جۇڭگۇدا ئەڭ بالدۇر بولغان 100 ئىشmp3

ئۇچقۇن

3d ئەسلى تىما :جۇڭگۇدا دۇنيا بۇيىچە ئەڭ بالدۇر بولغان ئىشلارغا دائىر 100 مىسال
+ j) B9 K  [, N/ x- g       
" J* R! A6 l9 o1.چەمبەرتۇراقلىقى   جەنۇبى شىمالى سۇلالىلەر دەۋرىدىكى ماتىماتكىا ئالىمى زوچۇڭجى چەمبەر تۇراقلىقنى نۆلدىن كىينىكى 7-خانىغىچە ئىېنىقلاپ چىقىپ ئەينى چاغدىكى ئەڭ يۇقىرى دۇنيا سەۋيسنى ياراتقان،بۇ ئىېنىقلاش غەربكە قارىغاندا 1200يىل بالدۇر بولغان
- x% M& Z' \! u5 S7 |& v2.گوگو تېئورېمىسى جۇ سۇلالىسدىكى شاڭ گاۋ بۇنىڭدىن 3000 يىل ئىلگىرى گوگو تېئورېمىسنى كەشىپ قىلغان،بۇ تېئورېما مەملىكىتىمىزدە ‹‹ شاڭ گاۋ تېئورېمىسى››دەپمۇ ئاتىلىدۇ ئۇ غەرب دۆلەتلىرىدە ‹‹پىفاگور تېئورېمىسى›› دىيىلىدۇ ئەمما پىفاگورنىڭ بۇ تېئورېمىنى تاپقان ۋاقتى شاڭ گاۋغا قارىغاندا خېلى كىين  
3.ئونلۇق سېستىما بۇنىڭدىن3000 يىل ئىلگىرىلا دۆلىتىمزدە ئونلۇق سېستىما يولغا قويۇلغان بىر قانچە قەدىمي مەدەنىيەتلىك  دۆلەتلەرنىڭ بۇ  سېستىمسنى يولغا قويغان ۋاقتى دۆلىتىمزگە قارىغانداخېلىلا ئارقىدا.ياۋروپا دۆلەتلىرىدە بولسا دۆلىتىمزگە قارىغاندا 2000يىل كېيىن يولغا قويۇلغا.
& g  ~2 f) u  o* D# ~4.‹‹توققۇزبايلىق ئارىفمېتكا››مىلادى1 ئەسىردەيېزىلغان دۇنياغا مەشھۇرماتېماتىكىغا ئائىت قەدىمكى كىلاسسىك ئەسەرلەرنىڭ بىرى. بۇمەنپى سانلارئۇقۇمى بالدۇر قوللىنغان بولۇپ مۇسبەت  مەنپى سانلانى قۇشۇش ئېلىش قائىدىلىرى يولغا ئەڭ ئاۋاۋال ئوتتۇرغا قۇيۇلغان بۇ ئۇقۇمنىڭ قۇيۇلۇشى ھىندىستاندا بارلىققا كەلگەن مەنپى سانلارئۇقۇمىدىن 600 يىل بۇرۇن.ياۋروپادا17-16 ئەسىرلەردە ئاندىن مەنپى مۇسبەت سانلارئۇقۇمى بارلىققا كەلگەن»
+ u( }1 c# f; b/ ~5 f5 C) v5.كىچىك تۆشۈكچىلەردىن شەكىل ھاسىل قىلىش تەجرىبىسى مىلادىدىن ئىلگىرى 4-3ئەسىرگىچە بولغان دەۋردە يېزىلغان ‹‹خېيزى››دىگەن كىتابتا،ئوپتىكىلىق تەتقىقات نەتىجىسى،يەنى يىڭنە تۆشۈكىدىن،شۇنىڭدەك تەكشى ئەينەك،پېتىنقى ئەينەكتىن شەكىل ھاسىل بولىدىغانلىقىغا دائىر مەلۇمەتلار خاتىرلەنگەن بۇ دۇنيا بويىچە ئەڭ بالدۇر ئېلىپ بېرىلغان ئوپتىكىلىقتەجىرىبە بۇلۇپلا قالماي،بەلكى بۇ كىتابتا يەنە نۇرنىڭ تۈز سىزىق بۇيىچە تارقىلىدىغانىلىقى توغىرسىدىكى كۆز قاراش دۇنيا بۇيىچەئەڭ بالدۇر ئوتتۇرىغا قۇيۇلغان.
; \7 k/ f9 s( }! U1 Q: s6 B6.ئوكسىگېنىنىڭ بايقىلىشى دۇنيادا ئوكسىگېنى ئەڭ بالدۇر بايقىغان كىشىتاڭ سۇلالسىدىكىئوتتا سىر سۇرۇخ  بىلەن دورا تەييارلاش (ئالخېمىك) ئۇستىسى ماخې بۇلۇپ،ئۇنىڭ بايقىشى باشقا دۆلەتلەرگە قارىغاندا 1000يىل بالدۇر.
7.سەرەڭگە دۇنيادىكى بىرىنچى تال سەرەڭگىنى جۇڭگۇلۇقلار مىلادى 577-يىلى كەشىپ قىلغان، جۇڭگۇلۇقلارنىڭ سەرەڭگە ئىشلىتىشى ياۋرۇپالىقلارغا قارىغاندا 1000يىل بالدۇر.1830-يىلغا كەلگەندە ئاندىن فىرانسىيە ۋە گىرمانىيە ئالىملىرى گۈڭگۈرتكە فوسفور بىلەن كالىي خلورنى ئارىلاشتۇرۇپ ھازىرقى سەرەڭگىنى ياساپ چىققان.
! J( y3 Q8 P/ d# }2 L; p8.‹‹ئىشقار  ياساش››مەملىكتىمىزنىڭ خىمىيە سانائىتى مۇتەخەسىسى خودېباڭ 1931-يىلى دۇنيادا بىرىنچى بۇلۇپ ساپ ئىشقار سانائتىگە ‹‹دائىر ياساش››ناملىق كىتابنى يازغان.ئارىلاشتۇرۇپ ئىشقار ياساش ئۇسۇلى خەلىقئارادا  ئىغقار چىلىق ساھەسى تەرپىدىن خودېباڭ ‹‹ئىشقار  ياساش›› ئۇسۇلىدەپ ئاتالغان.
9.ئۆت سۈيىدىن  مىس تاۋلاش ئۇسۇلى بۇ ئۇسۇل تۆمۇرنى مىس سۇلفات ئېرىتمىسگە قۇيۇش ئارقىلىق ئاددىي سۈپەتلىك مىس ئايرىۋېلىش جەريانى بۇلۇپ،چايقاش  مېتاللورگىيسىنىڭ باشلنىشى  ھېسابلىندۇ.بۇ ئۇسۇلنى جۇڭگۇ ئەڭ بالدۇر قوللانغان،دۇنيادا تۇنجى يارىتىلغان.
