شېئىر ۋە شائىر  توغرىسدا .

ئۇيغۇرلار جاھان مەدەنىيتىنى  يارىتىشتا  باشقا خەلىقلەر قاتارىدا  ئۆزىنىڭ شانلىق  تۆھپىسىنى  قوشقان ، تارىخى  ئۇزۇن  ۋە مول مەدىنيەتكە ئىگە  خەلىقلەرنىڭ  بىرى .
    ھەر قانداق خەلق ۋە مىللەتنىڭ  يازما ئەدەبىياتى  ئىنسانىيەت  يېزىق قوللىنشتىن  بۇرۇن پەيدا بولغان  قوشاقلار  ، ئەپسانلار  ، رىۋايەتلەر ئاساسدا  ۋۇجۇتقا  كېلدۇ .
      ئۇيغۇر زامان ئەدىبىياتىمۇ  ئېغىزدىن - ئېغىزغا  ، نەسىلدىن - نەسىلگە  ئۆتكەن خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى  (  ئاساسەن ، قوشاقلار  ، ئەپسانلار ،  رىۋايەتلەر ) نى ئاساسىي  مەنبە قىلغان  .
      تارىخى  كىتاپلارغا قارغاندا  . ئىنسانىيەت مەدىنىيتىنىڭ  ئەڭ قەدىمى بۆشۈگىنىڭ  بىرى بولغان  نىل ۋادىسدا  قەدىمقى مىسىر مەدىنىيتى  يۈكسەك دەرىجىدە  راۋاجلانغان  چاغدا  ، ھازىرقى  ئىراقتىكى  دەجلە  ۋە فرات  دەريالىرى    (  قەدىمقى يۇنان تارىخچىلىرى  مىسوپوتامىيە - ئىككى  دەريا ئارلىقى . دەپ يېزىشقان ) بويىدا  ياشغان  شومىر ناملىق  خەلىق مىلادى  4000 يىل  بۇرۇن  فىنكالىقلا  (  قەدىمقى چاغدا  ئوتتۇرا دېڭىزنىڭ  شەرقىي  قىرغىقىدىكى جايلار    فىنكا دەپ ئاتلاتتى )  ئىجات قىلغان  22 ھەرىپتىن  ئىبارەت  فىنكا  يېزىقى  ئاساسىدا  ۋۇجۇتقا كەلگەن  ئارامى يېزىقىنى  قوللانغان .
      مىلادىدىن  2000 يىل بۇرۇن  يېقىن شەرىقتىن  ئوتتۇرا ئاسياغىچە  كۆچكەن  ساكلارنىڭ  بىر قىسمى  قەدىمى  خارەزمى  بىلەن  قەدىمقى  سوغدىياناغا كېلىپ  ماكانلاشقان  .  مانا  شۇ  ساكلار  ئارامى  يېزىقىنى  ئېلىپ  كەلگەن . نەتىجىدە  ، ئارامى  يېزىقىنىڭ  ئېلېمېنتلىرىنى  ساقلاپ قېلىش  ئاساسىدا  ، قەدىمقى  سوغدى  ۋە  خارەزمى بىلەن  يېزىقلىرى  ۋۇجۇتقا كەلگەن  .
      مەشھۇر  تارىخشۇناسلار  ۋە  تىلشۇناسلارنىڭ  پىكرىچە  ئەجداتلىرىمىز  قوللانغان  ئۇرخۇن  يېزىقىمۇ  قەدىمقى  ئارامى  يېزىقىدىن كېلىپ چىققانلىغى مەلۇم  .
        قانداق بولشىدىن قەتئى نەزەر  ،  ئەجداتلىرىمىز يىنسەي ، ئۇرخۇن  يېزىقىنى ( شۇ يېزىقنىڭ  بۇرۇنقى يادكارلىقلىرى  يەنسەي ، ئۇرخۇن  بويلىردىن  تېپۋالغانلىغى  ئۈچۈن  ،  ئۇرخۇن يىنسەي يېزىقى  دەپ ئاتالغان )  مىلادىدىن  بىر نەچچە ئەسىر بۇرۇن  قوللانغانلىقى  ،  ئارخىئولوگىك  يادىكارلىقلار  ۋە تارىخى  پاكىتلار ئارقىلىق ئىسپاتلانماقتا  .
        كېيىكى يىللاردا  رۇسلار  قازاقىستان  جۇمھۇريىتىنىڭ  ئالمۇتا شەھرىدىن  50 كىلومېتىر  نېرسىدىكى  ئىسسىق كۆل ئەتراپدا  بىر قورغان خارابىنى  قازدى .  ئۇ يەردىن ئارخئولوگلار  تەرپىدىن  «  ئانتۇن  كىيىملىك ئادەم » دەپ ئاتالغان  ۋە ياش چېغدا  ئۆلۈپ كەتكەن  بىت تۈرۈك  شاھزادىسنىڭ  مازىرى تېپىلدى .  شاھزادىنىڭ يېندىن تېپىلغان  كۈمۈش تاۋاققا  كۆك تۈرۈك ئېلىپبەسىنىڭ  ( ئۇرخۇن يىنسەي   ئېلىپبەسىنىڭ __ ئا) دەسلەپكى شەكلى  دەپ  ھىساپلانغان  ۋە تۈرۈكچە ئىكەنلىگى ئىسپات قىلىنغان  ئىبارىلەر بار بولۇپ ، يادىكارلىق  مىلادىدىن 5 ئەسىر  بۇرۇنقى  تارىخقا  مەنسۇپ ئېكەنلىگى ئېنىقلانغان . ①  بۇندىن تاشقىرى  بىزنىڭ ئەجداتلىرىمىز  مىلادىدىن ئىككى ئەسىر بۇرۇن  خەن سۇلالىسنىڭ  خانلىرغا  قامان ئەقىدىسنىڭ  روھى بىلەن  سۇغرۇلغان ئوبرازلىق  جۈملىلەر ئارقىلىق  « كۆك تەڭرى بىلەن  يەر تەڭرىسى  تەرپىدىن  ھايات بېرىلگەن ، كۈن تەڭرىسى بىلەن ئاي تەڭرىسى  تەرپېدىن  تەخىتكە  چىقرىلغان  ئۇلۇغ ھون تەڭرىقۇتى  خەن پادىشاسىنىڭ  سالامەتلىكى  كامالى ئېھتىرام  ئىلە  سورايدۇ »  ②  دەپ مەكتۈپلەر يېزىشقان  .
      يۇقۇردىكى پاكىتلار  ئەجداتلىرىمىزنىڭ  مىلادىدىن نەچچە  ئەسىر  بۇرۇن يېزىق قوللانغانلىغدىن دېرەك بېرىدۇ .
      شۇڭا ئۇرخۇن بويىدىكى  تېپىلغان مەڭگۈ تاشلار  گەرچە ئۇرخۇن يىنسەي  ياكى كۆك تۈرك  يېزىقى  بىلەن يېزىلغان  ھەمدە ئۇلار  8 -  ئەسىرگە  ئائىت  بولسىمۇ  ،  ئۇيغۇرلار  8 -  ئەسىردىن باشلاپ  يېزىق قوللانغان  دىيىلسە ، يۇقۇردىكى تارىخى - پاكىتلارغا  ئۇيغۇن كەلمەيدۇ .
        بىز ھازىرغىچە  ، ئۇيغۇر يازما شېئىريىتىنىڭ  5 - ئەسىردىن باشلاپ  قەلەمگە ئېلىنغان  ماتىرىيالغىلا ئىگىمىز .
        پروفېسور  مالوۋنىڭ  ھۆكۈم قىلشىچە  :  مانى دىنى  ئەدىبىياتى  ھىساپلانغان  « خۇئاس تۇئانفت »  (  « مۇقەددەس قەۋرە  __ئا» )  شېئىر بىلەن  يېزىلغان دىنىي دۇئا  بولۇپ  بۇنى مىلادىنىڭ  5- ئەسىردە  ئۆتكەن  بۇتورمىش تارقان  ئاتلىق ئۇيغۇر  قەدىمقى ئۇيغۇر تىلدا  تەرجىمە قىلغان  . ③
ھەممىگە مەلۇم بولغاندەك ( قەدىمقى كۇچارلىق  مەشھۇر  بۇددىسىت ، پەيلاسوپ ، تەرجىمان  ۋە شائىر  كومارجىۋا  مىلادىنىڭ  344 -  يىلى  تۇغلۇپ  ، مىلادىنىڭ 414 - يىلى  ئالەمدىن ئۆتكەن ) نىڭ شېئىرلىرنى  ئۇيغۇر يازما شېئىريىتىنىڭ  دەسلەپكى نەمۇنلىرى  قاتارغا  كېرگۈزۈشكە ھەقلىقمىز .
  كوماراجىۋا ( ھىندىچە  ئىسىم _ ئا ) مىلادىنىڭ  384 _ يىلى  مەلۇم تارىخى سەۋەپ بىلەن كۇچادىن  لياڭجۇ  ( ھازىرقى گەنسۇ ئۆلكىسنىڭ ئۇۋى ناھىسى) غا ئېلىپ كېلىنگەن  ئۇ لياڭجۇدا  ،  يىل تۇتقۇنلۇقتا تۇرغاندا ، خەنزۇ يېزقىنى  ناھايتى پۇختا ئۈگەنگەن  . مىلادىنىڭ  401 - يىلى  كېيىكى  چىڭ خانلىقى ( مىلادىنىڭ  384 - يىلدىن  417 - يىلغىچە  ھۆكۈم سۈرگەن ) نىڭ خانى يوۋشىڭ ( كېلىپ چىقشى  تىبەت نەسلىدىن ) ئادەم ئەۋەتىپ  كوماراجىۋانى  چاڭئەنگە  ( ھازىرقى شىئەنگە ) كېلىشكە تەكلىپ قىلغان . ياۋشىڭ بۇددا  دىنىنىڭ  ناھايتى كۈچلۈك  ئېتقاتچىلىردىن بولغانلىقى ئۈچۈن  ، چاڭئەنگە كەلگەن  كوماراجىۋانى  دۆلەتنىڭ پىر - ئۇستازى  دەپ ھۆرمەت بىلەن قارشى ئالغان  .
    كوماراجىۋا چاڭئەنگە كەلگەندىن  تارتىپ  ، ۋاپات بولغۇچە ئۆتكەن 12  يىل ئىچدە  بۇددا ئىبادەتخانلىردا  بۇددا  تەلىماتى  توغۇرسىدا  لېكسىيەلەر ئوقىغان  . ھىندى سانسىكىرت  تىلدا يېزىلغان  بۇددا ناملاردىن  بىر نەچچە يۈز جىلىدنى  خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىپ ، جوڭگۇ بۇددىستلىرنى  ماھايانا  مەزھىپدىن  خەۋەردار قىلغان .
  توۋەندە ئۇنىڭ بىزگە  يېتىپ كەلگەن  شېئىرلىردىن  بىرنى مىسال كەلتۈرىمەن  :

