ئۇيغۇر ئېلىدىكى جەدىدچىلىك ھەرىكىتى ۋە ئۇنىڭ مېۋىلىرى
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﺟﻪﺩﯨﺘﭽﯩﻠﯩﻚ ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻣﯩﯟﯨﻠﯩﺮﻯ
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﻧﯩﯟﯨﻲ ﻳﯧﺘﻪﻛﭽﯩﺴﻰ، ﺩﯨﻦ ﯞﻩ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻨﯩﯔ ﭘﯩﺪﺍﻛﺎﺭﻯ، ﻫﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺯﺍﻣﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ ﺷﺎﻧﻠﯩﻖ ﺋﯩﭙﺘﯩﺨﺎﺭﻯ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﯧﯖﻰ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺎﺱ ﺳﺎﻟﻐﯘﭼﯩﺴﻰ ﺋﻮﺕ ﻳﯜﺭﻩﻙ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻠﯩﺪﻩ ﺟﻪﺩﯨﺘﯩﺰﻡ (ﻳﯧﯖﯩﻠﯩﻖ) ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﻳﯧﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺮﺍﻗﺪﺍﺭﻯ ﺋﯩﺪﻯ.
ﻣﻪﺭﻫﯘﻡ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﺗﯘﻣﺎﻧﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺑﯘﺭﯗﺧﺘﯘﻡ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﻛﯚﺯﯨﻨﻰ ﺋﯩﻠﯩﻢ - ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺗﻜﻪ ﺋﯧﭽﯩﺶ ﻳﻮﻟﯩﺪﺍ ﻫﺎﻳﺎﺗﯩﻨﻰ ﺋﺎﺗﯩﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﺎﺧﯩﺮﻯ ﺷﯘ ﻳﻮﻟﺪﺍ ﺟﯧﻨﯩﻨﻰ ﻗﯘﺭﺑﺎﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﺋﺎﻟﯩﻤﺪﯗﺭ.
ﺟﻪﺩﯨﺘﭽﯩﻠﯩﻚ ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﻳﺮﺍﻗﺪﺍﺭﻯ ﻣﻪﺭﻫﯘﻡ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﻰ ﺟﯩﺪﺩﯨﻲ ﺧﯩﺮﯨﺴﻘﺎ ﺩﯗﭺ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ 20 - ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ ﺑﺎﺷﻠﯩﺮﯨﺪﺍ "ﺗﺎﺗﺎﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺋﻮﻳﻐﯩﻨﯩﺌﯩﺸﻰ"ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﺋﻪﯞﺟﯩﮕﻪ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﺷﻪﻫﻪﺭﻟﻪﺭﺩﻩ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺗﻪﻫﺴﯩﻞ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﺎﺷﯘ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﯟﻯ ﺩﻭﻟﻘﯘﻧﻼﺭﺩﺍ ﻛﯜﺭﻩﺵ ﻏﺎﻳﯩﺴﯩﻨﻰ ﻣﯘﺳﺘﻪﻫﻜﻪﻣﻠﯩﮕﻪﻥ. ﺋﯘ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﺋﯘ ﻧﯧﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻛﯧﺮﻩﻛﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻧﺎﻫﺎﻳﯩﺘﻰ ﺋﯧﻨﯩﻖ ﭼﯜﺷﻪﻧﮕﻪﻥ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﯘ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﺳﻪﻣﻪﺭﻗﻪﻧﺪ، ﺋﯘﻓﺎﻻﺭﺩﺍﻣﯘﺩﻩﺭﺭﯨﺴﻠﯩﻚ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ، ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻚ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺗﯜﺯﮔﻪﻥ "ﺋﺎﻗﺎﺋﯩﺪ ﺯﯙﺭﯛﺭﯨﻴﻪ" ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﺪﻩ ﺋﯧﻨﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺩﯦﮕﻪﻥ:
- ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺧﺎﺭ ﯞﻩ ﺯﻩﺑﯘﻥ ﺑﻮﻟﯘﺷﯩﻨﯩﯔ ﺳﻪﯞﻩﺑﻰ ﻧﯧﻤﻪ؟
- ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻧﻪﺭﺳﯩﺪﯗﺭ: ﺑﯩﺮﻯ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﯞﻩ ﻧﺎﺩﺍﻧﻠﯩﻖ؛ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﯩﺴﻰ ﺗﻪﭘﺮﯨﻖ ﯞﻩ ﺋﯩﺨﺘﯩﻼﭘﺘﯘﺭ.
- ﺋﯩﺰﺯﻩﺕ، ﺋﺎﺑﺮﻭﻱ، ﻗﯘﯞﻩﺕ ﻧﯧﻤﻪ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ ؟
- ﺋﯩﻠﯩﻢ - ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺕ، ﺋﯩﺘﺘﯩﭙﺎﻗﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ.
