ھۆرمەتلىك تىلداشلىرىم، مەن كەسپ ئەھلى ئەمەس، پەقەت بىر ئاددى ھەۋەسكار، ئانا تىلىمىز كەسپ ئەھلىلىرىنىڭلا تىلى بولۇپ قالماستىن، مەندەك ئاددى ھەۋەسكارنىڭمۇ تىلى بولغانلىقى ئۈچۈن، بۇ تىل ھەققىدە ئانچە - مۇنچە جۆيلۈپ سېلىشتىن ساقلىنالمايمەن، جۆيلۈشلىرىمنىڭ شاكىلىغا قارىماي، مېغىزىغا نەزەر سېلىپ قويسىڭىز، شۇ ماڭا كۇپايە.

مەن ياسىغان تۆۋەندىكى سۆزلەرنى ئەسلىدىكى سۆزلەرنىڭ ئورنىغا دەسسەتكۈزۈش ئۈچۈن ئەمەس، پەقەت تىلشۇناسلىرىمىزنىڭ بۇنىڭدىن كېيىنكى ئىزدىنىشلىرىگە خام ماتېرىيال بولۇپ قالامدىكىن دەپ ئوتتۇرىغا قويدۇم، ئۇنى ئومۇملاشتۇرۇشنىڭ مۇمكىن ئەمەسلىكى ماڭىمۇ ئايان، پەقەت «قىلغىلى ئىش تاپالمىغان» بىرسىنىڭ «خام خىيالى»كەن دەپلا بىلىپ قىلىڭ.

1- 软件 يۇمتال(يۇمشاق دېتال دېگەن سۆز توغرا قويۇلمىغان، ئۆلۈك تەرجىمە قىلىنغان)،

2- 硬件 دېتال(«يۇمشاق»ى «يۇمتال» بىلەن ئاتالغاندىن كېيىن، «قاتتىق»نى قوشۇشنىڭ ھاجىتى يوق)،

3- 扫描仪 -سايىلىغۇچ، (بۇنداق ئاتالغاندا ئۈسكىنىنى ئىشلىتىشتىكى ھەركەتنى «سايىلاش»، ھەركەتنىڭ نەتىجىسىنى «سايىسى» دەپ ئاتاپ تېخىمۇ چۈشۈنۈشنى ئىلگىرى سۈرگىلى بولىدۇ)،

4- 密码 - پىچىر(نۇرغۇن كىشى «پىچىر»نىڭ مەنىسىنى بىلمىگىنى بىلەن، «پىچىرلىشىش»نى ياخشى بىلىدۇ، مەخپى نۇمۇر دېگەن سۆز ئۇزۇن بولۇپلا قالماي، ئانچە توغرا ئىپادىلەپ بېرەلمەيدۇ، «مەخپى» بولۇش ئۈچۈن ھىچكىم بىلمەسلى كېرەك، ئەمما ئۇنى بىلگىلى بولۇش مۇمكىن، «پىچىر»نىڭ «مەخپىي»لىك دەرىجىسى سەل تۆۋەن بولۇپ، 密码غا ماس كىلىدۇ، بەزىلەر تۈركى تىللار دىۋانىدا «ئىم» دەپ ئالغان، شۇنى ئىشلىتەيلى دېيىشتى، لىكىن تۈرلىگەندە ئانچە يېقىملىق تۈرلەنمەيدىكەن، بۇنىڭ «ئىمى»، سېنىڭ ئىزدىنىشتىكى«ئىمىڭ» نېمە؟ دېگەندەك، «پىچىر»نى تۈرلەنگەندىمۇ شۇنداق يېقىشلىق بولىۋېرىدۇ)،

5- 注册- خەتلىتىش(تىزىملاش ياكى تىزىملىتىش دەپ ئېلىنىۋاتىدۇ، كىچىك چاغلىرىمىزدا چوڭلار «بالامنى مەكتەپكە خەتلەتتىم» دېيىشەتتى، بىرەر ئورۇنغا تۇنجى قېتىم تىزىملىتىشنى خەتلىتىش دېسەك، 登陆نى تىزىملىتىش دېسەك مۇۋاپىق بولىدىكەن، بىرقىسىم مۇنبەرلەردە خەتلىتىش دەپ قوبۇل قىلغان بولسىمۇ ماۋۇ مۇنبەردە 注册نى تىزىملىتىش دەپ ئاپتۇ)،

6- 多媒体卡- سېغىم كارتا(نۇرغۇن يازمىلاردا ھازىر شۇنداق قوللىنىۋاتىدۇ، ياسىغان سۆزلەرىم ئىچىدە ئەڭ داغدۇغىسىز، ئەڭ تىز ئومۇملاشقان سۆز مۇشۇ بولسا كېرەك)،

