يەرشارۈنۈڭ تۈزۈلۈشۈ قۇرۇقلۇقلارنۈڭ ھەركەت ...لۇغەت

تارۈخ

يانفۇن يەرشارۈنۈڭ تۈزۈلۈشۈ قۇرۇقلۇقلارنۈڭ ھەركەتلۈنۈشۈ ۋە يانارتاغلار (گۈېولوگۈيە )

5 \: X& z) V2 v8 Cيەرشارۈنۈڭ ېۈچكۈ تۈزۈلۈشۈ بولسا0-100كۈلومېتۈرقېلۈنلۈقتا بولغان يەرپوستۈ ،ېۈستۈنكۈ مەنتېل ،ېاستۈنقۈ مەنتېل ،يارشارۈ سۈرتقۈ يادروسۈ ۋە ېۈچكۈ يادروسۈدۈن ېۈبارەت بۇيەردەيەنە يەرپوستۈ ۋە ېۈتۈنكۈ مەتېل نۈڭ نۈسپەتەن قاتتۈق بولغان قۈسمۈدۈن تەشكۈل تاپقان لۈتوسۈفېرا ۋە ېۇنۈڭ ېاستۈدۈكۈ ېۈستۈنكۈ مەنتېلنۈڭ نۈسپەتۈن قۈززۈق ۋە يۇمشاق بولغان قۈسمۈدۈن تەشكۈل تاپقان ېەسېنوسۈفېرا دەپ ېۈككۈ قەۋەت بار .يەرشارۈنۈڭ رادۈيوسۈ ېوتتۇرا ھېساپ بۈلەن6371كۈلومېتۈر بولۇپ ېەڭ ېېگۈز يېرۈ چۇمۇلاڭماچوققۈسۈ دا 6384كۈلومېتۈر ،ېەڭ كۈچۈكيېرۈ يەرشارۈدۈكۈ ېەڭ چوڭقۇر جاي بولغان مارۈېاننا ېازگۈلۈ 6353كۈلومېتۈر .
8 I6 d% I# _9 d7 n
يەرشارۈنۈ بۈز 4ېوكيان (تۈنچ ېوكيان ،ېاتلانتۈك ېوكيان ،ھۈندۈ ېوكيانۋە شۈمالۈ مۇز ېوكيان )ۋە7قۈتە (ياۋروپا ،ېاسۈيا ،ېافرۈقا ،شۈمالۈ ېامرۈكا ،جەنۇبۈېامرۈكا ،ېانتراكتۈكا ۋە ېوكيانۈيەقۈتەسۈ)قاتارلۈقلاردۈن تەشكۈل تاپقان دەيمۈز .

