ئىسمى جىسمىغا لايىق گۈزەل ماكان ــ باي ناھىيىسى
1.باپ باي ناھىيىسىنىڭ ئومۇمىي ئەھۋالى
2.§ باي ناھىيە ئىچىدە ئولتۇراقلاشقان مىللەتلەرنىڭ ئاساسىي ئەھۋالى
ھازىرغىچە باي ناھىيە تەۋەسىدە ئويغۇر، خەنزۇ، خۇيزۇ، قازاق، قىرغىز… قاتارلىق 15 مىللەت ئولتۇراقلاشقان بولۇپ ئومۇمىي نوپۇسى ئىككى يۈز مىڭ ئەتىراپىدا.
ئويغۇرلار: ئۇيغۇرلارنىڭ ئەسلى ئانا ماكانى مۇڭغۇل يايلاقلىرى ۋە سىبىريە ئەتراپى بولۇپ، ئۇلار مىلادىي 9-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا غەرپكە تەڭرى تاغلىرىنىڭ جەنۇپ- شىمالىغا كۆچكەن. ئۇلار غەرپكە كۆچۈشتىن ئىلگىرى مانى دىنىغا ئېتىقات قىلاتتى. غەرپكە كۆچكەندىن كېيىن، كۆسەن خانلىقى بۇدىستلىرىنىڭ تەسىرىگە ئۇچىراپ، بۇددا دىنىغا ئېتىقات قىلغان. بۇددا دىنى تەخمىنەن مىلادىيە 1- ئەسىرلەردە ھىندىستاندىن ئېلىمىزنىڭ غەرىبىي رايۇنلىرىغا جۈملىدىن باي ناھىيىسىگە كىرگەن. 10-ئەسىردە سامانىيلار سۇلالىسىنىڭ تەخت ۋارىسى ئەبۇ نەسىر سامانىي پاناھلىق تىلەپ، قارا خانىيلار تەۋەسىگە كەلدى. ھەم قارا خانىيلارنىڭ تەخت تاماسىدا يۈرىۋاتقان شاھزادىسى ساتۇق بىلەن ئۇچىراشتى. نەتىجىدە تەخت تاماسىدا پۇرسەت كۈتۈپ يۈرۋاتقان بۇ ئىككى شاھزادە تېزلا چىقىشىپ قالدى. ساتۇق ئەبۇ نەسىر سامانىيدىن تۇنجى بولۇپ قۇرئان ئايەتلىرىنى، ناماز ئوقۇشنى ئۆگەندى. كېيىن ئۇ پادىشا بولۇپ، ئىسلام دىنىنى دۆلەت دىنىي قىلىپ بەلگىلىدى ھەمدە ئۇنى پۇتۇن قارا خانىيلار تەۋەسىدە ئومۇملاشتۇردى. شۇنىڭدىن باشلاپ ئويغۇرلار ئىسلام دىنىغا ئېتقات قىلىشقا باشلىدى.
ھازىر ناھىيە تەۋەسىدىكى ئويغۇرلارنىڭ ئومۇمىي نوپۇسى نەپەرگە يىتىدۇ. ئۇلارنىڭ ئاساسلىق يىمەك-ئىچمىكى نان، پولو، لەڭمەن، مانتا، كۇچا، سامسا، چۆچۈرە، قاتلىما، يوتازا، ساڭزا، ئۈگرە، قۇيماق، پوشكال، ئۆپكە-ھېسىپ، شورپا، كاۋاپ، پەرمۇدە، چۆپ، شويلا، سۈملەك، ھالۋا، پۆرە، شىرنە، ھەرخىل مىۋە ۋە مىۋە سۈيى، قېتىق، سۈت، دوغاپ، قوغۇن-تاۋۇز، مۇراببا، گۈلقەنت، ھەسەل، يەرلىك چايلار، قەنت-ناۋات، تۇخۇم، سەي- كۆكتات، مۇسەللەس، بۇزا قاتارلىقلار
كىيىم-كېچەك ئادىتى: ئەرلەر باش كىيىملەردىن رايۇن ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن ھەر خىل دوپپا، تۇماق ۋە قۇلاقچىلارنى كىيىپ يۈرەتتى. تونچە ئۇزۇن چاپان كىيىپ بېلىگە بۇلۋاق باغلايتى. ئېغى كەڭ ئۇزۇن ئىشتان كىيەتتى. پۇتىغا كوسەي، چۇرۇق، بەتىنكە، ئۆتۈك، مەسە-كالاچ، پىما قاتارلىقلارنى كىيەتتى. 