过水热- ساماۋەر(سۇنى ئىسسىتىش مەنبەسىگە قاراپ توكلۇق، گازلىق، پارلىق، ....دەپ ئېنىقلىغۇچى قويىشىمىزمۇمكىن)،

摄像头- قارانتۇر(قارانچۇق بىلەن قاراپتۇرنى تەھلىل قىلسىڭىز توغۇرلىقىنى ھىس قىلىسىز)،

订书机 - مىخلىغۇچ،

迪吧 - خىلۋەزخانا(بىزدە بەزمەخانا دېگەن سۆز بىلەن ياسىغىلى بولىدىغان خىلۋەتخانا دېگەن سۆز بار)،

«تەنتەربىيە»نىڭ ئىلھامىدىن ياسالغان بىرقىسىم پەن ناملىرى:

1- ماتېماتىكا - ساقىشتەربىيە(قۇتادغۇ بىلىكتە ھېساپنى ساقىش يەنى ساق ئىش دەپ ئالغان)،

2- پېداگوگىكا - ساباقتەربىيە (كىچىك چاغلىرىمىزدا بوۋىلار دەرس ئوقۇش دېمەي، ساۋاق ئېلىش دەيتى)،

3- پىسخولوگىيە - خۇيتەربىيە (ئادەملەردىكى مىجەر، خۇسۇسىيەت، ئالاھىدىلىكلەرنى «خۇي»غا يېغىنچاقلاشقا بولامدىكىن دەيمەن)،

4- خىمىيە - تادۇتەربىيە (قەدىمقى تىلىمىزدا ئېلېمىنتلارنى تادۇ دەپ ئاتىغان ئىكەن، ئوت، سۇ، تۇپراق، ھاۋانى تۆت تادۇ دەپ ئاتىغاندەك)،

5- بىولوگىيە - جانتاربىيە (بارلىق جانلىق ۋە جانسىزلارنىڭ ھەممىسىنىڭ ياشىشى ئۇنىڭ «جان»ىنىغا باغلىق)،

6- ئەدەبىيات - پۈتۈك تەربىيە،

7- تىلشۇناسلىق - تىلتەربىيە.

باشقا ساۋاق(دەرس)لارنىڭ نامى تازا كۆڭلۈمدىكىدەك چىقمىغانلىقى ئۈچۈن بۇ يەرگە قويمۇدۇم.

مەكتەپ ۋە ئۇنىڭ ئەزالىرى ئۈچۈن ياسالغان سۆزلەر:

1- مەكتەپ - ئوقۇل،

2- يەسلى - تۇنجى ئوقۇل،

3- باشلانغۇچ مەكتەپ - باش ئوقۇل،

4- تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتەپ - كىچىك ئوقۇل،

5- تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ - ئوتتۇرا ئوقۇل،

6- ئوتتۇرا ۋە ئالىي تېخنىكۇم - چوڭ ئوقۇل،

7- ئۇنۋېرسىتىت ۋە ئېنىستۇت - ئالى ئوقۇل،

8- ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىسى - ئوقۇلدار(پۇلى كۆپ ئادەم پۇلدار، مەنسىپى چوڭ ھوقۇقدار، كۆپ مەكتەپتە ئوقۇغان ئادەم ئوقۇلدار)

9- دوكتۇر - بىلىگدار ياكى بىلىمدار،

10-دەرسلىك ـــ ئوقۇشلۇق.

11- كۇرسانت-ئوقۇلمەن.

12-ئوقۇتقۇچى-ئوقۇغۇچى ـــ ئوقۇللۇق،

    يۇقۇرىدىكى سۆزلەرنى يازمىلىرىمىزدا ئىشلىتىشنى مەقسەت قىلىپ ئەمەس ياكى بىرەرسىنىڭ ئىشلىتىشىنى ئۈمىت قىلىپمۇ ئەمەس، پەقەت «قىچىشمىغان يەرنى قاشلىغان»دەك، تاسادىبى كەلگەن ئىلھام بىلەن شۇنداقلا «ياسىلىپ» قالدى.

ئىزاھات: ئۇزۇن پالاكەت ئىسىم «ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىسى» ياكى كەلگۈندى ئىسىم «سىتۇدېنت»نى ئىشلىتىشنىڭ ئورنىغا يازغۇچىلار تورىدا«ئوقۇلدار»نى ئىشلەتكەنلەرنى خىلى ئۇچراتتىم.

