esiyan يوللانغان ۋاقتى 2012-4-22 17:11:56

تىلىمىزدىكى ئىستىمالدىن قىلىپ قالغان سۆزلەر!

ئۇيغۇر تىلى مەھمۇد قەشقىرى زامانلىرىدا خاقانىيە تىلىنى قوللانغان بولسا چىڭگىزخان ئىستىلاسىدىن كېيىن چاغاتايغا تەقسىم قىلىنغان زىمىنلارداكى ئاھالىلار قوللانغان تىل يېقىن ۋاقىقتقىچە چاغاتاي تىلى دەپ ئاتالدى.پېقىرگە ئىنىقسىز ئامىل شۇكى؛بوۋىمىز مەھمۇد قەشقىرى زامانىدا قوللانغان خاقانىيە تىلى دەپ ئاتالغان شۇ تىل قانداق جەريانلارنى باشتىن كەچۈرگەن،ئۇ زادى قانداق تىل؟ئاندىن كېيىن چاغاتاي تىلى دەپ ئاتالغان تىل شۇ تىل شۇمۇ ياكى ئەمەسمۇ؟لېكىن دادام رەھمىتى چاغاتاي تىلىنى بىلىدىغان.يۇقارقى سوئاللارغا جاۋاپ ئىزدەش بىلەن بىللە كاللامغا تۆۋەندىكىدەك تىل ئىستىمالىدىن قىلىپ قالغان سۆزلەرمۇ كەپ قالىدۇ.مەسىلەن:

  كۆنا سۆزلەردىن:جاللاپ-مەنىسى تېرە سۆدىگىرى،مىسالەن داڭلىقلاردىن دامۇللا جاللاپ.غۇلجىدىكى دوسلۇق دوختۇرخانىسى مۇشۇ ئادەمنىڭ شەخسى قوراسىكەنتۇق.بۇ ئادەم بەزى تارىخى كىتاپلاردا چىقىدۇ.

سەرراپ-ئالتۇن سۆدىگىرى.قەللەپ-ئۇن ماي ساتىدىغان ئادەمنى كۆرسىتىدۇغۇ دەيمەن.تارانچىلار رەۋەندە دەپمۇ قويىدىكەن.يۈزبىشى.ئەللىك بېىشى مىڭبىگى[ھازىرقى قايسى ئەمەللەرگە توغرا كىلىدىكىن بىلمىدىم،بىلگەنلەر تولۇقلىغاي]

يايى  ۋە چېرىك دېگىنى-ساقچى ۋە ھەربىلەرنى كۆرسىتىدۇ بەلكىم.

قۇشناچىم-ئىلىملىك كىشلەرنىڭ ئاياللىرىنىڭ ھۆرمەت نامى مەنچە.

ئاندىن يەنە بۇرۇنقى تارىخى كىتاپلار ۋە ئانا يۇرت قاتارلىق كىتاپلاردا كۆپ ئۇچرايدىغان بىرلىكلەردىن:

گىكتار؛ بىر گىكتار يەر ھازىرقى 15 موغا تەڭ.

بىر خو-بىلىمدىم قانچە مو يەركىن؟

پۇت-مانچە پۇت بۇغداي-قوناق-بۇنىمۇ بىلەلمىدىم.دېگەندەكلەر.

ھازىرچە ئىسىمگە كەلگەنلىرى پەقەت مۇشۇكەن.بىلىدىغانلار مۇشۇنداق تىلمىزدىن قىلىپ قالغان كونا سۆزلەرنى ئىنكاس شەكىلىدە تولۇقلاپ يازسا بىلىپ باقىلى!

yalqun يوللانغان ۋاقتى 2012-4-22 18:18:35

كۆنا سۆزلەردىن:جاللاپ-مەنىسى تېرە سۆدىگىرى.

_____________________________

جاللاپ

ئەسلىدە ئەرەپچە سۆز ئىكەن.

توغرا يېزىلىشى : جەللاب ئىكەن

مەنىسى : سودىگەر، ئېلىپ -ساتار ئىكەن.



