كىنو«ياخشى ئادەتنى ساقلاڭ، يامان ئادەتنى تاشلا ...ئەپ

muzat

ئۇيغۇر

«ياخشى ئادەتنى ساقلاڭ، يامان ئادەتنى تاشلاڭ»
  
نىياز ئولمايىت

  }7 s* s+ o9 a! g; q1 Q

5 @* d8 l; {  y, z+ X2 Z   ھازىر ئىسلاھات ۋە تەرەققىياتنىڭ تۈرتكىسىدە مەلۇم جەھەتتە ماددىي نەرسىلەرگە ئېرىشتۇق. بۇنىڭلىق بىلەن ئۆرپ- ئادەت ۋە ئەخلاق- پەزىلىتىمىزگە تەسىر يەتكۈزسەك بولمايدۇ. چۈنكى ئۆرپ- ئادەت، ئەخلاق- پەزىلەت مىللەتنىڭ خاسلىقىنى ۋە مەۋجۇتلۇقىنى ئىپادىلەيدىغان مۇھىم بىر ئامىل. دېمەك، ھازىرقى تەرەققىيات ئېقىمىدا ئۈزۈپ كېتىۋاتقان ئەزىمەتلەر بۇ نۇقتىنى تولۇق چۈشىنىشى كېرەك. كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدا دائىم ئۇچراپ تۇرىدىغان ئۆرپ- ئادەتلىرىمىزگە سەل قاراشقا، بولۇپمۇ كېيىنكى ئەۋلادلار ئۈچۈن بولسىمۇ مىللىتىمىزگە خاس بولغان ئۆرپ- ئادەت، ئەخلاق- پەزىلىتىمىزنى سۇسلاشتۇرۇپ قويۇشقا ھەرگىز بولمايدۇ. ئۇنى يەنىمۇ مۇستەھكەملەش، راۋاجلاندۇرۇش ئىنتايىن مۇھىم.
' G. e" Y& I( _' [   1. ئۆزئارا ئۇچراشقاندا
$ X. L4 C# Z% o" p8 g   1) سالاملىشىش - سالاملاشقاندا ئوڭ قولنى يۈرەكنىڭ ئۇدۇلىغا قويۇپ تۇرۇپ ئۈنلۈك ئاۋادا سالام بېرىش كېرەك.
) |$ c8 {4 U7 ?6 }% w   2) قول ئېلىشىپ كۆرۈشكەندە، قولنىڭ ئۇچىدىلا ئەمەس، بەلكى قولنىڭ ئالقىنىنى قارشى تەرەپنىڭ ئالقىنىغا تەگكۈزۈش كېرەك.
   3) كۆرۈشكەندە قارشى تەرەپنىڭ قولىغا چىڭ ئېسىلىۋالماي قولنى قارشى تەرەپنىڭ قولى بىلەن يەڭگىل قىسىلغاندىن كېيىن قولنى دەرھال قويۇۋېتىڭ، بولمىسا قارشى تەرەپنى رەنجىتىپ قويىسىز.
1 L% Q( q/ A& B5 @; O   4) قارشى تەرەپ بىلەن كۆرۈشكەندە ئۇدۇل قاراپ تۇرۇپ، يەنى كۆزلەر ئۆزئارا ئۇچرىشى كېرەك. ئەگەر قارشى تەرەپتە بىرقانچە ئادەم بولسا ئۇلار بىلەن تېز- تېز كۆرۈشۈپ بولغاندىن كېيىن ئامانلىشىڭ. ئامانلىشىش ۋاقتى بەك ئۇزاق بولۇپ كەتمىسۇن، قارشى تەرەپنىڭ مۇھىم ئىشى بولۇپ قالسا ئوڭايسىزلىنىپ قالىدۇ.
   6) كۆرۈشكەندە قىزغىن، ئوچۇق چىراي بولۇڭ، قارشى تەرەپ سىزدىن چوڭ ياكى ھۆرمەتكە سازاۋەر ئادەم بولسا قارشى تەرەپكە بېقىپ تۆۋەن ئاۋازدا ئېنىق سۆزلەڭ.
! {- z9 r! N1 M& ?/ k' R   2. يول يۈرگەندە
/ e2 S) E# L0 v" q$ q$ h! ~   1) يول يۈرگەندە ئېھتىيات بىلەن يۈرۈڭ، بولۇپمۇ ئادەم كۆپ رەستىلەردە يول يۈرگەندە مۈرە بىلەن ئادەم سوقىدىغان ياكى ئېھتىياتسىزلىقتىن باشقىلارنىڭ پۇتىنى دەسسىۋېلىشتىن ساقلىنىڭ. بۇنىڭدا ئورۇنسىز خاپىچىلىقلارنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ. ئىككى ياكى ئۇنىڭدىن ئارتۇق ئادەم قاتارلىشىپ ماڭغان بولسا ۋە ياكى بىر جايدا پاراڭلىشىپ تۇرغان بولسا ئۇلارنىڭ ئوتتۇرىسىدىن كېسىپ ئۆتمەڭ، ئۇنىڭدا ئەدەپسىزلىك بولىدۇ.