      قاتناش ماشىنىلىرىدا شوپۇرلارنىڭ ماۋۇ جايدا «چاۋسۇ بار» ئاستا ماڭمىسام بولمايدۇ، مېنىڭ ماشىنام «چاۋسۇ»غا چۈشۈپتۇ، مانچە يۇەن جىرىمانە تۆلەپ كەتتىم دېيىشكىنىنى ئاڭلايمىز، ھەرقېتىم شۇنداق گەپنى ئاڭلىغىنىمدا ئۇيغۇرچىدا بىرەر ئەپلىك ئىسىم قويۇشنى ئويلاپ قالاتتىم، ئاخىرى بىزدىكى «چاپسان»، «چەپەر» دېگەن سۆزلەردىن پايدىلىنىپ، بىرەر سۆز ياساشقا بولارمۇ دەپ ئويلاپ، «قارانچۇق» دېگەن سۆزدىن ئىلھام ئېلىپ، «چەپەرچۇق» دەپ ئىسىم قويۇپ باقتىم، «قارانچۇق» قوشۇش(+) شەكىللىك «ياغاچ ئادەم» بولۇپ، ئۇ ئېتىزلىقتىكى يېڭى كۆمۈلگەن ئۇرۇقلارنى باشقا جانلىقلارنىڭ ھۇجۇم قىلىشىنى ئالداپ توسۇش ئۈچۈن ياساپ قويۇلغان «ئادەم سىياق»تىكى نەرسىە. «چەپەرچۇقمۇ» ماشىنىلارنىڭ مېڭىش سۈرئىتىنى كۈزىتىدىغان قاتناش ساقچىسى رولىدىكى نەرسە.

       يەنە «تىز سۈرئەتلىك يول» دېگەن بىمەنە سۆزنى ھەرقېتىم ئاڭلىغىنىمدا، بۇ سۆزنىڭ پايتىمىدەك ئۇزۇنلىقىغا قارىماي يەنە لوگىكىلىقسىزلىقىدىن ئىچىم سىقىلىدۇ، تىز سۈرئەتلىك ماشىنا، تىز سۈرئەتلىك پويىز دگەن سۆزدىن تىز ماڭىدىغان ماشىنا، تىز ماڭىدىغان پويىزئىكەنلىگىنى بىلىمىز، «تىز سۈرئەتلىك يول»دىن «تىز ماڭىدىغان يول»لىقىنى بىلەمدۇق؟ يولمۇ ماڭامدا؟ بىز «توختاۋسىز»، «ھىچنېمىگە پۇتلاشمايدىغان»، «دۇدۇقلىمايدىغان» نەرسىنى «راۋان» دەيدىغان سۆز بىلەن ئىپادىلەيمىز. «تەختىراۋان» دېگەن سۆزمۇ شۇنداق مەنىلىك ئىخچام ياسالغان، مۇشۇلاردىن پايدىلانغىنىمىزدا «راۋان يول»دەپ ئالغان بولساق، ھەم ئىخچام ھەم چۈشۈنۈشلۈك ئىسىم بولاتتى، ئىشەنمىسىڭىز سەپەرگە چىققىنىڭزدا يېنىڭىزدىكى شوپۇر بولامدۇ، دىھقان بولامدۇ، بىرەرسىدىن ھىچقانداق ئىزاھاتمۇ بەرمەي، ماۋۇ جايغا «راۋان يول» ياسىماقچىكەنمىش، قاچان ياسايدىغاندۇ؟ - دەپ سوراپ قويۇڭ، شۇ ئادەم سىزدىن - «راۋان يول» دېگەن نېمە دەپ؟ - سوراپ قالسا، مېنى يالغانچىغا، گېپىمنى خاتاغا چىقىرىۋېتىڭ.

      موتۇسىكىلىتنى يېڭى ئالغان چېغىڭىزدا مېڭىش مۇساپىسى مەلۇم چەككە يەتكىچە ئادەم مۈنگەشتۈرمەي، يالغۇز مۈنىسىز، بىرەرسى مۈنگىشىۋالاي دېسە، بىزتەرەپتە شەھەر ئاھالىلىرى - موتۇرۇم تېخى «مولا» بولۇپ بولمىغانتى، - دېيىشىدۇ، «مولا» دېگەن سۆزنىڭ مەنىسى نېمە دەپ سورىسىڭىز، جاۋاپ بېرەلمەيدۇ. مەن كىچىك چاغلىرىمدا چوڭلار بىلەن بىرگە «چاق»چىنىڭ قېشىغا بېرىپ، پىچاق چارقىلىتاتۇق، چارقىلاپ بولغاندىن كېيىن پىچاقنى بۆلەيگە سۈركەپ «بىلەپ» بېرەتتى، مانا مۇشۇ ھەركەتنى پىچاقنىڭ «قىلاتى»نى ئېلىش دەيتى، ھازىر بىلسەم سېلىقلاش، «ئىگىز - پەس» بولۇپ قالغان يەرنى تۈزلەش دېگەن مەنىدىكى گەپكەن، ئاشۇ «مولا» قىلىش دېگەن گەپ بىلەن مەنىداش سۆز ئىكەن، شۇڭا موتورۇم «مولا» بولۇپ بولمىغان دېگەن سۆزنى موتورۇم «قىلات»لىنىپ بولۇنمىغان دېسەكمۇ بولاركەن.

