«سايرام قېتىقى›› نىڭ تارىخى ئارقا كۇرىنىشى»گە قىستۇرما

دوناي

	«سايرام قېتىقى›› نىڭ تارىخى ئارقا كۇرىنىشى»گە قىستۇرما                           تەييارلىغۇچى-دوناي قۇربان ئەپەندىنىڭ‹‹سايرام قېتىقى›› نىڭ تارىخى ئارقا كۇرىنىشى دىگەن ماقالىسىدە «سايرام قېتىقى»دىگەن لەقەمنىڭ تارىخى بىرنەچچە ئەسىر ئالدىغا سۈرۈلگەن. سايرام قېتىقى توغرىسىدا  مۇنداق بىر رىۋايات بار:    خەلق ئېغىزىدا رىۋايەت قىلىنىشىچە ياقۇپ بەگ زامانىدا،سايرامنىڭ قېتىقى تەمىنىڭ ئۆزگىچىلىكى بىلەن يىراق– يېقىنغا داڭلىق بولۇپ، سايرامدا تۇرۇشلۇق ياقۇپ بەگنىڭ سەركەردە- لەشكەرلىرى سايرام قېتىقىغا خۇمار بولۇپ كۈندە دىگۈدەك بازاردىن ياكى بازاردىن تېپىلمىسا پۇقرالارنىڭ ئۆيلىرىدىن قېتىق ئېلىپ ئىچىدىكەن. ياقۇپ بەگمۇ بۇنىڭ سىرتىدا ئەمەس ئىكەن.كۈنلەرنىڭ ئۆتۈشى بىلەن سەركەردىلەر ئۆكتەملىك قىلىپ قېتىقنى ئىچىپ پۇل بەرمەيدىغان ئەھۋاللار كۆرىلىشكە باشلاپتۇ،كېيىنچە لەشكەر لەرمۇ زورلۇق قىلىپ قېتىقنى بىكارغا ئىچكىنىگە قانائەت قىلماي ئېلىپ كېتىدىغان بولۇپتۇ. بۇ ناھەقچىلىككە چىدىمىغان  جۈرئەت- شىجائەتلىك سايرام خەلقى بەدۆۋلەت-ياقۇپ بەگكە سەركەردە-لەشكەرلەر ئۈستىدىن ئەرىز قىلىپتۇ.ياقۇپبەگ-پاراساتلىك،قاتتىققول ،رەھىمسىز پادىشاھ بولۇپ، ئەرىز قىلغۇچىلارغا:ئەگەر يالغان بولۇپ قالسا كاللاڭنى ئالىمەن،ئەگەر راس بولسا لەشكەرلىرىمنىڭ ئۆلىمى ھەق بولغان بولىدۇ دەپ شەرت قويۇپ شۇ مەيداننىڭ ئۆزىدىلا شىكايات قىلغۇچىلارنىڭ كۆرسىتىپ بېرىشى بىلەن قېتىقنى پۇل بەرمەي ئىچكەن لەشكەرنىڭ قارنىنى شەمشەر بىلەن يېرىپ، ئاشقازىنىنى ئاختۇرۇپتۇ،دىگەندەكلا لەشكەرلەرنىڭ قورسىقىدىن تېخى تولۇق ھەزىم بولۇپ بولالمىغان قېتىق چىقىپتۇ،شۇنىڭ بىلەن ياقۇپ بەگ چېتىشلىقلارنىڭ ھەممىسىنىڭ كاللىسىىنى ئېلىش بىلەن بىرگە پۈتۈن مەملىكەتكە  پەرمان جاكارلاپ، زورلۇق-زومبۇللۇق قىلىش، پۇقرالارنى بوزەك قىلىش، بۇلاش -تالاش ئىشلىرىنى قاتتىق چەكلەپتۇ.شۇنىڭدىن ئېتىبارەن سايرام قېتىقى تېخمۇ تونۇلۇپتۇ. ئەمدى نىمىشقا «ئېشەك قېتىقى»دەپ لەقەم سىڭىپ قالغان دىگەن مەسىلىدە،يەنە مۇنداق بىر رىۋايەت بار.      تارىخى ماتىرياللاردا خاتىرلىنىشچە شۇنداقلا خەلق ئېغىزىدا رىۋايەت قىلىنىشىچە ياقۇپ بەگ زامانىدا،سايرامنىڭ قېتىقى تەمىنىڭ ئۆزگىچىلىكى بىلەن يىراق– يېقىنغا داڭلىق بولۇپ   (ھازىرمۇ ھھەقىقەتەن داڭلىق دىيىشكە ئەرزىيدۇ)، سايرامداتۇرۇشلۇق ياقۇپ بەگنىڭ سەركەردە- لەشكەرلىرى سايرام قېتىقىغا خۇمار بولۇپ كۈندە دىگۈدەك بازاردىن ياكى بازاردىن تېپىلمىسا پۇقرالارنىڭ ئۆيلىرىدىن قېتىق ئېلىپ ئىچىدىكەن. ياقۇپ بەگمۇ بۇنىڭ سىرتىدا ئەمەس ئىكەن.كۈنلەرنىڭ ئۆتۈشى بىلەن سەركەردىلەر ئۆكتەملىك قىلىپ قېتىقنى ئىچىپ پۇل بەرمەيدىغان ئەھۋاللار كۆرىلىشكە باشلاپتۇ،كېيىنچە لەشكەرلەرمۇ زورلۇق قىلىپ قېتىقنى بىكارغا ئىچكىنىگە قانائەت قىلماي ئېلىپ كېتىدىغان بولۇپتۇ.سايرام خەلقى ئەزەلدىن ئەقىللىق خەلق بولغاچقا بۇ ئەقىللىق كىشىلەر ئىچىدىن بىر ئەقىل-پاراسەت ۋە جۈرئەت- شىجائەتتە كامىلەتكە يەتكەن بىر ئايال نەۋرىسىگە ئىش ئۈگۈتۈپ،لەشكەرلەر قېتىققا كەلگەن ۋاقىتنىڭ ئۆزىدە نەۋرىسىگە «موما تەخەي ئانىسىنى ئېمىپ كەتتى»دىگۈزۈپ لەشكەرلەرنى قېتىققا كەلمەس قىلىۋېتىپتۇ.شۇنىڭدىن تارتىپ تاكى ھازىرغىچە سايراملىقلار جۈملىدىن بايلىقلار -«ئېشەك قېتىقى»ھىكايىسىنى ئېيتىپ كەلمەكتە،ھەم سايرامنىڭ لەقىمى بولۇپ قالدى.

199409

	بەلكىم بۇمۇ راست گەپتۇ

ئەلى

	تېمىنىڭ مەزمۇنى تېخىمۇ تولۇقلىنىپتۇ ھە؟ بەلكىم يۇقارقىدەك مەلۇم سەۋەپلەر بولغان بوۇشى مۈمكىن، بولمىسا ‹‹ئېشەك قېتىقى›› دېگەن لەقەم بىكار چىقمىغان بولاتتى بەلكىم.

باتۇر

	خا   ئەمدى  بىلدم  دوسلرم  مېنى  ئىشەك  كېتكى  داپ  مازاك قلدۇ

بوزدالا

	مىنىڭ ئىشخانامدا ئىككى بايلىق بار مەن سايرادىن بولغانلىقىم ئۈچۈن  مىنى چوڭ قېتىق ، يەنە بىرىنى كىچىك قېتىق دەيدۇ.