$ @. p0 J% Z1 U1 b4 f5 |! l10.چويۇن تاۋلاش جۇڭگۇ چويۇن (خام تۇمۇر) تاېلاشنى ئەڭ بۇرۇن كەشىپ قىلغان دۆلەت بۇلۇپ،چويۇن تاۋلاش ياۋرۇپادىن 1800يىل بالدۇرباشلىغان
11.بىرىكمە مېتاللارنىڭ قانۇنىيتىنى بىلىش دۇنيا مېتاللورگىيە تارىخىدا مەشھۇر بولغان مىس تاۋلاش ئۇسۇلى ‹ئالتە دەرىجە ››(‹‹جۇيۇسۇنلىرى ھۇنەرۋەنچىلىك ھەققىدە خاتىرلەر ››گە قارالسۇن)دە،كىشىلەرگە بىرىكمە مېتاللارنىڭ خۇسۇسيتنى  ۋە  مېتاللارنىڭ تەركىبلىرنىڭ كۆرسىتىپ بېرىلگەن بۇ دۇنيا بۇيىچە  بىرىكمە مېتاللارنىڭ مۇناسۋىتى  قانۇنىيتىنىب ئەڭ بالدۇر بايقاش بۇلۇپ ھېسابلىندۇ.
3 \: u# R) H+ h12.ھاللېي قۇيرقلۇق يۇلتۇز ھەققىدىكى خاتىرە  جۇڭگۇ ئەڭ بالدۇر قۇيرقلۇق يۇلتۇزنى بايقىغان ۋە خاتىرە قالدۇرغان دۆلەت.دۇنيا بىردەك ئېتىراپ قىلغان مەملىكتىمىزنىڭ قۇيرقلۇق يۇلتۇزنى ئەڭ بۇرۇن بايقىغانلىقى توغىرسدىكى خاتىرە مىلادىن 240-يىلى ‹‹تارىخنامە.چىن شىخۇاڭ خاتىرىلىرى ››دە خاتىرلەنگەن بۇ خاتىرە دۇنيادا ‹‹ قۇيرقلۇق يۇلتۇز›› توغىرسىدا يېزىپ قالدۇرلغان خاتىرلەردىنمۇ 1700يىل بالدۇر.
9 M, J6 q6 @! e: f- s2 `14.تۇرغۇن يۇلتۇزنى بايقىغان ئاستىرونومىيە ئالىمى جۇڭگۇنىڭ تاڭ دەۆرىدىكى دانىشمەن راھىبلار  باشچىلىقىدىكى راھىبلار  دۇنيابۇيىچەتۇرغۇن يۇلتۇزلارنىڭ ھەركىتىنى ئەڭ دەسلەپ بايقىغان
ئاسىترونومىيە ئالىملىرىدۇر،ئۇلارنىڭ بۇبايقىشى ياۆرۇپاغا قارىغاندا1000يىل  بالدۇر بولغان.
15.ئاي  تۇغۇلغانلىقى   توغرىسىدىكى  خاتىرە
7 \0 ?& v  k0 Y: C) e+ \1 X‹‹نەزمەنامە.سىپايىلىك››تە776-يىلى يۇز بەرگەن بىرقېتىملىق ئايتۇتۇلۇش خاتىرىلەنگەن بۇلۇپ،بۇ دۇنيا بويىچەئاينىڭ تۇتۇلغانلىقى توغرىسىدىكى ئەڭ دەسلەپكى خاتىرە.بۇخاتىرىنىڭ يېزىلىشى باشقادۆلەتلەرگە قارىغاندا55يىل بالبۇر.
16.مېرىدىئان  سىزىقىنىڭ ئۆلچىنىشى    تاڭ سۇلالىسىدىكى ئاتاقلىق ئاسىترونومىيە ئالىملىرى مېرىدىئان سىزقىنىڭ ئۇزۇنلىقىنى ئىلمىي ئۇسۇلدا ئۆلچەش پائالىيىتى ئېلىپ بارغان. بۇ دۇنيا بۇيىچە تۇنجى قېتىم ئېلىپ بېرىلغان ئۆلچەش بۇلۇپ، باشقا دۆلەتلەرگەقارىغاندا 90  يىل بۇرۇن باشلانغان.
17.ئاستىرونومىيە توغىرسىدىكى مەخسۇس  ئەسەر ‹‹گەن-شى ئىلمىي  نۇجۇمى›› يېغىلىق  دەۋرىدە چۇ دۆلىتىدىن گەن شى، ۋېي دۆلىتىىدىن شى شىىنلا ئايرىم-ئايرىم ئاستىرونومىيىگە دائىر ئەسەر يازغان كېيىنكىلەر بۇ ئىككى ئەسەرنى بىرلەشتۇرۇپ ‹‹ گەن-شى ئىلمىي  نۇجۇمى››دەپ ئاتىغان بۇئەسەر دۇنيا بۇيىچە ئاستىرونومىيىگە دائىر ئەڭ ئەڭ ئاۋۋال يېزىلغان  مەشھۇر ئەسەردۇر
18.ئالەم نۇرىنى كۆزىتىش رەسەتخانىسى 1976-يىلى شىزاڭنىڭ لىخاسا شەھىرى ئەتراپىدىكى كامبالا تېغىنىڭ 5500 مېتىر ئېگىز  چوققىسىغا ئالەم نۇرىنى نكۇزىتىش رەسەتخانىسى قۇرۇلغان بۇلۇپ بۇ دۇنيادىكى ئەڭ ئېگىز بولغان ئالەم نۇرىنى كۇزىتىش رەسەتخانىسى ھىسابلىنىدۇ  
19.‹‹ۋاقىت كالىندارى››يۈەن سۇلالىسىدەياشىغان گوسۇنجىڭ‹‹ ۋاقىت كالىندارى››نى تۇزۇپ چىققان ئۇ ئەينى چاغدا ئەڭ ئىلغار ۋە ئېنىق بولغان كالىندار ھېسابلىنىدۇ  ئۇھازىرقى دەۋردەقوللىنىۋاتقان مىلادىيە كالىندارى بىلەن پۇتۇنلەي ئوخشاش بولۇپ ئۇنىڭدىن 300 يىل بالدۇر مەيدانغا كەلگەن
20 ئاقار يۇلتۇز يامغۇرى توغىرسىدىكى خاتىرە ‹‹ئەمىىنيە››دە خاتىرىلىنىشچە،مىلادىن ئىلگىرى 687-يىلى ئاقار يۇلتۇز يامغۇرى يۇز بەرگەن، بۇ دۆلىتىمزدە، شۇنداقلا دۇنيادا  ئاقار يۇلتۇز يامغۇرى توغىرسىدا قالدۇرۇلغان ئەڭ دەسلەپكى خاتىرە
21.‹‹تاڭ دەۋرىدىكى ئۆسۇملۇك دورىلار›› بۇ كىتاب 657-يىلى تاڭ گاۋزۇڭنىڭ پەرمانى بۇيىچە 20 نەچچە ئالىم بىرلىكتە يىزىپ چىققان مەشھۇر ئەسەر بولۇپ، دۆلىتىمىزئېلان قىلغان تۇنجى دورىگەرلىك قاموسى، شۇنداقلا دۇنيادا ئەڭ بالدۇر دۇنياغا كەلگەن دۆلەتلىك دورىگەرلىك قاموس.
