ئەخمەق دېۋىلەر(چۆچەك)لۇغەت

تەمكىن

يانفۇن

ئەخمەق دېۋىلەر
4 v; D% v8 {) A4 c% F) z4 n
(چۆچەك)

ئىلاۋە:مەزكۇر چۆچەك مۆمىن ھەمرايوۋ، ماھىنۇر ئەلىۋا قاتارلىقلارنىڭ توپلاپ، رەتلەپ نەشىرگە تەييارلىشى بىلەن 1977-يىلى قازاقىستان، ئالمۇتا «يازغۇچى»نەشىرياتى تەرىپىدىن لاتىن يېزىقىدا نەشىر قىلىنغان «ئۇيغۇر خەلق چۆچەكلىرى»ناملىق كىتابتىن نەشىرگە تەييارلاندى. نەشىرگە تەييارلاش جەريانىدا ئوقۇپ، سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق شۇنىسى مەلۇم بولدىكى، بۇ كىتابتىكى چۆچەكلەر دىيارىمىزدا نەشىر قىلىنغان چۆچەكلەر توپلاملىرى ۋە «ئۇيغۇر خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى قامۇسى»قاتارلىقلارغىمۇ كىرگۈزۈلمىگەن. بۇ كىتابتىكى چۆچەكلەر مۇشۇ سەھىپىدە ئۇلاپ ئېلان قىلىنىدۇ.
6 m3 ~3 i0 S: u9 n, w. dقارغا تارازىچى،سېغىزغان خەۋەرچى، توشقان ئۇيالچاق ۋاقىتتا، سەھرايى بالاگەرداندا ئاتىسى بىر،ئانىسى باشقا ئۈچ ئوغۇل بولغانىكەن. ئەڭ كىچىكى بىر ئانىدىن يالغۇز ئىكەن، چوڭلىرى بىر ئانىدىن ئىكەن؛ئاتا-ئانىلىرى ئۆلگەندىن كېيىن،ئۇلار مىراس بۆلۈشۈپتۇ. بۆلۈشسىمۇ، بىر قورادا بىللە ياشاپتۇ.  چوڭلىرى كىچىكلىرىنى ئانىي تېپىپ، ئالداپ-سالداپ ئۇنىڭ مىراسىنى تەڭ يەپ بوپتۇ. ئۆزلىرىنىڭكىگە نوۋەت كەلگەندە، كىچىكىنى ئۆيدىن قوغلاپ چىقىرىپتۇ.بېشى قېتىپ، نېمە قىلىشىنى بىلمىگەن بۇ بالا بىر چۆلدە كېتىپ بارسا، ئېگىزلىگىئون غۇلاچ، كەڭلىگى بەش غۇلاچ يوغان بىر دېۋىنىڭ كېلىۋاتقانلىغىنى كۆرۈپتۇ. قارىسا، دېۋە كۈلۈپ،خوشال كېلىۋاتقان؛كۈلگەندە بىر كالپۇگى ئاسماندا،بىر كالپۇگى يەردە سۆرۈلۈپ ماڭىد ىكەن. قورققىنىدىن نېمە قىلىشىنى بىلمىگەن بالىمۇ دېۋىنىڭ ئالدىغا كۈلۈپلا بېرىپتۇ.
-ھەي، ئەخمەق بالا! - دەپتۇ دېۋە.
3 z1 _) A) l/ f$ P, Z- نېمىشقا ئەخمەق دەيسەن؟ - دەپ يەنە كۈلۈپتۇ بالا.
. ?7 }# q# k6 r4 v1 Z- مېنىڭ قوسۇغۇم تازا ئاچ ئىدى، يەيدىغان رىسق ئۇچرىغانلىقىغا خوشال بولۇپ كۈلدۈم. سەن نېمە دەپ كۈلىسەن؟ - دەپ سوراپتۇ بالىدىن.
- ھەي، ئەخمەق دېۋە،راست ئەخمەق ئىكەنسەن:مەن يەرنىڭ تېگىدىن چىقىپ كېلىۋاتىمەن.
: F1 Z# u! n. s3 ?0 C' O4 s- نېمىشقا؟-دەپتۇ دېۋە بىلمەك بولۇپ.