       باغچىلاردا بالىلار ئوينايدىغان ئىككى نەرسە بار، ئۇنىڭغا «دوقدوق ماشىنا»، «لۆملۆم پالاس» دەپ ئىسىم قويىلسا، ھىچقانداق ئىزاھات بېرىلمىسىمۇ نۇرغۇن ئۇيغۇر چۈشۈنىۋالالايدىكەن.

         مۇشۇ مۇنبەردە بىر تورداش ئابدۇقادىر جالالىدىن ئەپەندىمنى سوراققا تارتىپ بىرمۇنچە كايىپ كېتىپتۇ، گۇناھى يېڭى سۆز ياسىغىنىمىش، ياقامنى تۇتۇپ توۋا دەپ، ھەيران قالدىم، ئون ئېغىز سۆزىنىڭ 8زى، ئۇيغۇرچىغا يات بولغان كىشىلەر ئەيىپتار بولماي، ئۆيىنىڭ يەتتە خانىلىق تېلېفۇن رەقىمىنى ئۇيغۇرچە دۇدۇقلىماي دېيەلمەيدىغان پروپپىسۇرلار سوراققا تارتىلماي، ئۇيغۇر تىلىنىڭ ئىپادىلەش كۈچىنى بېيىتىشقا ھەسسە قوشىۋاتقان ئادەم «ئەيىپتار» بولۇپ قاپتۇ.

      ئابدۇقادىر جالالىدىن تىلىمىزدىكى نۇرغۇن كەم سۆزلەرنى ياسىدى، ئىزدەندى. سابىق «پۇقرا» تورىدا توردۇنياسىغا مەن تۇنجى قېتىم ئېلىپ كىرىپ، مېنى ياسىدى دەپ قارالغان «ئېلخەت»نىمۇ ئابدۇقادىر جالالىدىن ئەپەندىم «شىنجاڭ مەدەنىيىتى»نىڭ 90- يىللاردىكى بىر سانىدا «چەتئەللەردىكى ئۇيغۇر زىيالىلار بىلەن دىدارسىز سۆھبەت(ئىنىق ئىسىمدە قالماپتۇ شۇنداقراق ماۋزۇدا)» دېگەن ماقالىسدا تۇنجى قېتىم ئوتتۇرىغا قويغان ئىكەن. مۇشۇ سۆز ئۇيغۇر كومپيۇتېر ئىلمىي جەمىيىتىنىڭ لاتىن يېزىقىدىكى توربېتى يېڭىدىن قۇرۇلغان(مەزكۇر يېزىقتىكىسى تېخى قۇرۇلمىغان)چاغدا ئۇ ك ئى ج نىڭ تورىغا «ئېلخەت» توغرىسىدىكى تەشەببۇسۇم پۇقرا تورىدىن كۆچۈرۈپ كىلىنىپ، قوللاش، قارشى تۇرۇش تەرەپدارلىرى بىلەن توردۇنياسىدا تۇنجى قېتىم قاتتىق مۇنازىرىگە كىرىشىشىمگە سەۋەپ بولغان ئىدى.

          ئابدۇقادىر جالالىدىننى ئەيىپلىگەن تورداشقا قارىتا يەنە بىرتورداش ئابدۇقادىر جالالىدىنغا «يان بېسىپ» ئۈنتەخسە، سىنتەخسە دېگەندەك سۆزلەرنى ئابدۇقادىر جالالىدىن ياسىغان دەپ ئىنكاس قالدۇرۇپتۇ، بۇ قاراش خاتا بولۇپ قاپتۇ، 90- يىللارنىڭ ئاخرىمىكىن ياكى 2000- يىللارنىڭ باشلىمىمىكىن ئىزدىنىش توربېتىدە بەرقى ئەپەندىم بىرمۇنچە يېڭى سۆزلەرنى ياسىغانلىقى ھەققىدەبىر تىما يوللىغان ئىكەن، شۇلار قاتارى VCD ۋە CDلەرگە «سىنبار»، «ئۈنبار» دەپ ئىسىم ياسىدۇق دېگەن ئىكەن، بىزنىڭ دىھقانلىرىمىزنىڭ ئۇنىڭغا «تەخسە» دەپ ئىسىم قويىۋالغانىقىنى، شۇڭا مەن ئۇنى «سىنتەخسە»، «ئۈنتەخسە» دېسەك تېخىمۇ ئاممىۋى باپ بولىدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويغان ئىدىم، بۇنىڭغا يانداشتۇرۇپ، «سىنلىنتا»، «ئۈنلىنتا» دېگەنلەرنىمۇ ياسىسام، ئىزدىنىشتە زور ئالقىشقا ئىرىشكەن ئىدى.