22.نازكور قىلىش دورىسى ئەڭ ئاۋۋال ئىشلىتىلگەن خۇاتو مەملىكىتىمىزنىڭ شەرقىي خەن سۇلالىسى دەۋرىدىكى مەشھۇر تىۋېىپ، شۇنداقلا ئۇ مەسىت قىلىش دورىسنى كەشىپ قىلغان ھەم ئىشلەتكەن ئادەم. ئۇنىڭ بۇ كەشپىياتى غەرىب دۆلەتلىرنىڭ مەسىت قىلىش ئوكولنى ئىشلىتىپ ئوپېراتسىيە قىلىشتىن 1600يىل ئاۋۋال مەيدانغا كەلگەن .
; v2 L* d& O! p; `) F23 غالجىرلىق كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى شەرقىي جىن سۇلالىسى دەۋىدە ياشىغان مەشھۇر تىۋېىپ گې خۇڭ ‹‹ياندىن ئايرىمايدىغان رېتىسېپ ›› دېگەن كىتابىدا، غالجىرلىق كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرلىرىنى ئوتتۇرىغا قويغان،بۇ ياۋرۇپالىقلارنىڭ بۇ خىل ئۇسولنى بايقاپ تەتقىق قىلغىنغا قارىغاندا 1500يىل بالدۇر قويۇلغان.
+ B1 X9 _+ y0 |24.داۋالىنىش خاراكتېرلىك گېمناستىكا ئەمىنيە ۋە يېغىلىق دەۋرىدىلا دۆلىتىمزدە ئىپتىدائىي داۋالىنىش خاراكتېرلىك گېمناستىكا بارلىققا كەلگەن بولۇپ، ‹‹يېتەكلەش گۇمپىسى›› دەپ ئاتالغان. شەرقىي خەن سۇلالىسنىڭ ئاخىرلىرىغا كەلگەندە› تېۋىپ خۇاتو ‹‹يىتەكلەش گۇمپسى›› نى تىخىمۇ ئۇموملاشتۇرۇپ ھەم ئۇنىڭ ئارتۇقچىلىقلىرىدىن پايدىلىنپ داۋاملىق ‹‹بەش چاڭگا گۇمپسى›› نى ياراتقان، بۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئاۋۋال بارلىققا كەلگەن داۋالاش خاراكتېرلىك گېمناستىكىدۇر.
# [, G8 N) _9 J  L25.‹‹ شىيۇ نەزەريىسى›› 1983-يىلى جۇڭگۇلۇق ئايال مېدىتىنا ئالىمى شىيۇ رۇيجۇەن تۇنجى قېتىم ئادەم بەدىنى مىكرو قان ئايلىنىشدىكى ئۆزلۈكىدىن بولىدىغان ھەرىكەتنىڭ دولقۇن شەكلىدە تارقىلىدىغانلىقىنى ئىسپاتلاپ چىقتى بۇ مېدىتىنا ساھەسى بۇيىچە مىكىرو قان ئايلىنىش نەزەريسىدىكى ئىنتايىن زور نەتىجە بولۇپ، ئۇنىڭ بۇ كەشپىياتى خەلىقئارادا ‹‹ شىيۇ نەزەريىسى›› دەپ ئاتىلىدۇ.
1 C: o! d( U( {8 ~) N% n4 D26.كومپاس دۆلىتىمىزدە يېغىلىق دەۋىدىلا ماگىنىتىنىڭ قۇتۇپ كۆرسىتشچانلقنى بايقىغان . شۇڭا ئەينى چاغدىكى كومپاس ‹‹ تەرەپ كۆرسەتكۇچ›، دەپ ئاتالغان، چەت ئەللەردە بولسا 1800يىلدىن كېيىن ئاندىن كومپاسقا دائىر ئىشلار خاتىرلەنگەن.
+ j  e2 V5 p. {, O) `27.قەغەز ياساش تېخنىكىسى شەرقىىي خەن سۇلالىسدە ياشىغان سەي لۇن ئالدىنقىلار  قالدۇرۇپ كەتكەن تەجىرىبىلەرگە ئاساسلىنىپ، قەغەزنى ياساش تېخنىكىسى كەىشىپ قىلغاندىن كېيىن،بۇ تېخنىكا Ⅶئەسىردە ياپۇنيىىىگە، Ⅷ  ئەسىردە ئەرەب دۆلەتلىرىگە، Ⅻ ئەسىردە ياۋروپاغا تارقىلىپ،ئۇنىڭدىن كېيىن پۈتۈن دۇنيادا  ئۇمۇملاشقان. قەغەز ياساش تېخنىكىسىنىڭ جۇڭگۇدا كەشىپ  قىلنغانلىقنى پۇتۇن دۇنيا بىردەك ئېتىراپ قىلغان .
' R, a$ K# C5 k28.مەتبەئەچىلىك تېخنىكىسى Ⅺ  ئەسىىىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا شىمالىىي سۇڭ سۇلالسىدە ياشىغان بى شىېڭ مىخ مەتبەئە تېخنىكىسنى كەشىپ قىلغان، مەتبەئەچىلىك تارىخدا يېڭى سەھىپە ئاچقان، بۇ تىخنىكا گىېرمانىيلىكلەر مىلادى 1450-يىلى ئىشلەتكەن مىخ مەتبەئە تېخنىكىسىغا قارىغاندا 400يىل ئىلگىرى مەيدانغان كەلگەن.
29.مىلتىق دورىسى مىلتىىق دورىسنى مەملىكىتىمىزنىڭ قەدىمىكى دەۋرىدىكى ئالخىمىكلار(دورىگەرلەر ) دورا ياساش جەريانىدا كەشىپ قىلغان، سۇڭ سۇلالسىدىن كېيىن غەرىب دۆلەتلىرىگە تارقىلىپ،ئىنسانلارنىڭ ئىشلەپچىقىرىش پائالىيتىدە ئىنتايىن مۇھىم ئىشلەپچىقىرىش قۇرالىغا ئايلانغان.
1 Q" j  A+ z% L1 c& c/ a" t# a1 a+ c9 ?30.تېللورى مىلادى 132-يىلى شەرقىي خەن سۇلالىسىى دەۋرىدە ياشىغان جاڭ خېڭ دۇنيادىكى تۇنجى تېللورى (يەر تەۋرەشنى ئۆلچەش ئەسۋابى)نى كەشىپ قىلغان.بۇ ئەسۋاب ياۋرۇپالىقلار كەشىپ قىلغان شۇ خىلدىكى ئەسۋابتىن 1700يىل ئىلگىرى مەيدانغا كەلگەن.
31.تۇنجى قېتىم زەرەت ئانتى گىپېرونىنى بايقىغان ئادەم مەملىكتىمىزنىڭ ئاتاقلىق فىزىكا ئالىمى ۋاڭ جىنچاڭ دۇنيادا ھەممىدىن ئاۋۋال زەرەت ئانتى گىپېرونىنى بايقىغان ئادەم بولۇپ،ئۇنىڭ بۇ كەشپىياتى زەررىچە ئىلىمگە قۇشۇلغان زور تۆھپە.