ﺟﻪﺩﯨﺘﯩﺰﻡ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﯩﻜﻠﯩﻨﯩﺸﻰ
ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﯞﻩ ﺗﯜﺭﻛﯩﻴﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﺎﻳﻠﯩﻨﯩﺶ، ﻛﯚﺯﯨﺘﯩﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺋﺎﺧﯩﺮﻗﻰ ﻫﯧﺴﺎﺑﺘﺎ ﻳﯘﺭﺗﯩﻨﯩﯔ، ﻣﯩﻠﻠﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﻛﯜﻟﭙﻪﺗﻠﯩﻚ ﺗﻪﻗﺪﯨﺮﯨﻨﻰ ﺋﻮﯕﺸﺎﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﭼﻮﻗﯘﻡﺋﯩﺸﻨﻰ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﺘﯩﻦ، ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﺘﯩﻦ ﺑﺎﺷﻼﺵ ﺯﯙﺭﯛﺭﻟﯜﻛﯩﻨﻰ ﺗﻮﻧﯘﭖ ﻳﻪﺗﻜﻪﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺋﯩﺴﻼﻫﺎﺗﭽﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﻰ، ﻳﻪﻧﻰ ﻳﯧﯖﯩﻼﺵ - ﺟﻪﺩﯨﺘﭽﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﻰ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﻣﯘﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭﻟﯩﺮﻯ ﺟﺎﻣﺎﻟﯩﺪﺩﯨﻦ ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﻰ ﯞﻩ ﺷﻪﻳﺦ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺋﺎﺑﺪﯗﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻮﻗﯘﺵ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﻗﯘﯞﻩﺕ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ. ﺋﯘ 1907 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﺎﻧﺎ ﻳﯘﺭﺗﻰ - ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ. ﻛﯚﭖ ﻳﯩﻠﻼﺭ ﭼﻪﺗﺌﻪﻟﻠﻪﺭﺩﻩ ﻳﯜﺭﮔﻪﻥ ﺑﯘ ﺋﺎﻟﯩﻤﻨﯩﯔ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﺩﻩﻙ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﺗﯜﺗﻪﻛﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺑﯘﺭﯗﺧﺘﯘﺭﻣﺎ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥﺷﻪﻫﻪﺭﺩﻩ ﺋﯚﺯ ﻏﺎﻳﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻪﻣﻪﻟﮕﻪ ﺋﺎﺷﯘﺭﺍﻟﯩﺸﻰ ﺋﯘﻧﭽﻪ ﺋﺎﺳﺎﻥ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﺎﻟﺪﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭼﻮﻗﯘﻡ ﻧﻮﭘﯘﺯ ﺗﯩﻜﻠﻪﺵ، ﺗﻪﺳﯩﺮ ﭘﻪﻳﺪﺍ ﻗﯩﻠﯩﺶ، ﺋﺎﻣﻤﯩﯟﻯ ﺋﺎﺳﺎﺳﻘﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﯘﺵ ﻛﯧﺮﻩﻙ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯜﺳﺘﯩﮕﻪ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﯩﻠﻪﺭﻣﯘ ﻛﯚﭖ، ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺋﯚﻟﯩﻤﺎﻻﺭﻣﯘ ﻛﯚﭖ ﻗﻪﺩﯨﻤﯩﻲ ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﭼﻘﺎ، ﻫﻪﺩﯦﮕﻪﻧﺪﯨﻼ ﻧﻮﭘﯘﺯ ﺗﯩﻜﻠﻪﺵ ﻗﯩﻴﯩﻦ ﺋﯩﺪﻯ."
ﺟﻪﺩﯨﺘﯩﺰﻡ ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﺷﻠﯩﻨﯩﺸﻰ
ﺋﺎﺑﺪﯗﻗﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﭼﺎﻍ ﺩﻩﻝ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﺩﻩﻳﯧﯖﯩﭽﻪ ﺋﯩﭙﺘﯩﺪﺍﺋﯩﻲ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﻪﺭ ﺋﺎﻧﺪﺍ - ﺳﺎﻧﺪﺍ ﻳﻮﻟﻐﺎ ﻗﻮﻳﯘﻟﯘﺷﻘﺎ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻥ، ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﯟﻯ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﺳﯘﻟﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﻼﻫ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻣﻪﺳﯩﻠﯩﺴﻰ ﺋﺎﻧﭽﻪ - ﻣﯘﻧﭽﻪ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﭼﺎﻍ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﯞﻩ ﺗﯜﺭﻛﯩﻴﻪ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺟﺎﻳﻼﺭﺩﯨﻜﻰ ﻳﯧﯖﻰ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻨﯩﯔ ﯞﻩﺯﯨﻴﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭘﯩﺸﺸﯩﻖ ﺗﻮﻧﯘﺷﯘﭖ، ﺟﻪﺩﯨﺘﯩﺰﻣﻠﯩﻖ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﻰ ﻣﯘﻛﻪﻣﻤﻪﻝ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﻳﯧﯖﯩﭽﻪ ﭘﻪﻧﻨﯩﻲ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻨﯩﯔ ﻫﺎﻣﯩﻴﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻼﻣﭽﯩﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﻛﺎ - ﺋﯘﻛﺎ ﻣﯘﺳﺎﺑﺎﻳﯩﻔﻼﺭﻧﻰ ﻗﯩﺰﻏﯩﻦ ﻗﻮﻟﻠﯩﻐﺎﻥ، ﺋﯘﻻﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯜﺭﯨﻨﻰ - ﻣﯜﺭﯨﮕﻪ ﺗﯩﺮﻩﭖ ﺑﯩﺮ ﺳﻪﭘﺘﻪ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ، ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺩﻭﮔﻤﺎ ﺗﻪﻟﯩﻢ - ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﻪ ﺋﯘﺳﯘﻟﯩﻨﻰ، ﻗﺎﺭﯨﻐﯘﻻﺭﭼﻪ ﻳﺎﺩﻻﺗﻘﯘﺯﯗﺷﻨﻰ ﺋﺎﺳﺎﺱﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵ ﺷﻪﻛﻠﯩﻨﻰ، ﺩﻩﯞﺭ ﺗﻪﻟﯩﭙﯩﮕﻪ ﻣﺎﺱ ﻛﻪﻟﻤﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﯩﺴﻼﻫ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﻳﯧﯖﯩﭽﻪ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﯩﻨﻰ ﺋﯩﺰﭼﯩﻠﻼﺷﺘﯘﺭﯗﺷﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵﺋﯘﺳﯘﻟﻰ، ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻰ ﯞﻩ ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻟﻰ ﺟﻪﻫﻪﺗﻠﻪﺭﺩﻩ ﺑﯩﺮ ﻳﯜﺭﯛﺵ ﺋﯩﺴﻼﻫﺎﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﺸﻨﻰ ﻧﯩﻴﻪﺕ ﻗﯩﻠﺪﻯ. ﺷﯘ ﻣﻪﻗﺴﻪﺗﺘﻪ "ﺳﻪﺭﭖ - ﻧﻪﻫﯟﻯ" ( ﻣﻮﺭﻓﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻪ ﯞﻩ ﺳﯩﻨﺘﺎﻛﺴﯩﺲ)، "ﺗﻪﺳﻬﯩﻠﯩﻞ ﻫﯩﺴﺎﺏ" (ﻣﺎﺗﯧﻤﺎﺗﯩﻜﺎ ﺋﯩﻠﻤﻰ)، " ﺟﯘﻏﺮﺍﭘﯩﻴﻪ ﺋﯩﻠﻤﻰ"، " ﺋﺎﻗﺎﺋﯩﺪ ﺟﻪﯞﻫﻪﺭﻯ"، ﻧﯧﮕﯩﺰﻟﯩﻚ ﺋﻪﻗﯩﺪﯨﻠﻪﺭ"،"ﻣﯘﺗﺎﻟﯩﺌﻪ ﻫﯩﺪﺍﻳﻪﺕ ( ﺑﺎﺷﻼﻣﭽﻰ ﺋﻮﻗﯘﺷﻠﯘﻕ)، "ﺑﯩﺪﺍﻳﻪﺗﺘﯘﺱ ﺳﻪﺭﭖ" (ﻟﯧﻜﺴﯩﻜﯩﺪﯨﻦ ﺩﻩﺳﻠﻪﭘﻜﻰ ﺋﺎﺳﺎﺱ)، ﺑﯩﺪﺍﻳﻪﺗﯘﻥ ﻧﻪﻫﯟﻯ"، " ﺗﻪﻟﯩﻤﯘﺱ ﺳﯩﺒﻴﺎﻥ" ( ﺑﺎﻟﯩﻼﺭ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﯩﺴﻰ)، "ﺗﻪﺟﯟﯨﺪ ﺗﯜﺭﻛﻰ"، ﻣﯩﻔﺘﺎﻫﯘﻝ ﺋﻪﺩﻩﺏ" ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﻠﻪﺭﻧﻰ ﺗﯜﺯﯛﭖ ﺗﺎﺵ ﻣﻪﺗﺒﻪﺋﻪﺩﻩﺑﺎﺳﺘﯘﺭﯗﭖ ﻣﻪﻛﺘﻪﺏ - ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻪﻣﯩﻨﻠﯩﮕﻪﻥ.
ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻣﻨﯩﯔ ﯞﺍﭘﺎﺗﻰ
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﻣﯘﻧﻪﯞﯞﻩﺭ ﺋﻮﻏﻠﻰ، ﭘﯩﺪﺍﻛﺎﺭ ﻣﯘﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭﻯ، ﺋﻮﺕ ﻳﯜﺭﻩﻙ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ 1924 - ﻳﯩﻠﻰ 8 - ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 14 - ﻛﯜﻧﻰ ﺗﺎﭖ ﺳﻪﻫﻪﺭﺩﻩﺋﯚﺯ ﺋﯚﻳﯩﺪﻩ ﻳﺎﻟﻼﻧﻐﺎﻥ ﻗﺎﺗﯩﻞ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﻗﻪﺳﺘﻠﻪﭖ ﺷﯧﻬﯩﺪ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥﺯﻭﺭ ﻳﻮﻗﯩﺘﯩﺶ ﻫﯧﺴﺎﺑﻼﻧﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﻗﺎﺗﯩﻠﻠﯩﻖ ﯞﻩﻗﻪﺳﻰ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻏﺎ ﭘﯘﺭﻛﻪﺗﻜﻪﻥ. ﺋﺎﯞﺍﻡﭼﻪﻛﺴﯩﺰ ﻗﺎﻳﻐﯘ ﻫﻪﺳﺮﻩﺗﻜﻪ ﭼﯚﻣﮕﻪﻥ، ﺷﺎﺋﯩﺮﻻﺭ ﺋﺎﺯﺍﺑﻠﯩﻖ ﻫﯧﺴﺴﯩﻴﺎﺗﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﻪﺭﺳﯩﻴﻪﻟﻪﺭﻧﻰ ﻳﯧﺰﯨﺸﻘﺎﻥ.