          «  شۇنچە پەرىق بولسىمۇ  ئەسلىدە  ئەھۋالاتىمىز ،
              ھىكمەتى  قىسمەت تۈپەيلى  بىزگە بولدى  زاتىمىز .
              كەلسىمۇ گەر  ئېيتقۇسىز  غەملەر ۋىدالىق دەستىدىن ،
              ئۆزگە ئالەمگە  سەپەر قىلماققۇ  مەشغۇلاتىمىز . »

    6 -  ئەسىردە  ئۆتكەن ئۇيغۇر شائىرى  خوغۇرسور  ئالتۇن قەدىمى ئۇيغۇر تىلدا  « تۇرا  قوشغى »  ناملىق شېئىر يازغان .  شېئىر  مۇنداق  :

                « چوغاينىڭ④تاغلىرى باغرىدا ئاقار ،
                  تۇرا⑤لەر  دەرياسى ئويناپ  دولقۇنلاپ .
                  ئاسماننىڭ گومبىزى  بارىگاسمان ،
                  تۇردۇ پايانسىز ئاسماننى قاپلاپ  .
                  شۈنچە كۆك ساماۋى ئاسمان  ،
                  يايلاقلارمۇ  بىپايان كۆرنەيدۇ قاش  .
                كۆرنۈپ قالدۇ سانسىز چارۋا مال ،
                ئەسكەندە شاماللار ، ئوتلار ئەگسە باش .»

    بۇ شېئىر  ناھايتى يۈكسەك  بەدىئىلىككە ئىگە  بولۇپ  ، سەددىچىن سېپلىنىڭ  سىرتىدىكى  ئاجايىپ ھەيۋەتلىك  ھەم گۈزەل  چارۋىچىلار ھاياتىنىڭ  جانلىق  بەدىئى  كارتنىسنى ئەكىس ئەتتۈرۈپ بېرىدۇ .
  شائىرنىڭ ئىسمى ئالتۇن بولۇپ ، خوغۇرسۇر  ئەسلىدە  شائىر  كېلىپ چىققان  ئۇيغۇر قەبىلىسنىڭ  نامى ئىدى . شائىر ئۆزنىڭ قايسى ئۇيغۇر قەبىلىسگە  مەنسۇپ ئىكەنلىگىنى  بىلدۈرۈش ئۈچۈنلا  ئەمەس ،  بەلكى ئاتا - بوۋسى  فامىلە  قىلىپ  كەلگەن  ئۆز قەبىلىسنىڭ  نامىنى  بىلدۈرۈش ئۈچۈنمۇ  ئۆزنى  خوغۇرسۇر  ئالتۇن دەپ ئاتىغان .
    ئۇيغۇر تارىخىدىن  ئازدۇر - كۆپتۇر  خەۋرى بار كىشلەرگە  مەلۇم بولغىنىدەك ، خورغۇرسۇر  قەبىلىسى ئۇيغۇر ئۇرخۇن  خاقانلىغى ( مىلادىنىڭ 646- يىلدىن 845 - يىلغىچە  ھۆكۈم سۈرگەن ) نىڭ  ئۇرخۇن دەۋىردىكى ( مىلادىنىڭ 646 - يىلدىن 845- يىلغىچە  ھۆكۈم سۈرگەن ) ئون ئۇيغۇر قەبىلىسنىڭ بىرى ئىدى .
    شائىر خورغۇسۇر  ئالتۇن مىلادىنىڭ 487 -يىلى تۇغۇلۇپ  567 - يىلى  80 يېشدا  ئالەمدىن ئۆتكەن .  ھۆكۈم قىلغاندا  ، ئۇيغۇر يازما شېئىريتىنىڭ  تارىخىنى  مىلادىنىڭ  5 - ئەسىردىن باشلاپ  ھىساپلاشقا بولدۇ .

