپ ئىكەنلىكىنى مەنمۇ بۇرۇن ئويلىماپتىكەنمەن. لېكىن گورۇپپىلاپ بولۇپ قارىسام شۇنداق كۆپ چىقتى. گورۇپپىلاش نەتىجىسىدىكى سۆزلەر ئىسىم، پېئىل، رەۋىش، سۈپەت، سان، ئالماش، ئىملىق سۆز، تەقلىد سۆز، مىقدار... قاتارلىقلار بارلىق سۆز تۈركۈملىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقى ئۈچۈن ھەجىمى سەل چوڭ بولۇپ كەتتى. بۇ بىر باشلىنىش بولغاچقا دەسلەپكى قەدەمدە ئۇيغۇر تىلىدىكى سوزۇق تاۋۇش ۋە ئۈزۈك تاۋۇشلارنىڭ ئۆز-ئارا بېرىكىشىدىن ھاسىل بولغان بىر بوغۇملۇق (ئىككى-ئۈچ ھەرپلىك) سۆزلەرنىڭ «ئۇيغۇرتىلى ئىزاھلىق لۇغىتى» دە ئايرىم ئىزاھلانغانلىرىدىن %95 تىن كۆپرەكى تولۇق ئېلىندى. بۇنى تەييارلىۋالغاندىن كېيىن بارلىق ئىسىم ياكى پېئىل ياكى سۈپەت دېگەندەك سۆز تۈركۈملىرى بويىچە سۈزۈپ ئېلىۋالساق دائىرە زور دەرىجىدە كىچىكلەيدۇ، ھاسىل بولغان سۆزلەرمۇ ئازىيىدۇ.
2. مەن تىلشۇناس ئەمەس، كەسپىممۇ ھەم كومپيۇتېر كەسپى ئەمەس، پەقەتلا شارائىت يار بەرگەن دائىرىدە ئۇيغۇرتىل-يېزىقىنى چىن يۈرىكىدىن سۆيگۈچى، ھىمايە قىلغۇچى. «تىلشۇناس» دەپ ئادەمنى قورقۇتماڭلار:lol
شۇڭا كېيىنكى قېتىملاردا كۆپ قوللىنىدىغان بىر بوغۇملۇق سۆزلەرگە ماس بولغان رەسىم، ئاۋاز تەييارلاش ئىشلىرىنى ئويلىشىپ باقساقمۇ بولىدۇ. ياكى كومپيۇتېر ۋە ئەقلىفونلاردا ئىشلەتكىلى بولىدىغان «رەسىمگە قاراپ توغرا سۆزنى تاللاش ئويۇنى» ، «ھەرپ قوراشتۇرۇش ئويۇنى»، «بىر بوغۇملۇق سۆزلەر لۇغىتى»... دېگەندەكلەرنى ۋۇجۇدقا چىقارساقمۇ بولىدۇ. لېكىن مەن بۇ جەھەتتە ساۋاتسىز. بىراق قولىدىن كېلىدىغانلار، تېخنىكىسى بارلار سىناپ باقسا بولىدۇ.
تەتقىقاتلاردا ئىسپاتلىنىشىچە: «يېتىلىشى نورمال بولغان كىشىلەرنىڭ چوڭ مېڭىسى قوبۇل قىلغان ئۇچۇرلارنىڭ %80 تىن كۆپرەكى كۆرۈش سەزگۈسى ئارقىلىق قوبۇل قىلىنىدىكەن». بۇنىڭدىن كۆرۈش سەزگۈسىگە تەسىر قىلدۇرۇشنىڭ نەقەدەر مۇھىملىقىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. بۇ گەپنى يېزىۋىتىپ ئەقىللىق ئەجدادلىرىمىزنىڭ «مىڭ ئاڭلىغاندىن بىر كۆرگەن ئەلا» دېگەن ھېكمىتى يادىمدىن كەچتى.