سىز كونا سۆزلەر بىلەن تونۇشۇپ چىقاي دىسىڭىز ئەڭ ياخشىسى ماۋۇ لۇغەتلەرنى ئېلىپ قويۇڭ

1- ئۇيغۇر شىۋە سۆزلىرى لۇغىتى

مىللەتلەر نەشىرياتى

تۈزگۈچى: غوپۇر غۇلام

2- چاغتاي تىلنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى

خەلق نەشىرياتى

تۈزگۈچى : مۇھەممەد تۇرسۇن باۋۇدۇن قاتارلىقلار

2- ئۇيغۇر كىلاسسىك ئەدەبىياتى سۆزلىكلىرى لۇغىتى

بۇ كىتاپمۇ مىللەتلەر نەشىرياتىدىن نەشىر قىلىنغان

3- ئۇيغۇر تىلىغا چەتتىن كىرگەن سۆزلىكلەر لۇغىتى

كىتاپنى خەق سوراپ ئەپكەتكەن، نەشىريات ،تۈزگۈچىلەر ئېسىمدە يوق. ( تېخى ۋاراقلاپ باقمىغان)

4- چاغتاي تىلى توغىرىسدا مۇپەسسەل بايان.

ئابدۇرۇپ پولات تەكلىماكانى

5- 12 مۇقام تېكىسىتلىرى

6- قەدىمقى ئۇيغۇر تىلى

....


yalqun يوللانغان ۋاقتى 2012-4-22 18:30:39

تىلىمىزدا ئۆزى قوللانغان،ئىشلتىۋاتقان سۆزلەرنىڭ مەنىسىنى ئۇقماي ناھايتى ئوسال،بىچارە ئەۋالغا قېلىۋاتقانلار ئاز ئەمەس. بۇنداق ئىشلار ئۇلارنى سۆزلەپ كەلسەم بىر تېما پۈتىدۇ.

مەسىلەن : « سەنەم» دىگەن سۆزىنىڭ مەنىسنىڭ « بۇت» دىگەن مەنىسى بارلىقىنى ئۇقماي ئىسىم ، تەخەللۇس قىلىۋالغان دىگەندەك... ( سەنەم ئىسمى بار تورداش سىڭىللار بولسا خاپا بولمىغاي. پەقەت مىسال ئۈچۈن ئېلىندى. باشقا غەرىزىم يوق)

شۇڭا تورداشلار  ئۆزىگە تور ئىسمى، بالىسىغا ئىسىم قويغاندا ناھايتى دىققەت قىلىش لازىم.

UyghurBaligh يوللانغان ۋاقتى 2012-4-22 19:03:08

قۇرۇلتاي دېگەن سۆز قەدىمى ئۇيغۇرچە سۆز. ھازىرغىچە ئىشلىتىلىۋاتىدۇ دېسە \"\"

ulastay يوللانغان ۋاقتى 2012-4-22 20:04:48

تۇنجار دىگەن نىمە دىگەن گەپ ؟

adil731 يوللانغان ۋاقتى 2012-4-22 22:57:53


4- قەۋەتتىكى ulastayنىڭ يازمىسىدىن نەقىل

تۇنجار دىگەن نىمە دىگەن گەپ ؟


تۇنجار ئەمەس تۇججاردۇ؟


بۇ ئەرەپچە گەپقۇ دەيمەن،مەنىسى سودىگەر دېگەن مەنىدەك




adil731 يوللانغان ۋاقتى 2012-4-22 23:09:10

ئىسىياننىڭ يازمىسىدىن نەقىل:

ئۇيغۇر تىلى مەھمۇد قەشقىرى زامانلىرىدا خاقانىيە تىلىنى قوللانغان بولسا چىڭگىزخان ئىستىلاسىدىن كېيىن چاغاتايغا تەقسىم قىلىنغان زىمىنلارداكى ئاھالىلار قوللانغان تىل يېقىن ۋاقىقتقىچە چاغاتاي تىلى دەپ ئاتالدى.پېقىرگە ئىنىقسىز ئامىل شۇكى؛بوۋىمىز مەھمۇد قەشقىرى زامانىدا قوللانغان خاقانىيە تىلى دەپ ئاتالغان شۇ تىل قانداق جەريانلارنى باشتىن كەچۈرگەن،ئۇ زادى قانداق تىل؟ئاندىن كېيىن چاغاتاي تىلى دەپ ئاتالغان تىل شۇ تىل شۇمۇ ياكى ئەمەسمۇ؟