      يازغۇچى ، شائىرلىرىمىز  ئارىسىدا  شېئىرى شەكىل ئارقىلىق  ئەدەبىي ئىجادىيەت  تەرەققىياتىنىڭ يۇقۇرى چوقسىغا  چىققىلى بولمايدۇ  ،  پەقەت پروزىلا  بۇنىڭ ھۆددىسدىن چىقالايدۇ  ،  دەيدىغان ئورتاق بىر قاراش بار  . بۇنداق قاراش ئەلۋەتتە بىر تەرەپلىملىك  بولۇپ  ، تارىخى ئەملىيەتكە  كۆز يۇمغانلىق بولدۇ .
      ھەممىمىزگە مەلۇم بولغان «  قۇتادغۇ بىلىگ » داستانى  ئۇيغۇر خەلقىنىڭ  ئۇلۇغ پەيلاسوپى ۋە  تالانىتلىق شائىرى  يۈسۈپ خاس ھاجىپ  تەرپىدىن  شېئىرى شەكىل بىلەن  يېزىلغان ئەسەر  « قۇتادغۇ بىلىگ »  داستانى ھەجىم جەھەتتىن  تەخمىنەن 14 مىڭ مىسرا  شېئىردىن  ئىبارەت ، مەزمۇن جەھەتتىن ئالغاندا  ، پەلسەپە ، قانۇن ، ئەخلاق ، سىياسى دىپلوماتىيە ، ھەربى ، ئاستورنوميە ، ، ھەندىسە ، تىبابەت ، تەنتەربىيە  ، يېزا ئىگلىك  ، ھونەرۋەنچىلىك ، سودا ، چارۋىچىلىق قاتارلىق  ساھەلەرنى ئۆز ئىچگە ئالغان  مۇكەممەل قامۇس .
    « قۇتادغۇ بىلىگ »  داستانى قەدىمقى  ئۇيغۇر مەدىنيىتىنىڭ  ئەڭ  ئىگىز ئالتۇن مۇنارسى  بولۇش بىلەن  بىرگە قەدىمقى ئۇيغۇر ئەدىبىياتىنىڭمۇ  ئەڭ يۇقۇرى چوققىسى  .  بىر جۈملە  سۆز بىلەن ئېيقاندا    « قۇتادغۇ بىلىگ »  داستانى  شېئىرى شەكىل ئارقىلىق  ئەدەبىياتنىڭ  يۇقۇرى چوقسىغا چىققىلى  بولدىغانلىغىنى  11  ئەسىر بۇرۇنلا ئىسپاتلىغان .
    ئىران خەلقىنىڭ ئۇلۇغ شائىرى  ئوبۇلقاسىم فىردەسى ( 934 _ 1020)  غەزنەۋىلەر  سۇلالىسنىڭ  سۇلتانى  مەھمۇت  غەزنەۋىنىڭ  ( 997 _ 1030 ) تەشەببۇسى بىلەن  «  شاھنامە » داستانىنى يازغان .
      سۇلتان مەھمۇت  غەزنەۋى  باشتا بەرگەن ۋەدىسى بويچە  فىردەۋىسقا « شاھنامە »  داستانىنىڭ ھەر بىر مىسراسى  ئۈچۈن بىر  دىنار  ئاتۇن پۇل بېرىش كېرەك ئىدى  . لېكىن  بەزى  بىر سەۋەپلەر تۇپەيلىدىن  سۇلتان مەھمۇت  ئاتمىش مىڭ  بېيىتتىن تەركىپ تاپقان  « شاھنامە »  داستانى ئۈچۈن  120  مىڭ دىنار  ئالتۇن پۇل  ( داستان 120 مىڭ قۇر ئىدى )  بېرىشتىن يالتىيىپ ، بىر يۈز يىگىرمە مىڭ  دەرھەم ( كۈمۈش پۇل ) بەرگەن .
      ئۆز ۋەدىسدە تۇرمىغان سۇلتاندىن غەزەپلەنگەن ئوبۇلقادىم  فىردەۋىس «  سۇلتان مەھمۇتقا ھەجۋى » ناملىق بىر شېئىر يازغان . ئېيتىشلارغا قارغاندا  ،  11 - ئەسىردە ناھايتى  قورقۇنۇشلۇق  ئىستلاچى  نامىنى ئالغان  ، ئۇلۇغ سەركەردە  ۋە  ناھايتى ھىلگەر  دىپلومات  سۇلتان مەھمۇت  غەزنەۋى بۇ شېئىرنى  ئوقۇپ ھۇشدىن كەتكەن  ئىكەن .  شېئىردىكى مۇنۇ قۇرلارنى  كۆزدىن كاچۈرۈپ باقايلى .

                « ئەگەر ئەرشى ئەلاغا تېرساڭ تېرىق ،
                  ئۇنىڭغا ھەۋزى كەۋسەردىن  قازساڭ ئېرىق .
                  ئاسماندىكى ئايدا ئورساڭ ئۇنى ،
                    ئالتۇن قازاندا قۇرساڭ ئۇنى ،
                  سەھەر سالقىنىدا سورساڭ ئۇنى،
                  تېرىقتۇر -تېرىقتۇر ، بەربىر تېرىق .
                  ئەۋلىيالىق قامۇسىغا يەتسىمۇ ئېشەك ،
                  ئېشەكتۇر -ئېشەكتۇر ، بەربىر ئېشەك . »

سۇلتان مەھمۇت غەزنەۋى ھۇشغا كەلگندىن كېيىن  ئوبۇلقاسىم فىردەۋىسنى تۇتۇشقا  ، تۇتقان يەردە دارغا ئېسىپ ئۆلتۈرۇشكە بۇيرۇق بەرگەن .  ياشنىپ قالغان ئوبۇلقاسىم فىردەۋىس  ئىراننىڭ غەربىي تەرپىگە قېچىپ بېرىپ ، بىر نەچچە يىل غېرىپلىقتا  يۇشۇرنۇپ  ھايات كەچۈرگەن . مەھمۇت غەزنەۋى  « شاھنامە » نى ئوقۇپ چىققاندىن كېيىن  ، ئوبۇلقاسىم فىردەۋىسقا قىلغان  ۋاپاسىزلىقدىن پۇشايمان يەپ  ، شائىرنى رازى قىلىش ئۈچۈن  بىر يۈز يىگىرمە مىڭ دىنار  ئالتۇن پۇلنى تۆگىلەرگە يۈكلىتىپ  ، بىر نەچچە كىشنى ئۇنىڭ ئالدىغا ئەۋەتكەن  ، سۇلتان مەھمۇت غەزنەۋى  ئەۋەتكەن  كىشلەر  مىلادىيەنىڭ 1020 - يىلى  ئىراننىڭ ۋىس  دىگەن شەھرىگە كەلگەن كۈنى  ، ئوبۇلقاسىم  فىردەۋىسنىڭ  جىنازىسى سېلىنغان تاۋۇت  قەبرىستانلىققا قاراپ يولغا چىققان .
      يەنە بىر مىسال كەلتۈرەيلى  ،  1792 _ يىلى  فىرانسىيە  بۇرژۇئازيە  ئىنقىلاۋى قوزغىلىپ  ،  ئىنقىلاۋى خەلىق  پادىشا  ليۇدىۋىگ  16 _ نى تەخىتتىن چۈشۈردى  .  ئاۋىستىرىيە  بىلەن  پروسىيە ھۆكۈمەتلىرى  فىرانسىيە  ئەكسىيەتچىلىرنىڭ  تەلۋى بويچە  فىرانسىيگە ھۇجۇم باشلىدى .
      ئىنقىلاپ  ئەنە شۇنداق جىددى خەۋىپكە دۇچ كەلدى  پارىژنى  ھىمايە قىلىش ئۈچۈن  فرانسۇز  ئىشچىلىرى  بىلەن دىخانلىردىن  پىدائىلار  تەشكىل قىلىندى  . پىدائىلار  ئىنقىلاۋي  ناخشا  « مارسىل يوزا » نى  ئېيتىپ  باسقۇنچىلارغا قارشى  كۆكرەك كېرىپ  جەڭگە ئاتلاندى .