رىفا تورىدىن رەتلىنىپ يوللاندى.
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﺟﻪﺩﯨﺘﭽﯩﻠﯩﻚ ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻣﯩﯟﯨﻠﯩﺮﻯ
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﻧﯩﯟﯨﻲ ﻳﯧﺘﻪﻛﭽﯩﺴﻰ، ﺩﯨﻦ ﯞﻩ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻨﯩﯔ ﭘﯩﺪﺍﻛﺎﺭﻯ، ﻫﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺯﺍﻣﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ ﺷﺎﻧﻠﯩﻖ ﺋﯩﭙﺘﯩﺨﺎﺭﻯ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﯧﯖﻰ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺎﺱ ﺳﺎﻟﻐﯘﭼﯩﺴﻰ ﺋﻮﺕ ﻳﯜﺭﻩﻙ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﯩﻠﯩﺪﻩ ﺟﻪﺩﯨﺘﯩﺰﻡ (ﻳﯧﯖﯩﻠﯩﻖ) ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﻳﯧﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺮﺍﻗﺪﺍﺭﻯ ﺋﯩﺪﻯ.
ﻣﻪﺭﻫﯘﻡ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﺗﯘﻣﺎﻧﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺑﯘﺭﯗﺧﺘﯘﻡ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﻛﯚﺯﯨﻨﻰ ﺋﯩﻠﯩﻢ - ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺗﻜﻪ ﺋﯧﭽﯩﺶ ﻳﻮﻟﯩﺪﺍ ﻫﺎﻳﺎﺗﯩﻨﻰ ﺋﺎﺗﯩﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﺎﺧﯩﺮﻯ ﺷﯘ ﻳﻮﻟﺪﺍ ﺟﯧﻨﯩﻨﻰ ﻗﯘﺭﺑﺎﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﺋﺎﻟﯩﻤﺪﯗﺭ.
ﺟﻪﺩﯨﺘﭽﯩﻠﯩﻚ ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﻳﺮﺍﻗﺪﺍﺭﻯ ﻣﻪﺭﻫﯘﻡ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﻰ ﺟﯩﺪﺩﯨﻲ ﺧﯩﺮﯨﺴﻘﺎ ﺩﯗﭺ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ 20 - ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ ﺑﺎﺷﻠﯩﺮﯨﺪﺍ \"ﺗﺎﺗﺎﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺋﻮﻳﻐﯩﻨﯩﺌﯩﺸﻰ\"ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﺋﻪﯞﺟﯩﮕﻪ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﺷﻪﻫﻪﺭﻟﻪﺭﺩﻩ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺗﻪﻫﺴﯩﻞ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﺎﺷﯘ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﯟﻯ ﺩﻭﻟﻘﯘﻧﻼﺭﺩﺍ ﻛﯜﺭﻩﺵ ﻏﺎﻳﯩﺴﯩﻨﻰ ﻣﯘﺳﺘﻪﻫﻜﻪﻣﻠﯩﮕﻪﻥ. ﺋﯘ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﺋﯘ ﻧﯧﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻛﯧﺮﻩﻛﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻧﺎﻫﺎﻳﯩﺘﻰ ﺋﯧﻨﯩﻖ ﭼﯜﺷﻪﻧﮕﻪﻥ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﯘ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﺳﻪﻣﻪﺭﻗﻪﻧﺪ، ﺋﯘﻓﺎﻻﺭﺩﺍﻣﯘﺩﻩﺭﺭﯨﺴﻠﯩﻚ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ، ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻚ ﺳﯜﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺗﯜﺯﮔﻪﻥ \"ﺋﺎﻗﺎﺋﯩﺪ ﺯﯙﺭﯛﺭﯨﻴﻪ\" ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﺪﻩ ﺋﯧﻨﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺩﯦﮕﻪﻥ:
- ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻨﯩﯔ ﺧﺎﺭ ﯞﻩ ﺯﻩﺑﯘﻥ ﺑﻮﻟﯘﺷﯩﻨﯩﯔ ﺳﻪﯞﻩﺑﻰ ﻧﯧﻤﻪ؟
- ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻧﻪﺭﺳﯩﺪﯗﺭ: ﺑﯩﺮﻯ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﯞﻩ ﻧﺎﺩﺍﻧﻠﯩﻖ؛ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﯩﺴﻰ ﺗﻪﭘﺮﯨﻖ ﯞﻩ ﺋﯩﺨﺘﯩﻼﭘﺘﯘﺭ.
- ﺋﯩﺰﺯﻩﺕ، ﺋﺎﺑﺮﻭﻱ، ﻗﯘﯞﻩﺕ ﻧﯧﻤﻪ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ ؟
- ﺋﯩﻠﯩﻢ - ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺕ، ﺋﯩﺘﺘﯩﭙﺎﻗﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ.
