تۆمۈر يول ئىسلاھ قىلىنغاندىن كېيىن بېلەت باھاسى ئۆسەمدۇ؟

كاپىتان

	10-چېسلا ئاشكارىلانغان دۆلەت ئىشلىرى مەھكىمىسى ئىسلاھاتى ۋە فۇنكىسىيىسىنى ئۆزگەرتىش لايىھىسىگە ئاساسەن، دۆلىتىمىزدە تۆمۈر يولدا سىياسى بىلەن كارخانىنى ئايرىۋېتىش يولغا قويۇلىدۇ، يەنى تۆمۈر يول مىنىستىرلىكى بىكار قىلىنىپ، تۆمۈر يول ئىدارىسى بىلەن جۇڭگو تۆمۈر يول باش شىركىتى قۇرۇلىدۇ، بۇنىڭدىن كۆرۈشكە بولىدۇكى، بۇ سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكى تۈزۈلمىسىنى مۇكەممەللەشتۈرۈشتىكى مۇھىم بىر قەدەم. ئەمما ھازىرقى مىنىستىر شېڭ گۇاڭزۇ يەنە، پويىز بېلىتىنىڭ باھاسى ئىزچىل تۆۋەن بولۇپ كەلدى، بۇنىڭدىن كېيىن بازار قانۇنىيىتىگە ئاساسەن، كارخانا تىجارىتى بويىچە بېلەت باھاسى بېكىتىلىدۇ دېدى. ئۇنداقتا بېلەت باھاسى ئۆسەرمۇ؟ تۆمۈر يول مىنىستىرلىكىنىڭ ئىككىگە بۆلىنىشى، پەقەتلا بىر تۇنجى قەدەم. ناۋادا مۇشۇ يەردە توختاپلا قالسا، بۇ ئىسلاھات ھەقىقەتەن بىر شەكىللا بولۇپ قالىدۇ. بۇنىڭدىن كۆرۈشكە بولىدۇكى، يېڭىدىن بارلىققا كېلىدىغان جۇڭگو تۆمۈر يول شىركىتى پات ئارىدا جۇڭگو نېفىتلىكى، جۇڭگو نېفىت-خىمىيە سانائىتى بىلەن ئوخشاش بولۇپ قالىدۇ، بۇنىڭدىن كېيىن بېلەتنىڭ باھاسىنىڭ ئۆسۈش سەۋەبى تېخىمۇ ئادىل بولىدۇ. بىز ئەمەلدارلارنىڭ سۆزلىگەن سۆزىگە قارىساقلا ھەممىنى بىلەلەيمىز، ناۋادا ھازىرقى تۆمۈر يول مىنىستىرلىكىنىڭ مىنىستىرى شېڭ گۇاڭزۇنىڭ بېلەت باھاسىنىڭ ئۆسۈشىگە بولغان ئىپادىسىگە چوڭقۇر مەنە يوشۇرغان بولسا، ئۇنداقتا مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى ۋەكىلى، جۇڭگو تۆمۈر يول تونېل گۇروھىنىڭ مۇئاۋىن باش ئېنژېنىرى ۋاڭ مېڭرۇنىڭ سۆزى ئۇدۇللا بولدى: تۆمۈر يول مىنىستىرلىكىدە بازارلاشتۇرۇش ئىسلاھاتى ئېلىپ بېرىلىدۇ، بېلەت باھاسى چوقۇم ئۆسىدۇ. ئۇنىڭ سۆزىنىڭ ئاساسى يوق ئەمەس. جۇڭگونىڭ ئالاھىدە تىل شارائىتى ئاستىدا، ‹‹بازار قانۇنىيىتى››، ‹‹بازارلاشتۇرۇش ئىسلاھاتى›› دېگەن سۆز تاۋارنىڭ باھاسىنىڭ مۇقەررەر ئۆسىدىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ، خۇددى بازار قانۇنىيىتى تەبىئىيلا باھانىڭ چۈشۈش قانۇنىيىتىنى چىقىرىپ تاشلىغاندەك. نېفىت، توك، تەبىئىي گاز، ئىچىملىك سۇغا مۇناسىۋەتلىك بولغان دۆلەت ئىگىلىكىدىكى كارخانىلار ئىسلاھاتى ئېلىپ بېرىلغاندىن كېيىن، ھەممىسىنىڭ بىردەك ئۆسكەن. سىياسى بىلەن كارخانىلارنىڭ بىر گەۋدە بولۇشى بازار ئىگىلىكىدىكى بىر غەلىتە ھامىلە ھېسابلىنىدۇ، مۇشۇنداق بولغانلىقى ئۈچۈن تۆمۈر يول مىنىستىرلىكى بازار تەرىپىدىن پۈتۈنلەي كونترول قىلىنمىغان، شۇڭا ھازىرقىدەك بىر قەدەر باھاسى ئەرزان بولغان بېلەت تۈزۈمى يولغا قويۇلغان. تۆمۈر يول مىنىستىرلىكىنىڭ باش ئىقتىسادچىسى يۈ باڭلى بۇنىڭدىن بۇرۇن ئىپادە بىلدۈرۈپ، ئادەتتىكى پويىز بېلىتىنىڭ باھاسى 1995-يىلدىكى سەۋىيىدە تۇرۇۋاتىدۇ دېگەن ئىدى. ئەمەلىيەتتە، ھازىرقى باسقۇچتىكى بېلەت باھاسى تۆمۈر يول مىنىستىرلىكىنىڭ[1997] 102-نومۇرلۇق ھۈججىتى ‹‹تۆمۈر يول يولۇچىلار قاتناش نىزامى››غا ئاساسەن تۈزۈلگەن بولۇپ، 97-يىلدىن بۇيان ئۆزگىرىپ باقمىدى، خۇددى 14 يىلدىن بۇيان مال باھاسى ئۆزگىرىپ باقمىغاندەكلا. تۆمۈر يول ترانسىپورتى زىيان تارتقانلىقى ئۈچۈن، تۆمۈر يول مىنىستىرلىكى بۇنىڭغا قارىتا يۈك توشۇش تولۇقلىمىسى سىياسىتىنى يولغا قويدى. ئەمما T、K قېتىملىق پويىز لىنيىلىرى پۇل تاپمىغان تەقدىردىمۇ، لېكىن يولۇچى توشۇشقا كاپالەتلىك قىلغان ئاساستا، يۈك توشۇش ماشىنىلىرىدىن يۇقىرى بولغان ھوقۇقتىن بەھرىمەن بولىدۇ. يېقىنقى كەلگۈسىدە، تۆمۈر يول ترانسىپورتى يەنىلا بارلىق ئىستىمالچىلارنىڭ ئېھتىياجىنى قاندۇرۇشقا ئامالسىز. بۇ خىل تەمىنلەش-ئېھتىياج مۇناسىۋىتى سەۋەبىدىن بەزىلەر بېلەت باھاسى بەك تۆۋەن بولۇپ كەتتى دەپ قاقشىدى، بۇ ئەڭ ئاساسلىق سەۋەب. ئۇنىڭدىن كېيىن بازار ئىقتىسادى قانۇنىيىتى بويىچە يولغا قويۇلسا، تۆمۈر يول مۇكەممەل بازار قانۇنىيىتى بويىچە ھەرىكەت قىلىدۇ، تاۋارنىڭ قىممىتى تەمىنلەش-ئېھتىياج مۇناسىۋىتى تەرىپىدىن بەلگىلىنىدۇ، شۇنىڭ ئۈچۈن بېلەت باھاسى ئۆسىدۇ. مەنبە: نۇر تورى