                          « ئەي ۋەتەن پەرزەنىتلىرى ، ئالغا قەدەم تاشلاپ بۈگۈن ،
                              بىز شەرەپ -شانغا ئېرىشمەك پەيتىدۇر  تېز ئاتلىنىڭ  .
                              بىزگە زالىملار قوشۇنى قانلىق  بايراقلار كېلۇر  ،
                            قوزغىلىڭ ،ئالغا بېسىڭ ،دەم ئۆتمىسۇن ، چاپسان يۈرۈڭ .»

    قوراللىرى ناچار پىدائىلار  پرۇسىيە  بىلەن ئاۋىستىرىيەنىڭ  ياخشى قوراللانغان  ، ئىنتىزاملىق قوشۇنلىرىنى تارمار قىلىپ  ، كىشنى ھەيران  قالدۇرغۇدەك ، ئاجايىپ قەھرىمانلىقلارنى كۆرسەتتى .
    تىللارغا  داستان بولۇشقا يارايدىغان  قەھرىمانلارنىڭ پەيدا بولۇشىدا  فرانسۇز پىدائىلىرنىڭ  روھىنى جانلاندۇرۇپ  ، كۈچكە -كۈچ قوشۇپ  ، تاجاۋۇزچىلارغا قارشى  غەزەپ-نەپرەت ئويغاتقان  نەرسە ئىنقىلاۋي ناخشا  « مارسىل يۇزا »  ئەمەسمۇ ؟!
  ئەدەبىياتنىڭ  ئالاھىدە  بىر تۈرى  بولغان  شېئىر ئۆزنىڭ  قىسقا ، ئاھاڭدار ، لېرىكىلىق  بولۇشتەك ئالاھىدلىگى  بىلەن  مەلۇم شارائىت  ، مەلۇم ئورۇن ، مەلۇم ۋاقىتتا  ئەدەبىياتنىڭ باشقا تۈرلىرى  ( رومان ، دىرامما قاتارلىقلار ) ئورۇنلىيالمايدىغان  رولنى  ئوينىيالايدۇ . ئەمما شېئىر پۈتۈن  بىر جەمىيەتنى  تۈرلۈك ئوبرازلار  ( ئىجابى ۋە سەلبى ئوبرازلار )  ئىدىتلىق سۈرەتلەپ بېردىغان  روماننىڭ رولنى ئەسلا ئوينىيالمايدۇ  .  ئەدەبىياتنىڭ  شېئىرى ۋە نەسرى  تۈرلىرنىڭ  ھەر بىرى ئۆز ئالدىغا  ئالاھىدە خۇسۇسىيەتكە ئىگە  بولۇپ  ، بىرسىنىڭ ئورنىنى يەنە بىرى باسالمايدۇ .
    ياخشى يېزىلغان شېئىر  ناھايتى كۈچلۈك چاقىرىق  كۈچكە  ، كىشدە مۇھاببەت ۋە نەپرەت  تۇيغۇسنى ئويغىتىش  ۋە ئىستىتىك زوق پەيدا قىلىش  رولغا ئىگە .

شېئىر قانداق بولشى كېرەك ؟

ئۇيغۇر شېرىيتى ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ  باشقا تۈرلىرگە  ( ئاساسەن  پروزا ، دىرامما تۈرلىرگە) قارغاندا خىلى ئۇزۇن  تارىخقا ئىگە  . بىز يۇرقۇردا  ئېتقاندەك ، ئۇيغۇر يازما شېئىرىيتى  مىلادىنىڭ  5 - ئەسىردىن باشلاپ مەيدانغا كەلگەن .
ئۇيغۇر شېئىرىيتى  ئۇيغۇرنىڭ بېسىپ ئۆتكەن  ئۇزۇن تارىخي  مۇساپىسنى ئەسلىگىنىمىزدە  ،  5 -  ئەسىرنىڭ مانى  دىنىنىڭ  ئەدەبىياتى ھىساپلانغان  « مۇقەددەس قەۋرە » (« خۇئاس توئانفت ») نى قەدىمقى ئۇيغۇت تىلغا تەرجىمە قىلغان  بوتۇرمىش تارقان ، كوماراجىۋا ،  خوغۇرسۇر ئالتۇن ، ئاپرىنچورتېكىن ( 8 _ ئەسىردە ياشغان )  ، مەھمۇت قەشقەرى ،  يۈسۈپ خاس ھاجىپ  ، ئەھمەت يۈگنەكى  ، ئاتايى ، سەككاكى ، لۇتفى ، سەئىدىدىن  قەشقەرى ، سۇلتان مالىك  قەشقەرى ، غىياسىدىن باخشى( ناۋائىنىڭ دادىسى ) ، لەھمەت ھاجى بەگ شاھ قۇلى .  يۇقۇردا تىلغا ئېلىنغانلارنىڭ ھەممىسى  15 - ئەسىردە ياشغان . ئەلشىر نەۋايى  ( 1441_ 1501)  سەئىدخان ( 1490_1533) ، ئابدۇرىشىتخان ( 1510_1568) ، ئاماننىساخان ( 1523_1557 )، قىدىرخان ياركەندى  ( 16 _ ئەسىردە ياشغان ) ، شاھ مەھمۇد ياركەندى ( 17_ ئەسىردە ياشغان ) مۇھەممەت ئىمىن قەشقەرى (خىرقىتى) ، زەلىلى ياركەندى ، نەۋبىتى  ( بۇلار 18 _ ئەسىردە ياشغان )، مۇھەممەت سادىق قەشقەرى ( 1740_ يىلى تۇغۇلغان) زەيىندىن مۇھەممەت ئىمىن قەشقەرى ، ئابدىرىھىم نىزارى  ( 1776_1849 ) ، نورۇز ئاخۇن زىيائى (19_ئەسىردە ياشغان ) ، موللا بىلال نازىم خوتەنى ( 1825_ 1900) ، قاتارلىق شائىرلار  كۆز ئالدىمىزغا كېلدۇ .
    مانا شۇ ئۇيغۇر شائىرلىرى  15 ئەسىر جەريانىدا  ئىجات قىلغان ئۆلمەس ئەسەرلىرى ئارقىلىق ، ئۇيغۇر كىلاسسىك ئەدەبىياتىنىڭ  غەزنىسگە ئەمەس ، دۇنيا ئەدەبىياتىنىڭ غەزنىسگىمۇ  ئۆلمەس بىباھا تۆھپىلەرنى قوشقان .
      ھازىرقى زامان ئۇيغۇر شېئىريىتى  ئۇيغۇر كىلاسسىك شېئىرىيىتىنى  ئاساس قىلىپ  ، ھازىرقى زامان  دۇنيا شېئىريىتىدىن  ( ئاساسەن رۇس  ۋە  سوۋېت  شېئىريىتىدىن  )  تەسىر ۋە ئىلھام ئېلىپ  ۋۇجۇتقا كەلگەن . ھازىرقى زامان ئۇيغۇر شېئىريىتى  مەلۇم نۇقتىدىن ئالغاندا  خېلى يۇقۇرى سەۋىيگە كۆتۇرۇلگەن  بولسىمۇ ، ئومۇمى ئېتۋارى بىلەن خېلى  ئارقىدا .
    بولۇپمۇ يېقىنقى يىللاردىن بېرى  ئۇيغۇر شائىرلىرى  ياراتقان شېئىرلارنىڭ  ئىچدە  خەلق يارىتىپ ئوقۇيدىغانلىرى  ناھايتى ئاز  . ھەتتا ھازىر  « شېئىر كاساتچىلغى » دەپ ئاتىلدىغان  غەلىتە ئەھۋال پەيدا بولدى . بىز بۇنداق ئەھۋالنىڭ پەيدا بولشىدىكى  سەۋەپلەرنى  ئەستايدىل  مۇھاكىمە قىلشىمىز  ، ئەڭ مۇھىمى ، شېئىرنىڭ قانداق خۇسۇسىيەتكە ئىگە بولۇشى  توغرسىدا چوڭقۇت پىكىر  يۈرگۈزشىمىز لازىم .
    يېقىندا ئاپتۇنۇم رايۇن بويچە  تۇرپاندا ئېچىلغان ئۇيغۇر شېئىرىيتى  مۇھاكىمە يىغنىدا  ئوتتۇرغا قويۇلغان مەسىللەرگە  قارغاندا ،  ئۇيغۇر شېئىرىيتىنىڭ ئارقىدا  قېلشىغا سەۋەپ بولغان  ئامىللار ئىچگە  « سولچىل »  لىقنىڭ زىيانكەشلىگى ، شائىرلارنىڭ  بىلىم -سەۋىيسىنىڭ  تۆۋەنلىكى  ، ئىجادىيەتكە بولغان تونۇشنىڭ  مۇجمەللىكى  ، بەدىئى ماھارىتىنىڭ  ئاجىزلىقى ، تەغدىر -تەنقىتنىڭ  ۋاقتىدا ، دەل جايدا بولماسلىغى قاتارلىقلار  كىردىغانلىغى مەلۇم بولدى .