ئىككى-ئۈچ ھەرپتىن تۈزۈلگەن بىر بوغۇملۇق ئىسىملار
(قاپىيداش ھالىتى)
ئاپا، ئۇپا
ئاتا
ئاچا، ئۇچا
ئادا
ئارا، ئورا
ئېرا
ئەزا
ئىزا
ئوسا
ئاغا، ئوغا
ئاكا، ئۇكا
ئىما
ئانا
ئاھا
ئۇۋا
ئېج
ئۈرە
ئوشە، ئۆشە
ئۈكە
ئېكە
ئۆگە، ئۈگە، ئىگە
ئىڭە
ئېنە
ئۆيە
رەب، شەب
دۇب، كۇب
تاپ، داپ، كاپ، لاپ
سەپ، كەپ، گەپ، نەپ
پوپ، توپ، نوپ، ھوپ
ئۇپ
كۈپ
تىپ، جىپ، شىپ، كىپ، يىپ
ئات، چات، دات، زات، كات، ۋات
ئەت، بەت، چەت، خەت، لەت
ئوت، چوت، خوت، سوت، لوت، ھوت
بۇت، پۇت، تۇت، دۇت، قۇت
كۆت، لۆت
سۈت
ئىت، پىت، چىت، دىت، كىت، يىت
باج، تاج
خەج، گەج، ھەج، ۋەج
ئاچ، چاچ
كەچ
ئۇچ، تۇچ، مۇچ
ئۆچ، كۆچ
كۈچ
ئىچ
پېچ
شاخ
مۇخ
سېخ
بىخ، زىخ، مىخ، نىخ
باد، چاد، داد، ياد
قەد
كود، يود
ئۇد، دۇد
ھىد
جار، زار، سار، شار، غار، قار، كار، گار، نار، ھار، يار
ئەر، تەر، دەر، غەر، قەر، يەر
بور، تور، غور، مور، ھور
نۇر
تۆر، گۆر
ئۈر، تۈر، سۈر
ئىر، پىر، تىر، جىر، دىر، زىر، سىر، قىر، كىر، گىر
جاز، غاز، گاز، ماز، ناز، ۋاز، ياز
جەز، سەز، كەز، گەز، ۋەز
توز
تۇز، مۇز
سۆز، كۆز
ئۈز، كۈز
ئىز، تىز، قىز
ئاس، پاس، چاس، داس، ناس
ئەس، بەس، سەس
بۇس
تۈس
لېس، ھېس
ئىس، بىس، مىس
ئاش، تاش، داش، قاش، ماش
ئەش، پەش، چەش، كەش، لەش، مەش
چوش، ھوش
تۇش، جۇش، دۇش، قۇش
تۆش، دۆش، گۆش
چۈش
ئىش، چىش، خىش، شىش، قىش
ئاغ، باغ، تاغ، جاغ، چاغ، زاغ، ياغ
توغ، چوغ، دوغ، قوغ
بۇغ، تۇغ
تىغ، چىغ، قىغ
تۇف
سۈف
تىف
چاق، ۋاق
خەق، ھەق
ئوق، پوق، دوق، زوق، سوق، شوق
يۇق
باك، جاك، چاك، راك، زاك، لاك، ماك، ھاك
چەك، شەك، كەك
توك، شوك، لوك
بۆك، چۆك، سۆك
تۈك، يۈك
جىك، كىك، يىك
بەگ، تەگ، چەگ، سەگ
يىگ
ئاڭ، باڭ، تاڭ، چاڭ، خاڭ، داڭ، ساڭ، شاڭ، ھاڭ
بەڭ، جەڭ، دەڭ، رەڭ، لەڭ، مەڭ، يەڭ
دوڭ، قوڭ، ھوڭ
پۇڭ، تۇڭ، جۇڭ، شۇڭ، كۇڭ، گۇڭ، مۇڭ، يۇڭ
ئۆڭ
شىڭ، لىڭ، ھىڭ، يىڭ
بال، پال، چال، خال، سال، شال، مال، نال، يال
ئەل، بەل، چەل، يەل
پول، جول، رول، غول، قول، يول
ئۇل، پۇل، قۇل
تۆل، چۆل، كۆل، نۆل
كۈل، گۈل، ھۈل
پىل، تىل، چىل، دىل، سىل، گىل، مىل، نىل، يىل
تام، جام، چام، خام، دام، شام، لام، نام، يام
ئەم، پەم، تەم، چەم، دەم، رەم، غەم، گەم، يەم
پوم، چوم، سوم، لوم، موم، نوم
خۇم، رۇم، غۇم، قۇم
رىم، سىم، شىم، لىم
ئان، جان، دان، سان، شان، قان، كان، نان، يان
بەن، پەن، تەن، چەن، دەن، زەن، شەن
تون، جون، چون، خون، ۋون
ئۇن، خۇن
كۆن
ئۈن، تۈن، جۈن، كۈن
گېن، ئېن،
ئىن، جىن، سىن، فىن، قىن، كىن، يىن
ئاھ، باھ، شاھ، كاھ
روھ
چۇھ، كۇھ
ئوبۇ
ئەپۇ
ئاغۇ، ئوغۇ
ئاھۇ
تاۋ، ياۋ
لەۋ، نەۋ
ئوۋ
تۈۋ
لېۋ
ئىنى
ئاي، پاي، تاي، جاي، چاي، راي، ساي، لاي، ياي
ئەي، چەي، خەي، زەي، سەي، قەي، مەي، نەي
بوي، توي، روي، كوي
ئۇي، بۇي، خۇي، گۇي
ئۆي
دۈي، كۈي، لۈي
پەقەت ئىسىملارنىلا ئايرىپ ئالساممۇ بىر پاتمان بولۇپ كېتىپتىيا :lol بۇنداق بولسا بالىلار زېرىكىپ قالىدۇ.
قالغىنىنى ئىشلەتكەن چاغدا ئۆزۈڭلار قاراپ بىر ئىش قىلارسىلەر، قىسقارتىپ، بالىنىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا ماسلاشتۇرۇپ دېگەندەك...:P mohsin يوللىغان ۋاقتى 2014-7-28 12:37 static/image/common/back.gif
ھەپتىيەكنىڭ ئۆزى بوپتىغۇ بۇ ...