توردا گۈلەن ئاكىمىز كەبى ئىلىم ساھىبلىرى ئاز ئەمەس،شۇڭا يۇقارقى ئۆزۈم نەقىل ئالغان سۇئالنى مەنمۇ بىلمەيمەن،بىلىدىغانلار مۇشۇ خاقانىيە تىلى قاچاندىن باشلاپ قوللىنىلغان،كېيىن چاغاتاي تىلى دەپ نام ئالغان تىل شۇ خاقانىيە تىلىنىڭ باشقىچە ئاتىلىشىمۇ؟مۇشۇ سۇئاللارغا جاۋاب بېرىۋەتسەڭلار \"\"  \"\"  \"\"  \"\"

gulahmalik يوللانغان ۋاقتى 2012-4-23 09:10:28

بىزنىڭ مەھەللىدە بىر تېڭىقچى بار ئىدى . بەكلا شوخ ھەم قىززىقچى ئادەم . شۇنىڭمۇ كىتابلىرى بولىدىغان ، قەدىمى ئۇيغۇر يېزىقىدا يېزىلغان دەيتتى . دەپتۇلەر ، قىپتۇلەر ، كىلىپتۇلەر ...  دېگەندەك سۆزلەيتتى . شۇ چاغلاردا ئانچە دىققەت قىلماپتىكەنمەن . ئىسىت !

ulastay يوللانغان ۋاقتى 2012-4-23 10:27:54

5- قەۋەتتىكى adil731نىڭ يازمىسىدىن نەقىل


4- قەۋەتتىكى ulastayنىڭ يازمىسىدىن نەقىل

تۇنجار دىگەن نىمە دىگەن گەپ ؟


تۇنجار ئەمەس تۇججاردۇ؟


بۇ ئەرەپچە گەپقۇ دەيمەن،مەنىسى سودىگەر دېگەن مەنىدەك

مەنمۇ تارىخى كىتاپلاردا تۇججار دەپ ئوقۇغان،ئەمدى تۇنجارنىڭمۇ مەنىسى بارمىكىن دەيمەنغۇ ؟





pis-pas يوللانغان ۋاقتى 2012-4-23 13:40:02

衙役 خەنزۇچە گەپ يايى

pis-pas يوللانغان ۋاقتى 2012-4-23 13:43:10

گېكتار - لاتىنچە

خۇ - خەنزۇچە

پۇت - ئېنگىلىزچە

فەرسەخ  - ئەرەپچە

gulahmalik يوللانغان ۋاقتى 2012-4-23 21:01:59

دادام ئىكەكنى   كاسۋال  دەيتتى . بۇ قايەرچە گەپ بولغىيدى ؟

ataman188 يوللانغان ۋاقتى 2012-4-23 22:45:44

نەگە ماڭدىڭىزما ؟  نىمە دىدىڭىزما؟ ئۇۋاۋۇ؟؟

ماۋۇ چۇ ئەمىسە \"\"

aman121 يوللانغان ۋاقتى 2012-4-24 02:07:48

قۇشناچىم- ئۇستازنىڭ ئايالىنى كۆرسىتىدۇ. بىلىملىك كىشلەرنىڭ ئەمەس.





دورغا- ئەسكىرى ئەمەل نامى.

ئىشنۇر- ئاياقنىڭ يېپى.(غولجىدىلا قوللىنىدۇ ،نەچە گەپكىن بىلمىدىم.  )

پەنەر- چوڭلار ئېشلىتىدۇ.

پەنجىرە- دېرىزىلام دەيمىز بىز. پەنجىرە بىرپۈتۈن دېرىزە گەۋدىسىنى كۆرسىتىدۇ. دېرىزە بولسا قىسمەن ھالدائەينەكنىلا كۆرسىتىدۇ.

شانۇر- بۇنىمۇ بىلىدىغانلار بەك ئاز.

ئېرىس- غولجىدا كۆپ قوللىنىدۇ.