داۋامى بار ..................

زادى شېئىر قانداق خۇسۇسىيەتلەرگە ئىگە بولشى كېرەك ؟

    شېئىرنى قانداق يېزىش كېرەك  ؟  مۇنداق يېزىش كېرەك ، دەپ ئۇستازلىق قىلىش  ناھايتى كۈلكىلىك بىر ئىش  بولغىندەك ، شېئىر ياكى ئۇنداق ياكى مۇنداق  خۇسۇسىيەتكە ئىگە بولشى  لازىم ، دىيىشمۇ  كۈلكىلىكتەك تۇيلىدۇ ، لېكىن شېئىريەت  مەخسۇس بىر ئىلىم بولغاچقا  ، ئۇ باشقا ئىلىملاردىن پەرىق قىلدىغان  بىر قانچە خۇسۇسىيەتلەرگە ئىگە . بۇنى  ئېتراپ قىلماسلىق نادانلىق بولدۇ .
    شېئىرنىڭ ئاساسى خۇسۇسىيتى  ئۇنىڭ بوغۇملىرنىڭ مەلۇم  ئۆلچەمدە  ، ھەر بىر مىسراسىنىڭ  ئاخىردا قاپىيەنىڭ بولشىدىلا ئەمەس  ، بەلكى ئەڭ ئاساسلىغى  ، ئوبرازلىق تەپەككۈرگە  ، شۇنىڭ بىلەن بىرگە  قىلىقلاندۇرۇش  (مېتافورا)  سۈپەتلەش ، ئوخشىتىش ،  لېرىكا ،  قاتارلىق بەدئى خۇسۇسىيەتلەر بولمىسا ، ئۇنى شېئىر دىگىلى بولمايدۇ ، بۇ ئۇقۇم ھازىرقى زاماندىكى  شائىرلار  ئۈچۈن  ئاددى بىر ساۋات . ئۇنىڭ ئۈچۈن بۇ ھەقتە  سۆزلەپ  ئولتۇرۇشنىڭ ھاجىتى يوق .

ئىلغار دۇنيا قاراش.

شائىرلار ئىلغار  دۇنيا قاراشقا ئىگە بولشى زورۇر .
ھەر قانداق كىشى بىرەر ئىشنى قىلىشتا  بىرەر مەقسەت ياكى  بىرەر مۇددىئانى  ئاساس قىلدۇ . شائىرلارمۇ  بىرەر مەقسەت ياكى  مۇددىئانى  كۆزلەپ ، ئەدەبي ئىجادىيەت بىلەن شۇغۇللىندۇ  دۇنيادا ئۆتكەن مەشھۇر شائىرلار ، يازغۇچلار ۋە  ئوبزۇرچىلارنىڭ  ھەممىسى دىگۈدەك  ئۇلۇغ مۇتەپەككۇرلەر  قاتاردىن ئورۇن ئالغان  كىشلەر ئىدى ، ۋېليام شېكسپىر (1616_1564) ئىجادى دانىشمەنلىكتە  زاماندىشى ئۇلۇغ پەيلاسوپ  بەكۈن فىريىنيسىدىن ئۈستۈن تۇراتتى  .  چۈنكى بەكۈن  كەلگۈسدە يۈز بېردىغان  ئىجتىمائى  ھادىسلەرنى  پەلسەپەدە  لوگىك ( مەنتىقى ) شەكىل ئارقىلىق  قىياس قىلىشقا ئەمدىلا  ئىنتىلۋاتقان چاغدا ،  ئۇلۇغ دىراماتۇرۇگ  ۋە شائىر شېكىسپىر  ئۆلمەس دىراماتىك  تىراگىدىك  ئەسەرلىردە  ياراتقان بەدئى ئوبرازلار  ئارقىلىق ، كەلگۈسى ئىجتىمائى ھاياتتا  يۈز بېردىغان ھادىسلەرنى  ئەكىس ئەتتۈرگەن ئىدى .
    لېنىنىڭ سۆزى بىلەن ئېيتقاندا  ، « ماركسقىچە  بولغان دەۋىرنىڭ  ئەڭ ياخشى سوتسىيالىستى  ۋە ئىلغار ئالىمى » ھىساپلانغان ، رۇس ئەدەبى تەنقىدىنىڭ  ئاساسىنى قۇرغان  بىلنسكى  ( 1846_1811) رۇس خەلىقىنىڭ  ۋە بارلىق ئىنسانىيەتنىڭ  يېڭى بىر بەخىتلىك تۇرمىشى  ھەققىدە  دانىشمەنلەرچە ھۆكۈم قىلىپ  مۇنداق دەپ يازغان ئىدى  : « بىلىملىك دۇنيانىڭ  بېشدا تۇرغان  پەنگىمۇ ۋە  سەنئەتكىمۇ  قانۇنلارنى كۆرسىتىپ بەرگەن  ۋە  مەدەنىيەتلىك ئىنسانىيەت  تەرپىدىن  ئىززەت - ھۆرمەتكە ئىگە بولغان _ 1940- يىلدىكى  روسسىينى كۆرۈشكە مۇيەسسەر بولغان  نەۋرى _ چەۋرىلىرمىزگە  زوقلىنمەن » ⑥
  شېكىسپىر بىلەن  بىلنىسكى  ئوخشاش بولمىغان ماكان  ، ئوخشاش بولمىغان دەۋىردە ياشغان بولسىمۇ ، ئۇلارنىڭ ھەر بىر سۆزى  ياشغان زامانىغا يارشا  ئىلغار دۇنيا قاراشقا ئىگە بولۇپ  جەمىيەت تەرەققىياتىنىڭ  قانۇنىيتىنى بىلگەنلىكتىن ، كەلگۈسگە توغرا ھۆكۈم قىلالغان  .  ئىلغار دۇنيا قاراش  شائىر ، يازغۇچلارنىڭ  ئەدەبىي ئىجادىيەت بىلەن  شۇغۇللىنىشتىكى  ھەقىقى مەقسىدى  ھەقىقى مۇددئىاسىنى  بەلگىلەپ بېردۇ .
    يازغۇچنىڭ ئىلغار دۇنيا قارشى  ئۇنىڭ ئىجتىمائى تۇرمۇشنى  كۈزتىش  ، ئۈگىنىش  تەتقىق ۋە تەھلىل قىلىشدىمۇ  يېتەكچىلىك  رول ئوينايدۇ  .  لېكىن شائىر يازغۇچلارنىڭ  ئىلغار دۇنيا قارشىنىڭ  رولى بۇنىڭ بىلەنلا  چەكلەنمەيدۇ  ،  بەلكى شائىر ، يازغۇچلارنىڭ  تۇرمۇش ماتىرياللىرنى  تاللىشى ، تۇرمۇشنى ئىپادە قىلشى  ۋە  تۇرمۇشقا باھا بېرشىمۇ  ئۇنىڭ دۇنيا قارشىدىن ئايرىلالمايدۇ .
    ھەر قانداق كىشنىڭ ، بولۇپمۇ شائىر يازغۇچلارنىڭ  ھەقىقى ئالىجاناپ  ، ئۇلۇق مەقسەتلەر ئۈچۈن  تەربىيەلەشنىڭ كۈچلۈك قورالى  ، دەپ تونىماي بەلكى يۇقۇرى ئۆرلەش ، شۆھرەت قازنىش  ياكى پۇل  تېپىشنىڭ ۋاستىسى دەپ  تونىيدىغانلارمۇ بار . ئۇنىڭدىن تاشقىرى ، بىرەر كىشنىڭ قان تەرنى  ئاقتۇرۇپ  ئىجات قىلغان ئەسەرلىرنى  ئۆزنىڭ قىلۋېلىپ  ،  ئېلان قىلدىغانلارمۇ يوق ئەمەس .  بۇنداق كىشلەرنى ھەقىقى ئىجادىيەتچى دىگىلى بولمايدۇ .
    شائىر ، يازغۇچلار  ئىلغار دۇنيا قاراشقا  ئىگە بولۇپ ، ئۆزەمچىللىكتىن قۇتۇلسىلا  ئاندىن ئۆلمەس  ئەسەرلەرنى يېزىپ چىقىشنىڭ  ئالدىنقى شەرتىنى  ھازىرلىغان بولدۇ .