ئېلىپبەلىك يېزىقلارنى مۇشۇنداق ھەپتىيەك شەكلىدە قاپىيە كەلتۈرۈپ ئۆگەنسە ئاسان ئەستە قالامدىكى دەيمەنغۇ. كىچىكىمىزدە «دال، زال ...» دەپ يادلاپ كېتىدىغان.
قالغىنىنى ئەرەپ تىلىغا ماھىرلار بىر دەپ باقسا:handshake يات مىللەتلەر ئۈچۈن مۇۋاپىق كېلەمىكى بۇ ، لېكىن ئانا تىلى ئۇيغۇرچە بولغان بالىلار ئۈچۈن ئارتۇقچە ، ئۇيغۇر باللىرىغا ئەكسىچە بەكلا زېرىكىشلىك تۇيۇلىشى مومكىن ، يەنىلا ئېلىپبە ئەڭ ئۆلچەملىك ، « ئانا ئەنە نان » ، « ئانام ئاش ئەتتى » ... لەرنىڭ ئۈنىمى بۇنىڭدىن ياخشى مېنىڭچە ... mohsin يوللىغان ۋاقتى 2014-7-28 14:34 static/image/common/back.gif
يات مىللەتلەر ئۈچۈن مۇۋاپىق كېلەمىكى بۇ ، لېكىن ئانا ت ...
گېپىڭىزنىڭمۇ ئاساسى بار، ھازىرقى ۋاقىتتا خەنزۇتىلىدىن ساۋات چىقىرىدىغان ئۇيغۇر بالىلار كۆپ بولغاچقا، ئۇلارنىڭ ساۋادىنى چىقىرىش بۇرۇنقى چاغلاردىكىدەك بولمايدىكەن. مەقسىتىممۇ « ئانا ئەنە نان » ، « ئانام ئاش ئەتتى » دېگەندەك ئاددىي جۈملىلەرنى تەشكىل قىلغۇچى ئەڭ ئاددىي بولغان سۆزلەرنى تېپىپ چىقىش. كېچىك بالىلار قىززىق بولىدىكەن. ئاددىي بولسىمۇ بىر يېڭى سۆز ئۆگىنىۋالسا خوش بولۇپ كېىتىدىكەن «مەن مانچە سۆزنى ئوقۇيالايدىغان بولدۇم، يازالايدىغان بولدۇم » دەپ...
ھەم بۇ بىر بوغۇملۇق سۆزلەر بالىلار كېيىن ئۆگەنمەكچى بولغان كۆپ بوغۇملۇق سۆزلەرنىڭ ئاساسى. بۇ سۆزلەرنى ئىشلىتىلىش چاستوتىسى بويىچە يىغىنچاقلاپ بالىلار ياقتۇرىدىغان ئەڭ ئىخچام شەكىلگە ئېلىپ كەلسەك، ساۋات چىقىرىش ئوقۇتۇشىدا بەلگىلىك ئۈنۈمى بولۇشى ئېنىق... ئۇيغۇرچە ئېلىپبە ناخشىسىنى بىلدىغانلار بولسا يوللاپ قويساڭلارچۇ؟مۇزىكىسىنى خارس ئاشۇرۇف ئىشلىگەن ئۆلچەملىك ئۇيغۇرچە ئېلىپبە ناخشىسى بولىدىغان مەكتەپتىكى چاغلىرىمىزدا......،ئېنگىلىسچە ئېلىپبە ناخشىسىغا ئوخشاپ قالىدۇا.......بىراق ھازىر ئېلىپبە ناخشىسى دەپ نەدىكى قاملاشمىغان بىر نەرسىلەرنى ئوقۇپ سەكرىشىپ يۈرگەن سوزۇق تاۋۇش ھەرپلىرى (جەمئىي 8 ھەرپ)
ئا، ئە، ئو، ئۇ، ئۆ، ئۈ، ئې، ئى
ئۈزۈك تاۋۇش ھەرپلىرى (جەمئىي 8 ھەرپ)
ب، پ، ت، ج، چ، خ، د، ر، ز، ژ، س، ش، غ، ف، ق، ك، گ، ڭ، ل، م، ن، ھ، ۋ، ي
ئۈزۈك تاۋۇش ھەرپلىرى (جەمئىي 24 ھەرپ)
hoopeelover يوللىغان ۋاقتى 2014-7-28 15:51 static/image/common/back.gif
سوزۇق تاۋۇش ھەرپلىرى (جەمئىي 8 ھەرپ)
ئا، ئە، ئو، ئۇ، ئۆ، ...
:funk: خاتالىق كۆرۈلۈپتۇ. ھەقىقەتەن كۆپ ئىزدىنىپسىز جۇمۇ.بارىكاللا....{:112:}
بەت:
[1]