32.سۇنئىي ئۇسۇلدا ئىنسۇلىن بىرىكتۈرۈش 1965-يىل 9-ئاينىڭ 17-كۈنى مەملىكتىمىزنىڭ ئالىملىرى دۇنيا بۇيىچە  تۇنجى قېتىم سۇنئىي ئۇسۇلدا بىر خىل ئاكتىپلاشقان ئاقسىل –كالا ئىنسۇلىن كىرستالىنى بىرىكتۈرۈپ  مۇۋاپپەقىيەت قازاندى،بۇ كەشپىيات  جانلىقلارنى سۇنئىي ئۇسۇلدا بىرىكتۈرۈشتە يېڭى بىر يول ئاچتى.
33.شامال ماشنىسى مىلادى 31-يىلى شەرقىي خەن سۇلالىسى دەۋرىدە ياشىغان دۇشى تۆمۈرچىلەرنىڭ تەجىربىلىرىنى يەكۈنلەپ›سۇ كۈچى بىلەن ھەرىكەتلىندىغان شامال ماشنىسى ياساپ چىققان. بۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ دەسلەپكى شامال ماشنىسى بولۇپ،ياۋروپاغا قارىغاندا 1000يىل بۇرۇن بارلىققا كەلگەن.  
34.تىيەنئەنمېىن مەيدانى تىيەنئەنمېىن مەيدانىنىڭ كۆلىمى 44 گېكتار بولۇپ،بىرلا ۋاقىتتا بىر مىيلون ئادەمىنى سىغدۇرالايدۇ،ئۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ مەيدان.
7 S; L7 l! X3 @; c35.بېيجىڭ پويىز ئىستانسىنىڭ دەم ئېلىش زالى1959-يىلى ئىشلىتىشكە تاپشۇرۇلغان بېيجىڭ پويىز ئىستانسىنىڭ پويىز كۈتۈش زالى چوڭ-كىچىكلىكى ئوىشىمىغان 18 زالنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ،14مىڭ يولۇچىنى سىغدۇرالايدۇ. ئۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ پويىز كۈتۈش زالى.
+ e3 P5 Y# y) p+ u% N36.يىڭ ناھىيسىدىكى ياغاچ مۇنار بۇنىڭدىن 900يىل ئىلگىرى ياسىغان سەنشى ئۆلكىسىنىڭ يىڭ ناھىيسىدىكى ياغاچ مۇنار،دۇنيادا ھازىرغىچە ساقلىنىپ كېلىۋاتقان ئەڭ ئىگىز قەدىمىي ياغاچ مۇنار ھېسابلىندۇ.
37خاڭخۇدىكى ليۇخېى مۇنارى ھەيىۋەتلىك ياسالغان ليۇخېى مۇنارى چىيەنتاڭ دەرياسى ساھىلىدىكى رىلۇن تېغىغا سېلىنغان بولۇپ، ئىگىزلىكى 59.89مېتىر،جەمىئي 13قەۋەت بۇ مۇنار جۇڭگۇ ھەم دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئېگىز مۇناردۇر.
38. نەنجىياڭ چاڭجىياڭ كۆۋرۇكى بۇ كۆۋرۈكنىڭ ئۇزۇنلىقى 4589مېتىر (تاشيول كۆۋرۇك) بولۇپ،ئىككى بېشىدىكى قوش ئەگمە كۆۋرۇكىنى قوشقاندا ئومۇمىىي ئۇزۇنلۇقى 6772مېتىر كېلىدۇ.بۇ كۆۋرۇك دۆلىتىمىزدىلا ئەمەس،دۇنيا بۇيىچمۇ ئەڭ ئۇزۇن ئىككى قەۋەتلىك تۆمۇر يول –تاشيول كۆۋرۇكى بۇلۇپ، ئۇنى دۆلىتىمىز ئۆزى لايىھلەپ،ئۆزى ياسىغان.
" a  C# b4 w& W* g- ~$ {2 F" i39.جاۋجۇ كۆۋرۇكى بۇ كۆۋرۇك سۈي سۇلالىسى دەۋرىدە جېجېي ئۆلكىسىنىڭ جاۋ ناھىيسىدىن 5كىلو مېتىر يىراقلىقتىكى شاۋخې دەرياسىغا سېلىنغان بولۇپ،ھازىرغىچە 1370يىللىق ئۇزۇن تارىخنى بېشىدىن كەچۈردى بۇ كۆۋرۇك دۆلىتىمىزدىكى ساقلانغان ۋاقتى ئەڭ ئۇزۇن، شۇنداقلا دۇنيا بۇيىچە ئەڭ قەدىمىي، مۇكەممەل بولغان تاش ئەگمىلىك كۆۋرۇك ھېسابلىندۇ.
, {. C) h1 `. T5 Z- [& c40.لېسەندىكى چوڭ بۇت تاڭ سۇلالىسدە ياسالغان بۇ بۇت 1100يىللىق تارىخقا ئىگە. ئۇنىڭ ئۇمۇمىي ئىگىزلىكى 71مېتىر بولۇپ، دۇنيادا ئەڭ چوڭ بۇت دەپ قارالغان ئافغانىستاندىكى سىدال بۇتىدىنمۇ 16مېتىر ئېگىز، ئۇنى بۇتلارنىڭ چۋمپىيونى دېيشكە بۇلىدۇ.
41.كالۋۇتۇن-كىمخاپ كىيىم 1968-يىلى  خېبېىي ئۆلكىسىنىڭ مەنچىڭ خەن قەبرسىدىن تىپېىلغان ئىككى يۈرۈش  كىيىم، 2000يىل بۇرۇنقى غەربىي خەن سۇلالسى دەۋرىدە خەن پادىشاھ ۋە ئاق سۆڭەكلەر ئۆلگەندە قۇشۇپ كۆمۈلىدىغان كىيىم بولۇپ،ئۇ  دۇنيادىكى  ئەڭ قىممەتلىك ئاسار-ئەتىقە ھېسابلىندۇ.
42.تىزما قوڭغۇراق1978-يىلى خېبېىي ئۆلكىسىنىڭ سۇ شىيەن ناھىيسىدىن بۇنىڭدىن  تەخمىنەن 2400يىل بۇرۇنقى يېغىلىق دەۋرىدىكى چوڭ قوڭغۇراقتىن 64ى قېزىۋېلىنىدى .بۇ قوڭغۇراقلار ھازىرغىچە دۇنيادا ساقلىنىپ قالغان ئەڭ  چوڭ ، ئەڭ مۇكەممەل تىزما قوڭغۇراقلاردۇر.