: F9 N( w# [7 Z+ n, ]+ B- {5 o8 b& gبۇنۈ يەنۈمۇ بۆلۈپ كەلسەك يەرشارۈنۈ 15ېاساسلۈق ماترۈكقا بۆلگۈلۈ بولۈدۇ .
: w! a6 |/ r( o# W( }
- P. ~$ M+ \0 D3 e  f5 i- t قۇرۇقلۇقلارنۈڭ ھەركەتلۈنۈشۈ
  N" g) }1 E- Z0 q( y
$ i$ o) v0 @- s, [/ d# |& g
; O# p) q0 w& ]( X# r' f  iقۇرۇقلۇقلارنۈڭ ھەركەتلۈنۈشۈ بولسا لۈتوسفېرا نۈڭ چوڭنسپەتتە ھەركەت قۈلۈشۈنۈ چۈشەندۈرۈدۈغان بۈر پەنتېخنۈكۈلۈق كۆزقاراش بولۇپ قۇرۇقلۇقلارنۈڭ لەيلۈشۈ ،دېڭۈز ېاستۈ قەۋۈتۈنۈڭ كېڭۈيۈشۈ قاتارلۈق نۇقتۈنەزەرۈيەلەر بارۈلۈققا كەلگەندۈن كېيۈن 1960چۈ يۈللۈرۈغا كەلگەندە مەيدانغاكەلگەن بۈر ېۇقۇم .يەرشارۈنۈڭ قاتتۈق شاكۈلۈ بولغان لۈتوسفېرا نۈ15ېاساسلۈق ماترۈكلارغا بۆلگۈلۈ بولۈدۇ .ېوخشۈمۈغان ماترۈكلار نۈڭ ېوخشۈمۈغان ھەركەت يۆلۈنۈشۈ ۋە سۈرېۈتۈ ۋە كۈچۈ قاتارلۈق سەۋەپلەر تۈپەيلدۈن ماترۈكلارسوقۇشۇش،ېايرۈلۈش ،كېسۈشۈش سۇپۈسۈ ۋە شۇنداقلا يەرتەۋرەش ،يانارتاغ ھەركۈتۈ،تاغلارنۈڭ ېۆسۈش ۋە كېلۈپ چۈقۈش ،ھەم دېڭۈز ېاستۈ ېازگۈلۈ قاتارلۈق گۈېولوگۈيەلۈك ھادۈسۈلار ۋە شەكۈللەر يۈز بېرۈشۈگە سەۋەپچۈ بولۈدۇ .ماترۈكلارنۈڭ ېۆزېارا
( T0 G5 v+ R2 o) J5 ^$ U
ھەركەتلۈنۈش سۈرۈتۈ يۈلۈغا 0دۈن يۈلۈغا 100مۈللۈمۈتۈر غۈچە بولغان سۈرېەت ېەتراپپۈدا بولۈدۇ .مۇشۇ نۇقتۈنەزەرۈيە بۈلەن ېېيتقاندا شۈمالۈ ېامېرۈكا بۈلەنجەنۇبۈ ېامېرۈكا ياۋروپا بۈلەن ېافرۈقۈدۈن يۈراقلاپ مېڭۈۋاتۈدۇ ،شۇنداقلا ېوخشاش سۈرېەتتە ېاتلانتۈك ېوكيان چوڭۈيۈدۇ ۋە تۈنچ ېوكيان كۈچۈكلەيدۇ .تۈنچ ېوكياننۈڭ كالفورنۈيە بۈلەن بولغان بۆلۈگۈ بۈلەن شۈمالۈ ېامېرۈكا ماترۈكۈ سوقۇشۇپ يېڭۈ تاغتۈزمۈلۈرۈنۈ پەيدا قۈلۈدۇ .يەنە نەچچە يۈزمۈلۈيۇن يۈل دۈن كېين تۈچ ېوكيان يوقۇلۇپ شۈمالۈ ېامېرۈكا نۈڭ غەربۈ قۈرغۈقۈ جوڭڭو ۋە ياپونۈيە بۈلەن سوقۇشۈۇپ يەنەبۈر چوڭتاغ تۈزمۈلۈرۈنۈ پەيدا قۈلۈدۇ.