- g, E' P" y8 x: b0 O' O7 E- ۋەيلۇن دېگەن دوزاخنىڭ تۈۋرۈگى ئۆرۈلۈپ كەتكەن ئىدى. مانا شۇنىڭغا لايىق تۈۋرۈك تېپىش ئۈچۈن مېنى خۇدا بۇ دۇنىياغا ئەۋەتتى. شۇنى ئىزدەپ، تاپالماي ھېرىپ يۈرسەم، سەن ئۇچراپ قالدىڭ:- مانا شۇنىڭغا خوشال بولۇپ كۈلۈۋاتىمەن، - دەپتۇ.
خۇدا ئەۋەتتى دېگەن سۆزنى ئاڭلىغان دېۋە بالىدىن قورقۇپتۇدە:
+ N5 m* p# N3 Q2 ~- ئۇنداق قىلما، ۋەيلۇن دوزىخى - ئوت بولسا، مەن ئۇنىڭدا پۇچىلىنىپ كېتىمەن، مېنى قويۇپ بەرسەڭ،- دەپ يالۋۇرۇشقا باشلاپتۇ دېۋە. بالا ئۆزىنى توختىتىۋاپتۇدە:
-ياق،سېنىڭ بويۇڭنىڭ ئېگىزلىكى،غوللىرىڭنىڭ كەڭلىكى،قاۋۇللىغىڭ دوزاقنىڭ تۈۋرۈكىگە خوپ كېلىدۇ؛ مەن يەنە نەدىن ئىزدەپ يۈرەي... جۈر، سېنى ئاپىرىمەن، ئۇنىمىساڭ، ئەزرايىل كېلىپ، جېنىڭنى ئالىدۇ،- دەپتىكەن، دېۋە تېخىمۇ يالۋۇرۇشقا باشلاپتۇ.
- ماڭا بىر ياخشىلىق قىلساڭ.
0 Z0 E$ z- \0 N9 u-سەن تېخى مېنى كۆرۈپ ئوزۇق تاپتىم دەپ، خوشال بولۇپ كۈلگىنىڭنى قارا! دوزاخقا تۈۋرۈك قىلىپ،موماڭنىڭ مومىسىنى كۆرسىتىمەن! - دەپ تۇرۇۋاپتۇ بالا.
-ئۇنداق قىلما، مېنى قويۇپ بەرسەڭ، بىر تۇلۇم ئالتۇن بېرىمەن!
- ياق! ئىككى تۇلۇم بەرسەڭ، قويۇپ بەرسەم، بېرەي، ئەمما ساڭا ئوخشاش دوزاخنىڭ تۈۋرۈكىگە لايىقنى تاپىقىم تەس،- دەپتۇ. - مەن ئالتۇنۇڭ ئۈچۈن بارمايمەن، خالىساڭ ئۆزەڭ ئەكىلىپ چىنار تۈۋىگە تىقىپ قوي. كەلمىسەڭ، بەرىبىر تاپىمەن.
- بولىدۇ،- دەپ، دېۋە ئۆز غەزنىسىگە يۈگرەپتۇ. بالا بولسا، دېۋىدىن قۇتۇلغىنىغا خوشال بولۇپ،كەينىگە يۈگۈرەپتۇ. قېچىپ كېلىۋېتىپ ھېرىپتۇ. غىڭ تۈزدىن جاي تاپالماي، يەنە مېڭىپتۇ، ئاخىرى بىر چىنارنىڭ ئۈستىگە چىقىپ دەم ئېلىپ ئولتۇرۇپتۇ. بىر چاغدا قارىسا، دېۋە ئىككى قولتۇقىغا ئىككى تۇلۇم ئالتۇننى قىستۇرۇپ، چىنارنىڭ تۈۋىگە يېتىپ كەپتۇ، تۇلۇملارنى چىنارغا يۆلەپ قويۇپ، تەرىنى ئېتىپ، ئۇ ياق-بۇ ياققا قاراپ، بالا كۆرۈنمىگەندىن كېيىن: «بۇ جايدىن چاپسان كېتەيچۇ» دەپ مېڭىپتۇ.
دېۋە كېتىۋاتسا، ئالدىغا باشقا دېۋە يولۇقۇپتۇ. ھال سورىشىپ، بولغان ۋەقەنى ئۇققاندىن كېيىن:
-ئەخمەق،-دەپتۇ ئۇچراشقان دېۋە،-ئۇ سېنى ئالداپ كېتىپتۇ. يۈر، ئۇنى تېپىپ يەيمىز،- دەپ باشلاپ يەنە چىنار تەرەپكە مېڭىپتۇ. شۇ چاغدا بالا چىناردىن چۈشۈپ، ئالتۇنلارنى ئېلىپ كېتەي دەۋاتقان ئىكەن،بوران چىقىپتۇ. قارىسا دېۋىلەر كېلىۋاتقان،ئۇ چىنارغا قايتىدىن چىقىۋاپتۇ. بىر چاغدا ئىككى دېۋە چىنار تۈۋىگە كېلىپ ئولتۇرۇپ، يەر تىلغاپتۇ.
-تاپسام بىر يالماپ يۇتاتتىم،- دەپتۇ قوشۇلغان دېۋە. بالا چىنار ئۈستىدە قورقۇپ كېتىپ، پالاق-پۇلۇق قىلىپ،چىناردىن يىقىلىپ چۈشۈپتۇ. بالىنىڭ تۇيۇقسىزدىنلا ئاسماندىن چۈشكىنىنى كۆرگەن ئىلگىركى قورقۇنچاق دېۋىنىڭ يۈرىكى ئېغزىغا تىقىلىپ،ئۆلەر-تىرىلىشىگە قارىماي:- ئەمدى جېنىمىزنى ئالىدىغان بولدى! - دەپ قۇيرىقىنى خادا قىلىپ تىكىۋېتىپتۇ. بۇنى كۆرگەن يەنە بىر دېۋىنىڭمۇ تىلى گەپكە كەلمەي، ھوشىنى بىر يوقىتىپ تۈزۈلۈپتۇدە، قېچىپتۇ. بالا بۇنى كۆرۈپ:
- توختا، توختا!-دەپ پوپۇزا قىپتۇ. دېۋىلەر توختىماي، ئالدى-كەينىگە قارىماي، قاچقانچە قېچىپ كېتىپتۇ.
-«قورققانغا قوش كۆرۈندى»،دېگەن موشۇكەن دەپ، بالا ئالتۇنلارنى ئېلىپ ئۆيىگە كەپتۇ. ئاكىلىرى قارىسا، ئىنىسى باي بولۇپ كەتكەن.
* a7 _, _, o' M0 s! z-قانداق باي بولدۇڭ؟-دەپ سوراپتۇ.
=چىنار تۈۋىدە دېۋىلەرنىڭ تۇلۇم-تۇلۇمدا ئالتۇنى بار ئىكەن، شۇنىڭدىن ئېلىپ كەلدىم.
- قانداق ئالدىڭ؟
- تازا ئاپتاپتا چىنار ئۈستىگە چىقىپ ئولتارساڭ، دېۋىلەر ئالتۇننى كۆتۈرۈپ كېلىپ، چىنارغا يۆلەپ قويۇپ، ئۆزلىرى تاغقا سالقىندىغىلى كېتىدىكەن، شۇ چاغدا ئېلىپ كېتىۋېرىسەن،- دەپتۇ.
ئاكىلىرى ئىنىسىنىڭ دېگەنلىرىنى قىلىپ، چىنار تۈۋىدە چىڭقى چۈشتە ئولتۇرسا،بىر توپ دېۋىلەر كېلىپ، ھېلىقى ۋەقەنى سۆزلىشىۋاتقىدەك، بۇنى ئاڭلاپ ئاكىلىرى قورقۇپ كېتىپ، چىنار ئۈستىدە مىدىرلىشىپتىكەن،شاخلىرى شىلدىرلاپتۇ،بۇنى بىلىپ قالغان دېۋىلەر چىنارنى يىلتىز-پىلتىزى بىلەن قومۇرىۋېلىپ سۆرەپ قېچىپتۇ، ئاكىلىرى ئۆلۈپ كەتتىمۇ، ساق قالدىمۇ - بىلەلمىدىم، ئۇلار شۇ يەردە قالايمىقان بولۇشۇپ قالغان، مەن بۇ ياققا كېلىۋەردىم.
3 ]: R2 Q' {& |" r+ p9 T
/ ]% N: U& z0 i0 z& e$ H# uنەشىرگە تەييارلىغۇچى:
قاراقاش ناھىيەلىك ئەدەبىيات-سەنئەتچىلەر بىرلەشمىسىدىن
تۇرسۇن ئابدۇللا بەگيار
مەنبەسى:تارىم ژۇرنىلى تورىچۈشۈرۈش

 

                                                   كىرگۈزگۈچ ئايال بالا پەن ئىللىق