يوۋ ئاللا كۈنقىز سىز زە ئەمدى سېئىر ۋە شائىرلىق تەتقىقاتىغا چۈشۈپ كىتىپىسز دە    ئەمما ئەدەبىيات ساھەسدىكىلەر ۋە يزىقچىلىققا قىزقىدىغان ھەۋەسكارلار ئۈچۈن تولىمۇ ئەھمىيەتىك تىمىنى يوللاپىسز .

(ﺋﻰ ﻣﯘھﻪﻣﻤﻪﺩ! ﻣﻪﻛﻜﻪ ﻛﯘﻓﻔﺎﺭﻟﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﯧﻴﺘﻘﯩﻨﻜﻰ) ﺳﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﻣﻪﻥ ﺷﻪﻳﺘﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻛﯩﻤﮕﻪ ﭼﯜﺷﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﻩﻳﻤﯘ؟ (221). ﺋﯘﻻﺭ ھﻪﺭﺑﯩﺮ ﺋﯩﻐﯟﺍ ﺗﻮﻗﯘﻏﯘﭼﻰ، ﮔﯘﻧﺎھكاﺭﻏﺎ ﭼﯜﺷﯩﺪﯗ (222). ﺋﯘﻻﺭ (ﭘﻪﺭﯨﺸﺘﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺳﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻮﻏﺮﯨﻠﯩﻘﭽﻪ) ﺋﺎﯕﻼﻳﺪﯗ،ﺋﯘﻻﺭ (ﻳﻪﻧﻰ ﺷﻪﻳﺘﺎﻧﻼﺭ) ﻧﯩﯔ ﺗﻮﻟﯩﺴﻰ ﻳﺎﻟﻐﺎﻧﭽﯩﻼﺭﺩﯗﺭ (223). ﺷﺎﺋﯩﺮﻻﺭﻏﺎ ﮔﯘﻣﺮﺍھﻼﺭ ﺋﻪﮔﯩﺸﯩﺪﯗ (224). ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ (ﺳﯚﺯ) ﯞﺍﺩﯨﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺗﯧﯖﯩﺮﻗﺎﭖ ﻳﯜﺭﮔﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﻣﻪﻣﺴﻪﻥ؟ (225). ﺋﯘﻻﺭ ﻗﯩﻠﻤﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﻧﻪﺭﺳﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻗﯩﻠﺪﯗﻕ ﺩﻩﭖ ﺳﯚﺯﻟﻪﻳﺪﯗ (226). ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺋﯩﻤﺎﻥ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻥ ﯞﻩ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﺋﻪﻣﻪﻟﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ، ﺍﻟﻠﻪ ﻧﻰ ﻛﯚﭖ ﺯﯨﻜﺮﻯ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ، ﺯﯗﻟﯘﻣﻐﺎ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯚﺯﯨﻨﻰ ﻗﻮﻏﺪﯨﻐﺎﻥ ﺷﺎﺋﯩﺮﻻﺭ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻣﯘﺳﺘﻪﺳﻨﺎ، ﺯﯗﻟﯘﻡ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﯩﻼﺭ ﺋﯘﺯﺍﻗﻘﺎ ﻗﺎﻟﻤﺎﻱ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺟﺎﻳﻐﺎ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﯩﻠﯩﺪﯗ (227).       ( سۈرە شۇئەرا 222-227 ئايەتكىچە)
مانا بۇ جانابىي اللاھنىڭ ئەڭ ئادىل ھۆكمى. بۇنىڭدىن باشقىسى پۈتۈنلەي سەپسەتە.
  ئارتۇق بىلجىرلاپ اللاھ ئالدىدا گۇناھكار بولماڭ، اللاھ ھەممىدىن قۇدرەتلىك، ھەممىنى بىلگۈچى ئۇلۇغ زاتتۇر.

مىللەتنى گۈللەندۈرەيلى ئىمانىمىز بىلەن،

بۇ ماقالىدىكى بەزى قاراشلار بەك كونىكەن.

