شېئىر ھەققىدە بايانلار

yadikar

  قاسىم راشىدىننىڭ شېئىر ھەققىدىكى بايانلىرى  

  
  شېئىر-روھ سەنئىتى،تۇيغۇ سەنئىتى،ئۇ ئىنسان روھىدىكى  ئەڭ ئالاھىدە پائالىيەتلەرنىڭ بىرى.ئارىستوتىل ئۆزىنىڭ«پوئېتىكا»(شېئىرىيەتشۇناسلىق)ناملىق مەشھۇر ئەسىرىدە شېئىر ئىنسانلارنىڭ پائالىيىتىگە بولغان تەقلىدتۇر.ئۇ تىلغا تايىنىپ ئىپادىلەيدۇ،ئاھاڭ ۋە ۋەزىننىڭ ياردىمىدىن پايدىلىنىدۇ،دەيدۇ.ئۇ يەنە شائىر بۇلارنى تولۇق تونۇپ، ئۇلارنى كونكىرت ئوبراز، ۋەقە ۋە دېئالوگلار ئارقىلىق ئىپادىلەپ چىقىدۇ، دەيدۇ.
  مەشھۇر ئەدەبىيات تەتقىقاتچىسى،داڭلىق ئوبزورچى روزىنبۇرگ شائىرلىق ھەققىدە توختىلىپ: ئۇلار تېخنىكا ئىسلاھاتچىلىرى  ۋە سېستىمىسىنى تۈركۈملىگۈچىلەردۇر. شائىرلار ئۆزلىرىنىڭ زېھنىي كۈچى ئارقىلىق چوڭقۇر ئىلھامى كەيپىيات پەيدا قىلىدۇ.شېئىر دەل مۇشۇ خىل يېگانە ۋە ئالاھىدە كەيپىيات ئارقىلىق تاماملىنىدۇ،دەيدۇ.
كىلاسسىك ئەنئەنىلەرنى ئاساس قىلغان مۇتەپەككۇرلار شېئىر ھەققىدە توختالغاندا،شېئىرنى بىر خىل ئىشلەپچىقىرىش سەنئىتى، شائىرنى پىشقان ھۈنەرۋەن دەيىتتى،ئۇلار كۇلالچىلىق ياكى   لوڭقا ياساش بىلەن شېئىر  يېزىشنىڭ پەرقى يوق دەپ قاراييتى،ئۇزاق ئۆتمەي، ئۇ يەنە ئەدەبىي ئىجادىيەتنىلا كۆرسىتىدىغان بولدى.تىل ئارقىلىق ئىنسانلارنىڭ پائالىيىتى،خاراكتېرى ۋە كەيپىياتىنى يورۇتۇپ بېرىدىغان لىرىك ۋە ئىپىك شېئىرلارغا قارىتىلدى.
يېقىنقى زامان پەيلاسوپلىرىدىن مارىتائىن كەسكىن ھالدا شېئىرنى«ئىجادىي خاراكتېرلىك بىۋاستە سېزىمنىڭ مەھسۇلى»دەپ خۇلاسىلىدى.
ئېلىمىزنىڭ ۋەكىل خاراكتېرلىك شائىرلىرىدىن بىرى ئەيچىڭ شېئىر ھەققىدە توختىلىپ مۇنداق دېگەنىدى:«شېئىر مەدەنىيەتنىڭ ئەڭ يارقىن،ئەڭ خۇشپۇراق تەرىپى،مۇنداقچە ئېيتقاندا، شېئىر مەدەنىيەت مەملىكىتىنىڭ ئەتىۋارلىق ئەركىسى».
شۇنداق،يۇقىرىقىلاردىن شۇنداق مەنە چىقىدۇكى، شېئىر ئىجادىيىتى ئوقۇرمەنلەرگە نىسبەتەن قانداقتۇر بىلدۈرۈشنى ئەمەس، بەلكى ھاياجانلاندۇرۇشنى تەپەككۇرنىڭ ئەركىن پەرۋازىدا قايتا ئىجاد قىلىشنى تەلەپ قىلىدۇ. شۇڭا ئۇ مىسرالاردا سۆزلەرنى ماددىي مەنىسىدىن سىرت، ھاياجان،خىيال،روھ قوزغىتىش،قوشۇمچە ۋە يۈكلىمە مەسىلىلەردە ،قىسقىسى، كۆچمە مەنىلەردە قوللىنىپ يۇقىرى ئىستىتىكلىق بەدئىي ئۈنۈم يارىتىشنى مەقىسەت قىلىدۇ.
  ئاز كەم بىر ئەسىر ئىلگىرى داڭلىق ئەدىب،مۇتەپەككۇر ۋە ئەدەبىي تەرجىمان لۇشۈن ئەپەندى تەرجىمە ئەمگىكى ھەققىدە توختىلىپ تولىمۇ سالماقلىق بىلەن:«تەرجىمە-تەكرار ئىجادىيەتتۇر»دېگەندى.لۇشۈن ئەپەندىنىڭ بۇنداق دېيىشى بەلكىم ئۇنىڭ ئۇزاق يىللىق جاپالىق تەرجىمە ئەمەلىيىتى بىلەن شۇغۇنلانغانلىقىنىڭ يەكۈنى بولسا كېرەك.
  ئايانكى،شېئىر دەل بىر ھايات بىرلىكى،ئۇ تەبىئەت دۇنياسىدىكى ھاياتى كۈچى ئۇرغۇپ تۇرغان كۈللى جانلىقلاردىنمۇ كۆپ جىلۋىدار.بىر ھايۋاننىڭ بىر ئەزاسى بولمىسىمۇ ياشاۋېرىشى،بىرەر دەرەخنىڭ بىرەر شېخى كېسىۋېتىلسىمۇ ئۆسۈۋېرىشى مۇمكىن،ئەمما ھەقىقىي بىر شېئىرنىڭ بىرەر مىسراسى،بىرەر سۆزى،بىرەر ھەرىپى ياكى بىرەر تىنىش بەلگىسى ئېلىۋېتىلسە،ئۇ ھەرگىز ھايات تۇرالمايدۇ.
شېئىر تۇرمۇشنىڭ رەڭ تۈسى،تۇرمۇشنىڭ مۇناجىتى،ئۇ سۆزلۈكلەردىن تەركىپ تاپقان ئەسەر ،شېئىر ئۆزگە تىلغا تەرجىمە قىلىنغاندا،ئۇنىڭغا مەنىداش سۆزلەر تېپىلسىمۇ،ئەمما پۈتۈنلەي ئوخشاش بولۇپ كېتىشى ناتايىن.شۇڭا تەرجىمىسىمۇ ئەسلىدىكى شېئىر سىياقىنى يوقىتىپ قويىدۇ.تەرجىمە قىلىنغان بەزى شېئىرلاردا ئەسلىي شېئىرنىڭ تۇرقىنى تېپىش بەكمۇ قىيىن.

(قاسىم راشىدىننىڭ «ئەدەبىي تەرجىمىلەر»ژۇرنىلىنىڭ2014-يىل 10-سانىغا بېسىلغان«شېئىر ۋە شېئىر تەرجىمىسى ھەققىدە ئىككى كەلىمە»ناملىق ماقالىسىدىن كۆچۈرۈپ ئېلىندى)

ئاپتۇر:شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونلۇق ئاخبارات-نەشىريات،رادىيو -تېلېۋىزىيە ئىدارىسىى
رادىيو-كىنو ،تېلېۋىزىيە تەرجىمە مەركىزىدە.