1960-يىللاردىن باشلاپ تۆت يانچۇقلۇق «جۇڭسەن» پاسۇندىكى چاپان كىيىدىغان بولدى. ئاياللار ياغلىق چىگىپ رومال ئارتاتتى. چىرايلىق دوپپىلارنى ياراشتۇرۇپ كىيەتتى. ئۇزۇن چاچ قويۇپ، چىرايلىق تاراپ يۈرەتتى. توي قىلغان ئاياللار ماڭلاي چاچ قويماي، چېچىنى ئارقىغا تاراپ ئىككىگە ئايرىپ ئۆرىۋالاتتى. قىزلار ماڭلاي چاچ قويغاندىن باشقا يەنە چېچىنى ئارقىغا تاراپ، ئىنچىكە قىلىپ ، نەچچىگە ئايرىپ ئۆرىۋالاتتى. كىشىلەر ئايال زاتىنىڭ توي قىلغان ياكى توي قىلمىغانلىقىنى چېچىغا قاراپ ئايرىۋالاتتى. ھازىر بۇ ئەھۋال بەكمۇ مۇررەككەپلىشىپ كەتتى.چىرايلىق يارشىملىق ئوزۇن كۆينەكلەرنى كىيىدىغانلار بارغانسىرى ئازلاۋاتىدۇ. ئۇزۇن كۆينەككە ئۇزۇن ئىشتانى پارا كەلتۈرۈپ كىيىدىغان ئاياللارنى «ساراڭ»، «مەتۆ» ياكى«قېرىلارنىڭ كىيىمى» دەپ قاراش ئومۇملۇققا ئايلاندى. ئۇزۇن كۆينەك يوپكىغا ئايلاندى. ئىشتانلار كۇسارغا ئورۇن بوشاتتى. ھازىر قىزلار، ياش ۋە ئوتتۇر ياش ئاياللارنىڭ ھەممىسى دىگۈدەك قىسقا ياكى ئوتتۇرا ئىتەك يوپكا بىلەن كۇسارنى، ياكى بولمىسا «ۋاسسىدە» ئېتىلىپ كىتەي دەپ قالغان ئىشتان بىلەن بەدەنلىرى لىققىدە كەلگەن چاپانلارنى پار كەلتۈرۈپ كىيىشىدۇ. پۇتىدا چەتنىڭ ئېگىز پاشنىلىق ئايىقى. چاچ كېسىش. بۈدىرە قىلىش، چاچنى قويىۋېتىش، تۈرمەكلىۋېلىش ئومۇمىي ئادەتكە ئايلاندى. «قېنى قارا چاچ» دىگەن ناخشىلار، سابىق ئۆلكە رەئىسىمىز تۆمۈر داۋامەت ئەپەندىنىڭ 1985-يىللىرى ئويغۇر ئاياللىرىنىڭ ئۇزۇن چاچ قويۇپ، ئوزۇن كۆينەك كىيىپ يۈرىشى توغرىسىدا چىقارغان باياناتى ھىچ قانداق ئۈنۈم كۆرسىتەلمىدى. نۇرغۇن ئاياللار ئىچىدىن بىرەر ئويغۇر ئايالنى، ھەتتا ئۆز ئانا، خوتۇن-قىزلىرىمىزنى پەرق ئەتمەكمۇ تەس بولدى.«ئەرنى ئەر قىلغانمۇ خوتۇن، يەر قىلغانمۇ خوتۇن» دىگەن ھېكمەت سەۋەبى نۇرغۇن ئىشلاردا ئاياللارنى گۇناھكار قىلىپ كەلگەن ئىدۇق.« ئەر»دىگەن شۇنداق قۇدىرەتلىك، شۇنداق جاسارەتلىك. تەڭرى ئۇنىڭ ۋۇجۇدىغا شۇنداق كۈچ- غەيرەتنى، شۇنداق ئىرادىنى مۇجەسەملىگەن. شۇڭا ئۇنىڭغا بىرەر ئائىلىنى، بىرەر ئايماقنى، مەھەللىنى، جەمىيەتنى، ھەتتا پۈتۈن بىر دۆلەتنى تۇتۇپ تۇرۇش ۋەزىپىسى يۈكلەنگەن. بىزگە لازىم بولغىنى مىقدارى جەھەتتىكى ئەرلەر ئەمەس، بەلكى غورورى، ۋىژدانى، سۈپەت جەھەتتىكى ئەرلەر. ھازىرقى جەمىيەت ئوچىقىنى ئېيتساق ئاياللارنىڭ ئەمەس بەلكى ئەرلەرنىڭ بۇزۇلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. يەنى ئۇلار يۇمشاقلىشىپ كەتتى. كۆپقىرلىق ھالىتى بۇزۇلۇپ، يۇملاق، سىلىق، غىلتاڭ بولۇپ كەتتى. خانىشلار ھاكىميەت ئىشلىرىغا ئارلاشقاندەك، ئائىلىدە، جەمىيەتتە ئاياللار ئەرلەرنىڭ ئېغىزىغا باقماس بولدى. قىسقىسى ئەرلەر ئائىلە، جەمىيەت، مەھەللە- ئايماق ئەمەس ئۆزىنى- ئۆزى قوغدىيالمىدى. ياكى شۇنچىلىك ئىختىدار ئۇلاردا قالمىدى.