Quote:

引用第3楼dubay于2008-10-19 20:53发表的  :
(ﺋﻰ ﻣﯘھﻪﻣﻤﻪﺩ! ﻣﻪﻛﻜﻪ ﻛﯘﻓﻔﺎﺭﻟﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﯧﻴﺘﻘﯩﻨﻜﻰ) ﺳﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﻣﻪﻥ ﺷﻪﻳﺘﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻛﯩﻤﮕﻪ ﭼﯜﺷﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﻩﻳﻤﯘ؟ (221). ﺋﯘﻻﺭ ھﻪﺭﺑﯩﺮ ﺋﯩﻐﯟﺍ ﺗﻮﻗﯘﻏﯘﭼﻰ، ﮔﯘﻧﺎھكاﺭﻏﺎ ﭼﯜﺷﯩﺪﯗ (222). ﺋﯘﻻﺭ (ﭘﻪﺭﯨﺸﺘﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺳﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻮﻏﺮﯨﻠﯩﻘﭽﻪ) ﺋﺎﯕﻼﻳﺪﯗ،ﺋﯘﻻﺭ (ﻳﻪﻧﻰ ﺷﻪﻳﺘﺎﻧﻼﺭ) ﻧﯩﯔ ﺗﻮﻟﯩﺴﻰ ﻳﺎﻟﻐﺎﻧﭽﯩﻼﺭﺩﯗﺭ (223). ﺷﺎﺋﯩﺮﻻﺭﻏﺎ ﮔﯘﻣﺮﺍھﻼﺭ ﺋﻪﮔﯩﺸﯩﺪﯗ (224). ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ (ﺳﯚﺯ) ﯞﺍﺩﯨﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺗﯧﯖﯩﺮﻗﺎﭖ ﻳﯜﺭﮔﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﻣﻪﻣﺴﻪﻥ؟ (225). ﺋﯘﻻﺭ ﻗﯩﻠﻤﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﻧﻪﺭﺳﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻗﯩﻠﺪﯗﻕ ﺩﻩﭖ ﺳﯚﺯﻟﻪﻳﺪﯗ (226). ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺋﯩﻤﺎﻥ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻥ ﯞﻩ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﺋﻪﻣﻪﻟﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ، ﺍﻟﻠﻪ ﻧﻰ ﻛﯚﭖ ﺯﯨﻜﺮﻯ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ، ﺯﯗﻟﯘﻣﻐﺎ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯚﺯﯨﻨﻰ ﻗﻮﻏﺪﯨﻐﺎﻥ ﺷﺎﺋﯩﺮﻻﺭ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻣﯘﺳﺘﻪﺳﻨﺎ، ﺯﯗﻟﯘﻡ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﯩﻼﺭ ﺋﯘﺯﺍﻗﻘﺎ ﻗﺎﻟﻤﺎﻱ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺟﺎﻳﻐﺎ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﯩﻠﯩﺪﯗ (227).       ( سۈرە شۇئەرا 222-227 ئايەتكىچە)
مانا بۇ جانابىي اللاھنىڭ ئەڭ ئادىل ھۆكمى. بۇنىڭدىن باشقىسى پۈتۈنلەي سەپسەتە.
  ئارتۇق بىلجىرلاپ اللاھ ئالدىدا گۇناھكار بولماڭ، اللاھ ھەممىدىن قۇدرەتلىك، ھەممىنى بىلگۈچى ئۇلۇغ زاتتۇر.

ھاجىم سىلە نىمە دىمەكچى.... .بۇنىڭدا شۇ تارىخنى سۆزلەپتۇ ئۇنىڭدىن باشقا ئىش يوق...........بۇ دۇنيادا ھەم ئۇ دۇنيادا باھا بەرگۈچى شۇ ئاللا.....سىز باشقىلانى يازغىلى قويۇڭ ھەم سۆزلىگىلى قويۇڭ....

يوۋ فىرى سىز بار ئىكەنسىز ھە ؟   ئەجگپ يوقاپ كەتكەن ئىدىڭىز ، ئەمدى دۇبەي قىرىندىشىمزىنىڭ يازغان ئىنكاسىنى كۆرۈپ غاچچىدە پەيدا بوپ قاپىسزغۇ    بۇ دۇبەي قىرىندىشىمىزمۇ بۇ ئىنكاسنى بۇۇرنراق يازغان بولسا بوپتىكەن ھە ؟
ئەمەلىيەتتە مەنمۇ دۇبەي قىرىندىشمىزدەكلا قارايمەن . بەلكىم بۇنى كۆرۈپ خىلى كۆپ كىشىلەر مىنىڭ ئىدىيەمدىن گۇمان قىلىشى تۇرغانلا گەپ قالغىنى بىر ئۇلۇغ ئاللا بىلگۈچىدۇر ، بىزگە نىمىنىڭ خاتا ياكى توغرا ئىكەنلىكىنى بىزگە بۇ ھەقتە ئاللا قاچانلاردا ئىنىق شەرھىلەپ بەرگەن .

دۇبەي ئەپەندى كۈنقىز تىمىسدا گۇمراھلارغا ئەگەشكەن شائىر دىمەپتىغۇ؟گۇناھكار بولدىمۇ -بولمىدىمۇ سىز نەدىن بىلسىز؟پەقەت شئېرنىڭ مەيدانغا كىلىش تارىخى ،رولى ،خۇسۇسيىتى ،ئالاھىدىلكى تۇغرىسدا تۇختۇلۇپتۇ.ئەگەر سىزنىڭ سۆزىڭىزچە بولغاندا بىز شئېر يازماي،ئۇقۇماي ،شئېر يازغانلارنى ،شىېئر تۇغۇرلۇق مۇنازىرە قىلغانلارنى ھەممىسى گۇناھكار بولغۇدەك دە.ياق  بۇنى بىز ياكى سىز ئەمەس پەقەت ئۇلۇغ ئاللا بەلگىلەيدۇ.سىزنىڭ شئېرغا باھا بېرىشڭىز تۇغرا لېكىن  باھانى تىما ئىگىسگە بېرىشڭىز خاتا.سىز شۇنچلىك نەقىل كەلتۈرگەن ئىكەنسىز ئەقىل ئىگىسى بولغان كىشى نىمنىڭ گۇناھ بۇلدىغانلىقنى ئىنىق بىلىدۇ.ئىلمى تىمىغا ئىلمى مۇنازىرە قىلىلى .باشنىڭ ئۈستىدىكى كاۋا يا قاپاق بولمغاندىكىن .بەزى قۇشاقچىلارمۇ ئۇياق بۇ ياققا ئىغاڭشىماي تىمىنى تەپسىلى ئۇقۇپ بۇرۇن مەن نىمە يازغان  دىگەننى ياخىشى ئويلاپ ،ئاندىن ئىنكاس يازىلى.

ئاللاھ بەلگىلەيدۇ ،

ئۇبدان قاراپ بېقىڭ دۇبەي ئۆزىنىڭ گېپىنى قىپتىمۇ؟ ئاللاھنىڭ ئايەتلىرىنى يېزىپتىمۇ؟ سىز خېلى ساۋاتلىققۇ دەيمەن،

ئەجەپمۇ ئىسىل تىمدىن  بىرنى يوللاپسىز  رۇخسىتىڭىزنى ئالمايلا ساقلىۋالدىم ساقلاپ قويغۇدەك ماتىريال ئىكەن بۇ .

رەخمەت .ياخشى تېمىكەن .

ياخشى تىمىكەن.
كۇنقىزغا رەھمەت.
دۇبەي خاتا گەپ قىلماپتىغۇ؟
ئاللانىڭ سۈزلىرىنى نەقىل قىلسا نىمە يامىنى؟

Quote:

بۇ مەزمون6قەۋەتتىكىfreeنىڭ2008-10-20 13:23 دە يوللىغان يازمىسى   :


ھاجىم سىلە نىمە دىمەكچى.... .بۇنىڭدا شۇ تارىخنى سۆزلەپتۇ ئۇنىڭدىن باشقا ئىش يوق...........بۇ دۇنيادا ھەم ئۇ دۇنيادا باھا بەرگۈچى شۇ ئاللا.....سىز باشقىلانى يازغىلى قويۇڭ ھەم سۆزلىگىلى قويۇڭ....