   2) ئۆزىڭىزدىن چوڭ ياكى ھۆرمەتكە سازاۋەر ئادەملەر بىلەن بىللە يول يۈرگەندە سەل ئارقىسىدىن مېڭىڭ، ھەرگىز ئالدىغا ئۆتۈۋالماڭ، ھۆرمەتسىزلىك بولىدۇ.
  h1 ~* {; u" B' }( |# Z% a, D   3) يول ئۈستىدە ئۇزاق ۋاقىت سۆزلىشىپ تۇرۇۋالماڭ، ئەگەر مۇھىم سۆزىڭىز بولسا خالىيراق بىر جايدا سۆزلىشىڭ.
( a4 X+ C9 Q1 S, z   4) يول يۈرگەندە ئۇدۇل كەلگەن يەرگە تۈكۈرمەڭ، بۇرنىڭىزنى تاشلىماڭ، كېرەكسىز نەرسىلەرنى قالايمىقان تاشلىماڭ، يولنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى تاش- كېسەكلەر...نى بىر چەتكە تاشلىۋېتىڭ، بۇ ئۆزىڭىزگە ھەم ئۆزگىلەرگە ياخشى.
- [, n3 ~+ P! C6 P0 `' f1 ^   3. سۆھبەتلىشىش ئەدەبلىرى
% g/ a, ?9 h1 k" N   1) ئۇرۇق- تۇغقان، دوست- يارەنلەر بىلەن ھەمسۆھبەتتە بولغاندا مىجەزىڭىز تۇراقلىق، ياخشى نىيەتتە بولۇپ، ئۇششۇقلۇق، كۆكەمىلىك قىلماڭ. كىيىملىرىڭىز رەتلىك، خۇشبۇي بولسۇن، بەد پۇراقلاردىن ساقلىنىڭ، سۆزلىگەندە شالۋىقىڭىز چاچراپ كېتىشتىن ساقلىنىڭ.
   2) بىلىملىك، جامائەت ئەربابلىرى بىلەن ئۇچرىشىپ ئۇلار بىلەن ھەمسۆھبەت بولۇڭ، ئۇنى ئادەت قىلىڭ. ئۇلار بىلەن سۆزلەشكەندە سەمىمىي بولۇپ شۇ ئادەمگە ئۇدۇل ئولتۇرۇپ سۆزلىشىڭ. ئەدەبسىز سۆزلەردىن ئېھتىيات قىلىڭ. چوڭلارغا چوڭچە، كىچىكلەرگە كىچىكچە ھۆرمەت، ئىززەتتە بولۇڭ. ئۇلار بىلەن سۆھبەتتە بولغاندا ئوچۇق چىراي، قىزغىن مۇئامىلىدە بولۇپ، ھۆرمەت پوزىتسىيىدە بولۇڭ، ھەرگىز قوپاللىق قىلماڭ، بىلىملىك ئادەملەرنىڭ نەسىھىتىگە قۇلاق سېلىڭ، ئۇلارنىڭ سىزگە زىيىنى يوق.
- }; [9 x: v" T4 Y; v2 T# i   4. كېسەل يوقلاشتىكى ئەدەپلەر
1 f6 P  Z; _3 `& W   1) كېسەلخانىغا كىرگەندە كېسەلنىڭ ھالىنى بەك سوراپ كەتمەڭ، كېسەلنىڭ ئالدىدا چىرايىڭىز ئوچۇق، قىزغىن بولۇڭ، قىزىق، يېڭى گەپلەرنى قىلىڭ. كېسەل بىزار بولىدىغان گەپ- سۆزلەرگە دىققەت قىلىڭ. كېسەلخانىغا كىرىشتە رەتلىك، پاكىز بولۇپ، كىرىڭ، بىراق يۈز- چىرايغا پات- پات قارىماڭ. كۈندۈزدىكى، كېچىدىكى ئەھۋالىنى بەك زىغىرلاپ سوراپ كەتمەڭ.
7 V# V$ k; R9 u   2) كېسەلدىن، كۆڭلىڭىز نېمىنى تارتىدۇ؟ دەپ سوراڭ، ئەگەر كېسەل كۆڭلىنى ئىزھار قىلسا زىيان قىلمايدىغان يېمەكلىكلەرنى دەرھال بەجا كەلتۈرۈڭ. بىراق كېسەل يوقلىغاندا ئۇزاق ئولتۇرۇۋالماڭ، ئەگەر كېسەل كىشى ئولتۇرۇشنى تەلەپ قىلسا، ئاندىن ئۇزاقراق ئولتۇرۇڭ.
   5.  ساھىبخاننىڭ مېھمان ئالدىدىكى ئەدەپلىرى
7 h/ p3 Y) a- \7 h4 k   مېھماننى چوڭ كۆرۈش (باي، نامرات ياكى ئەمەلدار، پۇقرا ۋە ياكى چوڭ- كىچىك بولسۇن ئوخشاشلا چوڭ كۆرۈش) كېرەك. داستىخاننى تېز تەييارلاپ مېھماننى ساقلىتىپ قويماڭ، تائام قويۇلغاندىن كېيىن بېقىشقا ئىجازەت قىلىڭ، ناۋادا مېھمان ناتۇنۇش بولسا ئۆزىڭىز ئاۋۋال تائامغا قول ئۇزارتىڭ ھەم قولىڭىزنى مېھماندىن كېيىن تائامدىن تارتىڭ، لېكىن تائامنى مېھماندىن كۆپ يەۋالماڭ.