43.يۇڭلې قوڭغۇرىقى بۇ قوڭغۇراق بېيجىڭ قوڭغۇراق مۇنارى ئىچىگە ئورۇنلاشتۇرۇلغان بولۇپ،ياسالغىنغا 1420يىل بولغان.ئېغىرلىقى 63توننا كېلىدۇ. ئېغىرلىقى ۋە ئاۋازىنىڭ جاراڭلىقلىقى  جەھەتتە دۇنيادىكى قوڭغۇراقلار ئىچىدە قاتاردا تۇرىدۇ،
6 \; [3 l7 C9 O# S; m. N4 J, v44.ئانسنى خاتىرىلەش داڭقىنى بۇ داڭقانىنى شىياڭ پادىشاھى ئانسنى خاتىرىلەش ئۇچۇن قويدۇرغان بولۇپ، ئېغىرلىقى875 كىلوگىرام.ئۇ دۇنيادا مىستىن ياسالغان ئەڭ چوڭ ئەسۋاپ ھېسابلىندۇ.
45.لەگلەك جۇڭگو لەگلەك ماكانى،قەدىمىكى يېغىلىق دەۋرىدىلا لەگلەك ھەققىدە خاتىرە قالدۇرۇلغان  بولۇپ،ھازىرغىچە 2000يىلدىن ئارتۇق تارىخقا ئىگە. جۇڭگو دۇنيا بۇيىچە ئەڭ بالدۇر لەگلەك ياسىغان دۆلەت .
46.بېيجىڭ خان سارىيى بېيجىڭ خان سارىيى مىڭ ۋە چىڭدىن ئىبارەت ئىككى سۇلالىىنىڭ خان سارىيى بولۇپ، ئۇ دۇنيا بۇيىچە ياغاچتىن ياسالغان ئەڭ چوڭ،ئەڭ مۇكەممەل قەدىمىكى خان سارىيىدۇر .
47.رۇڭبۇ بۇتخانىسى بۇ بۇتخانا 1899-يىلى ياسالغان بولۇپ، ئورنى دېڭىز يۇزىدىن 5100مېتىر   ئىگىز ئۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئېگىز بۇتخانا ھېسابلىندۇ.
/ F" |9 J1 Q8 X( B7 t: Y48.خەنزۇتىلى خەنزۇتىلى دۆلتىنىمىزنىڭ ئورتاق تىلى بولۇپ، خەنزۇ تىلىدا سۆزلىشىدىغان بىر مىليارد كىشىدىن ئارتۇق، خەنزۇتىلى قوللىنىدىغان ئادەم سانى كۆپ تىل.
49.‹‹يەتتە خىل كىتابلار››غەربىي خەن سۇلالىسى ياشىغان ليۇشنىنىڭ ‹‹يەتتە خىل كىتابلار››ئەسىرى،مەملىكىتىمىزدە كىتابلارنى تۈرگە ئايرىپ مۇندەرىجە تۇرغۇزۇش ھەققىدە يېزىلغان تۇنجى،كىتاب شۇنداقلا ئۇ دۇنيادا كىتىابلارنى تۈرگە ئايرىش ئۇسۇلى توغرىسىدا يېزىلغان ئەڭ دەسلەپكى كىتاب،بۇ ئۇسۇل ياۋرۈپاغا 1500يىل بالدۇر ئوتتۇرىغا قويۇلغان.
: `0 t5 t. D1 Y0 K! A* T50.‹‹ۋاجراسىدىكا پراجىنا پەرامىتا سۇترا››بۇ كىتاب مىلادى 868-يىلى بېسىلغان بولۇپ،مەملىكتىمىز بۇيىچە ئەڭ دەسلەپكى باسما ماتېرىيال بولۇپلا قالماي، بەلكى،نۆۋەتتە دۇنيادا تېپىلغان ئاي-كۇنلىرى ئېنىق خاتىرىلەنگەن ئەڭ دەسلەپكى باسما ماتېرىيال ھېسابلىندۇ.
51.‹.دىباۋگېزىتى›› بۇ گېزىت 2000يىل ئىلگىرىكى غەربىي خەن سۇلالىسدە چىقىرىلىشقا باشلاپ،خەن،تاڭ،سۇڭ،يۇەن،مىڭ سۇلالىلىرىدىن چىڭ سۇلالىسغىچە داۋاملاشقان. گەرچە نەمىدا ئاز-تولا ئۆزگىرش بولغان بولسىمۇ،ئەمما تارقىتىلىشى ئۈزۈلۈپ قالمىغان، خاراكتېرى ۋە مەزمۇنىمۇ ئاساسەن ئۆزگەرمىگەن، ئۇ گېزىت دۇنيا بۇيىچە ئەڭ بالدۇر چىقىرىلغان، ۋاقتى ئۇزۇن بولغان گېزىت .
52.«باۋگۇڭ دىلوسى»   مىڭ سۇلالىسىدە يېزىلغان «باۋگۇڭ دىلوسى» ناملىق رومان دۇنيادا ئەڭ ئاۋال يېزىلغان ئەقلى خۇلاسىلەش رومانى بۇلۇپ،ياۋرۇپادىكى ئەقلىي خۇلاسىلەش رومانىغا قارغاندا 200يىل بۇرۇن يېزىلغان .
53.  «نەزمىنامە»  شىئېر، ناخشا-قۇشاقلادىن تەركىب تاپقان بۇ توپلام مىلادىن ئىلگىرىكى
5 b- W% d- T  u# y! xⅥئەسىردە تۈزۈلگەن بولۇپ،دۇنيادا ئەڭ بۇرۇن بارلىققا كەلگەن نادىر توپلامدۇر.
& f% e' Y+ b) ]* `" d* O54.‹‹يۇڭلې قامۇسى››بۇ قامۇس 1408-يىلى تاماملانغان بولۇپ،مەملىكتىمىزنىڭ مەدەنيىەت تارىخىدا ئەڭ ئاۋۋال يېزىلغان،ئەڭ چوڭ قامۇس بولۇپلا قالماي،بەلكى دۇنيادىكى  ئەڭ چوڭ،ئەڭ دەسلەپكى قامۇس ھېسابلىندۇ.
55.جۇممۇلاڭما چۇققسى جۇممۇلاڭما چۇققسىىى جۇڭگونىڭ غەرىبىي جەنۇبىي چېگىرسىدا قەد كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ،دېڭىزيۈزىدىن ئېگىزلىكى 8848.12 مېتىر بولۇپ،دۇنيادىكى ئەڭ ئېگىزچۇققا.
56.چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى مەملىكتىمىزدىكى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ كۆلىمى 2مىليون500مىڭ كۋادىرات كىلومېتىر بولۇپ، دېڭىزيۈزىدىن ئوتتۇرىچە ئېگىزلىكى 4500～            5000مېتىر،ئۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ ئېگىزلىك.
; }3 Z1 R4 u8 s6 _57.خۇاڭخې دەرياسى خۇاڭخې دەرياسى دۇنيادا قۇم مىقدارى ئەڭ كۆپ بولغان دەريا.
. s- T5 d$ g- H8 r58.شۇخې دەرياسى   شۇخې دەرياسى جۇڭگۇدا ئەڭ بالدۇر قېزىلغان قانال بولۇپ، ھازىرغىچە 2400يىللىق تارىخقا ئىگە،بۇ قانال دۇنيادا ئەڭ قەدىمىكى قانال ھېسابلىندۇ.