ﺟﻪﺩﯨﺘﯩﺰﻡ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﯩﻜﻠﯩﻨﯩﺸﻰ
ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﯞﻩ ﺗﯜﺭﻛﯩﻴﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﺎﻳﻠﯩﻨﯩﺶ، ﻛﯚﺯﯨﺘﯩﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺋﺎﺧﯩﺮﻗﻰ ﻫﯧﺴﺎﺑﺘﺎ ﻳﯘﺭﺗﯩﻨﯩﯔ، ﻣﯩﻠﻠﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﻛﯜﻟﭙﻪﺗﻠﯩﻚ ﺗﻪﻗﺪﯨﺮﯨﻨﻰ ﺋﻮﯕﺸﺎﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﭼﻮﻗﯘﻡﺋﯩﺸﻨﻰ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﺘﯩﻦ، ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﺘﯩﻦ ﺑﺎﺷﻼﺵ ﺯﯙﺭﯛﺭﻟﯜﻛﯩﻨﻰ ﺗﻮﻧﯘﭖ ﻳﻪﺗﻜﻪﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺋﯩﺴﻼﻫﺎﺗﭽﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﻰ، ﻳﻪﻧﻰ ﻳﯧﯖﯩﻼﺵ - ﺟﻪﺩﯨﺘﭽﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﻰ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﻣﯘﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭﻟﯩﺮﻯ ﺟﺎﻣﺎﻟﯩﺪﺩﯨﻦ ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﻰ ﯞﻩ ﺷﻪﻳﺦ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺋﺎﺑﺪﯗﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻮﻗﯘﺵ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﻗﯘﯞﻩﺕ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ. ﺋﯘ 1907 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﺎﻧﺎ ﻳﯘﺭﺗﻰ - ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ. ﻛﯚﭖ ﻳﯩﻠﻼﺭ ﭼﻪﺗﺌﻪﻟﻠﻪﺭﺩﻩ ﻳﯜﺭﮔﻪﻥ ﺑﯘ ﺋﺎﻟﯩﻤﻨﯩﯔ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﺩﻩﻙ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﺗﯜﺗﻪﻛﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺑﯘﺭﯗﺧﺘﯘﺭﻣﺎ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥﺷﻪﻫﻪﺭﺩﻩ ﺋﯚﺯ ﻏﺎﻳﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻪﻣﻪﻟﮕﻪ ﺋﺎﺷﯘﺭﺍﻟﯩﺸﻰ ﺋﯘﻧﭽﻪ ﺋﺎﺳﺎﻥ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﺎﻟﺪﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭼﻮﻗﯘﻡ ﻧﻮﭘﯘﺯ ﺗﯩﻜﻠﻪﺵ، ﺗﻪﺳﯩﺮ ﭘﻪﻳﺪﺍ ﻗﯩﻠﯩﺶ، ﺋﺎﻣﻤﯩﯟﻯ ﺋﺎﺳﺎﺳﻘﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﯘﺵ ﻛﯧﺮﻩﻙ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯜﺳﺘﯩﮕﻪ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﯩﻠﻪﺭﻣﯘ ﻛﯚﭖ، ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺋﯚﻟﯩﻤﺎﻻﺭﻣﯘ ﻛﯚﭖ ﻗﻪﺩﯨﻤﯩﻲ ﺷﻪﻫﻪﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﭼﻘﺎ، ﻫﻪﺩﯦﮕﻪﻧﺪﯨﻼ ﻧﻮﭘﯘﺯ ﺗﯩﻜﻠﻪﺵ ﻗﯩﻴﯩﻦ ﺋﯩﺪﻯ.\"
ﺟﻪﺩﯨﺘﯩﺰﻡ ﻫﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﺷﻠﯩﻨﯩﺸﻰ
ﺋﺎﺑﺪﯗﻗﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﭼﺎﻍ ﺩﻩﻝ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﺩﻩﻳﯧﯖﯩﭽﻪ ﺋﯩﭙﺘﯩﺪﺍﺋﯩﻲ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﻪﺭ ﺋﺎﻧﺪﺍ - ﺳﺎﻧﺪﺍ ﻳﻮﻟﻐﺎ ﻗﻮﻳﯘﻟﯘﺷﻘﺎ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻥ، ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﯟﻯ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﺳﯘﻟﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﻼﻫ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻣﻪﺳﯩﻠﯩﺴﻰ ﺋﺎﻧﭽﻪ - ﻣﯘﻧﭽﻪ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﭼﺎﻍ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﯞﻩ ﺗﯜﺭﻛﯩﻴﻪ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺟﺎﻳﻼﺭﺩﯨﻜﻰ ﻳﯧﯖﻰ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻨﯩﯔ ﯞﻩﺯﯨﻴﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭘﯩﺸﺸﯩﻖ ﺗﻮﻧﯘﺷﯘﭖ، ﺟﻪﺩﯨﺘﯩﺰﻣﻠﯩﻖ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﻰ ﻣﯘﻛﻪﻣﻤﻪﻝ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ ﻳﯧﯖﯩﭽﻪ ﭘﻪﻧﻨﯩﻲ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻨﯩﯔ ﻫﺎﻣﯩﻴﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻼﻣﭽﯩﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﻛﺎ - ﺋﯘﻛﺎ ﻣﯘﺳﺎﺑﺎﻳﯩﻔﻼﺭﻧﻰ ﻗﯩﺰﻏﯩﻦ ﻗﻮﻟﻠﯩﻐﺎﻥ، ﺋﯘﻻﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯜﺭﯨﻨﻰ - ﻣﯜﺭﯨﮕﻪ ﺗﯩﺮﻩﭖ ﺑﯩﺮ ﺳﻪﭘﺘﻪ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ، ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺩﻭﮔﻤﺎ ﺗﻪﻟﯩﻢ - ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﻪ ﺋﯘﺳﯘﻟﯩﻨﻰ، ﻗﺎﺭﯨﻐﯘﻻﺭﭼﻪ ﻳﺎﺩﻻﺗﻘﯘﺯﯗﺷﻨﻰ ﺋﺎﺳﺎﺱﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵ ﺷﻪﻛﻠﯩﻨﻰ، ﺩﻩﯞﺭ ﺗﻪﻟﯩﭙﯩﮕﻪ ﻣﺎﺱ ﻛﻪﻟﻤﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﯩﺴﻼﻫ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﻳﯧﯖﯩﭽﻪ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﯩﻨﻰ ﺋﯩﺰﭼﯩﻠﻼﺷﺘﯘﺭﯗﺷﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵﺋﯘﺳﯘﻟﻰ، ﺋﻮﻗﯘﺗﯘﺵ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻰ ﯞﻩ ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻟﻰ ﺟﻪﻫﻪﺗﻠﻪﺭﺩﻩ ﺑﯩﺮ ﻳﯜﺭﯛﺵ ﺋﯩﺴﻼﻫﺎﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﺸﻨﻰ ﻧﯩﻴﻪﺕ ﻗﯩﻠﺪﻯ. ﺷﯘ ﻣﻪﻗﺴﻪﺗﺘﻪ \"ﺳﻪﺭﭖ - ﻧﻪﻫﯟﻯ\" ( ﻣﻮﺭﻓﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻪ ﯞﻩ ﺳﯩﻨﺘﺎﻛﺴﯩﺲ)، \"ﺗﻪﺳﻬﯩﻠﯩﻞ ﻫﯩﺴﺎﺏ\" (ﻣﺎﺗﯧﻤﺎﺗﯩﻜﺎ ﺋﯩﻠﻤﻰ)، \" ﺟﯘﻏﺮﺍﭘﯩﻴﻪ ﺋﯩﻠﻤﻰ\"، \" ﺋﺎﻗﺎﺋﯩﺪ ﺟﻪﯞﻫﻪﺭﻯ\"، ﻧﯧﮕﯩﺰﻟﯩﻚ ﺋﻪﻗﯩﺪﯨﻠﻪﺭ\"،\"ﻣﯘﺗﺎﻟﯩﺌﻪ ﻫﯩﺪﺍﻳﻪﺕ ( ﺑﺎﺷﻼﻣﭽﻰ ﺋﻮﻗﯘﺷﻠﯘﻕ)، \"ﺑﯩﺪﺍﻳﻪﺗﺘﯘﺱ ﺳﻪﺭﭖ\" (ﻟﯧﻜﺴﯩﻜﯩﺪﯨﻦ ﺩﻩﺳﻠﻪﭘﻜﻰ ﺋﺎﺳﺎﺱ)، ﺑﯩﺪﺍﻳﻪﺗﯘﻥ ﻧﻪﻫﯟﻯ\"، \" ﺗﻪﻟﯩﻤﯘﺱ ﺳﯩﺒﻴﺎﻥ\" ( ﺑﺎﻟﯩﻼﺭ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﯩﺴﻰ)، \"ﺗﻪﺟﯟﯨﺪ ﺗﯜﺭﻛﻰ\"، ﻣﯩﻔﺘﺎﻫﯘﻝ ﺋﻪﺩﻩﺏ\" ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﻠﻪﺭﻧﻰ ﺗﯜﺯﯛﭖ ﺗﺎﺵ ﻣﻪﺗﺒﻪﺋﻪﺩﻩﺑﺎﺳﺘﯘﺭﯗﭖ ﻣﻪﻛﺘﻪﺏ - ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻪﻣﯩﻨﻠﯩﮕﻪﻥ.
ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻣﻨﯩﯔ ﯞﺍﭘﺎﺗﻰ
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﻣﯘﻧﻪﯞﯞﻩﺭ ﺋﻮﻏﻠﻰ، ﭘﯩﺪﺍﻛﺎﺭ ﻣﯘﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭﻯ، ﺋﻮﺕ ﻳﯜﺭﻩﻙ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻘﺎﺩﯨﺮ ﺩﺍﻣﻮﻟﻼﻡ 1924 - ﻳﯩﻠﻰ 8 - ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 14 - ﻛﯜﻧﻰ ﺗﺎﭖ ﺳﻪﻫﻪﺭﺩﻩﺋﯚﺯ ﺋﯚﻳﯩﺪﻩ ﻳﺎﻟﻼﻧﻐﺎﻥ ﻗﺎﺗﯩﻞ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﻗﻪﺳﺘﻠﻪﭖ ﺷﯧﻬﯩﺪ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥﺯﻭﺭ ﻳﻮﻗﯩﺘﯩﺶ ﻫﯧﺴﺎﺑﻼﻧﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﻗﺎﺗﯩﻠﻠﯩﻖ ﯞﻩﻗﻪﺳﻰ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻏﺎ ﭘﯘﺭﻛﻪﺗﻜﻪﻥ. ﺋﺎﯞﺍﻡﭼﻪﻛﺴﯩﺰ ﻗﺎﻳﻐﯘ ﻫﻪﺳﺮﻩﺗﻜﻪ ﭼﯚﻣﮕﻪﻥ، ﺷﺎﺋﯩﺮﻻﺭ ﺋﺎﺯﺍﺑﻠﯩﻖ ﻫﯧﺴﺴﯩﻴﺎﺗﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﻪﺭﺳﯩﻴﻪﻟﻪﺭﻧﻰ ﻳﯧﺰﯨﺸﻘﺎﻥ.