   مېھمانلار ئۆز بۇرادەرلىرىڭىز بولسا ئۇلارنى ھۆرمەتلەڭ، لېكىن تائامغا ئالدىراپ قول ئۇزاتماڭ، مېھماننى تاماققا ھەددىدىن ئارتۇق زورلىماڭ، پەقەت 2- 3 قېتىم تەكلىپ قىلىڭ. بىراق «داستىخىنىمىز ئاددىي، تائاملىرىمىز ئوخشىمىغان بولسىمۇ...» دېگەندەك ئىبارىلەرنى ئىشلەتمەي، «تائام مەززىلىك بولدى، تارتىنماي ئېلىشقايسىلەر» دېگەن سۆزلەرنى ئىشلىتىڭ. تائام ۋاقتىدا ئارتۇقچە تەكەللۇپ قىلماڭ، مۇناسىۋەتسىز سۆزلەرنى قىلىشتىن ساقلىنىڭ.
7 M8 \( M+ w1 p# r+ O. g, a7 c   6. مېھماننىڭ ساھىبخان ئالدىدىكى ئەدەپلىرى
/ ?5 K/ N$ o2 R& [   1) مەلۇم سەۋەبلەر بىلەن ئۇرۇق- تۇغقان، دوست - بۇرادەرلەرنىڭ ئۆيىگە بارغاندىن كېيىن، ساھىبخان قايسى جاينى كۆرسەتسە شۇ جايدا ئولتۇرۇڭ. مېھماندارچىلىققا بېرىشتىن بۇرۇن ئازراق بىر نەرسە يەۋېلىپ بېرىڭ. ھەرگىز ئاچ قورساق بولۇپ بارماڭ.
9 T3 k$ I: D" P' K) b   2) تاماقنى ئاچكۆزلۈك بىلەن يېمەڭ، ھەر خىل نازۇ- نېمەتلەردىن ھەربىرىدىن ئاز- ئازدىن تېتىپ، ئۇ يېمەكلىكلەرنىڭ مەززىلىك، يېيىشلىك بولغانلىقىنى دېيىشنى ئۇنتۇپ قالماڭ.
   3) تائام يېگەندە شالاپ- شۇلۇپ ئاۋاز چىقارماڭ ھەم ئۇيان- بۇيانغا قاراشتىن ساقلىنىڭ، ساھىبخانغا بۇيرۇق قىلماڭ. داستىخاننى يىغقاندىن كېيىن ساھىبخاننىڭ، داستىخاننىڭ ھۆرمىتى ئۈچۈن دۇئا قىلىشنى ئۇنتۇماڭ. دۇئادىن كېيىن كۆپ سۆزلىمەڭ، ئەگەر مۇھىم ئىشىڭىز بولسا كېتىشكە ئىجازەت سوراڭ، ساھىبخاننىڭ ئىجازىتىسىز كېتىپ قالماڭ، ئەدەپسىزلىك بولىدۇ.
. ]/ _0 c- A! Z1 w$ b3 k( s! A6 V- e   7. يېمەك- ئىچمەك ئەدەپلىرى
% z2 }1 q( e7 }9 ~0 r, q7 C2 o 1) مېمھانغا بارغاندا تائام داستىخانغا قويۇلۇپ بولغاندىن كېيىن ئۆزىڭىزدىن چوڭلار تائامغا قول ئۇزاتمىغىچە سىز قول ئۇزاتماڭ. ئەگەر سىز باشقىلاردىن چوڭ بولسىڭىز، ئالدىدا قول ئۇزارتىڭ، باشقىلارنى تەقەززا قىلماڭ.
   2) تائامنى تېز يېمەڭ، تائام يېگەندە ئۆز ئالدىڭىزدىكىنى يەڭ، مېۋە- چېۋىلەرنى خالىغانچە ئالىسىڭىز بولىدۇ. ناننى ئىككى قولىڭىزدا سۇندۇرۇڭ.
1 H& [5 r" O% g! [; H, J) f3 m   3) تائام بەك ئىسسىق بولسا پۈلىمەڭ، تائام يېگەندە ئاغزىڭىزنى بەك يوغان ئېچىۋالماڭ، بۇ بىر خىل ئاچكۆزلۈكنىڭ ئىپادىسى، تاماق يۇقى قولىڭىزنى سىلكىمەڭ، تاماقتىن كېيىن ئاغزىڭىزنى يوغان ئېچىپ چىشىڭىزنى كولىماڭ.
4 f! h5 U$ j: z8 C

3 a0 \0 V% v0 S/ Z% _/ X

 

                                                   كىرگۈزگۈچ ئايال بالا پەن ئىللىق