% q) d+ E3 {& I" \) f# K/ p: b59.جەنۇب-شىمال چوڭ قانىلى 605-يىلى قېزىلغان بولۇپ، ئۇۇمىي ئۇزۇنلۇقى 1794 مېتىر،قېزىلىش ۋاقتىنىڭ بالدۇرلقى، دەرياسىنىڭ ئۇزۇنلۇقى بىلەن دۇنيادا ئالدىنىقى قاتاردا تۇرىدۇ.
; R1 ^6 X8 K( @+ q, J" W/ }60.يالۇزاڭبۇ دەرياسى     يالۇزاڭبۇ دەرياسىنىڭ قىنىدىن ھېسابلانغاندا دېڭىزيۈزىدىن ئوتتۇرىچە ئېگىزلىكى3000مېتىردىن ئوشۇق بولۇپ،ئۇ دۇنيادىكى دېڭىز يۈزىدىن ئەڭ ئېگىز بولغان دەريا.
7 }8 l  H3 c. e% `61.لوپنۇر كۆلى    لوپنۇر كۆلى شىنجاڭنىڭ تارىم ئويمانلىقىغا جايلاشقان بولۇپ، جۇڭگو ھەم دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ كۆچمە كۆل.
+ n9 h% {. x% e. S- V* H62. تارىم ئويمانلىقى   تارىم ئويمانلىقى جۇڭگو ھەم دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ ئىچكى قۇرۇقلۇق ئويمانلىقى بولۇپ،تېگىنىڭ كۆلمى 530 مىڭ كۇۋادىرات كىلومىېتىر .
63.تۇرپان ئويمانلىقى   تۇرپان ئويمانلىقى شىنجاڭدىكى تىيانشان تېغىنىڭ شەرقىي قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ،ئەڭ تۆۋەن يېرى دېڭىز يۈزىدىن 293مېتىر تۆۋەن، بۇ ئويمانلىق دۇنيادىكى ئەڭ تۆۋەن ئويمانلىق ھېسابلىندۇ.
* ~. f. r; n$ Y& w64.لخاسا   لخاسا شەھىرى جايلاشقان بولۇپ، دېڭىز يۇزىدىن 3600مېتىر ئېگىز بولۇپ، جۇڭگو شۇنداقلا دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئېگىزشەھەر.
5 G$ ^8 |/ h) ]+ E65.ئۈرۈمچى شىنجاڭنىڭ ئۈرۈمچى شەھىرى جۇڭگو، شۇنداقلا دۇنيا بۇيىچە دېڭىزدىن ئەڭ يىراق شەھەر.
" c) X1 ^0 q- Q+ f8 {7 z  x9 n6 P66.ئەڭ ئاۋۋال گېئولوگىيە مېخانىكسنى ياراتقان ئادەم گېئولوگ لى سىگۇاڭ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ    ئاۋۋال گېئولوگىيە مېخانىكسنى ياراتقان ئالىم .
- D* g2 F; A5 j( n' `8 g+ A67.گىمناستىكىدا ئەڭ كۆپ مېدالغا ئېرىشكەن ئادەم جۇڭگۇنىڭ ئەر گىمناستىكا ماھىرى لى نىڭ21-نۆۋەتلىك دۇنيا گىمناستىكا لەۋھە تالىشىش مۇسابىقسنىڭ يەتتە تۈرىدە 6ئالتۇن مېدالغا ئېرىشىپ،دۇنيا گىمناستىكا تارىخدا ئەڭ كۆپ ئالتۇن مېدالغا  ئېرىشىش رېكوتىنى ياراتتى.
0 f9 K# O9 `. D# r6 l( _68.ئاياللار چېلىشىش تۈرى بۇيىچە ئۇدا ئۇچ قېتىم چېمپيون بولغان ئايال گاۋ فېڭليەن دۆلتىمىزنىڭ چېلىشىش تەنھەرىكەتچىسى بولۇپ،دۇنيادا بىرىنچى قېتىم ئۇدا ئۇچ نۆۋەت چېمپيون بولغان ماھىر.
69.يېشى ئەڭ كىچىك ‹‹. سۇغا سەكرەش خانىشى›› فۇمىڭشيا جۇڭگۇنىڭ پەشتاختىن سۇغا سەكرەش تەنھەرىكەتچىسى بولۇپ، 1990-يىلى ئامېرىكىدا سۇغا سەكرەش تۈرى بويىچە ئېلىپ بېرىلغان مۇسابىقدە ئالتۇن مېدالغا ئېرشكەندە ئەمدىلا 12ياشتا ئىدى.ئۇ شۇ چاغدا خەلىقئارالىق چوڭ مۇسابىقلەردە يېڭىپ چىققان ئەڭ ياش ‹‹ سۇغا سەكرەش خانىشى››بولۇپ،قالدى .
$ @. B0 d, U: C, h: B70.دۇنيا تىكتاك توپ تارىخىدا كەينى –كەينىدىن يەككە ئويناش بۇيىچە ئۇچ تۈردە دۇنياۋى  مۇسابىقنىڭ چېمپيونى بولغان بىرىنچى ئادەم 1981-يىلى گويۆخۇا كەينى –كەينىدىن لەۋھە تالىشىش،دۇنيا لوڭقا تالىشىش ۋە دۇنيا ماھىرلىىرى مۇسابىقىسدىن ئىبارەت ئۇچ تۈردە،ئەرلەنىڭ يەككە ئوينىشى بۇيىچە چېمپيون بولۇپ، دۇنيا تىكتاك توپ تارىخىدا كەينى –كەينىدىن ئەرلەنىڭ يەككە ئوينىشى بۇيىچە ئۇچ تۈردە دۇنيا مۇسابىقىسنىڭ چېمپيونى بولغان بىرىنچى ئادەم بولۇپ قالدى.
( `" a8 d8 I+ t9 U  `! i( k71.سەككىز قېتىم دۇنيا تىكتاك توپ مۇسابىقىسى سىۋىتلىن لوڭقىسنى ئېلىش مۇنبىرىگە چىققان ئادەم جۇڭگۇنىڭ داڭلىق تىكتاك توپ ماھىرى لى فۇرۇڭ دۇنيادا ئۇدا سەككىز قېتىم سىۋىتلىن لوڭقىسنى ئېلىش مۇنبىرىگە چىققان بىردىنبىر ئادەم .
" A& T% \# {- i72.ئەڭ ئاۋۋال دۇنيانى ۋېلىسپىت بىلەن ئايلانغان ئادەم جۇڭگۇلۇق ياش ساياھەتچى ۋەن دېمىن 1930-يىلىدىن باشلاپ 37يىل ۋاقىت سەرەپ قىلىپ،پىيادە ۋە ۋېلىسپىت بىلەن دۇنيانى ئايلىنىپ ساياھەت قىلغان كىشى.
73.چاڭجىياڭ دەرياسىدىن ئېقىپ ئۆتكەن ئادەم راۋماۋشۇ دۇنيادا بىرىنچى بولۇپ چاڭجىياڭ دەرياسىدىن ئېقىپ ئۆتكەن ئەزىمەت .
