ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرىنىڭ ئەنئەنىۋى تەبىئىي گىرىم بۇيۇملىرى

ئەلى

	ئۇيغۇرلار ئەزەلدىن خىلمۇ-خىل ئەنئەنىۋى كىيىم-كېچەك مەدەنىيىتى ۋە رەڭدار تۇرمۇش ئادىتىگە ئىگە مىللەتلەرنىڭ بىرى بولۇپلا قالماستىن بەلكى يەنە، تەبىئىي گۈزەللىكنى سۆيىدىغان ۋە ئۇنىڭغا ئىنتايىن ئەھمىيەت بېرىدىغان مىللەت. بولۇپمۇ ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرىنىڭ ئۆزىنىڭ ياش-قۇرامى، چىراي شەكلى، بوي-تۇرقىغا قاراپ، باش-كۆزلىرىنى تۈزەشتۈرۈش ۋە گىرىم قىلىپ، رەڭگى-رۇخسارىنى گۈزەللەشتۈرۈش ئادىتى ئۆزگىچە ئالاھىدىلىككە ئىگىدۇر. جۈملىدىن، ئەقىل-پاراسەتلىك ئەجداتلىرىمىز خىلى بۇرۇنلا جىگدە يىلىمى، ئوسما ۋە خېنە قاتارلىق تەبىئىي ئۆسۈملۈكلەرنىڭ پايدىلىق تەرەپلىرىنى پەرىق ئېتىپ، ئۇنى خانىم-قىزلارنىڭ تەبىئىي گىرىم بۇيۇملىرى ئورنىدا ئىشلىتىش ئادىتىنى شەكىللەندۈرگەن بولۇپ، ئۇيغۇر ئاياللىرى بۇ ئارقىلىق ئۆزىنىڭ چاچ، قاش-كىرپىكى ۋە تىرناقلىرىنى ئاسراشقا ئادەتلەنگەن.   جىگدە يىلىمى - ئادەتتە تېنى چوڭراق بولغان جىگدە دەرىخىنىڭ غولىدىن چىقىدىغان بىر خىل يىلىم بولۇپ، ماتېرىياللارغا ئاساسلانغاندا ئۇنىڭ تەركىبىدە قەنت، تانىنىن قاتارلىق ئوزۇقلۇق ماددىلار بىر قەدەر كۆپ بولۇپ، ئۇ چاچ يىلتىزىنى قۇۋەتلەپ قارايتىش، ئۆستۈرۈش ۋە ھەرخىل  كېسەللىكلەردىن ساقلاش رولى بار. شۇڭا ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرى بۇرۇندىن تارتىپ جىگدە يىلىمىنى گىرىم بۇيۇمى ئورنىدا ئىشلىتىپ چاچلىرىنى تاراپ ئاسراشقا ئادەتلەنگەچكە، ئۇلارنىڭ چېچىنىڭ رەڭگى قارا، قويۇق ۋە ئۇزۇن ئۆسەتتى. ئوسما - بۇ بىر خىل ئۆسۈملۈك بولۇپ، ئۇيغۇرلار ئۇنى باغ ۋە ھويلا-ئاراملىرىدا ئۆستۈرۈشكە ئادەتلەنگەن. ئۇنىڭ يوپۇرمىقىدا سۇ تەركىبى بىر قەدەر كۆپرەك بولۇپ، ئۇنى ئىككى قولنىڭ ئالقىنىغا ئېلىپ سىققاندا ئۇنىڭدىن كۆك رەڭلىك سۇ چىقىدۇ، ئۇنىڭ چاچ، قاش-كىرپىكلەرنى ئاسىراش ۋە قارايتىش رولى بولغاچقا، ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرى بۇرۇندىن تارتىپ ئۇنى چاچ ۋە قاش كىرپىكلىرىگە سۈركىۋالىدىغان ئادەت بولۇپ، بۇ ئادەتتە، «ئوسما قويۇش» دەپ ئاتىلاتتى، شۇڭا ئۇلار ئۇنى چاچ، قاش-كىرپىكلىرىنى ئاسىراش ۋە گۈزەللىكنى ساقلاشتىكى