تەقسىر،دۇبەينىڭ ھاجى ياكى ئەمەسلىگىنى بىلمەيمەن،ئەمما دوق قىلىشىپ يۈرمەيلى،مۇشۇ مۇنبەردە كىچىككىنە ئىش دىتىغا توغرا كەلمىسە،چاپان چۆرۈپ جىدەلخورنىڭ گىپىنى قىلىپ يۈرسەك بولمايدۇ،يەنە كىلىپ بىر مۇسۇلماننى ئاللاھنىڭ كالامىدىكى ھۆكۈم بىلەن توغرا يولغا باشلاش ئىماننىڭ جۈملىسىدىن،بۇ خىل ئۇسۇلدا ئاغرىتىپ سۆزلىگەن كىشى بەلكىم سىزنى مىھرى بىلەن قولىڭىزدىن تۇتۇپ جەننەت تەرەپكە ئېلىپ كىتىۋاتىدۇ،
ئەگەر ئاڭلىغۇچىنىڭ ئېڭىدا ئۇنداق قاراش بولمىسا ئامال يوق،قېرىندىشىمىز توغرا گەپ قىپتۇ،ئايەتى كەرىمدە،ئاشۇرۇپ سۆزلىمىگەن(ھەق گەپ قىلغان)،قىلمىغان ئىشلارنى قىلدىم دىمىگەن،ھەقىقەتكە،اللاھنىڭ دىنىغا ئەگەشكەن شائىرلارغا ۋە ئۇنداق شىئىرغا باشقا ئادىل ھۆكۈم بار ئىكەن ئەقىل كۆزىڭىز بىلەن قاراپ بېقىڭ،
كۈنقىزنىڭ يازغانلىرىمۇ ياخشى تىما،شىئىرىيەتتە بىلىشكە تىگىشلىك بولغان ئاساسى بىلىملەر،تازا ئىنچىكە تەھلىل قىلسىڭىز،بۇ ئىككەيلەننىڭ پىكرى بىر_بىرىنى چەتكە قاقمايلا قالماي،مەلۇم مەنىدىن بىر-بىرنى تولۇقلايدۇ،شىئىر ئاجايىپ گۈزەللىككە ئىگە بولغان بىر ئەدەبى ژانىر،بۇھەقتە ئايرىم توختالغۇدەك بىلىم مەندە يوق.گۈزەل نەرسىنى گۈزەل ئىشقا ئىشلەتسە --گويا ئالتۇن ئۈزۈككە ياقۇت كۆز قويغاندەك يارىشىدۇ.شىئىر يازساڭ بولمايدۇ دىگەن گەپ ئەمەسقۇ دۇبەينىڭ دىگەنلىرى،ئاشىقلىق،ئازغۇنلۇق،غافىللىق،چۈشكۈنلۈك،........دىگەنلەرگە ئوخشاش ئادەمنى زالالەتكە،كۇپرىغا باشلايدىغان،ئىمانغا دەخلى يەتكۈزۈپ،ئازابۇلئەزىمگە گىرىپتار قىلىدىغان شىئىرلار ،ئايەتى كەرىمنىڭ نازىل بولغان چېغىدىكى ئارقا كۆرۈنۈش،بۇ ئايەت ھەققىدىكى تەپسىرلەرنى مىنىڭچە قېرىندىشىمىز دۇبەي تىما قىلىپ يوللاپ بەرسە بۇنىڭدىن ھەممە ئىشلارنى ئېنىق بىلىۋالالايمىز.
مىنىڭ تەشەببۇسۇم :ھەممىمىز ئۆزىمىزنى قالتىس چاغلاپ،توغرا  تەربىيەلەرنى قوبۇل قىلمىساق،بۇ مۇنبەرمۇ بىزنىڭ ھازىرقى زامان ئۇيغۇر جەمىيىتىمىزدەك  چۇۋالچاق بولۇپ قالىدۇ،ئەگەر مۇتلەق كۆپ قىسىم كىشى توغرا دەۋاتقان ئىددىيەگە نىسبەتەن پىكرىڭىز بولسا سۇئال شەكلىدە سورىسىڭىزمۇ بولىدۇ،شۇنىڭدا چوقۇم تېخىمۇ ياخشى ئۈنۈمگە ئىرىشەلەيسىز.

Quote:

بۇ مەزمون8قەۋەتتىكىhitabنىڭ2008-10-20 18:47 دە يوللىغان يازمىسى   :
دۇبەي ئەپەندى كۈنقىز تىمىسدا گۇمراھلارغا ئەگەشكەن شائىر دىمەپتىغۇ؟گۇناھكار بولدىمۇ -بولمىدىمۇ سىز نەدىن بىلسىز؟پەقەت شئېرنىڭ مەيدانغا كىلىش تارىخى ،رولى ،خۇسۇسيىتى ،ئالاھىدىلكى تۇغرىسدا تۇختۇلۇپتۇ.ئەگەر سىزنىڭ سۆزىڭىزچە بولغاندا بىز شئېر يازماي،ئۇقۇماي ،شئېر يازغانلارنى ،شىېئر تۇغۇرلۇق مۇنازىرە قىلغانلارنى ھەممىسى گۇناھكار بولغۇدەك دە.ياق  بۇنى بىز ياكى سىز ئەمەس پەقەت ئۇلۇغ ئاللا بەلگىلەيدۇ.سىزنىڭ شئېرغا باھا بېرىشڭىز تۇغرا لېكىن  باھانى تىما ئىگىسگە بېرىشڭىز خاتا.سىز شۇنچلىك نەقىل كەلتۈرگەن ئىكەنسىز ئەقىل ئىگىسى بولغان كىشى نىمنىڭ گۇناھ بۇلدىغانلىقنى ئىنىق بىلىدۇ.ئىلمى تىمىغا ئىلمى مۇنازىرە قىلىلى .باشنىڭ ئۈستىدىكى كاۋا يا قاپاق بولمغاندىكىن .بەزى قۇشاقچىلارمۇ ئۇياق بۇ ياققا ئىغاڭشىماي تىمىنى تەپسىلى ئۇقۇپ بۇرۇن مەن نىمە يازغان  دىگەننى ياخىشى ئويلاپ ،ئاندىن ئىنكاس يازىلى.

  خىتاپ ئەپەندى ،سىز باشلىق ئىكەنسىز،سىزنىڭ سۆزىڭىز دىيارىمغا ۋەكىللىك قىلىدۇ،كۈنقىز توغرا تىما يوللىغان،دۇبەينىڭ يوللىغىنى ئاللاھنىڭ ئايەتلىرىكەن،سىز بۇنىڭغا سوغۇققان مۇئامىلە قىلىڭ،ھەر ئىككىسىدە ياخشى بىر مەخسەت بار،باشلىق دىگەن چوڭ سۈپەت بولسا تېخىمۇ سالاپەتلىك تۇرىدۇ دەيمەن (چاقچاق)
بۇنىڭ بىرى شىئىرنىڭ نەزىرىيە بىلىمى،يەنە بىرى روھى ئاساسى،بىراق دۇبەي پەقەت بىر ئېغىزلا گەپنى زىيادە قىلىپ قويغاندەك قىلىدۇ،خاتالىقنى چىرايلىق دەپپەرسىڭىز،ئوماق باشلىق بولىسىز.ياشىسۇن چۈشىنىش