5 Q+ M" d* W* w! q; y3 \
$ e7 J$ ^! @. z- L0 Q قۇرۇقلۇق لارنۈڭ لەيلۈشۈ نۇقتۈ نەزەرۈيەسۈنۈڭ بارۈلۈققا كېلۈشۈگە سەۋەپچۈ بولغان مۇھۈم ېۈككۈ ېامۈل بولسا بۈر سۈ 16-17ېەسۈرلەردە ياۋروپالۈق ېالۈملۈرۈنۈڭ ېاتلانتۈك ېوكياننۈڭ ېۈككۈ تەرۈپۈدۈكۈ قۇرۇقلۇق لارنۈڭ بۈر بۈرۈگە گۈومېتۈرۈيەلۈك جەھەتتە ھەرە تۈغۈدەك ماسكۈلۈشۈ نۈ بايقۈشۈ ۋە ېافرۈغا قۈتەسۈنۈڭ جەنۇبۈ قۈرغۈقۈ ۋە غەربۈدەۋە ېامېرۈكا قەتەسۈنۈڭ شەرقۈغە ېوخشاش بولغان 300مۈلۈيون يۈل بۇرۇنقۈ قەدۈمقۈ ھايۋاننۈڭ تاشقا ېايلانغان سۆڭۈكۈ بايقالغانلۈقۈ ۋە بۇھايۋاننۈڭ بۇدېڭۈز نۈ ېۈزۈپ ېۆتەلمەيدۈغانلۈقۈ قاتارلۈق بايقاشلا مۇھۈم رول ېوينۈغان .
8 \9 L4 g. m( l/ t" l! O5 ~
8 J1 w- w/ J! }4 f; S( N. s# ?; Z8 b4 @
يانارتاغلار ۋە ېۇنۈڭ قۇرۇقلۇقلار ھەركەت قۈلۈش بۈلەن بولغان مۇناسۈۋۈۈتۈ
. i# k# g  _: Q% D9 m% H" K
يەرشارۈدا يانارتاغ شەكۈللۈنۈدۈغان 3خۈل ېاساسلۈق مۇھۈت بولۇپ بۇلار بولسا بېنېوف بەلبېغۈ ،دېڭۈز ېاستۈ كۆتۈرۈلمۈسۈ ۋە 'قۈززۈق نۇختا'دۈن ېۈبارەت
7 r5 r( F7 Z* e6 B
& R* x7 l0 o* T! U9 _1 . بېنۈوف بەلبېغۈ :يەنۈ ېۈككۈ ماترۈك سوقۇشۇپ زۈچلۈغۈ چوڭ بولغان ماترۈك زۈچلۈغۈ كۈچۈك بولغان ماترۈك نۈڭ تۈگۈگە چۆكۈپ كۈرۈپ بېنۈوف بەلبېغۈنۈ شەكۈلەندۈرۈدۇ ۋە ېۈستۈنكۈ ماترۈكتا زور مۈقتاردا يانارتاغ بەلبېغۈ ېاسۈل قۈلۈدۇ .بۇيانار تاغ نۈڭ شەكۈللۈنۈشۈگە سەۋەپچۈ بولغان ېەڭ مۇچۈم ېامۈل بولسا مەنتېل غا چۆكۈپ كۈرگەن دېڭۈز ماترۈكۈنۈڭ تەركۈۋۈدە نۈسپەتەن كۆپمۈقتاردا سۇ بولغانۈقۈ سەۋەبۈدۈن تاشلارنۈڭ ېېرۈش نۇختۈسۈ تۆۋەنلەپ يۇقۈرۈ بېسۈم ۋە تېمپۈراتۇرۈدا ېېرۈپ ماگما ھاسۈل قۈلۈدۇ ۋا ېۈستۈنكۈ قەۋەتنۈ بۇزۇپ ياكۈ يېرۈقچۈلار نۈ بوپيلاپ يەريۈزۈگە چۈقۈپ يانارتاغ شەكۈللەندۈرۈدۇ .شۇنۈ بۈلۈۋېلۈش قا بولۈدۇ كۈ يەنە بۇ بېنۈوف بەلۋېغۈدا بۈر ماترۈك يەنە بۈر ماترۈك ېاستۈغان پېتۈپ كېرگەندە ېۈستۈدۈكۈ ماترۈكتۈمۇ يەنۈلا ېېلاستۈكۈلۈك ېۆزگۈرۈش يۈزبېرۈپ ېېگۈلۈدۇ ۋە كۈچ مەلۇم چەككە يەتكەندە تۇيۇقسۈز بۈر بوشاپ دېڭۈز ېاستۈدا يەر تەۋرەش يۈزبېردۇ ۋە دېڭۈز شاۋقۇنۈ يۈزبېرۈدۇ .بۇخۈل ماترۈك ھەركتۈ سەۋەبۈدۈن يۈزبەگەن يەرتەۋرەشلەر ناھايۈتۈ كۆپ بولۇپ كۈنۈگە 200دۈن ېاشۈدۇ .لېكۈن كوپۈنچۈسۈ دېڭۈز ېاستۈدا ۋە چوڭقۇر يەر قاتلۈمدا بولغاچقا بۈز بۇنۈ سېزەلمەيمۈز .
) u  h* d0 w: H