رىفا تورىدىن رەتلىنىپ يوللاندى.
مەنمۇ بىر ئوڭشاپ باقاي.
ئۇيغۇر ئىلىدىكى جەدىتچىلىك ھەرىكىتى ۋە ئۇنىڭ مېۋىلىرى
ئۇيغۇرلارنىڭ مەنىۋى يېتەكچىسى، دىن ۋە مىللەتنىڭ پىداكارى، ھازىرقى زامان ئۇيغۇر مەدەنىيەت تارىخىنىڭ شانلىق ئىپتىخارى، ئۇيغۇر يېڭى مائارىپىنىڭ ئاساس سالغۇچىسى ئوت يۈرەك دىنىي ئالىم ئابدۇلقادىر داموللام ئۇيغۇر ئىلىدە جەدىتىزم (يېڭىلىق) ھەرىكىتىنىڭ يېگانە بايراقدارى ئىدى.
مەرھۇم ئابدۇلقادىر داموللام جاھالەت تۇمانلىرى ئىچىدە بۇرۇقتۇم بولۇپ قالغان ئۇيغۇر خەلقىنىڭ كۆزىنى ئىلىم - مەرىپەتكە ئېچىش يولىدا ھاياتىنى ئاتىغان ۋە ئاخىرى شۇ يولدا جېنىنى قۇربان قىلغان ئۇلۇغ ئالىمدۇر.
جەدىتچىلىك ھەرىكىتىنىڭ بايراقدارى مەرھۇم ئابدۇلقادىر داموللام ئىسلام دۇنياسى جىددىي خىرىسقا دۇچ كەلگەن 20 - ئەسىرنىڭ باشلىرىدا \"تاتار مەدەنىيەت ئويغىنىئىشى\"ھەرىكىتى ئەۋجىگە چىققان شەھەرلەردە ئىلىم تەھسىل قىلغان ۋە ئاشۇ ئىدىيىۋى دولقۇنلاردا كۈرەش غايىسىنى مۇستەھكەملىگەن. ئۇ ۋاقىتتا ئۇ نېمە قىلىش كېرەكلىكىنى ناھايىتى ئېنىق چۈشەنگەن ئىدى. ئۇ ئۆزىنىڭ سەمەرقەند، ئۇفالاردامۇدەررىسلىك قىلىش جەريانىدا، دەرسلىك سۈپىتىدە تۈزگەن \"ئاقائىد زۆرۈرىيە\" ناملىق ئەسىرىدە ئېنىق قىلىپ مۇنداق دېگەن:
- ئىنساننىڭ خار ۋە زەبۇن بولۇشىنىڭ سەۋەبى نېمە؟
- ئىككى نەرسىدۇر: بىرى جاھالەت ۋە نادانلىق؛ئىككىنچىسى تەپرىق ۋە ئىختىلاپتۇر.
- ئىززەت، ئابرۇي، قۇۋۋەت نېمە بىلەن بولىدۇ ؟
- ئىلىم - مەرىپەت، ئىتتىپاقلىق بىلەن بولىدۇ.