مۇھىم بىر خىل گىرىم بۇيۇمى ۋە دورا ئورنىدا ئىشلىتىپ كەلگەن. ھەتتا ئۇيغۇر ئاياللىرى يېڭىدىن تۇغۇلغان قىز بوۋاقلارنىمۇ تۇغۇلىشى بىلەنلا ئۇنىڭ چاچلىق، قاش-كىرپىكلىرى جايىدا، لاتاپەتلىك قىزلاردىن بولۇپ يېتىلشىنى ئارزۇ قىلىشىپ، ئۇنىڭ باشلىرىغا ئوسما سۈيىنى سىقىپ چاپىدىغان، قاش-كىرپىكلىرىگە سۈركەپ قويۇپ قويىدىغان ئادەت ھىلىھەم ساقلىنىپ كەلمەكتە. خېنە - گۈل ئائىلىسىگە تەۋە بولغان يەنە بىرخىل ئۆسۈملۈك بولۇپ، ئۇ باغلاردا ياكى ھويلا-ئاراملاردا ئۆستۈرىلىدۇ. ئۇنىڭ بويىنىڭ ئىگىزلىكى 60-180 سانتىمېتىر ئەتىراپىدا ئۆسىدۇ، غولىنىڭ رەڭگى قىزغۇچ ھەم سۇلۇق، گۈلى خۇددى ئانارنىڭ چېچىكىگە ئوخشاش قىزىل رەڭدە ئېچىلىدىغان بولۇپ، ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرى ئاساسلىقى ئۇنىڭ گۈلنى قولى بىلەن سىقىپ سۇيۇغلۇقىنى چىقىرىپ ئاندىن پۇت، قوللىرىنىڭ تىرناقلىرىغا سۈركەپ قىزارتىۋالاتتى، بۇ ئادەتتە «خېنە قويۇش» دەپ ئاتىلاتتى. بۇنداق قىلغاندا خېنىنىڭ زەھەر قايتۇرۇش، سۆڭەكنى ئۆستۈرۈش ۋە چىڭىتىش قاتارلىق دورىلىق خۇسۇسىيەتلىرى بولغاچقا، تىرناقلارنى گۈزەللەشتۈرۈپ، خانىم-قىزلارغا ئۆزگىچە ھۆسىن قوشقاندىن باشقا يەنە، ئۇ ھەرخىل كىسەللىكلەردىن ساقلاش رولىنى ئوينايدۇ. شۇڭا ئۇيغۇر ئاياللىرى تىرناقلىرىغا بۇ خىل خېنىنى قويۇشقا ئادەتلەنگەن. ئەپسۇسكى، ھازىرقى زامان خېمىيەلىك گىرىم بۇيۇملىرىنىڭ كۆپلەپ بارلىققا كېلىشى بىلەن، بۇ خىل ئەنئەنىۋى گىرىم بۇيۇملىرىنى ئىشلىتىش ئاستا-ئاستا مودىدىن قېلىپ، خانىم-قىزلىرىمىزنىڭ تەبىئىي گۈزەللىكىگە ئېغىر دەرىجىدە تەسىر يېتىپ، ئۇلاردا چاچ، قاش-كىرپىكلەر بالدۇر چۈشۈپ كېتىش، ياكى چاچلىرى بالدۇر ئاقىرىپ كېتىپ، رەڭگى-رۇخسارىدا بالدۇر قېرىش ئالامەتلىرى كۆرۈلمەكتە... مەنبە: جۇڭگو رادىيو تورى شىنجاڭ ئۇيغۇرچە قانىلى

كەمپۈت

	.......................................

新恩一

	تەبئىي نەرسىلەر ھەمىشە سۈنئىي نەرسىلەردىن ئۈستۈن تۇرىدۇ. بۇرۇنقى ئەجدادلىرمىزنىڭ ئەنئەنىلىرى نىمدىگەن گۈزەل -ھە!

زۇھرە

	خىمىيلىك تەركىبى بار بولغان قىممەت باھالىق سالامەتلىككە  زىيانلىق گىرىم بۇيۇملىرىنى مەنمۇ ياقتۇرۇپ ئىشلىتىپ كىلۋاتىمەن،تەبىئي نەرسىلىرىمىز زىيانسىز ۋە ئەرزان تۇرسا شۇنى ئىشلىتىشكە ئادەتلەنسەم بولغۇدەك.