6 T' e$ P$ N' k8 Z2 {- x, j74. پۇتبول ھەرىكىتى دۇنيادا بۇيىچە ئەڭ ئاۋۋال جۇڭگۇدا پۇتبول ھەرىكىتى بارلىققا كەلگەن،قەدىمىكى زامانلاردا بۇ يۈگۈرۈپ ئوينايدىغان ھەرىكەت ‹‹ تېپىىڭ ھەرىكىتى›› دەپ ئاتالغان.
  A( C' a7 f! `7 }9 q8 n$ T- M1 D75. دۇنيادا بىرىنچى بولۇپ قورشاۋ شاھمات بۇيىچەئاياللارنىڭ 9-باسقۇچلۇق ماھىرىدەپ نام ئالغان ئايال  رۇي نەيۋېي جۇڭگۇ،ئەمەلىيەتتە دۇنيا بىرىنچى قېتىم ئاياللارنىڭ قورشاۋ شاھمات ئۇيۇنىدا 9-باسقۇچلۇق ماھىر دەپ نام ئالغان ئايال           
: P: Z* f  Y# n( V( u76.ئېغىرلىق كۇتۇرۇش بويىچە ئايال پالىۋان جۇڭگۇ ئاياللار ئېغىرلىق كۇتۇرۇش تەنھەرىكەتچىسى فەن چاڭمېيى ھازىرغىچە ھەڭ ئېغىر كۇتۇرگەن ئايال پالىۋان
$ c  R3 ~, j; U. j- w& u  R! j' R77.ئاسىيا تەنھەرىكەت يىغىنىدا قۇيۇپ بېرىلگەن خەۋەرچى كەپتەرلەر 1990-يىلى 11-نۆۋەتلىك ئاسىيا تەنھەرىكەت يىغىنى بېيجىڭدا ئۆتكۇزۇلدى بۇچاغدا تىيەنئەنمېىن مەيدانىدىن 60مىڭ خەۋەرچى  كەپتەر قۇيۇپ بىرىلگەن بۇلۇپ سان جەھەتتىن دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئالدىدا تۇرىدۇ
1 D: \$ c9 ]/ f/ Y78.ياۋايى ھايۋانلار جۇڭگۇنىڭ ياۋايى ھايۋان تۇرى ناھايتى كۆپ بۇلۇپ دۇنيادىكى ھەرقايسى دۆلەتلەر ئىچىدە بىرىنجى ئۇرۇندا تۇرىدۇ   
79.مۇشۇكئېيىق مۇشۇكئېيىق پەقەت مەملىكىتىمىزنىڭ سىچۇەن ئۆلكىسىنىڭ غەربىي قىسمى شىمالى قىسمى ۋە گەنسۇ ئۆلكىسى بىلەن شەنشى ئۆلكىسىنىڭ جەنۇبىدىكى تاغلىق رايۇنلاردىنلا چىقىدۇ سانى ئىنتايىن ئاز بۇلۇپ دۇنيادا ئەڭ ئەتىۋارلىق ھايۋان ھىسابلىنىدۇ   
6 @" }: w, q4 ^4 s* P, B/ U80. ئاق كالپۇكلۇق بۇغا ئاق كالپۇكلۇق بۇغا پەقەت جۇڭگۇدىلابولىدىغان بىر خىل چوڭ بۇغا بولۇپ مەملىكىتىمىزنىڭ چىڭخەي شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ شەرقىي قىسمىغىلا تارقالغان خەلىقئارادىكى ناھايتى دىققەت –ئېتىبارغا ئىگە ھايۋان
81.كۆندۇرۇلگەن چوشقا {ئۆي چوشقىسى}جۇڭگو دۇنيا بۇيىچە ئەڭ بالدۇر چوشقا باققان شۇنداقلا چوشقا سانى ئەڭ كۆپ دۆلەت  
" L- a* u& C% P& u, X82 .تەجىرىبە نەيچىسدە يېتلدۈرۈلگەن چوشقا 1953-يىلى تەيۋەن ئۆلكىسنىڭ ئەنگىلىيدە ئوقۇپ كەلگەن تەتقىقاتچى ئوقۇغۇچىسى جېڭ دىڭگۇي بەدەن سىرتىدا ئۇرۇقلاندۇرۇش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ،  تەجىرىبە نەيچىسى ئىچىدە تۆت كىچىك چوشقىنى يېتلدۈرۈپ چىقتى.بۇ تەجىربىنىڭ غەلبىلىك بۇلۇشى دۇنيادا بىرىنچى قېتىم كۆرۈلدى .
83.ھىنگان قىرغاۋۇلى مەملىكتىمىىزدىلا چىقىدىغان دۇنيا بۇيىچە بىرىنچى دەرىجىلىك ئەتىۋارلىق قۇش بولۇپ،شەنشى ئۆلكىشنىڭ لۇلياڭشەن تېغى ھىنگان قىرغاۋۇلىنىڭ دۇنيادا مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشنىڭ بىردىنبىر باغىچىسى .
2 s  T& w: |% Z) ?9 `3 l3 W84.ئاق ئۇستېىر بېلىقى مەملىكتىمىزنىڭ چاڭجىياڭ دەرياسىدا ياشايدۇ،ئادەتتىكلىرنىىڭ ئۇزۇنلۇقى 2～3  مېتىر ،ئەڭ ئۇزۇنلىرى 6مېتىر ياكى 5،7مېتىر مېتىر كېلىدۇ .ئېغىرلىقى 1000كىلوگىرامدىن ئاشىدۇ،ئۇ بېلىق پەقەت جۇڭگۇدىلا چىقىدۇ،شۇڭا ئۇ دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئەتىۋارلىق بولغان تاتلىق سۇ بىېلىقى ھېسابلىندۇ.
85.شارپېي تايغىنى بۇ ئىتتىن دۇنيادا ئارانلا 200چە بار بولۇپ، جۇڭگۇدىلا بار،دۇنيا بۇيىچە ئەڭ قىمەتلىك ئىت.
86. ‹‹جەنۇبتىكى ئۆسۈملۈكلەر›› غەربىي جىن سۇلالىسدە ياشىغان جى خەن ‹‹جەنۇبتىكى ئۆسۈملۈكلەر››ناملىق ئەسىرىنى 304-يىلى يېزىپ پۈتتتۈرگەن. بۇ ئەسەر دۇنيا بۇيىچە ئەڭ ئاۋۋال بارلىققا كەلگەن ئۆسۇملۇك لەرگە ئائىت مەخسۇس ئەسەر.
7 C2 z& o$ S( a6 X+ G87.ئاق چىنار دەرىخى جۇڭگۇ ئورمانچلىق ئاكادېمىيسى سىچۇەن ئۆلكىسنىڭ شىياڭ ناھىيسدىن ئېگىىزلىكى 44مېتىر كېلىدىغان ئاق چىنار دەرىخىنى تاپتى، بۇ ھازىرغىچە دۇنيادا تېپىغان ئەڭ ئېگىز ئاق چىنار دەرىخى.