جەدىتىزم ئىدىيىسىنىڭ تىكلىنىشى
ئابدۇلقادىر داموللام ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە تۈركىيىلەرنى ئايلىنىش، كۆزىتىش جەريانىدا تەپەككۇر قىلىش ئارقىلىق ئاخىرقى ھېسابتا يۇرتىنىڭ، مىللىتىنىڭ كۈلپەتلىك تەقدىرىنى ئوڭلاش ئۈچۈن چوقۇمىشنى مائارىپتىن، مەدەنىيەتتىن باشلاش زۆرۈرلۈكىنى تونۇپ يەتكەن. ئۇنىڭ بۇ خىل ئىسلاھاتچىلىق ئىدىيىسى، يەنى يېڭىلاش - جەدىتچىلىق ئىدىيىسى مەشھۇر ئىسلام مۇتەپەككۇرلىرى جامالىددىن ئافغانى ۋە شەيخ مۇھەممەد ئابدۇلارنىڭ ئەسەرلىرىنى ئوقۇش ئارقىلىق تېخىمۇ قۇۋۋەت تاپقان. ئۇ 1907 - يىلى ئانا يۇرتى - قەشقەرگەقايتىپ كەلگەن. كۆپ يىللار چەتەللەردە يۈرگەن بۇ ئالىمنىڭ قەشقەردەك جاھالەت تۈتەكلىرى ئىچىدە بۇرۇختۇرما بولۇپ قالغانشەھەردە ئۆز غايىلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرالىشى ئۇنچە ئاسان ئەمەس ئىدى. ئالدى بىلەن چوقۇم نوپۇز تىكلەش، تەسىر پەيدا قىلىش، ئاممىۋى ئاساسقا ئىگە بولۇش كېرەك ئىدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە قەشقەر مەشھۇر مەدرىسىلەرمۇ كۆپ، دىنىي ئۆلىمالارمۇ كۆپ قەدىمىي شەھەر بولغاچقا، ھە دېگەندىلا نوپۇز تىكلەش قىيىن ئىدى.\"
جەدىتىزم ھەرىكىتىنىڭ باشلىنىشى
ئابدۇقادىر داموللام قەشقەرگە قايتىپ كەلگەن چاغ دەل قەشقەردەيېڭىچە ئىپتىدائىي مەكتەپلەر ئاندا - ساندا يولغا قويۇلۇشقا باشلىغان، ئەنئەنىۋى ئىسلام مائارىپىنىڭ ئوقۇتۇش مەزمۇنى ۋە ئۇسۇلىنى ئىسلاھ قىلىش مەسىلىسى ئانچە - مۇنچە تىلغا ئېلىنىۋاتقان بىر چاغ ئىدى. ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە تۈركىيە قاتارلىق جايلاردىكى يېڭى مائارىپنىڭ ۋەزىيىتى بىلەن پىششىق تونۇشۇپ، جەدىتىزملىق ئىدىيىسى مۇكەممەل شەكىللەنگەن ئابدۇلقادىر داموللام يېڭىچە پەننىي مائارىپنىڭ ھامىيلىرى ۋە باشلامچىلىرى بولغان ئاكا - ئۇكا مۇسابايىفلارنى قىزغىن قوللىغان، ئۇلار بىلەن مۈرىنى - مۈرىگە تىرەپ بىر سەپتە تۇرغان، مەدرىسىلەرنىڭ دوگما تەلىم - تەربىيە ئۇسۇلىنى، قارىغۇلارچە يادلاتقۇزۇشنى ئاساسقىلىدىغان ئوقۇتۇش شەكلىنى، دەۋر تەلىپىگە ماس كەلمەيدىغان دەرسلىكلەرنى ئىسلاھ قىلىپ، يېڭىچە مائارىپ ئىدىيىسىنى ئىزچىللاشتۇرۇشنى ۋە ئوقۇتۇشۇسۇلى، ئوقۇتۇش مەزمۇنى ۋە ماتېرىيالى جەھەتلەردە بىر يۈرۈش ئىسلاھات ئېلىپ بېرىشنى نىيەت قىلدى. شۇ مەقسەتتە \"سەرپ - نەھۋى\" ( مورفولوگىيە ۋە سىنتاكسىس)، \"تەسھىلىل ھېساب\" (ماتېماتىكا ئىلمى)، \" جۇغراپىيە ئىلمى\"، \" ئاقائىد جەۋھەرى\"، نېگىزلىك ئەقىدىلەر\"،\"مۇتالىئە ھىدايەت ( باشلامچى ئوقۇشلۇق)، \"بىدايەتتۇس سەرپ\" (لېكسىكىدىن دەسلەپكى ئاساس)، بىدايەتۇن نەھۋى\"، \" تەلىمۇس سىبيان\" ( بالىلار تەربىيىسى)، \"تەجۋىد تۈركى\"، مىفتاھۇل ئەدەپ\" قاتارلىق دەرسلىكلەرنى تۈزۈپ تاش مەتبەئەدەباستۇرۇپ مەكتەپ - مەدرىسىلەرنى دەرسلىكلەر بىلەن تەمىنلىگەن.
ئابدۇلقادىر داموللامنىڭ ۋاپاتى
ئۇيغۇر خەلقىنىڭ مۇنەۋۋەر ئوغلى، پىداكار مۇتەپەككۇرى، ئوت يۈرەك ئالىم ئابدۇلقادىر داموللام 1924 - يىلى 8 - ئاينىڭ 14 - كۈنى تاپ سەھەردەئۆز ئۆيىدە ياللانغان قاتىل تەرىپىدىن قەستلەپ شېھىد قىلىنغان. ئۇيغۇر خەلقى ئۈچۈنزور يوقىتىش ھېسابلانغان بۇ قاتىللىق ۋەقەسى پۈتكۈل ئوتتۇرائاسىياغا پۈركەتكەن. ئاۋام چەكسىز قايغۇ ھەسرەتكە چۆمگەن، شائىرلار ئازابلىق ھېسسىياتى بىلەن مەرسىيىلەرنى يېزىشقان.
رىفا تورىدىن رەتلىنىپ يوللاندى.
\"ئابدۇقادىر داموللام \"دېگەن مەرسىيە ناخشىنى تورغا بىر يوللىساق بولاتتى ،بۇ ناخشىنىڭ ئۈنئالغۇ لېنتىسى بار يولداشلار بارمىدۇ؟ تىما مەزمۇننى كۆرەلمىدىم ،يەنە بىر قاراپ باقساڭلا بوپتىكەن،،، ۋاپادار ئىنكاسىدىن باشقىسى تېما مەزمۇنىغۇ؟
![](\"Images/Emoticons/46.gif\"){kind=small}