خەنزۇلار: ناھىيە تەۋەسىگە خەنزۇلار ئاساسەن چىڭ سۇلالىسىدىن باشلاپ كېلىشكە باشلىغان. مىنگو دەۋرىدە ناھىيە تەۋەسىدە نەچچە 10 خەنزۇ ئاھالىسى بار ئىدى. 1950- يىللاردا بىر قىسىم خەنزۇ كوماندىر-جەڭچىلەر كەسپ ئالماشتۇرۇپ، باي ناھىيىسىگە خىزمەتكە كەلدى. 60-يىللارنىڭ باشلىرىدا زور بىر تۈركۈم خەنزۇ كادىرلار كەلدى. 60- يىللارنىڭ ئوتتۇرلىرىدا شەندۇڭ، جاڭسۇ قاتارلىق جايلاردىن يەنە كۆپ مىقداردا خەنزۇ كادىر، ئىشچى- خىزمەتچىلەر كەلدى. ئۇلار ئاساسەن ناھىيىمىزنىڭ باي بازىرى، تېرەك بازىرى ۋە داۋانچى، ياقېرىق دىخانچىلىق مەيدانلىرىغا ئورۇنلاشتى.
قىرغىزلار: مىنگونىڭ 9-يىلى (1920-يىلى) قارا كۆل ئەتراپىدىكى بىر قىسىم قىرغىزلار ئۈچتۇرپان، ئاقچى قاتارلىق جايلارغا كۆچۈپ كەلدى. كېيىنچە ئۇ جايلاردىن ناھىيىمىز تەۋەسىدىكى قاراباغ، ياقائېرىق، داۋانچى قاتارلىق جايلارغا كۆچۈپ كەلدى.
خۇيزۇلار: چىڭ سۇلالىسىنىڭ تۇڭجى يىللىرىدا بەي يەنخۇا توپىلىڭى تىنجىتىلغاندىن كېيىن ئۇنىڭ بىر قىسىم قالدۇق قىسىملىرى باي ناھىيىسىگە قېچىپ كەلدى.گۇاڭشۈنىڭ 34-يىلى (1908-يىلى)، مىنگونىڭ 3-4-يىللىرى(1914-1915-يىللىرى) ۋە 21-22-يىللىرى (1932-1933-يىللىرى) شىنجاڭدا يۈز بەرگەن دېھقانلار قوزغىلىڭىنىڭ غەلبە مىۋىسىگە شېرىك بولۇش ئۈچۈن گەنسۇدىن چىققان ماجۇڭيىڭنىڭ بىر قىسىم قالدۇق كۈچلىرى، ۋە ئۈرۈمچى، تۇرپان، پىچان قاتارلىق جايلاردىكى بىر قىسىم خۇيزۇلار باي ناھىيىسىگە كىلىپ ئولتۇراقلاشتى.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا kichikoghul تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2011-8-12 21:51
[ئۇلانما كۆچۈرۈش]
شىنجاڭ كوماندسىى يەڭدى
窥视卡
雷达卡
)
يوللىغان ۋاقتى 2011-8-12 21:40:26
提升卡
置顶卡
沉默卡
喧嚣卡
变色卡
دېۋان تالىشىش
千斤顶
显身卡
)