88.چوڭ شەمشاد 1941-يىلى مەملىكىتىمىزنىڭ ئورمانچىلىق خادىملىرى سىچۇەن ئۆلكىسى بىلەن خۇبېي ئۆلكىسدىن دۇنيادا ئەڭ قىمەتلىك بولغان قەدىمىي دەرەخ - چوڭ شەمشادنى تېپىپ، بوتانىكىلار ساھەسنى زىلزىلىگە كەلتۈردى.چوڭ شەمشادنىڭ تېپىلىشى ｘｘ ئەسىردىكى ئۆسۈملۈكلەر ئىلىمدە چوڭ بايقاش بولۇپ قالدى.
89.سياتېئا مەملىكىتمىزدىكى ئەڭ قىمەتلىك ئۆسۈملۈكلەرنىڭ بىرى.ئۇ شۇنداقلا دۇنيادا بىردىنبىر ساقلىىنپ قالغان ياغاچ غوللۇق سارچى ئائىلسىدىكى ئۆسۈملۈك.
90.خۇۋاڭدى قەبرسىدىكى قەدىمىي ئارچا سەنشى ئۆلكىسى خۇۋاڭدى بۇتخانىسنىڭ سول تەرپىدە بىرتۈپ قەدىمىي ئارچا بار. ئۇنىڭ ئېگىزلىكى 20مېتىر، غولنىڭ ئايلانمسى 10 مېتىر ئەتىراپىدا، بۇ ئارچىنىڭ يېشى 5000 يىل ئەتىراپىدا بولۇپ ھازىرغىچە جۇڭگۇ ھەم دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ،ئەڭ قەدىمىكى ئارچا ھېسابلىندۇ.
91.‹‹چايچىلىق دەستۇرى›› مىلادى Ⅷ ئەسىردە تاڭ سۇلالىسدە ياشىغان ئالىم لۇيۈ ئۈچ توپلاملىق ‹‹چايچىلىق دەستۇرى››نى يازغان.بۇ دۆلىتىمىزدە شۇنداقلا دۇنيادا ئەڭ بالدۇر يېزىلغان چاي ھەققىىدىكى مەخسۇس ئەسەر .
. i  A, [+ f- V# J% t7 ^92.مېۋە دەرەخلىرىنىڭ تۇرى ئەڭ كۆپ مەملىكىتىمىزنىڭ مېۋە دەرىخى بايلىقى ئىنتايىن  ئۇنىىڭ ئون مىڭ خىلدىن ئارتۇق سورتى بار بۇلۇپ دۇنيادا ئالدىنقى قاتاردا تۇرىدۇ .              
# m2 S+ s1 \& {' M( q93.كاككۇكگۇلى 1982-يىلى 3-ئاينىڭ ئوتتۇرىلىرىدا يۈننەن ئۆلكىسنىڭ ھازىرقى زاماندا ئەڭ چوڭ بولغان بىر تۈپ كاككۇكگۇلى تېپىلمىدى. بۇ گۇل دەرىخىنىڭ يېشى 500 يىلدىن ئارتۇق بولۇپ، ئېگىزلىكى 25 مېتىر،دەرەخنىڭ باراقسانلىقى 60 كوۋادىرات مېتىر كېلىدۇ.
4 l) ?6 G/ ?& j94.ياۋا نېلوپەرزارلىق 1988-يىلىغا قەدەر شۇندۇڭ ئۆلكىسنىڭ ۋېيسەن كۆلى دائىرسىدە 110 مىڭ موغا يېقىن ياۋا نېلوپەرزارلىق بەرپا قىلىنىپ، دۇنيا بۇيىچە ئەڭ چوڭ نېلوپەرزارلىققا ئايلاندۇرۇلدى .
' h- M: q  h0 y# Q5 ?' M95.ئاق كەندىر   ئاق كەندىر مەملىكتىمىزدە، شۇنداقلا دۇنيادا سۈپىتى ئەڭ ياخشى تالالىق ئۆسۈملۈك .ئۇنىڭ تالا ھۈجەيرىسى ئەڭ ئۇزۇن بولۇپ،620 مىللىلىتىر كېلىدۇ . مەملىكتىمىزدىن چىقىدىغان ئاق كەندىر مەيلى ئۆستۈرۈش كۆلىمى ياكى ئومۇمىي مەھسۇلات مىقدارى جەھەتتىن بولسۇن، دۇنيادا بىرىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ.
96.‹‹سۇنئىي ئۈسۈملۈك›› 1984-يىلى مەملىكتىمىز دۇنيا بۇيىچە تۇنجى قېتىم ‹‹سۇنئىي ئۈسۈملۈك››يېتىشتۈرۈش چىقتى.
97.سىلتىسيلەنگەن دەرەخ 1985-يىلى جىياڭسۇ ئۆلكىسدىن ئىنتايىن ئېگىز بىر قېرى دەرەخىىنىڭ تاشقا ئايلانغان (سىلتىسيلەنگەن) قىسمى تېپىلدى. ئۇنىڭ ئىگىزلىكى 27.4 مېتىر ئېغىرلىقى 60 توننا بولۇپ،150 مىلىيون يىللىق تارىخقا ئىگە. بۇ دەرەخ ھازىرغىچە دۇنيادا تېپىلغان سىلتىسيلەنگەن ئەڭ ئېگىز دەرەخ ھېسابلىندۇ.
98.‹‹گۇەنزى. تاغلار ۋە باغلار›› يېغىلغان دەۋرىدە يېزىلغان ‹‹گۇەنزى. تاغلار ۋە باغلار››
ناملىق ئەسەر، دۇنيادا ئەڭ ئاۋۋال بارلىققا كەلگەن ئېكوئولوگىيگە ئائىت مەخسۇس ئەسەر.
+ f* w6 f! ^8 S/ O9 } 99.‹‹قەھەتچىلىكتىن قۇتۇلىدۇرغۇچى  ئۈسۈملۈكلەر›› بۇ ئەسەر مىلادى 1406-يىلى يېزىلغان بولۇپ، جۇڭگۇدا، شۇنداقلا دۇنيا بۇيىچە ئەڭ بالدۇر يېزىلغان ئۇزۇقلىنىش قىمىتىگە ئىگە ياۋا ئۈسۈملۈكلەر تەتقىقاتى توغىرىسدىكى مەخسۇس ئەسەر.
3 X7 y" r3 [6 G" \! `& }& j100.دۇەنچۈن جۇسۈن 1987-يىلى خېيلۇڭجياڭ ئۆلكىسنىڭ خەيلۇن ناھىيسىدىن دۇنيادا ئەڭ قىمەتلىك بولغان ئۇزۇقلىنشقا بولىدىغان باكتېرىيە - دۇەنچۈن جۇسۈن تېپىلدى.

/ D" f/ q! A, k2 {9 v0 {9 Gياش ئۆسمۈرلەر ئۇقۇشلىقىدىن ئېلىندى .چۈشۈرۈش

 

                                                   كىرگۈزگۈچ ئايال بالا پەن ئىللىق

ئادىل1

ياخشىكەن تېخىمۇتىرىشىڭ.              

illiq

ياخشى يوللاپسىز تېخمۇ تىرىشىڭ بىلىۋېلىشقا تىگىشلىك نۇرغۇنلىغان مەزمۇنلار باركەن .