UyghurBaligh يوللانغان ۋاقتى 2012-4-24 02:31:02

جەگە

ھاراق(ئىچىدىغان مەي ئەمەس جىمۇ)

ۋاسا

شۈدگە قىلىش

ئوسا قىلىش  \"\"

UyghurBaligh يوللانغان ۋاقتى 2012-4-24 02:31:26

چامما(چالما) تېرىش دەپ بىر ئىش با راس.

kumluk يوللانغان ۋاقتى 2012-4-24 06:25:13

يەنە ...

يامداق.

گاتار.

ياياق.

مالكا .

دىگەندەك سۆزلەر باركەن بۇ يەردە.

kokkaptar يوللانغان ۋاقتى 2012-4-24 08:43:05

كاسىۋال - ئىكەك (بۇنى يىزىلاردا ھازىرمۇ خېلى ئىشلىتىدۇ.)

دىيەپشە - بىگىز (بەزى جايلاردا دەرەپشە دەيدىغان ئوخشايدۇ.)

ئاختامىلىق - زىرائەتنى يېغىپ بولۇپ، كىيىنكى تىرىلغۇغا تەييارلانغان يەر (ئاختامىلىقتا چالما تالىشىپ دەيدىغان گەپ شۇ. \"\"  )

كۆتىچەك - قوناقنىڭ شىخىنى چاناپ بولغاندىن كىيىن، يەردە قالغان يىلتىزى شۇ.


يەرلىك شىۋىلەر بويىچە يىغىپ كەلسە تىخىمۇ كۆپ بولۇپ كىتىدىكەن.  قۇمۇللۇق باللىلارنىڭ ئاجايىپ گەپلىرى بولىدىغان، «بۇغۇن ئۆيگە كىرىمەن دەپ مۇرجۇققا مۈدۈرۈپ كىتىپ، خەنتىيى چىركى بولۇپ كىتىپتىكەن، چۇچۇلدۇرۋەتتىم» دەيدىغان. \"\"

GoodLuck يوللانغان ۋاقتى 2012-4-24 09:21:07

@kokkaptar

ئاختامىلىق- زىرائەتنى يېغىپ بولۇپ، يەرنى ھاۋالاندۇرۇش ئۈچۈن، ئاغدۇرۇپ تاشلاپ قويغان يەر.

ھازىر يەرنى ئات-ئېشەكتەك ئىشلىتىدىغان بولاپ كەتتى، ئارام ئالدۇرىدىغان ئىش يوق.

ئاۋۇ جۈملىنىڭ ئاخىرىنى چۈشىنەلمىدىم : بۈگۈن ئۆيگە كىرىمەن دەپ بوسوغىغا پۇتلىشىپ كېتىپ... \"\"

gulen يوللانغان ۋاقتى 2012-4-24 11:17:27

خاقانىيە تىلى دېگەن گەپنى ئەھمەد يۈكنەكى كاشغەر تۈركچەسى دەپ يازغان، ئەمەلىيەتتە خاقانىيە تۈركچەسى دېگەن قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى دەۋرىدىن چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى دەۋرىگە ئۆتۈشتىكى بىر ئۆتكۈنچى باسقۇچ. يەنى قاراخانىلار خانلىقى دەۋرىدىكى ئۇيغۇرچەدۇر. بۇ چاغدا ئۇيغۇر تىلى ئەرەب ئىلىپبەسى بىلەن خاتىرلەنگەن، مەسىلەن دىۋانۇ لۇغەتىت تۈرك، قۇتادغۇبىلىك، قۇرئاننىڭ ئۇيغۇرچە تەرجىمىسى

چاغاتاي ئۇيغۇر تىلى دەۋرى ئويغۇر تىلىنىڭ ئورتا - يېقىنقى زامان دەۋرى. بۇ دەۋردە ئۇيغۇر تىلىدا پارىسچە كىرمە سۆزلەر كۆپەيگەن. ئۇيغۇر يېزىقىغا پارسچىدىن چ، گ، پ، ڭ ھەرفلىرى قوبۇل قىلىنغان.

پەرق يېزىقتا. تىلدا فراسىچە سۆزلەر ۋە سۆز بىرىكمىلىرى كۆپەيگەن. شىئىرىيەت تەرەققى قىلغان.
بەت: [1] 2
: تىلىمىزدىكى ئىستىمالدىن قىلىپ قالغان سۆزلەر!