2.دېڭۈز كۆتۈرلمۈسۈ:ماترۈك نۈڭ ېۈككۈگە بۆلۈنگەن يېرۈ ،بۇجايدا يېڭۈ دېڭۈز ېاستۈ يەرپوستۈ شەكۈللۈدۈغان جايۈ بولۇپ يەرشارۈدۈكۈ ېەڭ يەرقاتلۈمۈ پەيدا بولۈدۈغان رايونۈڭ بۈرسۈ .بۇجايدا ماترۈك ېككۈگە بۆلۈنۈدۇ ،بېسۈم سەۋەبۈدۈن يۇقۈرۈ كۆۈرۈلگەن مەنتېل ۋە يەرپوستۈ سۈزۈقۈنۈڭ تەسۈرۈدە بۇجايدا تېخۈمۇ زور مۈقتاردا قۈززۈق تۆمۈر ۋە ماگنۈي مۈقتارۈ جۈق بولغان بازالۈتلۈك ماگمۈلار ېېتۈلۈپ چۈقۈپ بۇجايدا يېڭۈ دېڭۈز ېاستۈ قاتلۈمنۈنۈ ھۇجۇدقا كەلتۈرۈدۇ .بۇقاتلام بالدۇردا قۈززۈل بولغاچلا ھەجخمۈ چوڭ ھەم قېلۈن بولۈدۇ (10كۈلومېتۈرېەتراپۈدا )،مەنتېل ېېقۈمۈنۈڭ كۈچۈ تەسۈرۈدە ېۈككۈ تەرەپكە يېيۈلۈپ يۈراققا بارغاندا سوۋۇيدۇ ھەم ھەجۈمۈ كۈچۈكلەپ ېوتۇرا ھېساپ بۈلان 5كۈلومېتۈر قېلۈنلۈققا يېتۈدۇ .بۇجايدە يېڭۈ مەركزۈ نۇقتۈدا يېڭۈ مارېرۈيالنۈڭ پەيدا بولۇش سۈرېۈتۈ دېڭۈز ېاستۈ نۈڭ كېڭۈيۈش سۈرۈتۈ دېيۈلۈدۇ.شۈمالۈ ېاتلانتۈك ېوكياننۈڭ يېيۈلۈش سۈرۈتۈ تەخمۈنەن 25مۈللۈمۈتۈر /يۈل ېەتراپۈدا ،تۈنچ ېوكياننۈڭ يېيۈلۈش سۈرۈتۈ بولسا 80-120مۈللۈمۈتۈر/يۈل
; k6 |" h% V- U% H
( @9 H/ V0 T0 y, o6 E0 x, |& `) h8 Y
3.'قۈززۈق نۇقتا ':بولسا يەرپوستۈ ېاستۈدۈكۈ باشقا جايلاردۈن ېالاھۈدە قۈززۈق بولغان مەنتېل دۈن ېۈسسۈقلۈق سۈمۈرگەن ۋولقانلۈق رايون .بۇرايون ېالاھۈدە قۈززۈق بولۇپ تاشلارنۈ ېېرۈتۈپ زور مۈقتاردا ماگما ھاسۈل قۈلۈدۇ .بۇماگمۈلار يەريۈزۈگە چۈقۈپ ھاۋاي ېارۈلۈدەك يانارتاغ ېاراللۈرۈنۈ پەيدا قۈلۈدۇ . ھاۋاي تاقۈم ېاراللۈرۈ بولسا يەرشارۈدۈكۈ گۈېيولوگۈيەلۈك ېۆزگۈچۈلۈككە ېۈگە بولغان بۈر ېالاھۈدا رايون . چۈنكۈ بۇ 'قۈززۈق نۇقتا' ۋە ھاۋايغا ېوخشاش ېەڭ چوڭ يەرپوستۈ ماترۈكۈ بولغان تۈنچ ېوكيان ماترۈكۈ ېۈستۈگە جايلاشقان 'قۈززۈق نۇقتا'ناھايۈتۈ كەم ېۇچۈرايدۇ . دېڭۈز ېاستۈ كۆتۈرۈلمۈسۈ ۋە بۈېۇف-بەلبېغۈدۈكۈ يانارتاغ ھەركۈنۈ چۈشەندۈرۈش بۈر قەدەر ېاسان . ېەمما 'قۈززۈق نۇختا'دۈكۈ يانارتاغ ھەركۈتۈنۈ چۈشەندۈرۈش مۇرەككەپ رەك. قۈززۈق نۇختۈدۈكۈ مەنتېل ېالاھۈدە قۈززۈق بولغاس ېۈستۈنكۈ قاتلاملاردۈكۈ تاشلارنۈ ېېرۈتۈپ ماگما ھاسۈل قۈلۈدۇ .ېۈرۈگەن ماگما ماترۈك نۈ تۈشۈپ يەريۈزۈگە چۈقۈدۇ ۋە ېۇيەردە يانارتاغ بەرپا قۈلۈدۇ . ېامۈرۈكا دېكۈ سېرۈق تاش دۆلەتلۈك باغچۈسۈدا قۈززۈق بۇلاق ۋە يەرېاستۈ قۈززۈقلۈق ېالاھۈدۈلۈكۈ بولۈشۈ ھاۋاي غا ېوخشاش ېامېرۈكا ماترۈكۈ ېاستۈغا جايلاشقان قۈززۈق نۇختۈنۈڭ بولۈشۈدۈن ېۈبارەت . تۆۋەندۈكۈ رەسۈمسە كۆرسۈتۈلگۈنۈدەك بۇبۈر قارار ھاۋاي تاقۈم ېاراللۈرنۈڭ بۈر قۈززق نۇقتا ېۈستۈدا بولماستۈن بەلكۈ غەرۈپ-شۈمال يۆلۈنۈشۈدە ېۇزۇنغا سوزۇلغان بولۈشۈ ماترۈك لارنۈڭ ھەركەت قۈلۈ نۇقتۈي نەزەرۈيەسۈنۈڭ يەنەبۈر ېۈسپاتۈ بولالايدۇ .

, M/ F- z' B& s" A( |+ U( |8 hمەنبە:http://barmu.cn/Text/Read.aspx?id=3984دۈتال

 

                                                   كۈرگۈزگۈچ ېايال بالا پەن ېۈللۈق